ពាក្យថាបំបែករដ្ឋនេះ ត្រូវបានប្រើប្រាស់ដោយចេញពីមាត់របស់លោកអតីតប្រធានាធិបតី រ៉ូឌ្រីហ្គូ ឌូទើតេ ជាសាធារណៈក្រោយលោកបានដឹងដំណឹងថា រដ្ឋាភិបាលហ្វីលីពីនចង់ធ្វើវិសោធនកម្មរដ្ឋធម្មនុញ្ញដែលជាច្បាប់កំពូលរបស់ហ្វីលីភីន។ សំណួរជាច្រើនលេចឡើង ជាពិសេសមហាជនជាច្រើនងើងឆ្ងល់ជាខ្លាំងថា ហេតុអ្វីនៅសុខៗ លោកប្រធានាធិបតី ហ្វឺឌីណាន់ ម៉ាសកូស ជូញ៉រ(តទៅហៅថា បុងៗ ម៉ាកូស) ចង់សើរើរដ្ឋធម្មនុញ្ញទៅវិញ? ឬមួយក៏រដ្ឋធម្មនុញ្ញនេះមានចំណុចណាដែលចែងមិនច្បាស់លាស់ឬទន់ខ្សោយ? ឬក៏ដោយសារតែការលោភលន់ចង់រក្សាអំណាចរបស់គាត់នៅក្នុងជួយរដ្ឋាភិបាលឲ្យបានកាន់តែយូរទៅវិញ? គ្មាននរណាដឹងនិងអាចវិភាគច្បាស់លាស់បានត្រឹមត្រូវមួយរយភាគរយនោះទេចំពោះរឿងនេះ តែយើងអាចវិភាគបានដោយមើលលើសកម្មភាពរបស់មេដឹកនាំរូបនេះ និងមើលអំពីភាពរឹងមាំរបស់រដ្ឋធម្មនុញ្ញរបស់ហ្វីលីភីន។ យ៉ាងណាមិញ បញ្ហានៃខ្វែងគំនិត ទំនាស់ពាក្យសម្ដីបានកើតឡើងជាបន្ដបន្ទាប់រវាងមេដឹកនាំបច្ចុប្បន្ន នឹង អតីតមេដឹកនាំលោកឌូទើតេ បណ្ដាលឲ្យលោកចង់បំបែករដ្ឋព្រោះមិនចង់ឱ្យស្រុកកំណើតរបស់លោកកោះមីនដាណាវ ស្ថិតនៅក្រោមការគ្រប់គ្រង់របស់ ហ្វឺឌីណាន់ ម៉ាសកូស បន្ដទៅទៀតព្រោះវាគ្មានការរីកចម្រើនអ្វីបន្ដិចសោះ។ បន្ថែមពីលើនេះ លោកបានលើកឡើងយ៉ាងមានទំនុកចិត្តថា នឹងផ្ដាច់ទឹកដីកោះមីនដាណាវដោយគ្មានការបង្ហូរឈាម ហើយនឹងធ្វើតាមដំណើរការរបស់អង្គការសហប្រជាជាតិ។ តែសំខាន់ថា ហ្វឺដឌីណង់ដ៍ រ៉ូមូលដេហ្ស៍ ម៉ារកូសគម្រាមប្រើប្រាស់អាវុធក្នុងការប្រឆាំងតបតចំពោះការគ្រោងធ្វើអបគមន៍ផងដែរ។
ខាងក្រោមនេះ យើងមកឈ្វេងយល់ពីមែកធាងនានាឬដំណើររឿងជូរចត់ហ្វីលីភីនពីអតីតកាល និងចរិតដឹកនាំរបស់ឪពុករបស់បុងៗ ម៉ាកូស និងកូន លើសំណើកែប្រែរដ្ឋធម្មនុញ្ញ និង ប្រតិកម្មរបស់លោករ៉ូឌ្រីហ្គូ ឌូទើតេ ដើម្បីឈានទៅដល់សេចក្ដីសន្និដ្ឋានថា តើគម្រាងនៃការបំបែករដ្ឋនេះនិងអាចទៅរួចបានប៉ុន្មានភាគរយ ឬ ក៏គ្រាន់តែជាខ្យល់មាត់និយាយឲ្យតែបាននិយាយ?
