សង្គ្រាមអ៊ីរ៉ាក់ ឬអាចហៅម្យ៉ាងទៀតបានថាសង្គ្រាមឈូងសមុទ្រពែក្សទី ២ (Second Persian Gulf War) បានចាប់ផ្តើមនៅក្នុងខែមីនា ឆ្នាំ២០០៣ នៅពេលដែលសហរដ្ឋអាមេរិក និងចក្រភពអង់គ្លេសបានចល័តទ័ពរបស់ខ្លួនចូលក្នុងទឹកដីអ៊ីរ៉ាក់ បន្ទាប់ពីឧក្រិដ្ឋកម្ម ៩/១១ ដែលមានការវាយប្រហារពីសំណាក់ក្រុម Al Qaeda មកលើទីក្រុងញ៉ូវយ៉ក និងវ៉ាស៊ីនតោន។ សង្គ្រាមអ៊ីរ៉ាក់បានប្រពឹ្រត្តិទៅអស់រយៈពេល ៨ ឆ្នាំ ៨ ខែ និង ២៦ ថ្ងៃ ដែលបានបញ្ចប់ទៅវិញនៅថ្ងៃទី ១៥ ខែធ្នូ ឆ្នាំ ២០១១ នៅពេលដែលរដ្ឋាភិបាលអាមេរិក សម្រេចដកទ័ពខ្លួនចេញពីទឹកដីអ៊ីរ៉ាក់។ នៅក្នុងអត្ថបទនេះយើងនឹងមកស្គាល់អំពីមូលហេតុដែលនាំឱ្យមានសង្គ្រាមអ៊ីរ៉ាក់ និងការលទ្ធផលដែលបន្សល់ទុកដោយសង្គ្រាម ក៏ដូចជាបទវិភាគលើការឈ្លានពានរបស់សហរដ្ឋអាមេរិកលើទឹកដីអ៊ីរ៉ាក់។

តើមានមូលហេតុចម្បងអ្វីខ្លះដែលនាំឱ្យមានសង្គ្រាមអីរ៉ាក់?

តាមពិតទៅ មូលហេតុដែលមានសង្គ្រាមអីរ៉ាក់នេះគឺអាចកើតចេញតាំងពីសង្គ្រាមឈូងសមុទ្រពែក្សលើកទី១ នៅឆ្នាំ១៩៩១មកម្ល៉េះ។ សង្គ្រាមឈូងសមុទ្រពែក្សលើកទី ១ កើតឡើងដោយសារតែអីរ៉ាក់លើកទ័ពចូលទៅលុកលុយប្រទេសកូវ៉ែតហើយអាមេរិកក៏ដូចជាទ័ពសម្ព័ន្ធមិត្ដបានលើកទ័ពមកជួយរំដោះកូវ៉ែតចេញពីក្រញាំដៃរបស់អីរ៉ាក់ ដែលដើមចមដំបូងនៃសសង្គ្រាមមួយនេះគឺអីរ៉ាក់បានចោទប្រទេសកូវ៉ែតថាបានបូមប្រេងនៅលើទឹកដីខ្លួន។ កាលនោះ សហរដ្ឋអាមេរិកក៏ដូចជាកងទ័ពសម្ព័ន្ធមិត្ដលើកទ័ពចូលទៅជួយកូវ៉ែតដោយសារតែក្រុមប្រឹក្សាសន្តិសុខអង្គការសហប្រជាជាតិបានចេញសេចក្ដីសម្រេចឱ្យអីរ៉ាក់ដកទ័ពចេញពីកូវ៉ែត ហើយប្រសិនបើនៅតែអីរ៉ាក់នៅរឹងទទឹងមកដកទ័ព ប្រទេសជាសមាជិកអាចប្រើប្រាស់កងទ័ពដើម្បីចូលទៅជួយប្រទេសកូវ៉ែត។ ទ័ពសម្ព័ន្ធមិត្ដដែលមានជាង ៣៥ ប្រទេសនោះ មានប្រមាណ ៧៥ ម៉ឺននាក់ ហើយក្នុងនោះកងទ័ពសហរដ្ឋអាមេរិកមានលើសជាង ៨០% នៃកងទ័ពសរុប។ មូលហេតុដែលសហរដ្ឋអាមេរិកស្វះស្វែងដុតដៃដុតជើងនៅក្នុងសង្គ្រាមមួយនេះគឺដោយសារតែដើម្បីការពារប្រទេសសម្ព័ន្ធមិត្ដដែលមាននៅក្នុងតំបន់ បញ្ចេញពីអានុភាពជាមេសន្តិសុខពិភពលោក និងដើម្បីអាចទិញប្រេងឆៅពីតំបន់អារ៉ាប់នៅក្នុងតំលៃថោក។ កាលសង្គ្រាមពែក្សលើកទី១នោះ សហរដ្ឋអាមេរិកហាក់ស្ដាយក្រោយដែលបន្សល់ឱ្យរបបសាដាមហ៊ូសេននៅកាន់អំណាច ដែលលោកសាដាមហ៊ូសេនគឺជាការគម្រាមកំហែងសន្តិសុខនៅតំបន់មជ្ឈឹមបូព៌ា (ជាប្រទេសខ្លាំងខាងយោធាលេខរៀងទី៤) រួមទាំងមានភាពរកាំរកូសជាមួយលោកខាងលិច។

