សមាគមប្រជាជាតិអាស៊ីអាគ្នេយ៍ ហៅកាត់ថាអាស៊ាន ត្រូវបានបង្កើតឡើងកាលពីថ្ងៃទី៨ ខែសីហា ឆ្នាំ១៩៦៧ ដោយដំបូងឡើយ មានប្រទេសចំនួន ៥ គឺប្រទេសម៉ាឡេស៊ី ហ្វីលីពីន ឥណ្ឌូណេស៊ី សិង្ហបុរី និងថៃ។ ការបង្កើតអាស៊ានពេលនោះគឺស្របពេលពិភពលោកកំពុងកើតមានសង្គ្រាមត្រជាក់ ដែលមានការបែងចែករវាងប្លុកលោកសេរី ដឹកនាំដោយសហរដ្ឋអាមេរិក និងប្លុកលោកកុម្មុយនីស្ត ដឹកនាំដោយអតីតសហភាពសូវៀត។ កម្ពុជាជាសមាជិកចុងក្រោយគេដែលបានចូលជាសមាជិកអាស៊ានដែរកាលពីថ្ងៃទី៣០ខែមេសា ឆ្នាំ១៩៩៩ ដែលត្រូវជាសមាជិកទី១០ នៃសមាគមមួយនេះ ហើយ កម្ពុជាក៏ធ្លាប់ធ្វើជាប្រធានអាស៊ាន និងដឹកនាំកិច្ចប្រជុំកំពូលៗជាច្រើនទៀតផង។
សម្រាប់ភាពជាសមាជិក ទាំងកម្ពុជានិងប្រទេសឯទៀតមានភារកិច្ចក្នុងការគោរពដល់មាគ៌ារបស់អាស៊ាន (ASEAN Way)។ មាគ៌ារបស់អាស៊ាន គឺសំដៅលើវិធីរបស់អាស៊ានក្នុងការគ្រប់គ្រង ដោះស្រាយ និងបញ្ចៀសជម្លោះផ្សេងៗ ដោយផ្អែកលើតួនាទីស្នូល និងសាមគ្គីភាព (Centrality and Unity) របស់អាស៊ាន ការសម្របសម្រួលគ្នា ការមូលមតិកុងសង់ស៊ីស(consensus) ទំនាក់ទំនងការទូតដោយស្ងៀមស្ងាត់ (Quiet Diplomacy) ដែលអនុញ្ញាតឲ្យថ្នាក់ដឹកនាំអាស៊ានអាចធ្វើការប្រាស្រ័យទាក់ទងគ្នាដោយមិនចាំបាច់យកកិច្ចពិភាក្សារកដំណោះស្រាយនេះទៅផ្សព្វផ្សាយជាសាធារណ:។
១. តើគោលការណ៍កុងសង់ស៊ីស(Consensus)គឺជាអ្វី?