១. សាធារណរដ្ឋហ្វីលីពីន
ប្រទេសហ្វីលីពីន ជារដ្ឋឯករាជ្យធា្លប់នៅក្រោម អាណានិគមពីអេស្ប៉ាញក្នុងសតវត្សទី១៦ និង ក្រោយមកក៏ក្លាយជាប្រទេសក្រោមអាណានិគមអាមេរិកឆ្នាំ១៨៩៨នៅអំឡុងសង្រ្គាមរវាង អាមេរិក-អេស្ប៉ាញ។ រដ្ឋនេះបានទទួលឯករាជ្យនៅ ០៤ កក្កដា ឆ្នាំ១៩៤៦ជាផ្លូវការ តែក៏ស្ថិតនៅក្នុងការគ្រប់គ្រង២១ឆ្នាំរបស់លោកប្រធានាធិបតី Ferdinand MARCOS ជាមេដឹកនាំផ្ដាច់ការនិយម (Authoritarian President) ត្រូវជាឪពុករបស់លោក បុងៗ ម៉ាកូសប្រធានាធិបតី ក្រោយមកក្លាយជាប្រទេសលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យក្រោយមានបដិវត្តប្រជាជនប្រឆាំងនឹងមេដឹកនាំផ្ដាច់ការនិយម។ សព្វថ្ងៃប្រជាជននៅលើទឹកដីកោះនេះមានប្រមាណជាង ១០៩ លាននាក់ ជាមួយនឹងចំនួនផលិផលក្នុងស្រុកសរុប (GDP) ៩២១ ពាន់លានដុល្លារសហរដ្ឋអាមេរិក រីឯចំណូលប្រជាជនក្នុងម្នាក់វិញ (GDP per capita)គឺអាចរកបានជាធម្មតា ៨១០០ដុល្លារសហរដ្ឋអាមេរិកក្នុងមួយឆ្នាំ។ ប្រទេសនេះនិយាយភាសាច្រើនណាស់សរុបទៅគឺ១៨៧ រហូតដល់មានភាសាជាផ្លូវការពី៖ Filipino, English។
២. ប្រវត្តិឪពុក និងកូន (ហ្វឺឌីណាន់ ម៉ាសកូស ជូញ៉រ)
យើងបានដឹងបន្ដិចបន្ដួចថាលោក ហ្វឺឌីណាន់ ម៉ាសកូស ជូញ៉រនិងអតីតប្រធានាធិបតី ហ្វឺឌីណាន់ ម៉ាសកូស ជាមេដឹកនាំផ្ដាច់ការនិយមជាឪពុកនិងកូនបង្កើត។ ចន្លោះឆ្នាំ១៩៦៥-១៩៨៦ គឺជាប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មៅងងឹតរបស់ប្រទេសហ្វីលីពីន ដែលគ្របដណ្ដប់ទៅដោយ អំពើរំលោភសិទ្ធិមនុស្សពុករលួយ និង ភាពក្រីក្រ ក្រោមអំណាចរបស់លោក ហ្វ៊ែរឌីណង់ ម៉ាកូស។ ក្ដាប់អំណាចជាងពីរទសវត្សរ៍ប្រជាជនហ្វីលីភីនស្គាល់តែភាពព្រៃផ្សៃ ឃោឃៅ ក្រោមច្បាប់អាជ្ញាសឹក(ឆ្នាំ១៩៧២ ដល់ ឆ្នាំ១៩៨១) សកម្មជនស្នេហាជាតិ ស្នេហាលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យ រាប់ម៉ឺននាក់ រងការចាប់ឃុំ ធ្វើទារុណកម្ម និងសម្លាប់ក្រៅប្រព័ន្ធច្បាប់។ អំឡុងពេលបិតាកាន់អំណាច លោកម៉ាកូស ជីអ ឬគេហៅគាត់ថា បុងៗ ម៉ាកូស ត្រូវបានបញ្ជូនទៅកាន់ប្រទេសអង់គ្លេស ដើម្បីសិក្សានៅទីនោះ បន្ទាប់មកលោកបានចូលរៀននៅសកលវិទ្យាល័យ អ័កស្វត(Oxford University) លោកមិនទទួលបានសញ្ញាបត្រទេ គ្រាន់តែបានលិខិតបញ្ជាក់ពិសេសតែប៉ុណ្ណោះ។