ក៏ប៉ុន្តែ គេច្រើនគិតថា សង្គ្រាមរវាងសហរដ្ឋអាមេរិកនិងអឺរ៉ាក់កើតឡើងដោយសារព្រឹត្តិការណ៍ ៩/១១។ បន្ទាប់មានការវាយប្រហារពីសំណាក់ក្រុម Al Qaeda ទៅលើទីក្រុងវ៉ាស៊ីនតោន និងទីក្រុងញ៉ូវយ៉កនៅក្នុងព្រឹត្តិការណ៍ ៩/១១ រួចមក រដ្ឋាភិបាលអាមេរិកបានសម្រេចបើកយុទ្ធនាការ “សង្គ្រាមប្រឆាំងភាវរកម្ម” (War on Terror) ដោយការប្រើប្រាស់កម្លាំងយោធាទៅលើប្រទេសអាហ្វហ្គានីស្ថានដើម្បីផ្ដួលរលំរបបតាលីបង់ រួចក្រោយមកបង្វែរចុងក្រនុងមកប្រទេសអីរ៉ាក់វិញ។ ដំបូង លោកប្រធានាធិបតីសហរដ្ឋអាមេរិក George W.Bush បានចោទប្រកាន់ថាអីរ៉ាក់មានជាប់ពាក់ព័ន្ធជាមួយភេរវកម្ម ៩/១១ ប៉ុន្តែក្រោយមកក្រុមចារកិច្ច CIA បង្ហាញភស្តុតាងថាអីរ៉ាក់គ្មានជាប់ពាក់ព័ន្ធជាមួយក្រុមភេរវកម្មឡើយ ដែលជាហេតុធ្វើឱ្យលោកប្រធានាធិបតី George W.Bush ចោទថាអីរ៉ាក់កំពុងសំងំធ្វើអាវុធប្រល័យលោក ដែលគម្រាមកំហែងមកលើសន្តិសុខពិភពលោកក៏ដូចជាសហរដ្ឋអាមេរិក។ គួរបញ្ជាក់បន្តិចថា កាលពីឆ្នាំ១៩៩៨ ប្រទេសអីរ៉ាក់ក្រោមរបបលោក សាដាមហ៊ូសេន បានបណ្ដេញក្រុមអធិការកិច្ចរបស់អង្គការសហប្រជាជាតិឱ្យលែងត្រួតពិនិត្យអាវុធប្រល័យលោកអីរ៉ាក់។ សហរដ្ឋអាមេរិក និងអង្គការសហប្រជាជាតិ ទៅលើការផលិតអាវុធប្រល័យលោក (Mass Destruction Weapon) របស់រដ្ឋាភិបាលអ៊ីរ៉ាក់ ដែលជាហេតុបណ្តាលឱ្យ ក្រុមប្រឹក្សាសន្តិសុខនៃអង្គការសហប្រជាជាតិ (United Nations Security Council) បានចេញសេចក្តីសម្រេចទាមទារឱ្យ រដ្ឋាភិបាលអ៊ីរ៉ាក់អនុញ្ញាតឱ្យមានការស៊ើបអង្កេតអាវុធនៅក្នុងទឹកដីខ្លួន ដែលត្រូវបានយល់ព្រមដោយរដ្ឋាភិបាលនៃប្រទេសនេះ ប៉ុន្តែជាលទ្ធផលគឺគេមិនបានរកឃើញភស្តុតាងណាមួយដែលគាំទ្រការចោទប្រកាន់ថាប្រទេសអីរ៉ាក់កំពុងផលិតអាវុធប្រល័យលោកនោះទេ។ ក្រោយមក លោកប្រធានាធិបតីសហរដ្ឋអាមេរិក George W.Bush បានប្រកាសពីការផ្តាច់ទំនាក់ទំនងការទូត និងបានទុកពេល ៤៨ ម៉ោងសម្រាប់លោកសាដាំ ហួសេន (Saddam Hussein) ឱ្យចាកចេញពីប្រទេស ប៉ុន្តែលោក សាដាម ហួសេន (Saddam Hussein) ពុំបានអនុវត្តតាមគោលបំណងរបស់សហរដ្ឋអាមេរិក ដែលជាហេតុបណ្តាលឱ្យសង្គ្រាមកើតឡើង។

យ៉ាងណាមិញ សង្គ្រាមលើកនេះមិនត្រូវបានប្រទេសជាច្រើនមិនឯកភាពនោះទេ រហូតដល់មានការវេតូដោយប្រទេសជាសមាជិកដូចជារុស្ស៊ី បារាំង និងសមាជិកអូតង់មួយចំនួនទៀត ហើយក៏មានមនុស្សជាច្រើនលាននាក់ចេញមកធ្វើបាតុកម្មប្រឆាំងការលុកលុយពីសហរដ្ឋអាមេរិកផងដែរ។ សង្គ្រាមអ៊ីរ៉ាក់កើតឡើង ពុំមែនតែត្រឹមតែដោយសារមូលហេតុបញ្ហាភេរវកម្មនិងការផលិតអាវុធប្រល័យលោកប៉ុណ្ណោះទេ ប៉ុន្តែរដ្ឋាភិបាលក្រុងវ៉ាស៊ីនតោនថែមទាំងចង់នាំយកនូវគោលនយោបាយប្រជាធិបតយ្យ មកសាបព្រួសទៅតំបន់មជ្ឈឹមបូព៌ាទៀតផង។ បើយោងតាម Telegraph’s Toby Harnden ការបង្កើតរបបប្រជាធិបតេយ្យនៅក្នុងប្រទេសអ៊ីរ៉ាក់ អាចនាំឱ្យមានការផ្លាស់ប្តូរទម្រង់នយោបាយនៅតំបន់មជ្ឈឹមបូព៌ាទាំងមូល ដែលអាចបណ្តាលឱ្យ ជម្លោះរវាងអ៊ីស្រាអ៊ែល និងប៉ាឡេស្តីន ឈានទៅរកដំណោះស្រាយ។

តើឆាកអន្តរជាតិបានបញ្ចេញមតិអ្វីខ្លះ ចំពោះសង្គ្រាមអ៊ីរ៉ាក់នេះ?

