"ថង់ប្រាជ្ញារបស់កម្ពុជា ដឹកនាំដោយគ្រាប់ពូជរបស់កម្ពុជា"

ផ្ទះ កំណត់​ហេតុ​បណ្ដាញ

កម្មវិធីថង់ប្រាជ្ញា៖ ការដាក់ពន្ធគយទៅលើសម្ព័ន្ធមិត្តនិងដៃគូប្រកួតប្រជែងរបស់លោកត្រាំ

កាលពីដើមខែកុម្ភៈ ឆ្នាំ២០២៥​ កន្លងទៅនេះ បន្ទាប់ពី លោកដូណាល់ត្រាំ ប្រធានាធិបតីសហរដ្ឋអាមេរិកបានឡើង កាន់អំណាចថ្មីៗ លោកបានប្រកាសអំពីការដាក់ពន្ធគយទៅលើប្រទេសសម្ព័ន្ធមិត្តពាណិជ្ជកម្មចំនួនពីរគឺ ប្រទេស​កាណាដា និងប្រទេសម៉ិកស៊ិក ព្រមទាំងដៃគូប្រកួតប្រជែងរបស់ខ្លួនគឺប្រទេសចិនផងដែរ។​ នៅក្នុងនោះ​លោក​ត្រាំ​បាន​កំណត់ពន្ធនាំចូលទៅលើប្រទេសកាណាដា និងប្រទេសម៉ិកស៊ិកចំនួន២៥% លើកលែង​ទំនិញប្រេងឥន្ធនៈ​ដែល​មានអាត្រាពន្ធត្រឹម១០% និងបន្ថែមពន្ធនាំចូលទៅលើដៃគូប្រកួតប្រជែងចិនចំនួន ១០% ទៅលើ​ពន្ធ ​១០%​ដែល​មានស្រាប់។ លោកត្រាំបានលើកឡើងថា ចំពោះការតម្លើងពន្ធគយទៅលើប្រទេសកាណាដា ប្រទេស​ម៉ិកស៊ិក និងប្រទេសចិននេះ គឺដើម្បីកាត់បន្ថយនូវការហូរចូលនូវទំនិញខុសច្បាប់ដែលមានដូចជាសារធាតុ fetanyle សារ​ធាតុ​​​ញៀនផ្សេងៗ និងជនអន្តោប្រវេសន៍ខុសច្បាប់។

ផលប៉ះពាល់ទៅលើសេដ្ឋកិច្ចរបស់សហរដ្ឋអាមេរិក

ប្រទេសកាណាដា ប្រទេសម៉ិកស៊ិក រួមទាំងប្រទេសចិន សុទ្ធតែជាដៃគូរពាណិជ្ជកម្មធំៗរបស់សហរដ្ឋអាមេរិក ដោយ​គិត​ត្រឹមខែធ្នូ ឆ្នាំ២០២៤ ទំហំពាណិជ្ជកម្មសរុបរបស់សហរដ្ឋអាមេរិកជាមួយប្រទេសកាណាដាមានតម្លៃប្រមាណ ៧,៦២១ ពាន់លានដុល្លារ, ជាមួយប្រទេសម៉ិកស៊ិកមានតម្លៃប្រមាណ ៨,៣៩៩ ពាន់លានដុល្លារ និងជាមួយ​ប្រទេស​ចិនមានតម្លៃប្រមាណ ៥,៨២៤ ពាន់លានដុល្លារ យោងតាម​ការិយាល័យតំណាងពាណិជ្ជកម្មរបស់​សហរដ្ឋ​អាមេរិក។ យោងតាមសារព័ត៌មានCNN ការតម្លើងពន្ធគយ​នេះអាចជះផលប៉ះពាល់ដល់សេដ្ឋកិច្ចរបស់សហរដ្ឋ​អាមេរិកដែល​គិតជាទំហំទឹកប្រាក់ប្រមាណ១.៤ទ្រីលានដុល្លាអាមេរិក ក៏ដូចជាការឡើងថ្លៃទំនិញ អតិផរណា ការរាំង​ស្ទះ​ចង្វាក់ផលិតកម្ម និងការធ្លាក់ចុះនូវកំណើនសេដ្ឋកិច្ច។

សហរដ្ឋអាមេរិកនាំចូលប្រេងឆៅពីប្រទេសកាណាដានិងម៉ិកសិកចំនួន៧០% ដែលការតម្លើងពន្ធគយនេះនឹងអាច​តម្លើង​​ថ្លៃសាំងទៅដល់៧០សេនក្នុងមួយហ្គាឡុង។ បន្ថែមពីនេះ Tax Foundation បានធ្វើការវិភាគថាពន្ធ​ដែលដាក់​លើ​ការ​នាំចូលទំនិញពីប្រទេសចិននឹងកាត់បន្ថយផលិតផលក្នុងស្រុកសរុបរយៈពេលវែង ០.១% ខណៈពេល​ដែល​ពន្ធដាក់លើទំនិញនាំចូលរបស់កាណាដានិងម៉ិកស៊ិកនឹងកាត់បន្ថយចំនួនផលិតផលក្នុងស្រុកសរុបប្រមាណ ០.៣%។ លើសពីនេះ ជនអន្តោប្រវេសន៏ពុំមានក្រដាសស្នាមស្របច្បាប់ចំនួន ​៨លាន៣សែន នាក់កំពុងបម្រើកម្លាំងពលកម្ម​នៅក្នុង​សហរដ្ឋ​អាមេរិក។ ដូចនេះ​ការអនុវត្តការបណ្ដេញចេញជនអន្តោប្រវេសន៍ខុសច្បាប់នឹងផ្ដល់​ផលប៉ះពាល់​ដល់​ម្ចាស់រោងចក្រ ឬ​សហគ្រាសផ្សេងៗ ដោយតម្រូវឱ្យពួកគេជ្រើសរើសបុគ្គលិកស្របច្បាប់ដែល​មានប្រាក់ពលកម្ម​ខ្ពស់​ជាង​មុន។ ជុំវិញការចំណាយទៅលើប្រាក់កម្រៃខ្ពស់នេះ នឹងអាចរុញច្រានឱ្យអត្រាអតិផរណារបស់​សហរដ្ឋ​អាមេរិក​នឹងកើនឡើងខ្ពស់។

ភាពតានតឹងនៃសង្រ្គាមពាណិជ្ជកម្ម

លើសពីការជះឥទ្ធិពលអវិជ្ជមានមកលើសេដ្ឋកិច្ច ការប្រកាសការដាក់ពិន័យពន្ធនេះបានបង្កើននូវភាពតានតឹងរវាង​ប្រទេសជាដៃគូដែលអាចឈានទៅរកសង្រ្គាមពាណិជ្ជកម្មពិភពលោកដ៏គួរឱ្យបារម្ភ។ បន្ទាប់ពីការថ្លែងសុន្ទរកថា​របស់​​លោកត្រាំស្ដីពីការអនុវត្តន៍វិធានការនេះ ប្រទេសកាណាដា ប្រទេសម៉ិកស៊ិក និងប្រទេសចិន​បាន​ផ្ទុះ​ការ​ប្រតិកម្ម​ភ្លាមៗ។ ដោយក្នុងនោះ នាយករដ្ឋមន្រ្តីកាណាដា លោក Justin Trudeau បានធ្វើ​ការ​ឆ្លើយ​តប​ទៅកាន់​សហរដ្ឋ​អាមេរិកវិញ ដោយប្រកាសអំពីវិធានការតម្លើងពន្ធចំនួន ២៥% ដូចគ្នា ទៅលើទំនិញនាំចូល​ពីសហរដ្ឋ​អាមេរិក​ ដែលមានដូចជាគ្រឿងស្រវឹង ភេសជ្ជៈ សាច់ ផលិតផលដែកនិងអាលុយមីញ៉ូម និងទំនិញជាច្រើនទៀត។ ទន្ទឹមនេះ លោកស្រី Claudia Sheinbaum, ប្រធានាធិបតីរបស់ប្រទេសម៉ិកស៊ិក​ក៏បានចាត់តាំងឱ្យមន្ត្រីសេដ្ឋកិច្ច​របស់ខ្លួនអនុវត្តនូវវិធានការអនុវត្តពន្ធនិងវិធានការផ្សេងទៀតទៅលើទំនិញរបស់សហរដ្ឋអាមេរិក ដើម្បីឆ្លើយតប​ទៅ​នឹង​ការតម្លើងពន្ធដ៏ចម្រូងចម្រាស់របស់លោកដូណាល់ត្រាំ។ រីឯប្រទេសចិនវិញ ក៏បានលើកឡើងថា ការតម្លើង​ពន្ធ​នេះ​បានរំលោភបំពានទៅលើច្បាប់របស់អង្គការពាណិជ្ជកម្មពិភពលោក (WTO)។ ដូចនេះ ចិននឹងធ្វើការ​ដាក់​ពាក្យ​បណ្ដឹង​ទៅកាន់ WTO ប្រសិនបើសហរដ្ឋអាមេរិកនៅតែបន្តអនុវត្តវិធានការនេះមកលើប្រទេសខ្លួន។ លើសពីនេះ ចិនក៏បានឆ្លើយតបទៅវិញជាមួយនឹងពន្ធ ១០%-១៥% លើទំនិញកសិកម្ម ធ្យូងថ្ម ឧស្ម័នធម្មជាតិរាវ រថយន្តភីកអាប់ និងរថយន្តស្ព័រមួយចំនួនរបស់សហរដ្ឋអាមេរិក។ ជារួម ការអនុវត្ត​វិធានការពន្ធទៅពាណិជ្ជកម្ម​រវាងគ្នានឹង​គ្នាក្នុង​រយៈពេល​​វែងនាំឱ្យមានភាពតានតឹងកាន់តែខ្លាំងឡើង នឹងអាចឈានទៅ​រក​សង្រ្គាម​ពាណិជ្ជកម្ម​ពិភពលោក​នា​ពេល​​អនាគត។

ហេតុផលនយោបាយរបស់លោកត្រាំ

យ៉ាងណាមិញ កាលពីថ្ងៃទី៦ ខែមីនា ឆ្នាំ២០២៥ នេះ លោកដូណាល់ត្រាំបាន​ប្រកាសជាថ្មី​អំពី​ការ​ពន្យា​ពេល​អនុវត្ត​ពន្ធ​នេះជាលើកទី២ ដែលនឹងពន្យារហូតដល់ថ្ងៃទី២ ខែមេសា ឆ្នាំ២០២៥។ ចំពោះនាយករដ្ឋមន្ត្រីកាណាដា និង​ប្រធានាធិបតីម៉ិកស៊ិក ក៏បានធ្វើការ​ឆ្លើយតបវិញដោយធ្វើការពន្យាពេលអនុវត្តពន្ធគយលើសហរដ្ឋអាមេរិកដូចគ្នា។ ត្រង់ចំណុចនេះ បើយើងក្រឡេកមើលមួយជ្រុងទៀត លោកដូណាល់ត្រាំ ព្យាយាមប្រើ​ប្រាស់​វិធានការពន្ធគយ​នេះ​ដើម្បីជាអាវុធដ៏មុតស្រួចក្នុងការទាញសម្ព័ន្ធមិត្តនិងដៃគូប្រកួតប្រជែងរបស់ខ្លួនចូលមកចរចារទៅលើបញ្ហាសេដ្ឋចម្បងមួយ​ចំនួនដូចជា ឱនភាពពាណិជ្ជកម្ម អន្តោប្រវេសន៍ខុសច្បាប់ និងលំហូរ​នៃគ្រឿងញៀនខុសច្បាប់​ជាជាងការ​ទប់​ស្កាត់​ការហូរចូលនូវទំនិញខុសច្បាប់។ បើយើងគិតពីផលប្រយោជន៍របស់សហរដ្ឋអាមេរិក គឺលោកត្រាំ​ព្យាយាម​ដើរ​តាម​លទ្ធិនយោបាយ “អាមេរិកជាចម្បង” ក្នុងគោលបំណង​ការពារនិងលើកម្ពស់នូវផលិតផលក្នុង​ស្រុកក៏​ដូចជា​​ដើម្បី​កាត់​បន្ថយនូវឱនភាពពាណិជ្ជកម្ម។ លើសពីបញ្ហាសេដ្ឋកិច្ច លោកត្រាំបាន​ព្យាយាមផ្សារភ្ជាប់ការ​តម្លើងពន្ធ​ជាមួយ​ការ​ការពារសន្តិសុខជាតិរបស់សហរដ្ឋអាមេរិក តាមរយៈការ​រឹតបន្តឹងទៅលើជនអន្តោប្រវេសន៍​ខុស​ច្បាប់​និងការ​ជួញ​ដូរ​គ្រឿងញៀន។ យោងតាមសារព័ត៌មាន Vox លោកដូណាល់ត្រាំអះអាងថា ប្រទេសកាណាដា និងម៉ិកស៊ិក​បាន​បរាជ័យក្នុងការទប់ស្កាត់លំហូរនៃសារធាតុ fentanyl និងជន​អន្តោប្រវេសន៍ខុសច្បាប់ចូលទៅក្នុង​សហរដ្ឋអាមេរិក។ លោក​បានលើកឡើងទៀតថា ការអនុវត្តពន្ធគយនេះមិនមែនជាការបញ្ឆេះ​សង្រ្គាមពាណិជ្ជកម្ម​នោះទេ ផ្ទុយទៅវិញ​វា​គឺជាការប្រយុទ្ធប្រឆាំងទៅនឹងពាណិជ្ជកម្ម​គ្រឿងញៀនខុសច្បាប់និងការកើនឡើងលើសលប់​នូវជន​អន្តោប្រវេសន៍​គ្មាន​ក្រដាស​ស្នាមមកក្នុងទឹកដីអាមេរិក ព្រមទាំងដើម្បីពង្រឹងបន្ថែមទៅលើសន្តិសុខជាតិរបស់ប្រទេសខ្លួន។ ចំណែក​​ឯក្នុងករណីរបស់ប្រទេសចិនវិញ អាមេរិកប្រើប្រាស់គោលនយោបាយពាណិជ្ជកម្មនេះក្រោម​រូបភាព​ជា​យុទ្ធសាស្រ្ត​ប្រឆាំងនឹងការអនុវត្តសកម្មភាពសេដ្ឋកិច្ចរបស់ប្រទេសចិននិងដើម្បីអូសទាញប្រទេសចិនឱ្យមកចូលតុចរចារទាក់ទិន​នឹងបញ្ហាការអនុវត្តពាណិជ្ជកម្ម ដូចជាការលួចនូវកម្មសិទ្ធបញ្ញា និងពង្រឹងតុល្យភាពពាណិជ្ជកម្ម​រវាង​ប្រទេស​ទាំង​ពីរ​ឡើងវិញ។

វិចារណកថាថ្ងៃសុក្រ៖ ហេតុអ្វីបានជាមានការឈានដល់ការឃាត់ខ្លួនលោករ៉ូឌ្រីហ្គោ ឌុយទែតេទៅកាន់តុលាការព្រហ្មទណ្ឌពិភពលោក(ICC)?