ប្រជាជនហ្វីលីភីន តែងចងចាំថាក្នុងឆ្នាំ១៩៨៦លោកបុងៗ ម៉ាកូស បានផ្តល់យោបល់ឲ្យឪពុករបស់លោកទម្លាក់គ្រាប់បែកសម្លាប់ទៅលើបន្ទាយប៉ូលីស និងយោធា ដែលពួកគេគាំទ្របដិវត្ត តែឪពុកមិនបានទម្លាក់នោះទេ។ លុះក្រោយមកបន្ទាប់ពីបិតាលែងជាប្រធានាធីបតី រូបលោកក៏នៅតែមានប្រជាប្រិយភាព និង ទទួលបានការទុកចិត្តក្លាយជាសមាជិកតំណាងរាស្រ្តហ្វីលីពីនពីឆ្នាំ១៩៩២ ដល់ឆ្នាំ១៩៩៥ បន្ទាប់មកពីឆ្នាំ២០០៧ ដល់ឆ្នាំ២០១០ និងជាព្រឹទ្ធសមាជិកពីឆ្នាំ២០១០ ដល់ឆ្នាំ២០១៦។ ចំណែកបច្ចុប្បន្នគឺជាអ្នកដឹកនាំប្រទេសគឺត្រូវបានជាប់ឆ្នោតជាផ្លូវការនៅថ្ងៃទី៩ ខែឧសភា ឆ្នាំ២០២២ ចំពោះអ្នកវិភាគនយោបាយបានវិភាគថាលោកជាប់ឆ្នោតដោយសាតែយុវជន គាំទ្រ ប៉ុន្តែចំពោះប្រជាជនចំណាស់គឺតែងតែចងចាំនូវការឈឺ ដែលបិតារបស់លោកប្រព្រឹត្ត។
៣.ការគ្រោងធ្វើវិសោធនកម្មរដ្ឋធម្មនុញ្ញ
ក្រោយពីកាន់អំណាចអស់ជាងពីរឆ្នាំមក លោកបុងៗ ម៉ាកូស បានដឹកនាំហ្វីលីពីនបានល្អគ្រាន់បើដែរ ក្នុងនោះលោកបានខឹតខំប្រឹងប្រែងអភិវឌ្ឍជាតិ និង បង្កើតទំនាក់ទំនងល្អជាមួយប្រទេសដទៃដូចជា ឥណ្ឌូណេស៊ី សិង្ហបុរី ជប៉ុន និង វៀតណាម ដើម្បីពង្រឹងចំណងមិត្តភាព ក៏ដូចជាទាញយកសក្តានុពលពាណិជ្ជកម្ម ព្រមទាំងការវិនិយោគទាំងខ្នាតតូច និងខ្នាតធំ។ យ៉ាងណាមិញ បើមើលទៅលើជ្រុងមួយទៀតលោកបុងៗ ម៉ាកូស ក៏ជាមនុស្សស្រឡាញ់អំណាចណាស់ដែរ ព្រោះតាមអ្នកវិភាគស្ថានការណ៍ស្រុកហ្វីលីពីនបាន វិភាគពីបំណងរបស់លោក ដែលចង់ធ្វើវិសោធនកម្មរដ្ឋធម្មនុញ្ញ គឺដើម្បីឆ្លៀតឱកាសកែប្រែការកំណត់អាណត្តិប្រធានាធិបតី។ ប៉ុន្ដែ ចំពោះលោកបុងៗ ម៉ាសកូស បែរជានិយាយផ្ទុយថា វិសោធនកម្មដើម្បីសម្រួលការវិនិយោគទុនបរទេស