យោងតាម Bill Rights Institute មានមតិមួយបានលើកឡើងថា ការចូលឈ្លានពានលើទឹកដីអ៊ីរ៉ាក់ ពីសំណាក់សហរដ្ឋអាមេរិកមាននេះ គឺជារឿងយុត្តិធម៌ ដោយសារតែរបបផ្តាប់របស់លោក សាដាម ហួសេន មានភាពឃោរឃៅ និងបំពានលើសិទ្ធិមនុស្សយ៉ាងធ្ងន់ធ្ងរ និងបាន ប្រព្រឹត្តអំពើប្រល័យពូជសាសន៍យ៉ាងសាហាវយ៉ង់ខ្នង។ ជាឧទាហរណ៍ នៅក្នុងឆ្នាំ ១៩៨៨ លោក Saddam Hussein បានប្រព្រឹត្តអំពើប្រល័យពូជសាសន៍ Anfal ដោយលោកបានប្រើប្រាស់អាវុធសារធាតុគីមី ដើម្បីសម្លាប់ប្រជាជនអ៊ីរ៉ាក់នៅតំបន់ Kurdistan ប្រមាណពី ០៥ ម៉ឺននាក់ទៅ ០១ សែននាក់។ មិនត្រឹមតែប៉ុណ្ណោះ លោកក៏បានជាប់ពាក់ព័ន្ធនឹងឧក្រិដ្ឋកម្មសង្គ្រាម ដោយលោកបានធ្វើការឈ្លានពានខុសច្បាប់ទៅលើ ប្រទេសកូវ៉ែតហើយបានបង្កជាអសន្តិសុខនៅក្នុងនិងក្រៅតំបន់ថែមទៀតផង។

ផ្ទុយទៅវិញក៏មានការវិភាគម្យ៉ាងទៀតដែល បានលើកឡើងថា ន័យថា សង្គ្រាមជាទូទៅគឺពុំបានធ្វើឡើងដើម្បីស្វែងរកសុខសន្តិភាពសម្រាប់ពិភពលោកទេ ហើយនៅក្នុងបញ្ហាអីរ៉ាក់នេះបែរជាបង្កផលវិនាសកម្មយ៉ាងធ្ងន់ធ្ងរដល់ ប្រទេសនិងប្រជាជនអ៊ីរ៉ា់ក់ទៅវិញ។ ហើយយោងទៅតាមមតិនេះ បើទោះបីជាឃាត់ខ្លួនលោក សាដាម ហួសេន ដែលសហរដ្ឋអាមេរិកបានចោទថា ជាអ្នកគាំទ្រក្រុមភេរវករបានក្តី អាមេរិកនៅតែអូសបន្លាយសង្គ្រាមនេះរហូតជិតដល់ ១០ ឆ្នាំដោយពួកគេបានធ្វើការវាយប្រហារទៅលើទ័ពព្រៃអ៊ីរ៉ាក់ ដើម្បីការពាររបបថ្មីដែលបង្កើតឡើងដោយរដ្ឋាភិបាលអាមេរិក ដោយគ្មានការគោរពច្បាប់អន្តរជាតិ និងសិទ្ធិមនុស្សឡើយ។ ជាមួយគ្នានេះ ក៏មានមតិថាការលើកទ័ពរបស់សហរដ្ឋអាមេរិកចូលទៅក្នុងប្រទេសអីរ៉ាក់គឺជាទង្វើខុសពីច្បាប់អន្តរជាតិផងដែរ។

បដិវត្តន៍ឧស្សាហកម្មក្នុងពិភពលោកបាននឹងកំពុងតែកើតឡើងជាបន្តបន្ទាប់ ពីមួយសម័យកាលទៅមួយសម័យកាល ហើយបដិវត្តន៍ ៤.០ ក្នុងសតវត្សទី២១នេះ បាននាំឱ្យអរិយ្យធម៌មនុស្សជាតិប្រែប្រួលជាខ្លាំង ដោយវាបានក្លាយជាយុគសម័យមួយ ដែលបច្ចេកវិទ្យារីកចម្រើនលឿនបំផុតក្នុងប្រវត្តិសាស្ត្រមនុស្ស។ ការរីកចម្រើនដ៏ឆាប់រហ័ស បានញ៉ាំងឱ្យបច្ចេកវិទ្យាឌីជីថលដើរតួនាទីយ៉ាងសំខាន់ ក្នុងជីវភាពប្រចាំថ្ងៃ។ របៀបរស់នៅរបស់ប្រជាជនទូទាំងសកលលោក មានការពឹងផ្អែកជាខ្លាំងលើបណ្ដាញបច្ចេកវិទ្យាឥតខ្សែ ឬឌីជីថល។ ជាពិសេសមនុស្សបានងាកមករកស៊ីក្នុងរបៀបថ្មី តាមរយៈពាណិជ្ជកម្មតាមប្រព័ន្ធអេឡិចត្រូនិច (e-commerce) ដែលនាំឱ្យតម្រូវការនៃការទូទាត់អេឡិចត្រូនិចកាន់តែពេញនិយម (e-payment) ដោយគេអាចស្កេន QR Code ដើម្បីទូទាត់ប្រាក់ ឬផ្ទេរប្រាក់ឱ្យគ្នាទៅវិញទៅមកបានយ៉ាងងាយ។ លើសពីនេះ ពិភពលោកក៏ផ្ដើមរីកចម្រើនលើវិស័យរូបិយប័ណ្ណឌីជីថល (Cryptocurrency) យ៉ាងឆាប់រហ័សផងដែរ ដោយយើងឃើញមានការបង្កើតរូបិយប័ណ្ណឌីជីថលជាច្រើនដូចជា Bitcoin, Ethereum, Binance, Litecoin និង Ripple ជាដើម។