គោលការណ៍កុងសង់ស៊ី (Consensus) គឺជាភាសាកាទូតនៃសមាគមន៍ប្រជាជាតិអាស៊ីអាគ្នេយ៍។ វាគឺជាស្មារតីមួយដែលអាចនាំឱ្យសមាជិកទាំង ១០ របស់អាស៊ានអាចដោះស្រាយបញ្ហាអ្វីមួយ ដែលកើតឡើងនៅក្នុងតំបន់ ដើម្បីស្វែងរកសណ្ដាប់ធ្នាប់និងសុខសន្តិភាពតំបន់។ កុងសង់ស៊ីស ក៏ជាវេទិកាមួយដែលប្រមូលផ្តុំមេដឹកនាំ ដែលជាអ្នកតំណាងប្រទេសនីមួយៗនៅក្នុងតំបន់ ឱ្យចូលរួមក្នុងការបញ្ចេញមតិយោបល់និងសិទ្ធិរបស់ខ្លួនក្នុងការចូលរួមសម្រេចដោះស្រាយវិវាទផ្សេងៗ ដើម្បីឈានទៅរកការសម្រេចជារួមមួយដែលប្រកបដោយតម្លាភាព និងសមភាពក្នុងនាមជាប្រទេសសមាជិកអាស៊ានទាំង១០។ នៅក្នុងគោលការណ៍កុងសង់ស៊ីសនេះ សេចក្ដីសម្រេចនៅក្នុងការងារ ឬការដោះស្រាយវិបត្តិអ្វីមួយមិនអាចកើតមាននោះទេប្រសិនបើមានការជំទាស់ណាមួយពីសំណាក់ប្រទេសដែលសមាជិករបស់អាស៊ាន ហេតុនេះដើម្បីអនុវត្តឬដោះស្រាយអ្វីមួយបានគឺចាំបាច់បំផុតត្រូវតែមានសម្លេងជារួមរបស់មេដឹកនាំអាស៊ានទាំង ១០។ ជាពិសេសនោះគឺប្រទេសអាស៊ានទាំងអស់គ្មានសិទ្ធិក្នុងការជ្រៀតជ្រែកកិច្ចការផ្ទៃក្នុងរបស់ប្រទេសដែលជាសមាជិកណាមួយជាដាច់ខាត ដោយរដ្ឋដែលជាសមាជិកទាំងអស់មានសិទ្ធិក្នុងការរក្សាអធិបតេយ្យភាពរបស់គេរៀងៗខ្លួន។
២. តើគោលការណ៍កុងសង់ស៊ីស(Consensus) មានផលប្រយោជន៍ និងគុណវិបត្តិបែបណាខ្លះ?
គោលការណ៍កុងសង់ស៊ីស(Consensus) របស់អាស៊ានបានក្លាយជាប្រធានបទដ៏ក្ដៅគគុកមួយ ដែលត្រូវបានក្រុមបញ្ញវន្ត និងសាធារណជនទូទៅជាច្រើនលើកយកមកពិភាក្សា។ គោលការណ៍នេះ បានបង្កើតឱ្យមានទាំងការពេញចិត្តផង និងការរិះគន់ផង ហើយនៅក្នុងការវែកញែកទាំងនោះបានបង្ហាញឱ្យយើងឃើញទាំងផលប្រយោជន៍ និងគុណវិបត្តិរបស់វា។ ទោះបីជាយ៉ាងណាក្ដី បែបផែននៃគោលការណ៍កុងសង់ស៊ីនេះ ត្រូវបានមនុស្សមួយចំនួនយល់ឃើញបានបង្អាក់ប្រសិទ្ធភាពក្នុងការចូលរួមដោះស្រាយបញ្ហាក្នុងតំបន់ក្នុងនាមជាអង្គការប្រចាំតំបន់។ នេះក៏ព្រោះតែគោលការណ៍នេះ មានលក្ខណៈសាមញ្ញនិងទូលំទូលាយពេក ដោយប្រសិនបើមានសមាជិកមួយក្នុងចំណោមសមាជិកទាំង១០ធ្វើការបដិសេធចំពោះសេចក្ដីសម្រេចណាមួយនោះមានន័យថាការអនុវត្តផែនការច្បាស់ជាមិនអាចកើតមានឡើយ។