លោក រ៉ូឌ្រីហ្គោ ឌុយទែតេ អតីតប្រធានាធិបតីហ្វីលីពីនទី១៦ ត្រូវបានបូលីសអន្តរជាតិអាំងទែប៉ូលប្រចាំទីក្រុងម៉ានីល បានឃាត់ខ្លួនតាមដីកាចាប់ខ្លួនរបស់តុលាការព្រហ្មទណ្ឌពិភពលោក(International Crime Court ហៅកាត់ថា​ ICC) ដែលបានចោទប្រកាន់លើសំណុំរឿងឧក្រិដ្ឋកម្មប្រឆាំងនឹងមនុស្សជាតិ កាលពីពេលថ្មីៗនេះ។ លោក ឌុយទែតេ ត្រូវបានគេស្គាល់លោកច្បាស់នៅពេលកំឡុងពេលលោកស្ថិតនៅក្នុងអំណាចពីឆ្នាំ២០១៦ ដល់ឆ្នាំ២០២២ ដែលលោកគឺជាមនុស្សម្នាក់មានការគាំទ្រខ្លាំង និងការសាទរពីប្រជាជនរបស់លោកលើប្រឆាំងនឹងគ្រឿងញៀន និងបានបោសសម្អាតគ្រឿងញៀនផងដែរ។ តែការកម្ចាត់គ្រឿងញៀនរបស់គាត់ត្រូវបានគេមើលឃើញថាមានឈ្មួញគ្រឿងញៀនតូចៗ និងអ្នកប្រើប្រាស់មួយចំនួនត្រូវបានសម្លាប់ដោយគ្មានការកាត់ទោស។ តើមូលហេតុអ្វីខ្លះដែលឈានដល់ការឃាត់ខ្លួនលោកទៅកាន់តុលាការព្រហ្មទណ្ឌអន្តរជាតិពិភពលោក?

១. ដើមហេតុនៃការចោទប្រកាន់លោក ឌុយទែរតេ របស់តុលាការព្រហ្មទណ្ឌអន្តរជាតិ

ក្នុងកំឡុងឆ្នាំ២០១៦ រហូតដល់ឆ្នាំ២០២២ ប្រទេសហ្វីលីពីនបានស្ថិតនៅក្រោមការដឹកនាំរបស់លោក រ៉ូឌី្រហ្គោ ឌុយទែតេ ដែលបានប្រកាសបើកការបោសសម្អាតគ្រឿងញៀនទូទាំងប្រទេសហ្វីលីពីននាពេលនោះ។ ការបើកប្រតិបត្តិការបោសសម្អាតនេះ ក៏បានធ្វើឱ្យមតិខ្លះមានការគាំទ្រ និងមតិខ្លះបានចោទប្រកាន់លោកឌុយទែតេ បានសម្លាប់មនុស្សជាច្រើនពីប្រតិប​ត្តិការខាងលើនេះ។ ចំពោះការចោទប្រកាន់ថាមានការសម្លាប់មនុស្សជាច្រើន គឺដោយសារលោកប្រធានាធិបតីទី១៦ នៃប្រទេសហ្វីលីពីនរូបនេះ បានបើកដៃឱ្យយោធា និងប៉ូលីសហ្វីលីពីនអាចបង្រ្កាប និងបាញ់តបតទៅកាន់អ្នកដែលជាប់ពាក់ព័ន្ធនឹងគ្រឿងញៀនដោយមិនចាំបាច់មានការកាត់ទោសឡើយដែលធ្វើឱ្យមានការប៉ាន់ស្មានការស្លាប់ក្នុងប្រតិបត្តិការនេះរហូតទៅដល់ជាង៣ម៉ឺននាក់។ ទាំងនេះ សុទ្ធតែជាដើមហេតុនៃការចោទប្រកាន់ទៅកាន់លោក ឌុយទែរតេ ដែលបានឈានដល់ការចាប់ខ្លួនលោកបញ្ចូនទៅទីក្រុងឡាអេ នៅថ្ងៃទី១១ ខែមីនា ឆ្នាំ២០២៥។ ប៉ុន្តែគួរបញ្ជាក់ផងដែរថា ប្រទេសហ្វីលីពីនបានដកខ្លួនចេញពីសមាជិកភាពនៅក្នុងតុលាការព្រហ្មទណ្ឌអន្តរជាតិនៅក្នុងឆ្នាំ២០១៩ នៅក្នុងអាណត្តិលោកឌុយទែតេនេះតែម្តង។ ដែលជាហេតុធ្វើឱ្យតុលាការនេះ គ្មានសិទ្ធិចោទប្រកាន់ និងសមត្ថកិច្ចលើប្រទេសហ្វីលីពីនក្រោយឆ្នាំ២០១៩ឡើយ ក៏ប៉ុន្តែតុលាការខាងលើនឹងជម្រះក្តីមុនឆ្នាំ២០១៩គឺគិតចាប់ពីថ្ងៃទី១ ខែវិច្ឆិកា ឆ្នាំ២០១១ ដល់ថ្ងៃទី១៦ ខែមីនា ឆ្នាំ២០១៩  ដែលបូករួមនៅពេលលោកជាអភិបាលក្រុងដាវូស (Davao) ដែលបា​នបោសសម្អាត និងមានការបាញ់សម្លាប់អ្នកដែលជាប់ពាក់ព័ន្ធគ្រឿងញៀនដូចគ្នាផងដែរ។ បន្ទាប់បានចាប់ឃាត់ខ្លួនពីប៉ូលីសអន្តរជាតិអាំងទែប៉ូលនៅក្នុងក្រុងម៉ានីល លោករ៉ូឌ្រីហ្គោ ឌុយទែតេ ត្រូវបានបញ្ជូនខ្លួនទៅកាន់ទីក្រុងឡាអេនៅថ្ងៃទី ១២ ខែមីនា ឆ្នាំ២០២៥។ នៅពេលទៅដល់ទីក្រុងឡាអេ លោក ឌុយទែតេ បានបង្ហាញខ្លួនក្នុងសវនាការតាមរយៈវីដេអូតែប៉ុណ្ណោះពីមជ្ឈមណ្ឌលជាប់ឃុំឃាំង ហើយលោកពុំបាននិយាយអ្វីច្រើននៅក្នុងអង្គជំនុំជម្រះ គឺត្រឹមតែបង្ហាញពីឈ្មោះ និងអាយុតែប៉ុណ្ណោះ។

២. តើការប្រកួតប្រជែងគ្នារវាងត្រកូលឌុយទែតេ និងត្រកូលម៉ាកូស គឺជាមូលហេតុមួយនៃការចាប់ខ្លួនលោកឌុយទែតេដែរទេ?

វាពិតជាមានរឿងគួរឱ្យភ្ញាក់ផ្អើលនៅពេលដែលអនុប្រធានាធិបតីបានគំរាមត្រៀមសម្លាប់ប្រធានាធិបតីរបស់ខ្លួន ប្រសិនគាត់មានរឿងអ្វីមួយប៉ះពាល់ជីវិតគាត់។ ហើយរឿងនេះគឺបានកើតឡើងនៅហ្វីលីពីនគឺអនុប្រធានាធិបតី សារ៉ា ឌុយទែតេ បានថ្លែងក្នុងសនិ្នសីទព័ត៌មានដែលលោកស្រីបាននិយាយថាគាត់ត្រូវបានគេប៉ង់ធ្វើឃាត ហើយប្រសិនជាមានរឿងអ្វីកើតឡើងលើគាត់នោះ គឺគាត់បានបញ្ជាកងអង្គរក្សរបស់ខ្លួនត្រៀមធ្វើឃាតលោកប្រធានាធិបតី ម៉ាកូស ដូចគ្នា។ ត្រកូលឌុយទែតេ និងត្រកូលម៉ាកូស កំពុងតែមានការប្រកួតប្រជែងគា្នយ៉ាងខ្លាំងក្នុងពេលបច្ចុប្បន្ន។ ទោះបីធ្លាប់ជាសម្ព័ន្ធមិត្តនឹងគ្នាកាលពីពេលបោះឆ្នោត ប្រែទៅជាមានភាពល្អក់កករនឹងគ្នាព្រោះតែការដណ្តើមអំណាច។ តែមួយរយៈចុងក្រោយត្រូវគេបានមើលឃើញថា លោក ហ្វឺឌីណង់ ម៉ាកូស ជេអរ. និងលោក រ៉ូឌ្រីហ្គោ ឌុយទែតេ បានប៉ះពាក្យសម្តីគ្នាបែបជេរប្រមាថផងដែរ។ បើនិយាយពីការចាប់ឃាត់ខ្លួនលោក ឌុយទែតេ វិញ វាក៏ជាការបើកដៃមួយរបស់លោក ហ្វឺឌីណង់ ម៉ាកូស ជេអរ. ផងដែរ ព្រោះបើគ្មានការអនុញ្ញាតពីប្រធានាធិបតីនោះទេ ប៉ូលីសអន្តរជាតិអាំងទែប៉ូល(Interpol)ក៏មិនអាចធ្វើសកម្មភាពបានដែរ។ បន្ទាប់ពីមានការចាប់ឃាត់ខ្លួន លោកប្រធានាធិបតីបានលើកឡើងក្នុងសិន្និសីទព័ត៌មានមួយថា ការចាប់ឃាត់ខ្លួននេះគឹធ្វើឡើងតាម​ការសើ្នសុំតាមសំណើរបស់ប៉ូលីសអាំងទែប៉ូល(Interpol)តាមដីការបស់តុលាការអន្តរជាតិ។ ហើយគាត់បាននិយាយបន្តទៀតថា លោកជឿជាក់ថាការចាប់ខ្លួនលោកឌុយទែតេគឺជារឿងត្រឹមត្រូវ និងបានអនុវត្តតាមនីតិវិធីច្បាប់ទាំងអស់ផងដែរ។

សរុបមក សង្រ្គាមបោសសម្អាតគ្រឿងញៀនរបស់លោក ឌុយទែតេ គឺជាដើមហេតុនៃការចោទប្រកាន់ពីសំណាក់តុលាការព្រហ្មទណ្ឌអន្តរជាតិ(ICC) ពីបទឧក្រិដ្ឋកម្មមនុស្សជាតិ ដោយសារលោកបានបើកដៃឱ្យប៉ូលីស និងយោធាហ្វីលីពីនអាចបាញ់សម្លាប់អ្នកជាប់ពាក់ព័ន្ធគ្រឿងញៀនដោយមិនចាំបាច់មានការកាត់ទោស។​ ការចាប់ខ្លួនរបស់លោក វាក៏អាចជាប់ពាក់ព័ន្ធខ្លាំងទៅនឹងស្ថានភាពនយោបាយហ្វីលីពីនបច្ចុប្បន្នផងដែរ គឺការប្រកួតប្រជែងរវាងត្រកូលដ៏មានអំណាចពីរក្នុងប្រទេស គឺរវាងត្រកូលម៉ាកូស​ និងត្រកូលឌុយទែតេនេះ។ សំរាប់ការឃាត់ខ្លួនលោកអតីតប្រធានាធិបតីនេះក៏មានមតិខ្លះសប្បាយអបអរសាទរ ជាពិសេស អង្គការសង្គមស៊ីវិលការពារសិទ្ធិមនុស្ស និងក្រុមគ្រួសារជនរងគ្រោះដែលបានស្លាប់ តែសំរាប់អ្នកគាំទ្ររូបលោក ឌុយទែតេ វិញបានចាត់ទុកការឃាត់ខ្លួនប្រៀបបានជាការចាប់ជំរិត សូម្បីតែមេធាវីការពារក្តីរបស់លោកក៏បានថ្លែងប្រាប់អ្នកសារព័ត៌មានដូច្នេះដែរ។

កម្មវិធីថង់ប្រាជ្ញា៖ ហេតុអ្វីទ្វីបអាហ្រ្វិកក្លាយជាសង្វៀនសមរភូមិយ៉ាងក្តៅគគុកសម្រាប់មហាអំណាចពិភពលោក?

ទ្វីបអាហ្រ្វិក ដែលជារឿយៗត្រូវបានគេមើលរំលងថាជាវាលរហោស្ថានដ៏ក្រខ្សត់ បានក្លាយទៅជា​សង្វៀន​ប្រកួតប្រជែងនៃសេដ្ឋកិច្ច នយោបាយ និងយោធា សម្រាប់មហាអំណាចពិភពលោកក្នុងសតវត្សទី ២១ ដូចជា អាមេរិក ចិន និងរុស្ស៊ី។ អត្ថបទនេះនឹងពន្យល់អំពីហេតុផលមួយចំនួនដែលនៅពីក្រោយភាពទាក់ទាញរបស់ទ្វីបអាហ្រ្វិកនៅក្នុងកែវភ្នែករបស់មហាអំណាចធំៗ ដោយពិនិត្យលើបរិបទប្រវត្តិសាស្ត្រ អត្ថប្រយោជន៏សេដ្ឋកិច្ច យុទ្ធសាស្ត្រភូមិសាស្ត្រនយោបាយ​ និង សន្តិសុខ។

បរិបទប្រវត្តិសាស្រ្ត

ការពិតទៅ ទ្វីបអាហ្រ្វិកជាសមរភូមិសម្រាប់មហាអំណាចពិភពលោក តាំងពីសម័យអាណានិគមមកម៉្លេះ ជាពិសេសនៅចុងសតវត្សទី ១៩ និងដើមសតវត្សទី ២០ ហើយនៅសន្និសីទទីក្រុងប៊ែកឡាំងឆ្នាំ ១៨៨៤-១៨៨៥, ពួកចក្រពត្តិ និងមហាអំណាចអឺរ៉ុបបានជួបជុំគ្នាពិភាក្សាពីការបែងចែកទ្វីបអាហ្រ្វិក ដើម្បីស្វែងរកធនធាន និងត្រួតត្រាទឹកដី​​ ដែលសម័យនោះត្រូវបានគេហៅថា “Scramble For Africa”។ ការគ្រប់គ្រងរបស់ពួកអាណានិគមទាំងនេះ បានរំខានដល់ការរស់នៅរបស់ប្រជាជន និង ជនជាតិដើមភាគតិច និងនាំឱ្យមានបញ្ហាប្រឈមសេដ្ឋកិច្ច និង សង្គមរយៈពេលវែង។ ប្រវត្តិសាស្ត្រអាណានិគមបានបន្សល់ទុកនូវផលវិបាកអវិជ្ជមានយូរអង្វែងដែលជះឥទ្ធិពលលើនយោបាយ ទំនាក់ទំនងអន្តរជាតិ និងរចនាសម្ព័ន្ធសេដ្ឋកិច្ចនៅលើទ្វីបមួយនេះ។