បច្ចុប្បន្នមនុស្សស្ទើរមិនចាំបាច់កាន់លុយ ឬត្រូវយកកាបូបលុយជាប់ខ្លួនទៀតហើយ គេគ្រាន់តែមានទូរសព្ទដៃទំនើបមួយគ្រឿង ដែលមានគណនីធនាគារ មានកម្មវិធីទូទាត់សាច់ប្រាក់តាមទូរសព្ទ ឬកាតធនាគារជាប់ខ្លួនក៏អាចចាយវាយបានដែរ។ ស្របជាមួយការរីកចម្រើននេះ ធនាគារកណ្ដាលរបស់ចិនបាននឹងកំពុងតែខិតខំយ៉ាងសស្រាក់សស្រាំ ក្នុងការបង្កើតរបៀបចាយវាយសម្រាប់យុគសម័យថ្មី ដោយរដ្ឋាភិបាលបានបង្កើតរូបិយវត្ថុឌីជីថលជាតិ ដែលត្រូវបានគេហៅថាឌីជីថលយ័ន ដើម្បីជំនួសសាច់ប្រាក់ និងកាក់ ដែលគេកំពុងប្រើប្រាស់បច្ចុប្បន្ន។ រដ្ឋាភិបាលចិន បាននិងបន្តធ្វើកិច្ចសហប្រតិបត្តិលើការប្រើប្រាស់ រូបិយវត្ថុឌីជីថលយ័នជាមួយក្រុមហ៊ុនទូទាត់សាច់ប្រាក់ Alipay និង WeChat Pay ដែលជាក្រុមហ៊ុនយក្សចិនផងដែរ។ ជាមួយនឹងទស្សនៈវិស័យនេះ ប្រទេសចិនមិនមែនត្រឹមតែចង់ ប្រើប្រាក់ឌីជីថលយ័ន សម្រាប់ចាយវាយក្នុងប្រទេសប៉ុណ្ណោះទេ តែក៏មានមហិច្ឆតាឱ្យរូបិយវត្ថុឌីជីថលជាតិមួយនេះ ក្លាយជារូបិយប័ណ្ណឌីជីថល សម្រាប់ចាយវាយ និងដោះដូរពាណិជ្ជកម្មជាលក្ខណៈអន្តរជាតិនាពេលអនាគតតែម្ដង។ ទន្ទឹមនឹងការរៀបរាប់ខាងលើ នាំឱ្យមានចម្ងល់មួយចំនួនដែលយើងត្រូវបកស្រាយថាតើ រូបិយវត្ថុឌីជីថលយ័នគឺជាអ្វី? ហេតុអ្វីបានជាចិនបង្កើតរូបិយវត្ថុឌីជីថលយ័ន? តើមហិច្ឆតាក្នុងការដាក់ឱ្យប្រើប្រាស់រូបិយវត្ថុឌីជីថលយ័ន អាចដំណើរការទៅបានដែរឬទេ?

អត្ថប្រយោជន៍នៃរូបិយវត្ថុឌីជីថលយ័នទៅលើសេដ្ឋកិច្ចនិងសង្គមចិន

រូបិយវត្ថុឌីជីថលយ័ន ដែលមានឈ្មោះជាផ្លូវការថា DCEP (Digital Currency Electronic Payment) គឺលុយអេឡិចត្រូនិចដែលត្រូវបានបង្កើតឡើង ដោយធនាគារកណ្ដាលរបស់ប្រទេសចិន និងកំពុងដឹកនាំធ្វើការនេះដោយអង្គភាព CBDC (Central bank digital currency) ចាប់តាំងពីឆ្នាំពីឆ្នាំ ២០១៤មកម្ល៉េះ។ ដោយមើលឃើញពីសន្ទុះនៃការងាកមកទូទាត់ប្រាក់ តាមរយៈទូរសព្ទទំនើបជាជាង ការទូទាត់សាច់ប្រាក់ដោយផ្ទាល់របស់ប្រជាជនចិន រដ្ឋាភិបាលមានទស្សនៈវិស័យថ្មីមួយ គឺការបង្កើតរូបិយវត្ថុឌីជីថលយ័ន ដើម្បីជំនួសក្រដាសប្រាក់ និងកាក់យ័ន ដែលគេកំពុងប្រើប្រាស់សព្វថ្ងៃនេះ។

ទីផ្សារប្រទេសចិនសព្វថ្ងៃ គឺមានភាពជឿនលឿនខ្លាំង ក្នុងការបង់ប្រាក់ តាមរយៈបណ្ដាញឌីជីថលដែលគ្មានសាច់ប្រាក់ ហើយរូបិយវត្ថុឌីជីថលយ័ន នឹងក្លាយជាមធ្យោបាយថ្មីមួយដែលផ្ដល់ភាពងាយស្រួលដល់ប្រជាជនចិននៅទូទាំងប្រទេសនៅថ្ងៃអនាគត។ យោងតាម CNBC លោក យាន សៀវ (Yan Xiao) ប្រធានគម្រោងពាណិជ្ជកកម្មឌីជីថលលើវេទិកាសេដ្ឋកិច្ចពិភពលោក (World Economic Forum) បានលើកឡើងថា “ការប្រើប្រាស់សាច់ប្រាក់នឹងមានការថយចុះជាបន្តបន្ទាប់ ហើយនៅទីបំផុតសាច់ប្រាក់នឹងត្រូវបានជំនួសដោយរូបិយប័ណ្ណក្នុងទម្រង់ឌីជីថល”។

លោក ហ្វាន យីហ្វី (Fan Yifei) អគ្គលេខាធិការធនាគារកណ្ដាលចិន បានលើកឡើងថា “វាជាតម្រូវការចាំបាច់ដែលត្រូវធ្វើឌីជីថលភាវូបនីយកម្មលើក្រដាសប្រាក់ និងកាក់យ័ន”។ ការផលិត និងរក្សាទុកសាច់ប្រាក់ ត្រូវបានគេដឹងថាមានតម្លៃថ្លៃ ហើយថែមទាំងងាយស្រួលក្នុងការក្លែងបន្លំ នៅពេលដែលយើងចាយទៀតផង។ បន្ថែមពីនេះ នៅពេលប្រជាជនងាកមកចាយរូបិយវត្ថុឌីជីថលយ័ន វាថែមទាំងផ្ដល់ភាពងាយស្រួលដល់រដ្ឋាភិបាលក្នុងការគ្រប់គ្រងទិន្និន័យប្រើប្រាស់លុយក្នុងសកម្មភាពខុសច្បាប់យ៉ាងងាយ។

តើឌីជីថលយ័នគឺជាប្រភេទនៃ Crypto ដែរឬទេ?