ក. គុណសម្បត្តិ
ទោះបើមានគុណវិបត្តិច្រើនក្ដី ក៏ប៉ុន្តែគោលការណ៍នេះ ក៏មានផលប្រយោជន៍សម្រាប់ប្រទេសដែលជាសមាជិកទាំង ១០ ផងដែរ។ ផលប្រយោជន៍នោះគឺ បែបផែននៃគោលការណ៍កុងសង់ស៊ីសនេះ បានធ្វើឱ្យប្រទេសនៅក្នុងតំបន់ដែលជាសមាជិកទាំងអស់ ចេះសហការណ៍គ្នា និងព្យាយាមពិភាក្សាគ្នារកចំណុចរួមណាមួយ ដែលជាឬសគល់នៃបញ្ហាដែលពួកគេត្រូវរកវិធីដោះស្រាយរួមគ្នា។ និយាយឱ្យចំទៅ គឺកុងសង់ស៊ីសធ្វើឱ្យយើងបានយល់អំពីតម្លៃនៃសាមគ្គីភាពក្នុងនាមជាប្រទេសនៅក្នុងតំបន់តែមួយដែលអាចមានវាសនាតែមួយ។ លើសពីនេះគោលការណ៍នេះក៏បានធ្វើឱ្យសមាជិកអាស៊ានទាំងអស់ព្យាយាមសម្របខ្លួន ក្នុងការធ្វើកិច្ចសហប្រតិបត្តិការរវាងគ្នានិងគ្នាផងដែរ។
ខ. គុណវិបត្តិ
ជាក់ស្ដែង ក្រៅអំពីគុណសម្បត្តិទាំងនេះ គោលការណ៍កុងសង់ស៊ីសអាស៊ានក៏ទទួលរងនូវការរិះគន់យ៉ាងដំណំផងដែរដោយមនុស្សជាច្រើនយល់ឃើញថាវាជាគោលការណ៍ដែលគ្មានប្រសិទ្ធភាពក៏ដូចជាបន្ថយនូវសមត្ថភាពរបស់អាស៊ានទាំងមូលក្នុងការឆ្លើយតបទៅលើបញ្ហាសន្តិសុខអន្តរជាតិជាក់លាក់ណាមួយ។ គុណវិបត្តិទាំងនេះអាចកត់សម្គាល់បាននៅក្នុងជម្លោះសមុទ្រចិនខាងត្បូងដែលកើតមានរវាងប្រទេសដែលជាសមាជិកអាស៊ានចំនួន៥រួមមាន៖ ព្រុយណេ ហ្វ៊ីលីពីន វៀតណាម ឡាវ និង ម៉ាឡេស៊ី ជាមួយចិនដែលបានអូសបន្លាយអស់រយៈពេលជាច្រើនឆ្នាំហើយនៅតែមិនអាចស្វែងរកដំណោះស្រាយសមស្របណាមួយ។ ប្រទេសទាំង១០នៃអាស៊ានតែងប្រកាន់ខ្ជាប់នូវគោលគំនិតនិងការចង់បានផ្សេងៗពីគ្នាហើយផ្ដល់ភាពសំខាន់ទៅលើផលប្រយោជន៍ជាតិរបស់ពួកគេរៀងៗខ្លួន ជាហេតុបណ្ដាលឱ្យការមូលមតិរួមមួយមិនអាចដំណើរការឡើងបាន។ ហើយដើម្បីតតាំងជាមួយមហាអំណាចចិន ប្រទេសដែលមានជម្លោះបានងាកទៅស្វែងរកជំនួយពីភាគីទី៣ឬអាមេរិកនោះឯងដែលសកម្មភាពទាំងនេះធ្វើឱ្យប៉ះពាល់យ៉ាងខ្លាំងទៅដល់ស្មារតីសាមគ្គីភាពនិងសន្តិភាពក្នុងសមាគមទាំងមូល។ មួយផ្នែកទៀតនៃភាពបរាជ័យទៅលើការមូលមតិគ្នាឆ្លើយតបនឹងបញ្ហានេះកើតចេញពីភាពចម្រូងចម្រាស់នៅក្នុងទំនាក់ទំនងរវាងប្រទេសដែលជាសមាជិកអាស៊ានខ្លួនឯងផ្ទាល់ តួយ៉ាងនៅក្នុងខែសីហាឆ្នាំ២០២០មានហេតុការណ៍បាញ់សម្លាប់អ្នកនេសាទជនជាតិវៀតណាមម្នាក់បន្ទាប់ពីបុរសរូបនេះបានឆ្លងចូលទៅក្នុងដែនទឹកម៉ាឡេស៊ីបង្កឱ្យមានភាពតានតឹងរវាងប្រទេសទាំងពីរមួយកម្រិតទៀត។