តម្រូវការសេដ្ឋកិច្ច

ទ្វីបអាហ្វ្រិកមានធនធានធម្មជាតិ និង រ៉ែជាច្រើនសំបូរទៅដោយធាតុកម្រនៃផែនដី ដែលចាំបាច់សម្រាប់ការអភិវឌ្ឍបច្ចេកវិទ្យាទំនើប និងមានសារៈសំខាន់សម្រាប់ឧស្សាហកម្មអេឡិចត្រូនិក និងថាមពលកកើតឡើងវិញដូចជា​រថយន្តអគ្គិសនី​ជាដើម​។ ធនធានទាំងនេះហើយ បានទាក់ទាញចំណាប់អារម្មណ៍​របស់​ពួកមហាអំណាចពិភពលោក ដែលមានតម្រូវការសម្រាប់ការអភិវឌ្ឍបច្ចេកវិទ្យា និងឧស្សាហកម្ម។ ជាឧទាហរណ៍​ ប្រទេសចិនបានបណ្តាក់ទុនយ៉ាងច្រើននៅក្នុងវិស័យរុករករ៉ែនៅអាហ្វ្រិក តាមរយៈគម្រោង Belt and Road Initiative (BRI)​ ដោយបានបង្កើតមូលដ្ឋានយ៉ាងរឹងមាំនៅក្នុងប្រទេសមួយចំនួន ដូចជា Zambia និង Democratic Republic of the Congo (DRC) តាមរយៈការផ្តល់ហិរញ្ញប្បទានដល់គម្រោងហេដ្ឋារចនាសម្ព័ន្ធដើម្បីជាថ្នូរនឹងការរុករកធនធានរ៉ែទាំងនោះ។ យុទ្ធសាស្ត្រនេះមិនត្រឹមតែធានាបាន​ការផ្គត់ផ្គង់រ៉ែសំខាន់ៗប៉ុណ្ណោះទេ ប៉ុន្តែថែមទាំងពង្រីកឥទ្ធិពលរបស់ចិននៅលើទ្វីបអាហ្វ្រិកនេះផងដែរ។ ជា​ការឆ្លើយតប អាមេរិកបានបង្កើនកិច្ចខិតខំប្រឹងប្រែងដើម្បីទប់ទល់នឹងឥទ្ធិពលរបស់ចិន។ ជាឧទាហរណ៍​គួរឱ្យកត់សម្គាល់មួយ សហរដ្ឋអាមេរិកបានធ្វើការវិនិយោគចំនួន ៥៦០ លានដុល្លារអាមេរិកដើម្បីធ្វើទំនើបកម្ម​ផ្លូវដែកសម័យអាណានិគមពី Lobito ទៅ Katanga ដែលសម្របសម្រួលការដឹកជញ្ជូនរ៉ែប្រកបដោយប្រសិទ្ធភាពពី DRC ទៅកាន់ទីផ្សារពិភពលោក។ គម្រោងនេះឆ្លុះបញ្ចាំងពីការប្រកួតប្រជែងទៅលើឥទ្ធិពលនយោបាយដែលកំពុងកើតឡើងនៅលើទ្វីបនេះ។

យុទ្ធសាស្ត្រភូមិសាស្ត្រនយោបាយ

ក្រៅពីផលប្រយោជន៍សេដ្ឋកិច្ច កត្តាភូមិសាស្ត្រនយោបាយបានជំរុញឱ្យប្រទេសមហាអំណាចពេញចិត្ត​នឹងអាហ្វ្រិក ព្រោះទ្វីបនេះគ្របដណ្តប់ផ្លូវសមុទ្រសំខាន់ៗ និងមានចម្ងាយជិតទៅនឹងអឺរ៉ុប និងមជ្ឈិមបូព៌ា។ ទ្វីបអាហ្រ្វិកស្ថិតនៅជិតផ្លូវពាណិជ្ជកម្មពិភពលោកសំខាន់ៗ ដូចជាព្រែកជីកស៊ុយអេ ដែលតភ្ជាប់សមុទ្រមេឌីទែរ៉ាណេទៅសមុទ្រក្រហម និងមហាសមុទ្រឥណ្ឌា។ ទីតាំងនេះធ្វើឱ្យទ្វីបអាហ្រ្វិកក្លាយជាមជ្ឈមណ្ឌល​ដ៏សំខាន់សម្រាប់ការដឹកជញ្ជូន និងពាណិជ្ជកម្មអន្តរជាតិ។ ជាក់ស្ដែង ក្រៅពី​ចិន​និងសហរដ្ធអាមេរិក រុស្ស៊ីក៏បានស្វះស្វែងពង្រីកឥទ្ធិពលរបស់ខ្លួន ដោយចូលរួមក្នុងកិច្ចសហប្រតិបត្តិការយោធា និងគម្រោងថាមពល​ជាមួយបណ្តាប្រទេសអាហ្វ្រិក។ កិច្ចខិតខំប្រឹងប្រែងទាំងនេះមានគោលបំណងស្តារឡើងវិញនូវទំនាក់ទំនង​ប្រវត្តិសាស្ត្រពីសម័យសូវៀត និងជាការប្រជែងជាមួយឥទ្ធិពលរបស់លោកខាងលិច។ សហភាពអឺរ៉ុប (EU) ក៏បានប្រកាសពីការវិនិយោគ ៥ ពាន់លានដុល្លារអាមេរិកនៅអាហ្វ្រិកខាងត្បូង ដើម្បីគាំទ្រគំនិតផ្តួចផ្តើមថាមពលបៃតង និងការផលិតវ៉ាក់សាំង។ ការវិនិយោគនេះមានគោលបំណងក្នុងការពង្រឹងទំនាក់ទំនងសេដ្ឋកិច្ច​ នយោបាយ និងជំរុញការអភិវឌ្ឍប្រកបដោយនិរន្តរភាព។ នេះជាសារមួយយ៉ាងសំខាន់ផងដែរក្នុងការបង្ហាញពិភពលោកថា EU ជាដៃគូសំខាន់ក្នុងការអភិវឌ្ឍរបស់ទ្វីបអាហ្វ្រិក។

កង្វល់ផ្នែកសន្តិសុខ

សក្ដានុពលសន្តិសុខដើរតួនាទីយ៉ាងសំខាន់ចំពោះភាពលេចធ្លោរបស់ទ្វីបអាហ្វ្រិកនៅលើឆាកពិភពលោក។ ទ្វីប​នេះប្រឈមមុខនឹងបញ្ហាដូចជា អំពើភេរវកម្ម ចោរសមុទ្រ និងជម្លោះផ្ទៃក្នុង។ សហរដ្ឋអាមេរិកបានបង្កើតទីបញ្ជាការទ្វីបអាហ្រ្វិក (AFRICOM) ដើម្បីសម្របសម្រួលកិច្ចខិតខំប្រឹងប្រែងយោធា និងគាំទ្រប្រទេសក្នុងទ្វីបអាហ្វ្រិកក្នុងការប្រយុទ្ធប្រឆាំងនឹងក្រុមជ្រុលនិយម។ ដូច​គ្នា​នេះ​ដែរ បារាំង​បាន​រក្សា​វត្តមាន​យោធារបស់ខ្លួន​ក្នុង​តំបន់ Sahel ដើម្បី​ប្រឆាំង​នឹង​ការ​គំរាម​កំហែង​ភេរវកម្ម។ ការចូលរួមផ្នែកសន្តិសុខទាំងនេះបញ្ជាក់ពីសារៈសំខាន់នៃទ្វីបអាហ្រ្វិកក្នុងយុទ្ធសាស្ត្រប្រឆាំងភេរវកម្មសកល និងជួយដល់មហាអំណាចពិភពលោកឱ្យធានាបាននូវស្ថិរភាព និង ឥទ្ធិពលខ្លួននៅក្នុងតំបន់។

សរុបមក ទ្វីបអាហ្រ្វិកបានក្លាយជាសង្វៀនសមរភូមិសម្រាប់ប្រទេសមហាអំណាចពិភពលោក គឺបណ្តាល​មក​ពីកត្តាជាច្រើន ដូចជាបរិបទប្រវត្តិសាស្ត្រ ឱកាសសេដ្ឋកិច្ច យុទ្ធសាស្ត្រភូមិសាស្ត្រនយោបាយ និងការពិចារណាផ្នែកសន្តិសុខ។

វិចារណកថាថ្ងៃសុក្រ៖ ប្រៀបធៀបប្រព័ន្ធនយោបាយរវាងសហរដ្ឋអាមេរិក និង ចក្រភពអង់គ្លេស

ប្រព័ន្ធប្រជាធិបតេយ្យតាមបែបសហរដ្ឋអាមេរិក និង ចក្រភពអង់គ្លេស គឺជាគំរូប្រព័ន្ធនយោបាយសំខាន់ពីរដែលមានឥទ្ធិពលនៅទូទាំងពិភពលោក។ សហរដ្ឋអាមេរិកដើរតាមប្រព័ន្ធនៃការបែងចែកអំណាច (separation of powers) ចំណែកឯចក្រភពអង់គ្លេសវិញ ដើរតាមប្រព័ន្ធនៃអំណាចបញ្ចូលគ្នា (fusion of powers)។ នៅសហរដ្ឋអាមេរិក គេបោះឆ្នោតជ្រើសរើសមេដឹកនាំដែលជាប្រធានធិបតីដោយផ្ទាល់ ឯចក្រភពអង់គ្លេសវិញសភាជាអ្នកជ្រើសរើសមេដឹកនាំដែលជានាយករដ្ឋមន្ត្រី។ នៅក្នុងអត្ថបទនេះ យើងនឹងស្វែងយល់កាន់តែច្បាស់ពីរចនាសម្ព័ន្ធ និងយន្តការស្ថាប័នរវាងស្ថាប័ននីតិប្រតិបត្តិ និងនីតិប្បញ្ញត្តិ។

១. រចនាសម្ព័ន្ធរដ្ឋាភិបាល

រចនាសម្ព័ន្ធរដ្ឋាភិបាលនៅក្នុងប្រព័ន្ធនយោបាយអាមេរិក និងប្រព័ន្ធនយោបាយអង់គ្លេសខុសគ្នាជាចម្បងត្រង់ទំនាក់ទំនងរវាងស្ថាប័ននីតិប្រតិបត្តិ និងនីតិប្បញ្ញត្តិ។ នៅសហរដ្ឋអាមេរិក ប្រធានាធិបតីដែលត្រូវបានជ្រើសរើសដោយផ្ទាល់ពីពលរដ្ឋ ដោយឯករាជ្យភាពពីសភា មានតួនាទីជាប្រមុខរដ្ឋផង ជាប្រមុខ​រដ្ឋាភិបាលផង និងបម្រើការងារក្នុងរយៈពេលកំណត់មួយ។ ចំពោះសភា មានពីរគឺ រដ្ឋសភា (House of Representatives) និងព្រឹទ្ធសភា (Senate) ដែលប្រតិបត្តិការដាច់ដោយឡែក។ ផ្ទុយទៅវិញ នៅចក្រភពអង់គ្លេស នាយករដ្ឋមន្ត្រីជាប្រមុខរដ្ឋាភិបាល និងជាមេដឹកនាំនៃគណបក្សដែលឈ្នះឆ្នោតច្រើនជាងគេក្នុងសភា។ ខុសពីប្រធានាធិបតីសហរដ្ឋអាមេរិក នាយករដ្ឋមន្ត្រីចក្រភពអង់គ្លេសមិនត្រូវបានបោះឆ្នោតផ្ទាល់ដោយសាធារណជនទេ តែទទួលបានអំណាចស្របច្បាប់តាមរយៈការគាំទ្រពីសភា។

២. ស្ថាប័ននីតិប្រតិបត្តិ

នៅក្នុងប្រព័ន្ធប្រធានាធិបតីសហរដ្ឋអាមេរិក ប្រធានាធិបតីមានតួនាទីជាប្រមុខរដ្ឋផង និងជាប្រមុខរដ្ឋាភិបាលផង ដែលត្រូវបានជ្រើសរើសដោយឯករាជ្យតាមរយៈការបោះឆ្នោតទម្រង់ Electoral College សម្រាប់អណត្តិ ៤ ឆ្នាំ ហើយបម្រើការងារច្រើនបំផុតបានតែ ២ អណត្តិប៉ុណ្ណោះ។ ប្រធានាធិបតីមានសិទ្ធិកាន់អំណាចដោយមិនពឹងផ្អែកលើសភាទេ ប៉ុន្តែអាចត្រូវបានដកចេញប្រសិនបើមានកំហុសធ្ងន់ធ្ងរតាមរយៈ “ការចោទប្រកាន់ស្ដីពីការប្រព្រឹត្តខុស – impeachment” ដែលជាដំណើរការដ៏ស្មុគស្មាញនិងទាមទារការអនុម័តពីសភាទាំងពីរ។ ចំណែកឯប្រព័ន្ធសភារបស់ចក្រភពអង់គ្លេស បែងចែកតួនាទីមានប្រមុខរដ្ឋ (ព្រះមហាក្សត្រ) និងប្រមុខរដ្ឋាភិបាល (នាយករដ្ឋមន្ត្រី)។ នាយករដ្ឋមន្ត្រីមិនត្រូវបានជ្រើសរើសដោយសាធារណជនផ្ទាល់ទេ។ នាយករដ្ឋមន្ត្រីជាមេដឹកនាំនៃគណបក្សឈ្នះឆ្នោតដែលមានសម្លេងឆ្នោតច្រើនជាងគេនៅក្នុងសភា ហើយបម្រើដោយមិនកំណត់អណត្តិឡើយ ដោយអាចបន្តកាន់តំណែងបានឱ្យតែសភាមានទំនុកចិត្ត។ ប្រសិនបើរដ្ឋាភិបាលបាត់បង់ទំនុកចិត្តពីសភាតាមរយៈ “ការបោះឆ្នោតមិនទុកចិត្ត – vote of no confidence”, នាយករដ្ឋមន្ត្រីអាចនឹងត្រូវដកចេញ និងជំនួស។