គួរឱ្យដឹងថា ឌីជីថលយ័ន ឬ e-NY មិនដូចគ្នា ទៅនឹងរូបិយប័ណ្ណគ្រីបតូនោះទេ ព្រោះឌីជីថលយ័ន ឬ e-NY ត្រូវបានគ្រប់គ្រងដោយធនាគារកណ្ដាលចិន។ ដោយឡែក រូបិយប័ណ្ណគ្រីបតូមិនត្រូវបានគ្រប់គ្រងដោយរដ្ឋ ឬធនាគារកណ្ដាលប្រទេសណាមួយនោះទេ វាត្រូវបានបង្កើតឡើង ពឹងផ្អែកលើបច្ចេកវិទ្យា Blockchain ហើយគ្មានស្ថាប័នណាមួយគ្រប់គ្រងនោះទេ ព្រោះលក្ខណៈទូលំទូលាយខ្លាំងមែនទែន។

សូមបញ្ជាក់ដែរថា Blockchain ជាប្រព័ន្ធបច្ចេកវិទ្យាកត់ត្រាព័ត៌មានលើកុំព្យូទ័រ ដែលមិនងាយនឹងមានការលួច ឬក្លែងបន្លំទិន្នន័យបានឡើយ។ យោងតាមគេហទំព័រ IBM.com បានបង្ហាញថា វាជាសៀវភៅកត់ត្រាឌីជីថលដែលប្រតិបត្តិការតាមដានសុវត្ថិភាពទ្រព្យសម្បត្តិរូបិយ (ផ្ទះ ឡាន សាច់ប្រាក់ ប្លង់ដី…) និងអរូបិយ (កម្មសិទ្ធិបញ្ញា ប៉ាតង់ យីហោហ្វ្រែនឆាយ…) ហើយស្ទើរតែអ្វីៗទាំងអស់ដែលមានតម្លៃ គឺត្រូវបានតាមដាន និងជួញដូរលើបណ្ដាញ Blockchain ។

គេត្រូវធ្វើបែបណាដើម្បីអាចដំណើរការរូបិយវត្ថុឌីជីថលយ័នបាន?

ធនាគារប្រជាជនចិន (People’s Bank of China) បានដាក់ដំណើរការកម្មវិធីទូរសព្ទមួយដែលអនុញ្ញាត្តិឱ្យប្រជាពលរដ្ឋចិនអាចប្រើប្រាស់បាន នៅតំបន់សំខាន់ៗចំនួន១០ រួមទាំងទីក្រុងធំៗដូចជា សៀងហៃ និងប៉េកាំង ក៏មានការដាក់ឱ្យប្រើប្រាស់រូបិយវត្ថុឌីជីថលយ័នផងដែរ។ បច្ចុប្បន្ននេះ វេទិកាទូទាត់សាច់ប្រាក់ឌីជីថល ដែលមានប្រជាប្រិយរបស់ប្រទេសចិនមានពីរគឺ Ali Pay ជាបុត្រសម្ព័ន្ធរបស់ Alibaba Group និង WeChat Pay របស់ក្រុមហ៊ុនអ៊ីនធឺណិតយក្ស Ten cent។ ទន្ទឹមនឹងប្រជាប្រិយភាពរបស់ខ្លួនលើវិស័យវេទិកាទូទាត់សាច់ប្រាក់ក្នុងប្រទេស ក្រុមហ៊ុនយកទាំងពីរក៏បានបង្ហាញជំហរក្នុងការគាំទ្ររដ្ឋាភិបាល ក្នុងយុទ្ធនាការជំរុញឱ្យប្រជាជនប្រើប្រាស់រូបយិវត្ថុឌីជីថលរបស់ខ្លួនឱ្យកាន់តែទូលំទូលាយផងដែរ។

ប៉ុន្តែអ្វីដែលជាចំណោទដែលគួរឱ្យចាប់អាម្មរណ៍ក្នុងយុទ្ធនាការនេះគឺ តើប្រជាជនចិននឹងងាកមកទូទាត់ប្រាក់ឌីជីថលយ័នជាមួយក្រុមហ៊ុនយក្សទាំងពីរដែរឬទេ? ខណៈពេលដែលវាមានលក្ខណៈស្មុគស្មាញជាងការទូទាត់សាច់ប្រាក់ក្នុងពេលបច្ចុប្បន្ន ដោយត្រូវចំណាយពេលទាញយកកម្មវិធីទូរសព្ទរបស់ធនាគារកណ្ដាលដែលមានឈ្មោះថា e-NY ហើយចុះឈ្មោះដាច់ដោយឡែកក្នុងកម្មវិធីនេះ រួចទើបភ្ជាប់ជាមួយ Ali Pay និង WeChat Pay ម្ដងទៀត។ បើយោងតាម CNBC បានបង្ហាញថា ការទាញយកកម្មវិធីទូរសព្ទ និងឈ្មោះចុះច្រើនលើក ជាបញ្ហាមួយដែលរដ្ឋាភិបាលចិនកំពុងតែជួបប្រទះ បើទោះបីជារដ្ឋាភិបាលព្យាយាមទាក់ទាញប្រជាជនឱ្យងាកមកចាយប្រាក់ឌីជីថលយ័ននេះ តាមរយៈការផ្ដល់ឱ្យជារង្វាន់ឆ្នោតផ្សងសំណាងហើយចាយលុយឌីជីថលរាប់សិបលានយ័នឱ្យប្រជាជនហើយក៏ដោយ ក៏ទំនងជាមិនមែនជាមធ្យោបាយល្អក្នុងការទាក់ទាញប្រជាជនឱ្យប្រើប្រាស់រូបិយវត្ថុឌីជីថលនេះដែរ។ ទន្ទឹមនឹងនេះ រដ្ឋាភិបាលក៏នៅតែមានមធ្យោបាយអាចធ្វើឱ្យប្រជាជនងាកមកប្រើរូបិយវត្ថុឌីជីថលបានខ្លះដែរ ជាពិសេសគឺតាមរយៈការបង់ថ្លៃសេវាសាធារណៈផ្សេងៗ។

ឌីជីថលយ័នអាចមានវត្តមានក្នុងការដោះដូរពាណិជ្ជកម្មអន្តរជាតិដែរទេ?