លើសពីនេះ គោលការណ៍កុងសង់ស៊ីសអាស៊ានក៏បានបន្តបង្ហាញនូវចន្លោះប្រហោងយ៉ាងធំធេងទៅកាន់សហគមអន្តរជាតិផងដែរ។ ឆ្លងកាត់តាមវិបត្តិរដ្ឋប្រហារយោធានៅក្នុងប្រទេសមីយ៉ាន់ម៉ាដោយការឆ្លើយតបពីបណ្ដាប្រទេសជាសមាជិកហាក់មានភាពខុសប្លែកពីគ្នា និងនៅមានកម្រិតនៅឡើយ។ ស្របពេលដែលប្រជាជនមីយ៉ាន់ម៉ារាប់លាននាក់កំពុងធ្វើបាតុកម្ម និងបានទទូចស្នើសុំឱ្យមានការជួយជ្រោមជ្រែងពីសំណាក់មជ្ឈដ្ឋានខាងក្រៅជាបន្ទាន់នោះ ប្រទេសជាសមាជិកទាំងអស់បានឆ្លើយតបដោយបង្ហាញនូវគោលជំហរផ្សេងៗពីគ្នា។ ឧទាហរណ៍ ប្រទេសឥណ្ឌូនេស៊ីក្លាយជាប្រទេសទីមួយរបស់អាស៊ានដែលស្នើសុំឱ្យសមាជិកទាំងអស់រួមគ្នាពិភាក្សានិងស្វែងរកដំណោះស្រាយដើម្បីបញ្ចប់វិបត្តិនេះឱ្យបានឆាប់រហ័ស។ គោលគំនិតនេះត្រូវបានគាំទ្រដោយ សិង្ហបុរី ម៉ាឡេស៊ី និងព្រុយណេ ស្របពេលដែលកម្ពុជា ថៃ ហ្វ៊ីលីពីន និងវៀតណាមយល់ឃើញថានេះគឺជាបញ្ហាផ្ទៃក្នុងរបស់មីយ៉ាន់ម៉ា។ ដោយឡែក ឡាវពុំមានប្រតិកម្មអ្វីនោះទេដោយនឹងទន្ទឹងរង់ចាំមើលតាមស្ថានការណ៍ជាក់ស្ដែង។ ផ្អែកលើគោលជំហរនិងកម្រិតនៃការបញ្ចេញមតិខុសប្លែកពីគ្នាទាំងនេះហើយ ទើបគ្រប់សមាជិកទាំងអស់ធ្វើបានត្រឹមតែអំពាវនាវឱ្យលោក មីន អុង ឡាំង ដែលជាមេដឹកនាំរដ្ឋប្រហារបញ្ឈប់រាល់អំពើហិង្សាទៅលើប្រជាជន ហើយគ្រប់ភាគីពាក់ព័ន្ធឱ្យត្រលប់មករកតុចរចាគ្នាវិញដោយសន្តិវិធី។ ជាមួយគ្នានេះ ប្រសិទ្ធភាពនៃគោលការណ៍កុងសង់ស៊ីសអាស៊ានត្រូវបានយល់ឃើញថាមានភាពទន់ខ្សោយរាប់ចាប់តាំងពីហេតុការណ៍ភេរវកម្មអាគារភ្លោះនៅអាមេរិក ការសាកល្បងប្រើប្រាស់អាវុធនុយក្លេអ៊ែររបស់កូរ៉េខាងជើង និងជម្លោះដែនទឹករវាងកូរ៉េខាងត្បូងនិងខាងជើង ដែលស្ទើរតែគ្រប់ហេតុការណ៍ទាំងនេះគ្មានការឆ្លើយតបឬបង្ហាញក្ដីបារម្ភពីសំណាក់ប្រទេសដែលជាសមាជិកអាស៊ានអ្វីនោះទេ។