៣. ស្ថាប័ននីតិប្បញ្ញត្តិ

នៅក្នុងប្រព័ន្ធនយោបាយសហរដ្ឋអាមេរិក separation of powers ធានាថា ស្ថាប័ននីតិប្រតិបត្តិ និងនីតិប្បញ្ញត្តិមានប្រតិបត្តិការដោយឯករាជ្យពីគ្នា។ សភាជាអ្នកអនុម័តច្បាប់ និងត្រួតពិនិត្យមើលទៅលើសកម្មភាពរបស់ប្រធានាធិបតី។ ប្រព័ន្ធនយោបាយនេះផ្តល់ជាវិធានការ check and balances ដ៏រឹងមាំ និងមានប្រព័ន្ធតុលាការដែលអាចធ្វើការពិនិត្យឡើងវិញទៅលើច្បាប់ និងមានសភាដែលអាចធ្វើ impeachment ទៅលើប្រធានាធិបតី។ ផ្ទុយទៅវិញ នៅក្នុងប្រព័ន្ធនយោបាយរបស់ចក្រភពអង់គ្លេស រដ្ឋាភិបាលនៃនីតិប្រតិបត្តិកើតចេញពីសភា។ ក្នុងន័យនេះ ការបង្កើត និងអនុម័តច្បាប់មានភាពរហ័ស ប៉ុន្តែជាផលវិបាក រដ្ឋាភិបាលមានឥទ្ធិពលនៅក្នុងស្ថាប័ននីតិប្បញ្ញត្តិនេះខ្លាំងផងដែរ។ នាយករដ្ឋមន្រ្តីតម្រូវឱ្យមានគណនេយ្យភាពខ្ពស់ ដោយសារមានសភាជាអ្នកតាមដានពីក្រោយ ប៉ុន្តែឥទ្ធិពលនៃគណបក្សកាន់អំណាចខ្លាំងពេកតែងតែធ្វើឱ្យការជជែកដេញដោលទៅលើច្បាប់ណាមួយមិនមានភាពពេញលេញ ដោយសារប្រព័ន្ធនេះពឹងផ្អែកទៅលើស្មារតីនៃគណបក្សនយោបាយ។

៤. ស្ថិរភាព និងប្រសិទ្ធភាព

ប្រព័ន្ធប្រជាធិបតេយ្យអាមេរិកផ្តល់អាទិភាពដល់ទៅលើស្ថិរភាពនយោបាយ ដោយសារប្រធានាធិបតីកាន់អំណាចក្នុងរយៈពេលកំណត់មួយ និងមិនអាចដកចេញបានដោយងាយបានឡើយ ដើម្បីធានាបាននូវការដឹកនាំដោយមិនមានការរំខាន។ ទោះជាយ៉ាងនេះក្ដី separation of powers រវាងអំណាចនីតិប្រតិបត្តិ និងនីតិប្បញ្ញត្តិជារឿយៗនាំទៅរកការជាប់គាំងក្នុងការអនុម័តច្បាប់ និងបន្ថយល្បឿននៃការសម្រេចចិត្ត ជាពិសេសនៅពេលមានគណបក្សរបស់ប្រធានាធិបតីខុសពីគណបក្សដែលគ្រប់គ្រងសភា។ ចំណែកនៅក្នុងប្រព័ន្ធប្រជាធិបតេយ្យចក្រភពអង់គ្លេសវិញ ជាប្រព័ន្ធដែលមានប្រសិទ្ធភាពម្យ៉ាង ដោយសាររដ្ឋាភិបាលតែងតែមានការគាំទ្ររបស់សភានៅពីក្រោយ ដែលអនុញ្ញាតឱ្យការអនុវត្តគោលនយោបាយមានភាពឆាប់រហ័ស។ ទោះជាយ៉ាងនេះក្ដី ការពឹងផ្អែកលើទំនុកចិត្តរបស់សភាធ្វើឱ្យស្ថិរភាពរដ្ឋាភិបាលមានកម្រិតទាប ដោយសារតែនាយករដ្ឋមន្ត្រីងាយនឹងដកចេញតាមរយៈ vote of no confidence ដែលអាចនាំឱ្យមានការផ្លាស់ប្តូរអ្នកដឹកនាំជាញឹកញាប់។ ខណៈដែលប្រព័ន្ធរបស់សហរដ្ឋអាមេរិករារាំងមិនឱ្យមានការផ្លាស់ប្តូរមេដឹកនាំភ្លាមៗ តែវាធ្វើឱ្យរាំងស្ទះនូវការអនុវត្តគោលនយោបាយ។ ឯប្រព័ន្ធរបស់ចក្រភពអង់គ្លេសអនុញ្ញាតឱ្យមានការផ្លាស់ប្ដូរអ្នកដឹកនាំ និងអនុវត្តគោលនយោបាយលឿន ប៉ុន្តែមានហានិភ័យនៃអស្ថិរភាពនយោបាយ។

ជារួម ប្រព័ន្ធនយោបាយសហរដ្ឋអាមេរិក និងប្រព័ន្ធនយោបាយអង់គ្លេស ផ្តល់នូវនីតិវិធីផ្សេងគ្នាចំពោះការដឹកនាំប្រទេស។ ប្រព័ន្ធរបស់សហរដ្ឋអាមេរិក ដើរតាមគោលការណ៍ separation of powers ដែលធានាបាននូវស្ថិរភាពអំណាចប្រតិបត្តិតាមរយៈការកំណត់អណត្តិមេដឹកនាំ និងវិធានការ check and balances។ ប៉ុន្តែប្រព័ន្ធនេះងាយនឹងមានការជាប់គាំងនយោបាយ និងយឺតយ៉ាវក្នុងការអនុវត្តគោលនយោបាយ ដោយសារមានសភាដែលមានប្រតិបត្តិការឯករាជ្យ។ ផ្ទុយទៅវិញ គោលការណ៍ fusion of powers របស់ចក្រភពអង់គ្លេស អនុញ្ញាតឱ្យការរៀបចំ និងអនុម័តច្បាប់មានប្រសិទ្ធភាពខ្ពស់ និងដាក់បន្ទុកឱ្យសភាមានទំនួលខុសត្រូវច្រើនជាងមុន ប៉ុន្តែប្រព័ន្ធនេះងាយនឹងទទួលរងនូវអស្ថិរភាពដោយសារតែមានការផ្លាស់ប្តូរអ្នកដឹកនាំជាញឹកញាប់ និងអាស្រ័យទៅលើការឡើងចុះនៃអំណាចរបស់គណបក្សកាន់អំណាចក្នុងសភា។ ជារួម ប្រព័ន្ធនយោបាយសហរដ្ឋអាមេរិកផ្ដល់អាទិភាពទៅលើស្ថិរភាព និងឯករាជ្យភាពនៃអំណាចរវាងស្ថាប័ន ចំណែកឯប្រព័ន្ធនយោបាយអង់គ្លេសផ្ដោតសំខាន់ទៅលើប្រសិទ្ធភាព និងការចេះបត់បែន។

កម្មវិធីថង់ប្រាជ្ញា៖ ទំនាក់ទំនងរវាងប្រទេសម៉ិកស៊ិកូ និងសហរដ្ឋអាមេរិក

១. ប្រវត្តិសង្គ្រាមរវាងម៉ិកស៊ិកូ និងសហរដ្ឋអាមេរិក

ប្រទេសម៉ិកស៊ិកូធ្លាប់ទទួលរងអាណានិគមរបស់អេស្ប៉ាញប្រហែលជិត៣សតវត្សន៍ បន្ទាប់មកទទួលបានឯករាជ្យពេញលេញវិញដោយចលនាបះបោរមួយដែលមានឈ្មោះថា ហ៊ីដាល់ហ្គូ និងត្រូវបានទទួលស្គាល់ដោយសហរដ្ឋអាមេរិកនៅក្នុងឆ្នាំ១៨២២។ ការទទួលស្គាល់ឯករាជ្យនេះឈានទៅរកទំនាក់ទំនងការទូត ក៏ដូចជាភាពតានតឹងថ្មី និងជម្លោះរវាងប្រទេសទាំងពីរដែលកើតឡើងជាបន្តបន្ទាប់។ ទំនាក់ទំនងការទូតដំបូងរវាងម៉ិកស៊ិក និងសហរដ្ឋអាមេរិកត្រូវបានបង្កើតឡើងនៅថ្ងៃ១២ ខែធ្នូ ឆ្នាំ១៨២២ ប៉ុន្តែត្រូវបានបែកបាក់ទៅវិញដោយសារការប្រកាសឯករាជ្យរបស់រដ្ឋតិចសាស់ចេញពីប្រទេសម៉ិកស៊ិក ហើយទៅចូលរួមជាមួយសហព័ន្ធក្លាយជារដ្ឋទី២៨ របស់សហរដ្ឋអាមេរិកនៅឆ្នាំ១៨៤៥ ដែលបានធ្វើឱ្យមានសង្គ្រាមរវាងសហរដ្ឋអាមេរិកនិងម៉ិកស៊ិកនៅឆ្នាំ១៨៤៦។ សន្ធិសញ្ញា Guadalupe Hidalgo តម្រូវឱ្យម៉ិកស៊ិកប្រគល់ទឹកដីរដ្ឋអារីហ្សូណា កាលីហ្វ័រញ៉ា និងម៉ិកស៊ិកថ្មី ក៏ដូចជាផ្នែកខ្លះនៃរដ្ឋខូឡូរ៉ាដូ និងណេវ៉ាដាទៅឱ្យសហរដ្ឋអាមេរិក ចំណែកឯសហរដ្ឋអាមេរិកបានផ្តល់សំណងចំនួន ១៥ លានដុល្លារសម្រាប់ការខូចខាតអំឡុងពេលសង្គ្រាម។ សន្ធិសញ្ញានេះបានបញ្ចប់សង្រ្គាម​ម៉ិកស៊ិក-អាមេរិក ហើយបានធ្វើឱ្យពលរដ្ឋម៉ិកស៊ិកជាច្រើនក្លាយជាពលរដ្ឋអាមេរិក។ លើសពីនេះទៅទៀត សហរដ្ឋអាមេរិកបានទិញដីមួយចំនួនរបស់ម៉ិកស៊ិកក្នុងគោលបំណងបង្កើតផ្លូវរថភ្លើងភ្ជាប់ទៅមហាសមុទ្រប៉ាស៊ីហ្វិក(Gadsden Purchase) ដែលកម្មករផ្លូវដែកភាគច្រើនជាប្រជាជនម៉ិកស៊ិក។

២. បញ្ហាព្រំដែន និងអន្តោប្រវេសន៍

ជនជាតិម៉ិកស៊ិកគឺជាក្រុមជនអន្តោប្រវេសន៍ដ៏ធំបំផុតនៅក្នុងសហរដ្ឋអាមេរិកដែល គិតត្រឹមឆ្នាំ ២០២៣ ប្រជាជនអាមេរិកចំនួន ១០,៩លាននាក់គឺជាជនអន្តោប្រវេសន៍មកពីម៉ិកស៊ិក។ នៅចន្លោះឆ្នាំ១៩១០ ដល់ ១៩២០ បដិវត្តន៍ម៉ិកស៊ិកបានកើតឡើងក្នុងចំណោមកសិករ និងកម្មករដែលបង្កឱ្យមានជម្លោះ​បង្ហូរឈាម និង​ចលាចល​នយោបាយដែលធ្វើឱ្យប្រជាជនម៉ិកស៊ិកជាង ៨៩០ ០០០ នាក់បានចំណាកស្រុកទៅកាន់សហរដ្ឋអាមេរិក។ នៅឆ្នាំ១៩៣០ ជនអន្តោប្រវេសន៍ម៉ិកស៊ិកចំនួនប្រមាណ ៦ សែននាក់រស់នៅក្នុងសហរដ្ឋអាមេរិក ប៉ុន្តែដោយសារបញ្ហាសេដ្ឋកិច្ចនៅសហរដ្ឋអាមេរិក បានធ្វើឱ្យកសិករជាច្រើនផ្លាស់ទីទៅរដ្ឋកាលីហ្វ័នីញ៉ា និងជំរុញឱ្យពលរដ្ឋម៉ិកស៊ិកជាច្រើនធ្វើមាតុនិវត្តន៍មកវិញ។ នៅក្នុងអាណត្តិរបស់លោកចូ បៃដិន គេឃើញមានការកើនឡើងយ៉ាងគំហុកនូវលំហូរចូលនៃជនជាតិម៉ិកស៊ិក។ ប៉ុន្តែនៅអណត្តិទី២របស់លោកដូណាល់ត្រាំ ដោយមាន​គោល​បំណង​ពង្រឹង​សន្តិសុខ​តាម​បណ្តោយ​ព្រំដែន​អាមេរិក-ម៉ិកស៊ិក គេឃើញមានការបញ្ជូនជនចំណាកស្រុកខុសច្បាប់ឱ្យធ្វើមាតុភូមិនិវត្តន៍វិញ។

៣. សង្គ្រាមគ្រឿងញៀន

អង្គការជួញដូរគ្រឿងញៀនម៉ិកស៊ិក (DTOs) ឬដែលគេហៅថា អង្គការឧក្រិដ្ឋកម្មឆ្លងដែន រួមមានSinaloa Cartel, alisco New Generation Cartel (CJNG), Beltrán-Leyva Organization (BLO), Los Zetas, Guerreros Unidos (GU), Gulf Cartel, Juárez Cartel, La Familia Michoacána (LFM) និងLos Rojos ដែលជាអ្នកគ្រប់គ្រងការនាំចូល និងចែកចាយកូកាអ៊ីន ហ្វេតានីល ហេរ៉ូអ៊ីន កញ្ឆា និងមេតំហ្វេតាមីនទៅសហរដ្ឋអាមេរិក។ នៅឆ្នាំ១៩៧៥ សហរដ្ឋអាមេរិកបានបង្កើតរដ្ឋបាលប្រឆាំងគ្រឿងញៀន ហើយបានផ្ដួចផ្ដើមឱ្យមានកិច្ចព្រមព្រៀងសហប្រតិបត្តិការទ្វេភាគីរវាងប្រទេសទាំងពីរ ក្នុងការប្រយុទ្ធប្រឆាំងនឹងក្រុមជួញដូរគ្រឿងញៀន ប៉ុន្តែភាពជោគជ័យនៅមានកម្រិតនៅឡើយ។ សហរដ្ឋអាមេរិកបានផ្តល់ជំនួយជាប្រាក់រាប់ពាន់លានដុល្លារដល់ម៉ិកស៊ិកនៅក្នុងប្រតិបត្តិការប្រយុទ្ធប្រឆាំងនេះ។ ក្រៅពីនេះ សហរដ្ឋអាមេរិកបានប្រឆាំងផងដែរនឹងការផលិតគ្រឿងញៀន ការលាងលុយកខ្វក់ និងការតម្លើងពន្ធលើគ្រឿងញៀនជាដើម។ សង្គ្រាមគ្រឿងញៀនបានធ្វើឱ្យមានអស្ថិរភាពសង្គម និងបង្កបញ្ហាដល់ពាណិជ្ជកម្មតាមព្រំដែនប្រទេសទាំងពីរ។ គិតចាប់ពីឆ្នាំ២០០៦ រដ្ឋាភិបាលម៉ិកស៊ិក និងក្រុមជួញដូរគ្រឿងញៀនទាំងនេះបានសម្លាប់មនុស្សប្រហែល ៤ ៦០០ ០០០ និង ៩០០ ០០០ នាក់ទៀតបានបាត់ខ្លួន តាំងពីពេលដែលរដ្ឋាភិបាលបានប្រកាសសង្រ្គាមបោសសម្អាតលើក្រុមជួញដូរគ្រឿងញៀនទាំងនោះ។ ទោះយ៉ាងណា ក្រុមអ្នកសិទ្ធិមនុស្ស អ្នកកាសែត និងមន្ត្រីបរទេសជាច្រើនបានរិះគន់ដោយចោទប្រកាន់យោធា ប៉ូលីស និងក្រុមឧក្រិដ្ឋជនអំពីការរំលោភសិទ្ធិមនុស្សដែលរួមមានការធ្វើទារុណកម្ម ការសម្លាប់ក្រៅប្រព័ន្ធតុលាការ និងការបាត់ខ្លួនដោយបង្ខំ។