ព្រោះដោយសារតែមាត្រាខ្លះ បានបិទផ្លូវ ឬមិនសូវលើកទឹកចិត្ត ឲ្យឈ្មួញបរទេស មករកស៊ីជួញដូរនៅហ្វីលីភីនទាល់តែសោះ។ លោកចង់ឲ្យវិនិយោគគិន មានភាពសោមនស្ស និងប្រមូលគ្នាមករកស៊ីឲ្យបានច្រើនដែលជាសញ្ញាវិជ្ជមានសម្រាប់សេដ្ឋកិច្ចហ្វីលីភីន។ សំនួរសួរថា បើគ្រាន់តែចង់លើកទឹកចិត្តបែបនោះ ហេតុអ្វីមានការប្រទាំងប្រទាស់គ្នា និងចោទថា លោកស្រឡាញ់អំណាច និង មានប្រជាជនខ្លះនិយាយថា ឪពុក និង កូនដឹកនាំប្រទេសដូចគ្នាទៅវិញ? តាមពិតរដ្ឋធម្មនុញ្ញនេះ ដាក់កម្រិតតឹងរឹងបន្ដិចមែន ដោយបានកំណត់ថា អ្នកវិនិយោគទុនបរទេស ត្រូវឲ្យមានភាគហ៊ុនចំណែកតិចជាងម្ចាស់ភាគហ៊ុនក្នុងស្រុកនេះជា ភាពរឹងរឹងដែលលោកម៉ាកូស អាចលើកជាបញ្ហាបាន។
៤. ការខ្វែងគំនិតគ្នា ឈានដល់ការចង់បំបែករដ្ឋ
ចំណុចក្ដៅនៅក្នុងរឿងនេះ គឺការចោទទៅកាន់ លោកប្រធានាធិបតី បុងៗ ម៉ាកូស ថាចង់ឆ្លៀតឱកាសកំណត់ពីអាណត្តិរបស់ប្រធានធិបតី ព្រោះរូបលោកត្រូវបញ្ចប់អាណត្តិនៅពាក់កណ្តាលឆ្នាំ២០២៨។ គួរឲ្យចាប់អារម្មណ៍ផងដែរថា ប្អូនជីដូនមួយរបស់លោកដែលជារដ្ឋសភាជាតិ ក៏គាំទ្រការកែប្រែច្បាប់រដ្ឋធម្មនុញ្ញនេះដែរ (តាមពិតទៅគ្រួសារនេះកាន់អំណាចដោយបងប្អូននិយម ហើយមានគ្រួសារនេះឥទ្ធិពលខ្លាំងទៅលើកគ្រប់ផ្នែកទាំងសេដ្ឋកិច្ច និង នយោបាយរបស់ហ្វីលីភីន)។ បុគ្គលប្រឆាំងដែលលេចធ្លោរជាងគេនោះគឺលោកអតីតប្រធានាធិបតី ឌូតើតេ ព្រោះលោកយល់ថានេះគ្រាន់តែជាមធ្យោបាយរក្សាអំណាចរបស់ប្រធានាធិបតីបុងៗ ម៉ាកូសតែប៉ុណ្ណោះ។ ដោយលើកឡើងដូច្នេះ ព្រោះលោកមើលឃើញពីមហិច្ឆតាតែមួយគត់របស់ បុងៗ ម៉ាកូស គឺធ្វើយ៉ាងណាដើម្បីរក្សាអំណាចបានយូរតាមដែលអាចធ្វើទៅបាន។ សម្ព័ន្ធភាពរបស់លោកឌូតើតេនិងលោកបុងៗ ម៉ាកូសមានភាពរកាំរកុស និង ខ្វែងគំនិតគ្នាខ្លាំងមិនដែលធ្លាប់មានពីមុនមក។