រដ្ឋាភិបាលចិនមិនមែនត្រឹមតែជំរុញឱ្យប្រជាជនងាកមកប្រើ រូបិយវត្ថុឌីជីថលរបស់ខ្លួនប៉ុណោ្ណះទេ ថែមទាំងជំរុញឱ្យមានអន្តរភាវូបនីយកម្មនៃប្រាក់យ័ននៅលើឆាកអន្តរជាតិទៀតផង ហើយមានទស្សនៈខ្លះបានយល់ឃើញថា ឌីជីថលយ័នអាចក្លាយជារូបិយប័ណ្ណអន្តរជាតិនៅថ្ងៃខាងមុន ព្រោះវាគឺជាមធ្យោបាយដ៏ងាយស្រួលក្នុងការដោះដូរពាណិជ្ជកម្ម ដោយប្រទេសចិនកំពុងតែមានភាពឈានមុនគេក្នុងការអភិវឌ្ឍរូបិយប័ណ្ណឌីជីថលស្រាប់។

បើយោងតាមសារព័ត៌មាន Tivium’s Bao របស់ចិន បច្ចុប្បន្ននេះ ចំពោះរូបិយប័ណ្ណឌីជីថលយ័ន រដ្ឋាភិបាលកំពុងតែមានការផ្តោតអារម្មណ៍ក្នុងការដាក់ឱ្យប្រើប្រាស់ក្នុងស្រុកសិនប៉ុណោ្ណះ ហើយការប្រើប្រាស់ជាលក្ខណៈអន្តរជាតិ មិនមែនជាអាទិភាពភ្លាមៗនោះទេ ។ ប៉ុន្តែធនាគារកណ្ដាលចិនបានចាប់ផ្តើមកសាងមូលដ្ឋានរូបិយប័ណ្ណឌីជីថលយ័នដែលត្រូវប្រើប្រាស់ក្នុងប្រតិបត្តិការឆ្លងប្រទេសជាបណ្ដើរៗ។ កាលពីពេលថ្មីៗនេះ ធនាគារកណ្ដាលចិន បានចូលរួមជាមួយធនាគារកណ្តាលមកពីប្រទេសថៃ អារ៉ាប់រួម ជាដើម ដើម្បីស្វែងរកគម្រោងទូទាត់រូបិយប័ណ្ណឌីជីថលឆ្លងព្រំដែនរួមគ្នា។

ហេតុនេះប្រសិនបើមើលតាមលទ្ធភាពជាក់ស្ដែងក្នុងពេលបច្ចុប្បន្ន យើងអាចសន្និដ្ឋានបានថា រូបិយវត្ថុឌីជីថលយ័ននេះ មិនទាន់អាចក្លាយជារូបិយប័ណ្ណសម្រាប់ប្រើប្រាស់ជាលក្ខណៈអន្តរជាតិបាននៅឡើយទេ ព្រោះនៅមានលក្ខណៈខ្វះខាតក្នុងការផ្ដល់ភាពងាយស្រួលដល់ការទូទាត់ ហើយអ្វីដែលជាបញ្ហាចម្បងនោះគឺ ប្រជាជនចិនខ្លួនឯងពុំទាន់មានការប្រើប្រាស់រូបិយវត្ថុឌីជីថលរបស់ខ្លួនជាលក្ខណៈទ្រងទ្រាយទូលំទូលាយគ្រប់គ្នាឡើយ។

ផ្ទុយទៅវិញប្រសិនបើ រដ្ឋាភិបាលចិនអាចដោះស្រាយវិបត្តិក្នុងប្រទេសបាន ដោយធ្វើឱ្យប្រជាជនងាកមកប្រើប្រាក់ឌីជីថលយ័នទូទាំងប្រទេស វានឹងក្លាយជាគន្លឹះមួយដ៏សំខាន់សម្រាប់ពង្រីកវិសាលភាពប្រាក់ឌីជីថលយ័ន។ ម្យ៉ាងវិញទៀតសព្វថ្ងៃ ប្រជាជនចិន ប្រមាណ២៦០លាននាក់ហើយ ដែលបានចាប់ផ្ដើមប្រើប្រាស់រូបិយវត្ថុឌីជីថលយ័នរបស់ខ្លួន ដែលម្ល៉ោះហើយ បើរដ្ឋាភិបាលអាចបង្កើតវិធីសាស្ត្រដែលអនុញ្ញាត្តិឱ្យអ្នកប្រើប្រាស់ រក្សាឯកជនភាពបានល្អ ងាយស្រួលប្រើប្រាស់ រហ័សទាន់ចិត្ត ហើយឌីជីថលយ័នមាននិរន្តភាពប្រកបដោយទំនុកចិត្តខ្ពស់ អ្នកប្រើប្រាស់នឹងមានកំណើនជាបន្តបន្ទាប់យ៉ាងប្រត្យក្ស។ ស្របគ្នាជាមួយនឹងការរីកចម្រើនឥតឈប់ឈរនៃទំហំសេដ្ឋកិច្ច ការដោះដូរពាណិជ្ជកម្មអន្តរជាតិ និងការព្យាយាមបង្កើនកិច្ចសហប្រតិបត្តិការរបស់រដ្ឋាភិបាល ជាមួយធនាគារកណ្ដាលរបស់ប្រទេសផ្សេងៗនៅជុំវិញពិភពលោក។ យើងនៅតែអាចមើលឃើញថា ចិនពិតជាមានលទ្ធភាពក្នុងការដាក់ឱ្យប្រើប្រាស់ឌីជីថលយ័នជាលក្ខណៈអន្តរជាតិ អាចនិយាយបានថា នៅសល់ដំណើរផ្លូវវែងឆ្ងាយទៀត សម្រាប់ឌីជីថលយ័នលើឆាកអន្តរជាតិ ព្រោះសព្វថ្ងៃរូបិយប័ណ្ណដុល្លារត្រូវបានប្រើជា រូបិយ័ណ្ណរបស់ពិភពលោកទៅហើយ ដោយបានគ្រប់ដណ្ដប់រហូតដល់ ៦២% ឯណោះ។ ប៉ុន្តែ