៤. ទំនាក់ទំនងពាណិជ្ជកម្ម

ប្រទេសម៉ិកស៊ិកជាប្រទេសដែលសម្បូរទៅដោយធនធានរ៉ែច្រើនប្រភេទ ដូចជាប្រេង មាស ដែក ប្រាក់ ឧស្ម័នធម្មជាតិ និងឈើជាដើម ជាពិសេសប្រទេសនេះជាប្រភពប្រេងទីពីររបស់សហរដ្ឋអាមេរិក បន្ទាប់ពីកាណាដា។ ទសវត្សរ៍ឆ្នាំ ១៩៨០ សេដ្ឋកិច្ចម៉ិកស៊ិកជួបប្រទះអតិផរណា អត្រាអត់ការងារ និងបំណុលសាធារណៈមានការកើនឡើង ហើយនៅឆ្នាំ ១៩៨៦ ប្រទេសនេះបានចូលរួមកិច្ចព្រមព្រៀងទូទៅស្តីពីពន្ធគយ និងពាណិជ្ជកម្ម (GATT) ដើម្បីដោះស្រាយបញ្ហាដែលកំពុងប្រឈម។ បន្ទាប់មក កិច្ចព្រមព្រៀងពាណិជ្ជកម្មសេរីអាមេរិកខាងជើង (NAFTA) ត្រូវបានចូលជាធរមាននៅថ្ងៃទី១ ខែមករា ឆ្នាំ១៩៩៤ ដោយមាន ប្រទេសកាណាដា ម៉ិកស៊ិក និងសហរដ្ឋអាមេរិក ជាសមាជិក ដោយកិច្ចព្រមព្រៀងនេះបានបង្កើតតំបន់ពាណិជ្ជកម្មសេរី និងទីផ្សារដ៏ធំមួយនៅលើពិភពលោក។ NAFTA មានគោលដៅលុបបំបាត់រាល់ពន្ធពាណិជ្ជកម្ម និងការវិនិយោគរវាងប្រទេសហត្ថលេខី។ កិច្ចព្រមព្រៀង NAFTA ត្រូវបាននិរាករណ៍នៅថ្ងៃទី៣០ ខែមិថុនា ឆ្នាំ២០២០ ហើយត្រូវបានជំនួសវិញនៅថ្ងៃទី១ ខែកក្កដា ឆ្នាំ២០២០ ដោយកិច្ចព្រមព្រៀងអាមេរិក-ម៉ិកស៊ិក-កាណាដា(USMCA)។

៥. ផលប្រយោជន៍ដែលសហរដ្ឋអាមេរិកទទួលបានពីទំនាក់ទំនងរវាងប្រទេសម៉ិកស៊ិក

ប្រទេសម៉ិកស៊ិកគឺជាដៃគូដ៏ជិតស្និទ្ធនិងមានតម្លៃបំផុតរបស់សហរដ្ឋអាមេរិកដោយសារតែប្រទេសទាំងពីរមានព្រំដែនជាប់គ្នា មានទំនាក់ទំនងគ្នាទៅលើការផ្លាស់ប្តូរវប្បធម៌និងប្រជាជន ពាណិជ្ជកម្ម និងការអភិវឌ្ឍន៍សេដ្ឋកិច្ច ការអប់រំ សន្តិសុខពលរដ្ឋ និងកិច្ចសហប្រតិបត្តិការសន្តិសុខ ដូចជាការគ្រប់គ្រងគ្រឿងញៀន អន្តោប្រវេសន៍ និងការជួញដូរមនុស្ស។ ប្រទេសម៉ិកស៊ិកគឺជាដៃគូពាណិជ្ជកម្មដ៏ធំមួយរបស់សហរដ្ឋអាមេរិកក្នុងទម្រង់ជាពាណិជ្ជកម្មទាំងពីរផ្លូវ គឺការនាំចូល និងនាំចេញ សរុបជាង ៨០៧ ពាន់លានដុល្លារ។ ការនាំចេញទំនិញរបស់សហរដ្ឋអាមេរិកទៅកាន់ម៉ិកស៊ិកបានកើនឡើងដល់ ៣២២ ពាន់លានដុល្លារក្នុងឆ្នាំ ២០២៣។ ម៉ិកស៊ិកផ្តល់ប្រភពប្រេងឆៅសំខាន់ដល់សហរដ្ឋអាមេរិក រួមទាំងឧស្សាហកម្មគ្រឿងបន្លាស់រថយន្ត គ្រឿងអេឡិចត្រូនិក និងគ្រឿងបន្លាស់អេឡិចត្រូនិចផ្សេងទៀត សារធាតុគីមីចម្បង និងឧបករណ៍កុំព្យូទ័រផងដែរ។ ប្រទេសម៉ិកស៊ិកគឺជាផ្លូវពាណិជ្ជកម្មសំខាន់ដែលសហរដ្ឋអាមេរិកមិនអាចខ្វះបាន។ ក្រៅពីនេះកិច្ចព្រមព្រៀងសហរដ្ឋអាមេរិក-ម៉ិកស៊ិក-កាណាដា (USMCA) ក៏មានកិច្ចព្រមព្រៀងសហប្រតិបត្តិការបរិស្ថានត្រីភាគី (ECA) ផងដែរ ដែលបង្កើតពាណិជ្ជកម្មស្តង់ដាររវាងប្រទេសទាំងបី។ កិច្ចសហការរវាងព្រំដែនធ្វើឱ្យសហរដ្ឋអាមេរិកមានមូលដ្ឋានក្នុងការអភិវឌ្ឍហេដ្ឋារចនាសម្ព័ន្ធឆ្លងព្រំដែន ផែនការដឹកជញ្ជូន និងសន្តិសុខនៅក្នុងប្រទេសម៉ិកស៊ិក។ ការប្រយុទ្ធប្រឆាំងគ្រឿងញៀនទ្វេភាគី រួមទាំងប្រព័ន្ធនៃការផ្លាស់ប្តូរការអប់រំ ជំរុញឱ្យមានការរៀនភាសាអង់គ្លេស ជំរុញការអប់រំ STEM ពង្រឹងសង្គមស៊ីវិល ផ្តល់ឱកាសផ្លាស់ប្តូរការសិក្សា និងពង្រីកឱកាសសេដ្ឋកិច្ចជាដើម។

កម្មវិធីថង់ប្រាជ្ញា៖ តើមូលហេតុអ្វីទៅបានជាប្រធានាធិបតីអាមេរិក លោក ដូណាល់ត្រាំ (Donald Trump) ប្រកាសស្នើការកាន់កាប់តំបន់ហ្កាហ្សា (Gaza)?

កាលពីថ្ងៃទី៤ ខែកម្ភៈ ឆ្នាំ២០២៥ថ្មីៗកន្លងទៅ ប្រធានាធិបតីអាមេរិក លោក ដូណាល់ត្រាំបានធ្វើការប្រកាសថា សហរដ្ឋអាមេរិកនឹងធ្វើការកាន់កាប់តំបន់ហ្កាហ្សា ក្រោយពេលដែលបញ្ជូនជនជាតិប៉ាឡេស្ទីនចេញពីតំបន់នោះអស់ទៅ ហើយអាមេរិកនឹងធ្វើប្រតិបត្តិការក្រោមផែនការវិសាមញ្ញមួយ ដោយលោកដូណាល់ត្រាំអះអាងថា លោកនឹងប្រែក្លាយតំបន់នេះឱ្យទៅជាតំបន់ រីវើរ៉ានៃមជ្ឈិមបូពា៍ (the Rivera of the Middle East)។

1. ប្រវត្តិនៃបញ្ហានៅតំបន់ហ្កាហ្សា

ដើមឡើយ តំបន់ហ្កាហ្សាត្រូវបានគ្រប់គ្រងដោយប្រទេសអេហ្ស៊ីបអស់រយៈពេល១៩ឆ្នាំ បន្ទាប់មក នៅឆ្នាំ១៩៦៧ អ៊ីស្រាអែលបានគ្រប់គ្រងតំបន់នេះវិញក្រោយសង្គ្រាមប្រាំមួយថ្ងៃ (Six Days War) ទៅលើអេហ្ស៊ីប។ តំបន់ហ្កាហ្សា គឺជាចំណែកដីតូចមួយដែលមានទីតាំងស្ថិតនៅជាប់សមុទ្រមេឌីទែរ៉ាណេជាប់ព្រំប្រទល់ខាងត្បូងនៃប្រទេសអេហ្ស៊ីប ហើយបើយោងទៅតាមប្រភព Council on Foreign Relations តំបន់នេះស្ថិតក្រោមការគ្រប់គ្រងរបស់អាជ្ញាធរប៉ាឡេស្ទីនពាក់កណ្តាលស្វយ័តតាំងពីឆ្នាំ១៩៩៣ មក។ បក្ស​ពួកនិយមក្នុងចំណោមជនជាតិប៉ាឡេស្ទីនក៏បានផ្ទុះឡើងនៅពេលដែលក្រុមហាម៉ាស (Hamas) ឈ្នះការបោះឆ្នោតសភារបស់អាជ្ញាធរប៉ាឡេស្ទីនក្នុងឆ្នាំ២០០៦ ដោយទម្លាក់គណបក្សឈរជើងចាស់ (Fatah)។ នេះបានផ្តល់ឱកាសបើកផ្លូវឱ្យក្រុមហាម៉ាស ដែលជាចលនានយោបាយ និងសកម្មប្រយុទ្ធបានបំផុសគំនិត “បងប្អូនមូស្លីមប៉ាឡេស្ទីន (Palestine Muslim Brotherhood)” ដើម្បីគ្រប់គ្រងតំបន់ហ្គាហ្សា។

នៅខែតុលា ឆ្នាំ២០២៣ សង្គ្រាមផ្ទុះឡើងដំបូងរវាងអ៊ីស្រាអែលនិងក្រុមហាម៉ាស ដែលពេលនោះក្រុមហាម៉ាសបានធ្វើការបើកការវាយប្រហារដ៏សាហាវរបស់ខ្លួនទៅលើអ៊ីស្រាអែលក្នុងគោលបំណងបំផុសបំផុលជម្រុញឱ្យកងកម្លាំងការពារអ៊ីស្រាអែល (Israel Defense Forces – IDF) ធ្វើយុទ្ធនាការអាកាស និងប្រតិបត្តិការវាយប្រហារមកវិញលើទឹកដីក្នុងតំបន់ហ្កាហ្សា។ យោងទៅតាមប្រភពព័ត៌មាននៃតំបន់មជ្ឈិមបូពា៍ Al Jazeera បានឱ្យដឹងថា កាលពីថ្ងៃទី១៥ ខែមករា ឆ្នាំ២០២៥កន្លងទៅ សហរដ្ឋអាមេរិករួមជាមួយប្រទេសអេហ្ស៊ីប និងកាតាបានប្រកាសថាពួកគេបានសម្របសម្រួលបញ្ឈប់ការបាញ់បោះរវាងអ៊ីស្រាអែលនិងក្រុមហាម៉ាស ដើម្បីបញ្ចប់ការប្រយុទ្ធនៅតំបន់ហ្កាហ្សាអស់រយៈពេល១៨ខែកន្លងទៅនេះ។ សំណើនេះបានអនុម័តជាផ្លូវការដោយរដ្ឋាភិបាលអ៊ីស្រាអែល និងកំពុងតែរង់ចាំការធ្វើប្រតិបត្តិការបន្ថែមដើម្បីទទួលបានការបញ្ចប់សង្គ្រាមដោយជោគជ័យពេញលេញ។​

2. តើការកាន់កាប់តំបន់ហ្កាហ្សាអាចនាំប្រយោជន៍អ្វីខ្លះដល់អាមេរិក?

នៅក្នុងការថ្លែងសន្ទរកថារបស់ លោក ដូណាល់ត្រាំ នៅសេតវិមានកាលពីថ្ងៃទី៤ ខែកម្ភៈ បានលើកឡើងថា នៅក្នុងផែនការអភិវឌ្ឍឡើងវិញនៅតំបន់ហ្កាហ្សានេះ អាមេរិកនឹងទៅកាន់កាប់តំបន់នេះក្នុង​រយៈពេលវែង ហើយក៏បានបញ្ជាក់ដែរថាលោកទទួលបានការគាំទ្រយ៉ាងច្រើនទៅលើគំនិតមួយនេះ។ យោងទៅតាមប្រភពព័ត៌មាន BBC គម្រោងការកាន់កាប់លើតំបន់ហ្កាហ្សានេះតម្រូវឱ្យមានការគិតគូរយ៉ាងម៉ត់ចត់ ដោយហេតុថាតំបន់ហ្កាហ្សាត្រូវធ្វើការកសាងឡើងវិញ ដែលគិតតាំងពីការសាងសង់ និងជួសជុលនូវប្រព័ន្ធផ្លូវទឹក និងខ្សែភ្លើង ក៏ដូចជាការសាងសង់ឡើងវិញនូវប្រព័ន្ធហេដ្ឋារចនាសម្ព័ន្ធដូចជាផ្លូវថ្នល់ សាលារៀន មន្ទីពេទ្យជាដើម។ ស្របពេលគ្នានេះដែរ ក្នុងករណីអវត្តមានរបស់ជនជាតិប៉ាឡេស្ទីន និងក្រុមជនភៀសខ្លួនដែលរស់នៅក្នុងតំបន់ហ្កាហ្សា វាគឺជាឱកាសដ៏ល្អក្នុងការប្រែក្លាយតំបន់នោះឱ្យទៅជាតំបន់ រីលើរ៉ាមិជ្ឈិមបូពា៍ដ៏ល្អឥតខ្ចោះដោយតំបន់ហ្កាហ្សានេះនឹងផ្ដល់ឱកាសការងារថ្មីៗជាច្រើន ព្រមទាំងឱកាសវិនិយោគ និងកន្លែងសម្រាប់ប្រជាជនទូទាំងពិភពលោកអាចរស់នៅបាន ហើយអាមេរិកក៏អាចទទួលបានផលចំណេញច្រើនក្នុងខណៈនោះផងដែរ។​ មិនត្រឹមតែប៉ុណ្ណោះ នេះក៏ជាឱកាសមួយដែលអាចឱ្យអាមេរិកពង្រីកការធ្វើជំនួញពាណិជ្ជកម្ម និងបង្កើនដៃគូសហការផ្នែកសេដ្ឋកិច្ច ហើយវាថែមទាំងជាឱកាសមួយដែលអាចឱ្យអាមេរិកពង្រីកសក្ដានុពលនៃឥទ្ធិពលផ្នែកនយោបាយភូមិសាស្ត្ររបស់ខ្លួននៅតំបន់មជ្ឈិមបូពា៍តាមរយៈការពង្រឹងទំនាក់ទំនងជាមួយប្រទេសផ្សេងៗក្នុងតំបន់។

3. តើតំបន់ហ្កាហ្សាអាចក្លាយជាផ្នែកនៃប្រទេសអ៊ីស្រាអែលដែរឬទេនៅពេលអនាគត?