លោក រ៉ូឌ្រីហ្គូ ឌូទើតេ បានថ្លែងថា កំពុងស្វែងរកមធ្យោបាយ ដើម្បីជួយកោះមីនដាណាវបំបែកខ្លួន((កោះមីនដាណាវជាកោះធំទីពីរនៅក្នុងប្រទេសហ្វីលីពីន បន្ទាប់ពីកោះលូហ្ស៊ុន) និងក្លាយជារដ្ឋឯករាជ្យចេញពីហ្វីលីពីនព្រោះស្រុកកំណើតលោកមួយនេះ ក្រីក្រខ្លាំង និងគ្មានការអភិវឌ្ឍន៍ទាល់តែសោះ។ តែយើងក៏អាចយកសំដីនេះមកវិភាគពិចារណាថា តើចុះអាណត្តិរបស់លោកឌូទើតេ ដែលលោកក្ដាប់អំណាចតើលោកបានធ្វើអ្វីខ្លះដើម្បីអភិវឌ្ឍស្រុកកំណើតរបស់លោក? ចម្លើយគឺគ្មានទេ លោកមិនបានអភិវឌ្ឍអ្វីឡើយ ប្រការនេះអាចនិយាយបាន ថា ឌូទើតេ គ្រាន់តែយកលេសចង់បំបែករដ្ឋជាការគម្រាមទៅលោក បុង៉ៗ ម៉ាកូសដែលប៉ុណ្ណោះ ព្រោះលោកបានដឹងពីផលវិបាកនៃការបំបែករដ្ឋថានឹងបង្កើតឲ្យមានតំបន់អបគមន៍ ហើយរដ្ឋាភិបាលស្របច្បាប់មានសិទ្ធិស្របច្បាប់ប្រើប្រាស់កម្លាំងប្រឆាំងតបតដោយមិនខុសច្បាប់ឡើយ។ យើងសូមបញ្ជាក់ថា តំបន់កោះមីនដាណាវជាតំបន់ស្វយ័តដែលរុំព័ទ្ធទៅដោយអំពើហឹង្សា និងជម្លោះរាប់សិបឆ្នាំមកហើយរហូតដល់រណសិរ្សរំដោះឥស្លាមម៉ូរ៉ូ (MILF) ដែលជាក្រុមឧទ្ទាមធំជាងគេ បានចុះកិច្ចព្រមព្រៀងសន្តិភាពជាមួយរដ្ឋាភិបាលហ្វីលីពីនក្នុងឆ្នាំ ២០១៤ ដោយបញ្ចប់ការប្រយុទ្ធគ្នាជាមួយរដ្ឋាភិបាល។ ពួកគេអាចគ្រប់គ្រងតំបន់នោះបានដោយខ្លួនឯង តែមិនមែនបានសេចក្ដីថា តំបន់នេះមានអធិបតេយ្យភាព មានសិទ្ធិធ្វើទំនាក់ទំនងអន្ដរជាតិអ្វីឡើយ ហើយមួយវិញទៀត គឺមិនអាចផ្ដាច់ខ្លួនបានពីរដ្ឋហ្វីលីពីនទេ។
មកដល់ចំណុចនេះ លោកអ្នកអាចគិតពិចារណាបានថា តើគំនិតនៃការបំបែករដ្ឋនេះ គឺជាគំនិតប្រសើរឬទេ? ចម្លើយ រដ្ឋហ្វីលីភីន ជាសមាជិកអង្គការសហប្រជាជាតិ ជារដ្ឋមិនអាចពុះចែកបានដូចលើកឡើងក្នុងរដ្ឋធម្មនុញ្ញដែលជាច្បាប់កំពូលរបស់ហ្វីលីភីនដែលថា ហ្វីលីភីន ឯករាជ្យ និង មិនអាចបំបែកបាន។ សរុបមក ចំពោះលោកឌូទើតេ វិញលោកមិនអាចសម្រេចកម្មវត្តុបំបែករដ្ឋនេះ បានឡើយ ហើយបើលោកនៅរឹងចចេញនោះគឺ ប្រធានាធិបតីស្របច្បាប់បុងៗ ម៉ាកូស នឹងប្រើអាវុធតបដែលនឹងនាំឲ្យមានសង្រ្គាមស៊ីវិលនាំឲ្យមានវិនាសសកម្មទៅវិញទេ ហើយចំពោះលេសដែលលោកយកមកធ្វើជាទឡ្ហីករណ៍ថាតំបន់កោះមីណាដាវ ថាជាតំបន់ក្រីក្រ គ្មានការអភិវឌ្ឍន៍នោះជាហេតុផលមិនសមរម្យទាល់តែសោះ។