បើទោះបីជាសង្គ្រាមលោកលើកទី២បានបញ្ចប់ ក៏គេសង្កេតឃើញប្រទេសជាច្រើននៅលើពិភពលោកជាពិសេសពួកបណ្តាប្រទេសនៅអ៊ឺរ៉ុបនៅតែប្រឈមមុខនឹងសង្គ្រាមស៊ីវិល ការលូកដៃចូលកិច្ចការផ្ទៃក្នុងរបស់ប្រទេសមហាអំណាចជាមួយនឹងបរិបទថ្មីនៃសង្គ្រាមត្រជាក់ដែលជាការប្រកួតប្រជែងគ្នារវាងសហរដ្ឋអាមេរិចនិងសហភាពសូវៀតដែលបណ្តាលឱ្យកើតមានឡើងនៅអតិផរិណា គ្រោះទុរ្ភិក្សនិងបញ្ហាអសន្តិសុខគ្រប់ទីកន្លែង។ ពាក់ព័ន្ធនឹងផលប៉ះពាល់នៃសង្គ្រាមលោកលើកទី២ទៀតសោត ទីក្រុងជាច្រើននៅក្នុងប្រទេសឧស្សាហកម្មរួមមានចក្រភពអង់គ្លេស បារាំង អាឡឺម៉ង់ អ៊ីតាលីនិងប៊ែលហ្សិកត្រូវបានបំផ្លិចបំផ្លាញយ៉ាងខ្លាំងដែលជាកង្វះខាតដ៏ធ្ងន់ធ្ងរក្នុងការស្រោចស្រង់ប្រទេសឡើងវិញបាន។ នៅចំពោះមុខសភាពដ៏វឹកវរទាំងនយោបាយនិងសេដ្ឋកិច្ចបែបនេះហើយ ទើបសហរដ្ឋអាមេរិចយល់ថាខ្លួនត្រូវតែចូលអន្តរាគមន៍ក្នុងការផ្តល់ជាជំនួយសេដ្ឋកិច្ចដើម្បីស្រោចស្រង់ប្រទេសនៅអ៊ឺរ៉ុបឡើងវិញ។ ក្រោយមកនៅឆ្នាំ១៩៤៧ ក្រោមគំនិតផ្តួចផ្តើមរបស់លោក George Marshal និងការចុះហត្ថលេខាឱ្យអនុវត្តដោយលោកប្រធានាធិបតី Harry Truman នៅឆ្នាំ១៩៤៨ បានបង្កើតឱ្យមាននូវផែនការមួយដែលមានឈ្មោះថា “ផែនការ Marshal”។

តើផែនការMarshalជាអ្វី?

ផែនការMarshalឬកម្មវិធីស្តារអ៊ឺរ៉ុបឡើងវិញ(European Recovery Program) គឺជាគោលនយោបាយរបស់សហរដ្ឋអាមេរិកដែលត្រូវបានបង្កើតឡើងក្នុងគោលបំណងផ្តល់ជាជំនួយសេដ្ឋកិច្ចដល់បណ្តាប្រទេសអ៊ឺរ៉ុបខាងលិចនិងខាងត្បូងដើម្បីស្តារសេដ្ឋកិច្ចឡើងវិញជាមួយនឹងលក្ខខណ្ឌដើម្បីពង្រឹងស្ថិរភាពរបស់រដ្ឋប្រជាធិបតេយ្យដែលកំពុងគំរាមកំហែងដោយរដ្ឋកុម្មុយនិស្ត។ តាមពិតទៅ ពីដំបូងឡើយ ផែនការ Marshal គ្មានគោលបំណងផ្តល់ជាជំនួយសេដ្ឋកិច្ចដល់តែបណ្តាប្រទេសអ៊ឺរ៉ុបខាងលិចប៉ុណ្ណោះទេ ដែលគោលបំណងនៃការផ្តល់ជំនួយនេះគឺបង្កើតឡើងក្នុងគោលបំណងមនុស្សធម៌ដើម្បីទប់ស្កាត់គ្រោះទុរភិក្ស ភាពក្រីក្រ និងភាពវឹកវរអាណាធិបតេយ្យនៅក្នុងតំបន់អ៊ឺរ៉ុប។ ក៏ប៉ុន្តែ ដោយសារតែសហភាពសូវៀតយល់ឃើញថា សហរដ្ឋអាមេរិក បង្កើតផែនការនេះឡើងក្នុងដោយបង្កប់គោលជាមួយការប៉ុនប៉ងបង្កើតក្រុមប្រទេសក្រោមចំណុះរបស់ខ្លួន ទើបបានជាពួកបណ្តាប្រទេសអ៊ឺរ៉ុបខាងកើតនិងសហសូវៀតទាំងអស់បដិសេធមិនព្រមទទួលយកនូវផែនការនេះ។ ដូច្នេះហើយបានជាផែនការMarshall ត្រូវបានអនុវត្តតែចំពោះបណ្តាប្រទេសអឺរ៉ុបខាងលិច ដោយមិនរាប់បញ្ចូលវិធានការណាមួយនៃកិច្ចសហប្រតិបត្តិការជាមួយសហសូវៀតនិងប្រទេសអ៊ឺរ៉ុបខាងកើតឡើយ។

តើផែនការMarshallបានជះឥទ្ធិពលដល់ការស្រោចស្រង់សេដ្ឋកិច្ចរបស់បណ្តាប្រទេសអ៊ឺរ៉ុបយ៉ាងណាខ្លះ?