យោងទៅតាមអត្ថបទលោក ភល អាដាម (Paul Adam) ដែលបានចេញផ្សាយដោយ BBC បានលើកឡើងថា លោក​​ ដូណាល់ត្រាំ មានបំណងបញ្ជូនជនជាតិប៉ាឡេស្ទីនចេញពីទឺកដីក្នុងអំឡុងពេលធ្វើការសាងសង់ឡើងវិញនៅតំបន់ហ្កាហ្សា។ លោក​ ដូណាល់ត្រាំ បានធ្វើការជំរុញ និងដាក់សម្ពាធមេដឹកនាំប្រទេសក្នុងតំបន់ដូចជាប្រទេសអេហ្ស៊ីប និងហ្ស៊កដានី (Jordan) ឱ្យទទួលយកប្រជាជនប្រមាណ ២,២លាននាក់ពីតំបន់ហ្កាហ្សា ដោយធ្វើការគំរាមកំហែងថានឹងផ្ដាច់ជំនួយប្រសិនពួកគេបដិសេដ។ ស្របនឹងក្ដីស្រម៉ៃរបស់អ្នកនយោបាយអ៊ីស្រាអែលភាគច្រើនដែលចង់បានតំបន់ហ្កាហ្សាជាយូរមកហើយនោះ គំនិតផែនការ​នៃការសាងសង់ឡើងវិញរបស់អាមរិកមួយនេះបានបើកឱកាសឱ្យពួកគេផ្ដល់គាំទ្រយ៉ាងពេញទំហឹង។ គួរបញ្ជាក់ផងដែរថា បើយោងទៅតាមប្រភពព័ត៌មាន Al Jazeera កាលពីពេលដែលភ្លើងសង្គ្រាមចាប់ផ្ដើមលើទឹកដីហ្គាហ្សា គេឃើញមានឯកសារបែកធ្លាយពីក្រសួងស៊ើបការណ៍សម្ងាត់របស់អ៊ីស្រាអែលដែលបានស្នើឱ្យមានការផ្លាស់ទីជនជាតិប៉ាឡេស្ទីនពីទឹកដីហ្គាហ្សាឱ្យចូលទៅរស់នៅវាលខ្សាច់ Sinai របស់អេហ្ស៊ីបវិញ។ ទោះបីជាលោក Netanyahu ដែលជានាយករដ្ឋមន្រ្តីនៃប្រទេសអ៊ីស្រអែលបានព្យាយាមកាត់បន្ថយការរីករាលដាលនៃគំនិតនេះជាសាធារណៈ ដោយហេតុថាការសម្អាតជនជាតិភាគតិចគឺជាការប្រឆាំងនឹងច្បាប់អន្តរជាតិ ប៉ុន្តែអ្នកគាំទ្ររបស់គាត់ រួមទាំងរដ្ឋមន្ត្រីនៅក្នុងរដ្ឋាភិបាលនៅតែបន្តជំរុញគំនិតនេះ។ ហើយបន្ទាប់ពីការប្រកាសរបស់លោកត្រាំ ថានឹងកាន់កាប់តំបន់ហ្កាហ្សានេះ ក្រុមអ្នកនយោបាយនៅអ៊ីស្រាអែលបានបង្ហាញការស្វាគមន៍នូវគំនិតនេះជាខ្លាំង។

វិចារណកថាថ្ងៃសុក្រ៖​ តើហេតុអ្វីបានជារដ្ឋបាលរបស់ដូណាល់ត្រាំតម្លើងពន្ធគយទៅកាណាដា និងមិចស៊ិកូច្រើនជាងចិន?

ការដាក់ពិន័យទៅលើដៃគូសហការធ្ងន់ជាងដៃគូប្រកួតប្រជែងគឺរឿងមួយដែលគួរឱ្យហួសចិត្ត ប៉ុន្តែរដ្ឋបាលរបស់លោកដូណាល់ត្រាំអាចធ្វើបាន។ នៅដើមខែកុម្ភៈ សេតវិមានរបស់សហរដ្ឋអាមេរិកដែលគ្រប់គ្រងដោយរដ្ឋបាលលោកដូណាល់ត្រាំបានប្រកាសថាប្រធានាធិបតីត្រាំបានតម្លើងពន្ធគយចំពោះប្រទេសកាណាដា និងម៉ិចសិកកូចំនួន ២៥%​ និង ១០% ចំពោះប្រទេសចិន។​ លោកត្រាំបានប្រកាសថាការតម្លើងពន្ធគយនេះគឺដើម្បីឱ្យប្រទេសទាំងនេះពង្រឹងទំនួលខុសត្រូវចំពោះការនាំចូលផលិតផលខុសច្បាប់ដូចជាសារធាតុ fentanyl គ្រឿងញៀនផ្សេងៗជាពិសេសគឺទប់ស្កាត់ការអន្តោប្រវេសន៏ខុសច្បាប់ចូលទៅក្នុងសហរដ្ឋអាមេរិក។​ ប្រសិនជាយើងបានឮពីព័ត៌មាននេះដំបូងៗ យើងប្រាកដហួសចិត្តជាពុំខានព្រោះការសម្រេចចិត្តបែបនេះហាក់បីដូចជាឃ្លាតឆ្ងាយពីទង្វើដែលសមហេតុផល។ ប៉ុន្តែបើយើងវិភាគឱ្យបានលម្អិត ការសម្រេចចិត្តបែបនេះបានឆ្លុះបញ្ចាំងពីយុទ្ធសាស្ត្រសេដ្ឋកិច្ចបែបការពារ (Protectionist policies) ចំពោះពាណិជ្ជកម្មអន្តរជាតិដែលមានលក្ខណៈផ្ទុយស្រឡះពីការធ្វើពាណិជ្ជកម្មបែបទីផ្សាសេរីរបស់សហរដ្ឋអាមេរិកនាពេលកន្លងមក។ នៅក្នុងអត្ថបទនេះ យើងនឹងស្វែងយល់អំពីមូលហេតុដែលអាចជំរុញឱ្យលោកដូណាល់ ត្រាំធ្វើយុទ្ធសាស្រ្តពាណិជ្ជកម្មបែបការពារ កត្តាដែលជំរុញនៅពីក្រោយការតម្លើងពន្ធគយ និងគុណវិបត្តិដែលការតម្លើងពន្ធគយនេះអាចជះលើសេដ្ឋកិច្ចជាតិរបស់សហរដ្ឋអាមេរិកនាពេលខាងមុខ។

គោលនយោបាយពាណិជ្ជកម្មបែបការពារ

សហរដ្ឋអាមេរិកគឺជាប្រទេសមហាអំណាចមួយដែលធ្លាប់តែប្រកាន់ខ្ជាប់ទៅនឹងលទ្ធិសេរី និងតែងតែលើកទឹកចិត្តឱ្យបណ្តាប្រទេសក្នុងពិភពលោកធ្វើសេដ្ឋកិច្ចបែបទីផ្សារសេរី។ ជាក់ស្តែងសហរដ្ឋអាមេរិកជាសមាជិករបស់អង្គការពាណិជ្ជពិភពលោក​ (WTO) ដែលប្រកាន់នូវគោលការណ៏ចម្បងពីរគឺគោលការណ៏សេដ្ឋកិច្ចទីផ្សារសេរី (Market Liberalism)​ ដែលអនុញ្ញាតិឱ្យមានលំហូរផលិតផលជុំវិញពិភពលោកដោយគ្មានការរារាំងដោយពន្ធគយរបស់ប្រទេសនីមួយៗ និងគោលការណ៏មិនរើសអើង (Nondiscrimination) ដែលធានាថាសមាជិកនីមួយៗត្រូវប្រព្រឹត្តចំពោះសមាជិកដទៃទៀតស្មើៗគ្នាដោយមិនលំអៀង។ ជាក់ស្តែងគោលនយោបាយដែលលោកត្រាំកំពុងហាក់ដូចជាផ្ទុយជាមួយនឹងអង្គការ WTO បាត់ទៅហើយ ដូចនេះហើយទើបឆ្លើយតបទៅនឹងការតម្លើងពន្ធគយរបស់លោកត្រាំ ប្រទេសចិនបានប្រកាសថានឹងប្តឹងសហរដ្ឋអាមរិកនៅចំពោះមុខអង្គការ WTO។

ខុសពីរដ្ឋបាលរបស់លោកចូ បៃឌិនដែល​ប្រកាន់នូវគោលការណ៏ទីផ្សារសេរីបានខ្ជាប់ខ្ជួនជាង ការតម្លើងពន្ធគយរបស់លោកដូណាល់ ត្រាំគឺជាគោលនយោបាយ​បែបការពារ​ (Protectionist policies)​​ ដើម្បីការពារពាណិជ្ជកម្មក្នុងស្រុក។ ជាការរពិត វាមិនមែននៅសុខៗលោកដូណាល់ ត្រាំចេញគោលនយោបាយបែបនេះដោយនោះទេ។ ក្នុងនាមជាប្រទេសកាន់លទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យ យើងត្រូវវិភាគមើលមតិភាគច្រើនរបស់ប្រជាជនអាមេរិកដែលបោះឆ្នោតឱ្យលោកត្រាំ។ ហេតុអ្វីបានជាពួកគេបោះឆ្នោតឱ្យលោកត្រាំឡើងកាន់អំណាច?មូលហេតុអ្វីខ្លះទើបធ្វើឱ្យពួកគេមានការភ័យខ្លាចចំពោះលំហូរចូលនូវផលិតផលដោយសេរី?​ ទ្រឹស្តីសង្គមនិយមចំពោះគោលនយោបាយពាណិជ្ជកម្ម (Society-centered approach to trade politics) អាចជួយបំភ្លឺចម្ងល់ទាំងនេះបាន។ ទ្រឹស្តីសង្គមនិយមចំពោះគោលនយោបាយពាណិជ្ជកម្មជួយឱ្យយើងបានយល់អំពីរបៀបដែលផលប្រយោជន៏សង្គមអាចជះទៅលើឥទ្ធិពលលើស្ថាប័ននយោបាយដែរ។​ ការអនុវត្តគោលនយោបាយសេដ្ឋកិច្ចបែបការពារអាចឆ្លុះបញ្ចាំងពីប្រតិកម្មដ៏អវជ្ជមានដែលប្រជាពលរដ្ឋភាគច្រើនមានចំពោះសកលរូបនីយកម្មដែលបណ្តាលឱ្យមានលំហូរចូលនូវពាណិជ្ជកម្ម វប្បធម៌ ក៏ដូចជាការធ្វើអន្តោប្រវេសន៏ដោយសេរី។ ស្រដៀងគ្នានេះដែរ ទ្រឹស្តីសង្គមនិយមចំពោះគោលនយោបាយពាណិជ្ជកម្មអះអាងថាការចាកចេញពីសហភាពអឺរ៉ុបរបស់ចក្រភពអង់គ្លេស (Brexit) ឆ្លុះបញ្ចាំងពីផលប្រយោជន៍សេដ្ឋកិច្ចរបស់កម្មករដែលជាអ្នកបោះឆ្នោត។ កម្មករទាំងនេះភ័យខ្លាចថាពួកគេនឹងត្រូវបានផ្លាស់ទីលំនៅដោយសារពាណិជ្ជកម្មរវាងចក្រភពអង់គ្លេសនិងសេដ្ឋកិច្ចសហភាពអឺរ៉ុបផ្សេងទៀត។ ទិដ្ឋភាពបែបនេះគឺស្រដៀងទៅនឹងនយោបាយក្នុងស្រុករបស់សហរដ្ឋអាមេរិកមែនទែនព្រោះកាលដែលលោកត្រាំឃោសនាគណៈបក្សរបស់គាត់គឺគាត់ផ្តោតសំខាន់ទៅលើបញ្ហាអន្តាប្រវេសន៏ និងលំហូរផលិតផល និងមនុស្សចូលទៅក្នុងប្រទេសដោយសេរីដែលបានទាក់ទាញចំណាប់អារម្មណ៏ដល់ពលរដ្ឋដែលព្រួយបារម្ភអំពីបញ្ហានេះ។

តើហេតុអ្វីបានជាលោកត្រាំដាក់ពន្ធគយលើដៃគូពាណិជ្ជកម្មកាណាដា និងម៉ិចសិកកូច្រើនជាងដៃគូប្រកូតប្រជែងចិន?

លោកត្រាំតម្លើងពន្ធគយចំពោះកាណាដា និងម៉ិកសិកកូច្រើនជាងចិនគឺពិតជារឿងគួរឱ្យចាប់អារម្មណ៍ ព្រោះសហរដ្ឋអាមេរិកគឺជាដៃគូពាណិជ្ជកម្មជាមួយកាណាដា និង​ម៉ិកសិកកូនៅក្នុងតំបន់ពាណិជ្ជកម្មសេរី​ NAFTA ជាយូរណាស់មកហើយ។ យ៉ាងណាមិញ ដូចដែលបានលើកឡើងនៅក្នុងកឋាខណ្ឌខាងលើ បញ្ហាអន្តាប្រវេសន៏គឺជាអាទិភាពចម្បងរបស់គោលនយោបាយរបស់លោកត្រាំ។ ការតម្លើងពន្ធគយចំពោះកាណាដា និងម៉ិកសិកកូមិនត្រឹមតែចង់ដោះស្រាយបញ្ហាលំហូរចូលនូវផលិតផលខុសច្បាប់នោះទេ ប៉ុន្តែវាក៏ជាការព្រមានឱ្យកាណាដា និងម៉ិកសិកកូរឹតបន្តឹងច្រកទ្វាអន្តាប្រវេសន៏ចូលទៅក្នុងសហរដ្ឋអាមេរិកដែរ។ ប្រសិនបើប្រទេសទាំងនេះមិនដោះស្រាយបញ្ហាអន្តាប្រវេសន៍តាមដែលលោកត្រាំចង់បាននោះទេ ពួកគេនឹងត្រូវប្រឈមមុខនឹងការតម្លើងពន្ធគយចំពោះផលិតផលរបស់ខ្លួន។ ម៉្យាងវិញទៀត មូលហេតុដែលលោកត្រាំបានតម្លើងពន្ធគយចំពោះកាណាដា និងម៉ិចសិកកូច្រើនជាងចិនក៏ព្រោះថាវិធីសាស្រ្តតម្លើងពន្ធគយដើម្បីដោះស្រាយបញ្ហាអន្តាប្រវេស៍ក្នុងស្រុកមានអានុភាពទៅលើកាណាដា និងម៉ិចសិកកូជាងចិន។

ថ្វីត្បិតតែយុទ្ធសាស្របែបនេះអាចឱ្យលោកត្រាំសម្រេចគោលបំណងរបស់លោកចំពោះបញ្ហាអន្តាប្រវេសន៍បានក្នុងរយៈពេលខ្លី ការសម្រេចចិត្តបែបនេះនឹងបង្កជាគុណវិបត្តិចំពោះសេដ្ឋកិច្ចរបស់អាមេរិកនាពេលខាងមុខ។ គុណវិបត្តិចម្បងនៃការតម្លើងពន្ធគយចំពោះផលិតផលនាំចូលគឺគំរាមកំហែងទៅដល់កំណើនសេដ្ឋកិច្ច និងធ្វើឱ្យទំនិញក្នុងស្រុកឡើងថ្លៃ។ កំណើននៃអតិផរណានឹងអាចធ្វើឱ្យសេដ្ឋកិច្ចជាប់គាំង ឬឈានទៅរកវិបត្តិសេដ្ឋកិច្ចទៀតផង ហើយបើសិនជាឈានដល់ដំណាក់កាលនេះ វានឹងបំផ្លាញការសន្យាដែលលោកត្រាំបានប្រកាសនៅក្នុងការឃោសនាបោះឆ្នោតរបស់គាត់ដែលសន្យាថានឹងលុបបំបាត់អតិផរណាដែលបង្កើតឡើងដោយលោកចូ បៃឌិន។ នៅពេលដែលជួបប្រទះនឹងបញ្ហាសេដ្ឋកិច្ចបែបនេះ ប្រជាពលរដ្ឋប្រាកដជាចង់បោះឆ្នោតឱ្យអ្នកនយោបាយណាដែលអាចដោះស្រាយបញ្ហានេះឱ្យពួកគេបាន។

កម្មវិធីថង់ប្រាជ្ញា៖ អន្ទាក់នៃប្រាក់ចំណូលមធ្យមនៃប្រទេសថៃ

ព្រះរាជាណាចក្រថៃជាប្រទេសមួយដែលមានកំណើនសេដ្ឋកិច្ចខ្ពស់មួយនៅក្នុងបណ្តាប្រទេសនានាផ្សេងទៀតនៅក្នុងតំបន់អាស៊ាន។ តាមការគ្រោងទុករបស់ធនាគារពិភពលោក ប្រទេសថៃនឹងក្លាយជាប្រទេសដែលមានចំណូលខ្ពស់ (High-Income Country) ក្នុងឆ្នាំ​២០៣៧ ។ សេដ្ឋកិច្ចរបស់ប្រទេសថៃមានកំណើនគួរឱ្យកត់សម្គាល់ ដោយបានពិពិធកម្មសេដ្ឋកិច្ចរបស់ខ្លួនដោយផ្អែកលើវិស័យផ្សេងៗគ្នា រួមមានកសិកម្ម ឧស្សាហកម្ម បច្ចេកវិទ្យា ទេសចរណ៍ និងសេវាកម្ម ដែលទាក់ទាញនូវការវិនិយោគដោយផ្ទាល់ពីក្រុមហ៊ុនបរទេស។

យោងទៅតាមធនាគារពិភពលោក ប្រទេសដែលមានប្រាក់ចំណូលមធ្យមចែកចេញជាពីរគឺមធ្យមកម្រិតទាបដែលប្រាក់ចំណូលជាតិសរុប (GNI) សម្រាប់មនុស្សម្នាក់ស្ថិតនៅចន្លោះពី ១ ១៣៦ ដល់ ៤ ៤៦៥ ដុល្លារអាមេរិក និងមធ្យកម្រិតខ្ពស់មាន GNI ចន្លោះពី ៤ ៤៦៦ ដល់ ១៣ ៨៤៥ ដុល្លារអាមេរិក។ នៅប្រទេសថៃ អន្ទាក់នៃប្រាក់ចំណូលមធ្យមនៅតែជាបញ្ហាចោទដែលរារាំងការវិវត្តខ្លួនទៅជាប្រទេសដែលមានប្រាក់ចំណូលខ្ពស់នៅក្នុងតំបន់។ គិតត្រឹមឆ្នាំ២០២២ ប្រទេសថៃនៅតែមាន GNI សម្រាប់មនុស្សម្នាក់ (GNI) ៧ ២៣០ ដុល្លារអាមេរិកប៉ុណ្ណោះ។

ការប្រែក្លាយឱ្យប្រទេសថៃជាប្រទេសដែលមានសេដ្ឋកិច្ចចំណូលខ្ពស់នៅតែជាបញ្ហាដោយសារកត្តាមួយចំនួន រួមមាន៖

១. ការពឹងផ្អែកខ្លាំងលើឧស្សាហកម្មដែលមានប្រាក់ឈ្នួលទាប

កំណើនសេដ្ឋកិច្ចរបស់ប្រទេសថៃកើនឡើងដល់សេដ្ឋកិច្ចចំណូលមធ្យមដោយសារឧស្សាហកម្មប្រពៃណីដែលមិនសូវទាមទារជំនាញបច្ចេកទេសខ្ពស់ហើយថ្លៃឈ្នួលពលកម្មទាប ដូចជាវិស័យវាយនភ័ណ្ឌ កាត់ដេរ​ ផលិតសម្លៀកបំពាក់ ធនាគារ ហិរញ្ញវត្ថុ ធានារ៉ាប់រង អចលនទ្រព្យ កែច្នៃកសិកម្ម យានយន្ត និងការលក់រាយ។ ​ជាក់ស្ដែង ក្នុងឆ្នាំ២០២៣ ឧស្សាហកម្មប្រពៃណីបានទាញយកប្រមាណ ១/៤ នៃកម្លាំងពលកម្មក្នុងស្រុកសរុប ប៉ុន្តែរួមចំណែកក្នុងផលិតផលក្នុងស្រុកសរុប (GDP) ចំនួន ២៦% ប៉ុណ្ណោះ។ ទន្ទឹមនេះ ការ​ប្រកួត​ប្រជែង​ពី​ប្រទេស​ជិត​ខាង​ដូច​ជា​វៀតណាមនិង​កម្ពុជាចំពោះទីផ្សារឧស្សាហកម្មដែលមានថ្លៃឈ្មួលពលកម្ម​ទាបជាកត្តាចាំបាច់ដែលប្រទេសថៃត្រូវជម្រុញដើម្បីធ្វើការផ្លាស់ប្តូរទិសដៅនៃការអភិវឌ្ឍរបស់ខ្លួនទៅក្នុងវិស័យឧស្សាហកម្មដែលមានតម្លៃខ្ពស់ដូចជាឧស្សាហកម្មបច្ចេកវិទ្យាកម្រិតខ្ពស់ (High-Tech Industry) ប្រសិនបើចង់ក្លាយខ្លួនជាប្រទេសដែលមានសេដ្ឋកិច្ចចំណូលខ្ពស់។​ ជារួម ឧស្សាហកម្មប្រពៃណីទាំងនេះបានចូលរូមចំណែកក្នុង GDP ចំនួនត្រឹមតែតិចតួចប៉ុណ្ណោះប៉ុន្តែបានស្រូបយកចំនួនកម្លាំងពលកម្មយ៉ាងច្រើន។

២.​ប្រព័ន្ធអប់រំនៅមានកម្រិតសម្រាប់នវានុវត្តន៍ផ្នែកបច្ចេកវិទ្យា

ខណៈដែលសេដ្ឋកិច្ចនៃប្រទេសជឿនលឿនក្នុងពិភពលោកធ្វើបរិវត្តកម្មកាន់តែខ្លាំងឡើងឆ្ពោះទៅរកឧស្សាហកម្មធុនធ្ងន់ដោយពឹងផ្អែកលើចំណេះដឹង ដែលបានមកពីការស្រាវជ្រាវ និងការអភិវឌ្ឍន៍ (Research and Development – R&D) បច្ចេកវិទ្យា (Technology) និងនវានុវត្តន៍ (Innovation), ប្រទេសថៃនៅបន្តផ្តោតលើឧស្សាហកម្មកម្រិតទាបនិងមធ្យមនៅឡើយ ដោយសារតែកង្វះនូវមូលធនមនុស្ស កម្មករជំនាញ​ និងហេដ្ឋារចនាសម្ព័ន្ធជឿនលឿន។ ការអភិវឌ្ឍនៃឧស្សាហកម្មធុនធ្ងន់ទាមទារឱ្យមានកម្លាំងពលកម្មជំនាញច្រើនតាមរយៈការពង្រឹងក្នុងវិស័យអប់រំ និងបណ្ដុះបណ្ដាលវិជ្ជាជីវៈផ្នែកវិទ្យាសាស្ត្រ បច្ចេកវិទ្យា វិស្វកម្ម និងគណិតវិទ្យា (STEM)។ យ៉ាងណាមិញ ប្រព័ន្ធអប់រំរបស់ប្រទេសថៃបានជួបការលំបាកក្នុងការបំពេញតម្រូវការទាំងនេះ ដែលនាំឱ្យមានគម្លាតជំនាញកាន់តែកើនឡើង ស្របពេលដែលតម្រូវការកម្មករជំនាញដើម្បីអភិវឌ្ឍសេដ្ឋកិច្ចផ្នែកបច្ចេកវិទ្យាខ្ពស់នៅមានកម្រិត។ នោះក៏ដោយសារតែមួយភាគធំនៃកម្លាំងពលកម្មសរុបត្រូវបានប្រមូលផ្តុំគ្នានៅក្នុងឧស្សាហកម្មបែបប្រពៃណី។ ទោះបីជាមានការកែលម្អវិស័យអប់រំក្នុងប៉ុន្មានឆ្នាំថ្មីៗនេះក៏ដោយ ជាពិសេសក្នុងការអប់រំក្នុងវិស័យ STEM ក៏ប្រទេសថៃនៅតែប្រទះនឹងបញ្ហាប្រឈមសំខាន់ៗក្នុងការផ្តល់ការបណ្តុះបណ្តាលនិងជំនាញចាំបាច់ដើម្បីគាំទ្រដល់ឧស្សាហកម្មជឿនលឿនបន្ថែមទៀត ។

៣. ភាពទន់ខ្សោយរបស់ស្ថាប័នដោយសារអស្ថិរភាពនយោបាយ

ភាពទន់ខ្សោយរបស់ស្ថាប័ន អំពើពុករលួយ អស្ថិរភាពនយោបាយ (មានរដ្ឋប្រហារច្រើន)​ កង្វះតម្លាភាព ជាកត្តាចម្បងដែលធ្វើឱ្យបាត់បង់ទំនុកចិត្តពីវិនិយោគិនបរទេស និងរាំងស្ទះពួកគេក្នុងការធ្វើផែនការវិនិយោគរយៈពេលវែង។ ចាប់តាំងពីឆ្នាំ២០១១ មក ប្រទេសថៃជួបនូវរដ្ឋប្រហារជាច្រើនលើកច្រើនសារ ពោលគឺនៅក្នុងឆ្នាំ២០១១ គណបក្សភឿថៃរបស់លោកថាក់ស៊ីន ដែលកាលនោះប្អូនស្រីគាត់ លោកស្រីយីងឡាក់ជាអ្នកឈរឈ្មោះ បានឈ្នះការបោះឆ្នោត ប៉ុន្តែនៅឆ្នាំ ២០១៤ លោក​ប្រាយុទ្ធបានធ្វើរដ្ឋប្រហារឡើងកាន់អំណាច។ នៅឆ្នាំ ២០១៩ ការបោះឆ្នោតថ្មីបានកើតឡើង ប៉ុន្តែមានការលេចឡើងនូវការចោទប្រកាន់ថាដំណើរការនេះមានការក្លែងបន្លំ។ រីឯនៅឆ្នាំ ២០២០ តុលាការបានរំលាយគណបក្សប្រឆាំង Move Forward ហើយនៅឆ្នាំ ២០២១ ទោះបីជាសន្ទុះនៃការតវ៉ាបានធ្លាក់ចុះដោយសារតែការរឹតត្បិតជំងឺរាលត្បាតកូវីដ១៩ និងការចាប់ខ្លួនមេដឹកនាំសំខាន់ៗក៏ដោយ ក៏នៅតែមានបញ្ហាអស្ថិរភាពនយោបាយនៅតែកើតមានជាបន្តបន្ទាប់។ នៅខែឧសភា ឆ្នាំ២០២២ លោក Chadchart Sittipunt អតីតរដ្ឋមន្ត្រីរដ្ឋាភិបាលលោកស្រីយីងឡាក់បានឈ្នះឆ្នោត ហើយនៅខែសីហាលោកប្រាយុទ្ធក៏បានប្រឈមមុខនឹងបញ្ហាផ្លូវច្បាប់ទាក់ទងនឹងការកំណត់អាណត្តិរបស់លោកជានាយករដ្ឋមន្ត្រី។​ ក្នុងន័យនេះ បញ្ហាអស្ថិរភាពនយោបាយ ធ្វើឱ្យប៉ះពាល់ដល់ការសម្រេចចិត្តរបស់វិនិយោគិនបរទេស និងការរីកចម្រើនផ្នែកសេដ្ឋកិច្ចទាំងមូល។ បញ្ហាផ្ទៃក្នុងទាំងនេះតម្រូវឱ្យមាននូវការពង្រឹងស្ថាប័ននិងអភិបាលកិច្ច ដោះស្រាយអំពើពុករលួយកែលម្អតម្លាភាព ដើម្បីធានាឱ្យបាននូវបរិយាកាសអាជីវកម្មអំណោយផលក្នុងការទាក់ទាញការវិនិយោគពីបរទេស និងកំណើនសេដ្ឋកិច្ច។

សរុបមក សេដ្ឋកិច្ចរបស់ប្រទេសថៃនៅទ្រឹងក្នុងសេដ្ឋកិច្ចចំណូលមធ្យមដោយសារកត្តារួមផ្សំដូចជាការបន្តពឹងផ្អែកលើឧស្សាហកម្មបច្ចេកវិទ្យាទាប នវានុវត្តន៍ផ្នែកបច្ចេកវិទ្យានៃប្រព័ន្ធអប់រំនៅមានកម្រិតបើធៀបនឹងការវិវត្តនៃស្ថានភាពបច្ចុប្បន្ន និងភាពខ្សោយនៃស្ថាប័នរដ្ឋក្រោមរូបភាពអស្ថិរភាពនយោបាយ។

កម្មវិធីវិចារណកថាថ្ងៃសុក្រ៖ ការចូលរួមរបស់ឥណ្ឌូនេស៊ីជាសមាជិក BRICS និងការសម្លឹងចូលរួមពីសមាជិកអាស៊ានមួយចំនួន

នៅដើមឆ្នាំ២០២៥ BRICS បានកើនសមាជិកចំនួន ១០ ប្រទេសបន្ទាប់ប្រទេសប្រេស៊ីលដែលជាម្ចាស់ផ្ទះក្នុងឆ្នាំនេះបានប្រកាសពីការស្វាគមន៍ទី១០ របស់ខ្លួន។ ហើយសមាជិកទី១០ នោះគឺប្រទេសឥណ្ឌូនេស៊ី ដែលជាប្រទេសដ៏ធំមួយនៅតំបន់អាស៊ានរួមទាំងពិភពលោកដែលមានប្រជាជនលេខរៀងទី៤ និងសេដ្ឋកិច្ចខ្លាំងស្ថិតក្នុង២០ប្រទេសផងដែរ។ ក្នុងនោះ សមាជិកអាស៊ានមួយចំនួនទៀតក៏មានទំនាក់ទំនងនឹង BRICS ដូចជាប្រទេសថៃ ម៉ាឡេស៊ី និងវៀតណាម។ ថៃ និងម៉ាឡេស៊ី បានក្លាយជាប្រទេសដៃគូជាមួយBRICS ហើយវៀតណាមនៅមិនទាន់បានក្លាយជាប្រទេសដៃគូនៅឡើយទេ ប៉ុន្តែគេរំពឹងថាវៀតណាមនឹងក្លាយជាប្រទេសដៃគូនៅក្នុងឆ្នាំនេះ ដោយសារតែនាយករដ្ឋមន្ត្រីវៀតណាម លោក ផាំ មិញ ជីញ(Pham Minh Chinh) បានបង្ហើបថាខ្លួនបានត្រៀមខ្លួនរួចរាល់ក្នុងការធ្វើការជាមួយ BRICS កាលពីកិច្ចប្រជុំBRICS ឆ្នាំមុនដែលលោកបានចូលរួម និងបន្ទាប់ពីទស្សនកិច្ចរបស់នាយករដ្ឋមន្ត្រីប្រទេសរុស្ស៊ីនៅវៀតណាម ក្នុងសេចក្តីថ្លែងការណ៍រួមរវាងប្រទេសទាំងពីរក៏បានលើកឡើងថារុស្ស៊ីបានត្រៀមខ្លួនទទួលស្វាគមន៍រៀតណាមជាប្រទេសដៃគូនៃBRICS និងសម្តែងការស្វាគមន៍ពីការចូលរួមយ៉ាងសកម្មនៅក្នុងកិច្ចប្រជុំ BRICS ២០២៤។ តើការចូលជាសមាជិករបស់ឥណ្ឌូនេស៊ីនៅអង្គការBRICS អាចនឹងមានប្រទេសអាស៊ានផ្សេងទៀតត្រៀមខ្លួនចូលរួមជាសមាជិកពេញសិទ្ធិនៃអង្គការBRICS ដែរឬទេ?

១. ការចូលជាសមាជិកBRICS ពេញលេញរបស់ប្រទេសឥណ្ឌូនេស៊ី

ប្រទេសឥណ្ឌូនេស៊ីបានកា្លយជាសមាជិកពេញលេញទី១០ របស់អង្គការ BRICS នៅថ្ងៃទី ០៦ខែមករា ឆ្នាំ២០២៥ បន្ទាប់ពីម្ចាស់ផ្ទះកិច្ចប្រជុំ BRICS ឆ្នាំ២០២៥ បានប្រកាសជាផ្លូវការ។ប៉ុន្តែការបោះឆ្នោតគាំទ្រជាសមាជិកភាពរបស់ប្រទេសនេះបានទទួលការគាំទ្រដោយមេដឹកនាំ BRICS តាំងពីខែសីហា ឆ្នាំ២០២៣មកម្ល៉េះ តែប្រទេសឥណ្ឌូនេស៊ីបានជ្រើសរើសការប្រកាសចូលជាសមាជិកផ្លូវការបន្ទាប់ពីបង្កើតរដ្ឋាភិបាលដែលជាប់ឆ្នោតថ្មីដែលបានបោះឆ្នោតក្នុងឆ្នាំ២០២៤រួចរាល់សិន។ បន្ទាប់ពីបានក្លាយជាសមាជិកផ្លូវការហើយ ប្រទេសឥណ្ឌូនេស៊ីស្វាគមន៍នូវការប្រកាសទទួលខ្លួនជាសមាជិកថា “សមាជិកភាព BRICS គឺជាយុទ្ធសាស្ត្រ​មួយដើម្បីបង្កើនកិច្ចសហប្រតិបត្តិការ និងភាពជាដៃគូជាមួយប្រទេសកំពុងអភិវឌ្ឍន៍ដទៃទៀត ដោយផ្អែកលើគោលការណ៍សមភាព ការគោរពគ្នាទៅវិញទៅមក និងការអភិវឌ្ឍន៍ប្រកបដោយចីរភាព”។ បើយើងក្រឡេកមើលស្ថានភាពសព្វថ្ងៃ ការចូលរួមរបស់ឥណ្ឌូនេស៊ីនេះប្រៀបបានជួយបន្ថែមទម្ងន់មួយដល់អង្គការ BRICS ផងដែរ ព្រោះប្រទេសនេះជាប្រទេសដែលមានទំហំសេដ្ឋកិច្ចសិ្ថតលំដាប់ថ្នាក់ទី២០ លើពិភពលោករួមទាំងជាប្រទេសដែលមានចំនួនប្រជាជនច្រើនទី៤ ផងដែរ។ ចំណែកឯការចូលរួមអង្គការBRICS ក៏មានផលប្រយោជន៍សំរាប់ប្រទេសនេះផងដែរ ដូចជា ផលប្រយោជន៍លើសេដ្ឋកិច្ចរបស់ខ្លួនលើការបង្កើនទំហំពាណិជ្ជកម្ម និងការវិនិយោគជាមួយប្រទេសសមាជិក, ភូមិសាស្រ្តនយោបាយ គឺភាពជាតំណាងសាកលលោកខាងត្បូង(Global South Representation) ដែលធ្វើប្រទេសនេះអាចធ្វើជាតំណាង និងធ្វើការជាមួយប្រទេសកំពុងអភិវឌ្ឍន៍ផ្សេងទៀត ក្នុងការតស៊ូមតិសំរាប់គោលនយោបាយពាណិជ្ជកម្មសាកល, ផលប្រយោជន៍លើឧស្សាហកម្ម ជាពិសេសលើកិច្ខសហប្រតិបត្តិការថាមពល ធនធាន និងបច្ចេកវិទ្យា គឺឥណ្ឌូនេស៊ីទទួលបានការផ្តល់កិច្ចសហប្រតិបត្តិការប្រកបសក្តានុពលពីប្រទេសជាសមាជិកដូចជារុស្ស៊ី ចិន ប្រេស៊ីលជាដើម លើការផ្ទេរបច្ចេកវិទ្យា ការអភិវឌ្ឍកសិកម្ម និងកិច្ចសហប្រតិបត្តិការលើសន្តិសុខថាមពលផងដែរ។

២. តើសមាជិកអាស៊ានណាដែលសម្លឹងចូលជាសមាជិកBRICS?

ក្នុងពេលបច្ចុប្បន្ន តំបន់អាស៊ានគឺជាតំបន់ភូមិសាស្ត្រនយោបាយរបស់ពិភពលោកដែលមិនអាចមើលរំលងបាន។ ក្នុងចំណោមប្រទេសអាស៊ានទាំង១០ គឺមានឥណ្ឌូនេស៊ីមួយជាសមាជិកពេញសិទ្ធិរបស់អង្គការBRICS, ប្រទេសចំនួន២ គឺជាប្រទេសដៃគូជាមួយអង្គការBRICS មាន ថៃ និងម៉ាឡេស៊ី ​និង វៀតណាមនឹងត្រៀមខ្លួនក្លាយជាប្រទេសដៃគូរបស់អង្គការនេះផងដែរ។

២.១ ថៃ និងម៉ាឡេស៊ី កំពុងពិចារណាចង់ក្លាយជាសមាជិកពេញសិទ្ធិដូចឥណ្ឌូនេស៊ី

ប្រទេសថៃ និងម៉ាឡេស៊ីបានក្លាយជាប្រទេសដៃគូផ្លូវការរបស់អង្គការBRICS ។ ភាពជាដៃគូនេះ គឺនៅលើកិច្ចសហប្រតិបត្តិការលើវិស័យដូចជាពាណិជ្ជកម្ម ការវិនិយោគ និងទេសចរណ៍រវាងប្រទេសទាំងពីរ និងអង្គការBRICS​ ។ ​ប៉ុន្តែប្រទេសទាំងពីរក៏បានបង្ហាញពីចេតនាចង់ក្លាយជាសមាជិកអង្គការនេះដោយពេញសិទ្ធិផងដែរ ដោយក្នុងនោះគេមើលឃើញថា ប្រទេសម៉ាឡេស៊ីដែលដឹកនាំដោយលោក អានវ៉ា អ៊ីប្រាហ៊ីម បានដាក់សំណើជាផ្លូវការដើម្បីចូលរូមជាមួយ BRICS នៅខែកក្កដា ឆ្នាំ២០២៤ ប៉ុន្តែប្រទេសនេះបានត្រឹមទទួលឋានៈជាប្រទេសដៃគូប៉ុណ្ណោះ។ ចំណែកប្រទេសថៃក្នុងការចូលរួមជាមួយBRICS ជាប្រទេសដៃគូ គឺកើតចេញពីការចង់ធ្វើពិពិធកម្មភាពជាដៃគូសេដ្ឋកិច្ច និងកាត់បន្ថយការពឹងផ្អែកលើប្រព័ន្ធហិរញ្ញវត្ថុដែលគ្រប់គ្រងដោយលោកខាងលិច។ ទាំងថៃ និងម៉ាឡេស៊ី ទោះបីជាបច្ចុប្បន្នពួកគេមានឋានៈជាប្រទេសដៃគូក៏ដោយ ក៏ពួកគេកំពុងសម្លឹងមើលពីលទ្ធភាពចូលរួមអង្គការនេះដូចប្រទេសឥណ្ឌូនេស៊ីផងដែរ។

២.២ វៀតណាមហាក់អល់អែកក្នុងការចូលរួមជាមួយBRICS?

ទោះបីជានាយករដ្ឋមន្រ្តីវៀតណាម លោក ផាំ មិញ ជីញ បានចូលរួមកិច្ចប្រជុំBRICS ឆ្នាំ២០២៤ នៅប្រទេសរុស្ស៊ី ប៉ុន្តែវៀតណាមនៅមិនទាន់ក្លាយជាសមាជិក BRICS  និងជាប្រទេសដៃគូឡើយ។ វៀតណាមហាក់ដូចអល់អែកក្នុងការចូលរួមជាសមាជិកពេញលេញ ប៉ុន្តែប្រទេសនេះបានបង្ហាញលទ្ធភាពក្នុងការធ្វើការជាមួយBRICS ត្រឹមជាប្រទេសដៃគូប៉ុណ្ណោះ។ គួរឱ្យដឹងផងដែរថា ស្ថានភាពទំនាក់ទំនងរវាងវៀតណាម និងសហរដ្ឋអាមេរិកគឺជាអ្វីដែលធ្វើឱ្យវៀតណាមពិបាកសម្រេចចិត្តជាសមាជិករបស់ BRICS ព្រោះទំនាក់ទំនងរវាងប្រទេសទាំងពីរកំពុងមានភាពល្អ ហើយសហរដ្ឋអាមេរិកក៏បានក្លាយជាទីផ្សារដ៏ធំបំផុតសំរាប់វៀតណាម ហើយប្រសិនការចូលរួមរបស់វៀតណាមចូលជាសមាជិក BRICS អាចនឹងវៀតណាមបាត់បង់ផលប្រយោជន៍ពីសហរដ្ឋអាមេរិចផងដែរ។ ប៉ុន្តែទោះជាយ៉ាងណាក៏ លោកនាយករដ្ឋមន្រ្តីវៀតណាមលើកឡើងថាប្រទេសខ្លួនបានត្រៀមខ្លួនរួចជាស្រេចក្នុងការធ្វើការជាមួយនឹងBRICS នៅកំលុងពេលលោកចូលកិច្ចប្រជុំBRICS នៅក្នុងឆ្នាំ២០២៤។ ប្រទេសវៀតណាមក៏នឹងរំពឹងចូលរួមជាប្រទេសដៃគូជាមួយBRICS នៅពេលខាងមុខនេះផងដែរ ដោយក្នុងនោះរុស្ស៊ីបានប្តេជ្ញាចិត្តក្នុងការជួយប្រទេសនេះក្នុងក្លាយជាប្រទេសដៃគូរបស់BRICS បន្ទាប់ពីទស្សនកិច្ចរបស់នាយករដ្ឋមន្រ្តីរុស្ស៊ី Mikhail Mshustin កាលពីខែមករា ឆ្នាំ២០២៥នេះ។

សរុបមក ការចូលរួមរបស់ឥណ្ឌូនេស៊ីនៅក្នុងអង្គការBRICS គឺជាការបន្ថែមទម្ងន់សេដ្ឋកិច្ច នយោបាយបន្ថែមទៀតសំរាប់អង្គការនេះ ព្រោះប្រទេសឥណ្ឌូនេស៊ីជាប្រទេសធំមួយនៅក្នុងពិភពលោកហើយទំហំសេដ្ឋកិច្ចក៏ជាទំហំសេដ្ឋកិច្ចធំមួយនៅក្នុងពិភពលោកផងដែរ ។ ចំណែកឯការចង់ចូលរួមជាសមាជិករបស់ថៃ និងម៉ាឡេស៊ី ក៏ជារឿងមួយដែលល្អសំរាប់ប្រទេសទាំងពីរ ព្រោះប្រទេសទាំងពីរអាចទទួលបានផលប្រយោជន៍ច្រើនពីទំហំពាណិជ្ជកម្មជាមួយប្រទេសសមាជិក BRICS កាន់តែទូលំទូលាយ។ ប្រទេសវៀតណាមនឹងអាចក្លាយជាប្រទេសដៃគូរបស់BRICS នៅពេលខាងមុខ ប៉ុន្តែសំរាប់ការចង់ចូលជាសមាជិកគឺមិនទាន់អាចទៅរួចនោះទេព្រោះប្រទេសនេះតែងតែសម្លឹងមើលលើកិច្ចសហប្រតិបត្តិរបស់ខ្លួនជាមួយសហរដ្ឋអាមេរិចខ្លាំង និងដើម្បីជៀសវាងពីការប្រកួតប្រជែងភូមិសាស្រ្តនយោបាយផងដែរ។

           

ចួលរួម 1$ ដើម្បីគាំទ្រអ្នកសរសេរអត្ថបទ និង វិចិត្រករ
ចួលរួម 1$ ដើម្បីគាំទ្រអ្នកសរសេរអត្ថបទ និង វិចិត្រករ