កម្មវិធីជំនួយដែលរួមបញ្ចូលនៅក្នុងផែនការ Marshall ត្រូវបានចាត់ទុកថាមិនធ្លាប់មានពីមុនមក ហើយក៏បានទទួលបានជោគជ័យគួរឱ្យកត់សម្គាល់។ ជាក់ស្តែងនៅឆ្នាំ១៩៤៨ ផែនការនេះមានទឹកប្រាក់គម្រោងទាំងអស់ត្រឹមតែ៤ ប៊ីដុល្លារអាមេរិចប៉ុណ្ណោះ ប៉ុន្តែបានកើនឡើងរហូតដល់ឆ្នាំ ១៩៥១ នូវចំនួនទឹកប្រាក់ដែលយកមកអនុវត្តគម្រោងនេះមានរហូតដល់១៣ប៊ីលានដុល្លារអាមេរិចដើម្បីជាជំនួយដល់ប្រទេសអឺរ៉ុបខាងលិចចំនួន ១៦ តាមរយៈ ECA (Economic Cooperation Administration) ដោយបានជួយស្តារវិស័យឧស្សាហកម្ម កសិកម្ម គ្រប់គ្រងអតិផរណា ពង្រឹងនិងពង្រីកការធ្វើពាណិជ្ជកម្ម ស្ថិរភាពនយោបាយនិងស្ដារផលិតកម្មឡើងវិញ។ បន្ថែមពីនោះវាក៏បានជួយកសាងហេដ្ឋារចនាសម្ព័ន្ធឡើងវិញតាមរយៈមូលនិធិសមភាគីរូបិយប័ណ្ណក្នុងស្រុក។ ត្រឹមរយៈពេល៣ឆ្នាំប៉ុណ្ណោះនៃការអនុវត្តផែនការMarshal ផលិតផលជាតិសរុប(GNP)របស់បណ្តាប្រទេសនៅអឺរ៉ុបខាងលិចដែលបានទទួលជំនួយកើនឡើងពី១៥% ទៅ ២៥% ដែលផលិតផលជាតិសរុប (GNP) នៅក្នុងប្រទេសអូទ្រីស អាល្លឺម៉ង់ខាងលិច និងអ៊ីតាលីបានកើនឡើង៣៣.៥% ។ នៅលើចំនុចនៃការខិតជិតទៅរកការដួលរលំសេដ្ឋកិច្ច ផែនការ Marshall បានស្រោចស្រង់នៅកំណើនសេដ្ឋកិច្ចចំពោះបណ្តាប្រទេសដែលទទួលបានជំនួយ និងបានធ្វើឱ្យពួកបណ្តាប្រទេសទាំងនោះចាប់ផ្តើមយុគសម័យមាសនៃកំណើនសេដ្ឋកិច្ចនៅក្នុងទសវត្សរ៍ក្រោយៗទៀត។

តើផែនការMarshallបានជះឥទ្ធិពលយ៉ាងណាខ្លះដល់សហរដ្ឋអាមេរិច?

បើទោះបីជាផែនការនេះទទួលបានភាពជោគជ័យក្រោមពាក្យថាជាជំនួយមនុស្សធម៌និងការស្រោចស្រង់សេដ្ឋកិច្ចរបស់ប្រទេសអ៊ឺរ៉ុបខាងលិចក៏ពិតមែន តែផែនការនេះបានផ្តល់ផលប្រយោជន៍ជាច្រើនដល់សហរដ្ឋអាមេរិច។ គ្រាន់តែជាលេស លុយមួយភាគធំរបស់អាមេរិចគឺសំដៅយកមកជួយតែប្រទេសអង់គ្លេស បារាំង អ៊ីតាលី និងអាល្លឺម៉ង់តែប៉ុណ្ណោះ នេះគឺដោយសារតែអាមេរិចសម្លឹងមើលឃើញថា ប្រទេសទាំងនេះធ្លាប់ជាមហាអំណាចដូច្នេះការជួយសង្គ្រោះរបស់សហរដ្ឋអាមេរិចនឹងបង្កើតចំណងមិត្តភាពឱ្យកាន់តែប្រសើរឡើងនាពេលអនាគត។ ដូចនេះផែនការ Marshall ជាជំហានដំបូងមួយឆ្ពោះទៅរកសមាហរណកម្មនៃប្រទេសអឺរ៉ុប ហើយក្នុងរយៈពេល១ឆ្នាំបន្ទាប់ ប្រទេសអឺរ៉ុបចំនួន ១៦ បានចុះហត្ថលេខាលើសន្ធិសញ្ញាទីក្រុងព្រុចសែលឆ្នាំ ២៩៤៨ ស្តីពីការការពារទៅវិញទៅមក ដែលជាបុព្វហេតុនៃការបង្កើតអង្គការសន្ធិសញ្ញាអាត្លង់ទិកខាងជើង (NATO) ដែលជាសម្ព័ន្ធមិត្តយោធារវាងបណ្តាប្រទេសនៅអាមេរិកខាងជើង និងអឺរ៉ុបដែលបានបង្កើតឡើងក្នុងឆ្នាំ ១៩៤៩ ។ គួរឱ្យដឹងផងដែរថា ទីភ្នាក់ងារស៊ើបការណ៍សម្ងាត់អាមេរិក CIA បានទទួលថវិកាចំនួន ៥% ដែលត្រូវបានបែងចែកនៅក្រោមផែនការ Marshall ។ CIA បានប្រើមូលនិធិទាំងនេះធ្វើរឿងសំខាន់ៗនៅក្នុងប្រទេសអ៊ឺរ៉ុបមួយចំនួនដែលត្រូវបានរចនាឡើងដើម្បីបន្ថែមផលប្រយោជន៍របស់សហរដ្ឋអាមេរិកនៅក្នុងតំបន់។

សរុបមកចាប់តាំងពីការកកើតឡើងនូវផែនការMarshall ខឿនសេដ្ឋកិច្ចរបស់ប្រទេសអ៊ឺរ៉ុបខាងលិចចាប់មានការវិវត្តរីកចម្រើនមានស្ថេរភាពទាំងនយោបាយនិងសង្គម កំណើនភាពមានការងារធ្វើ អតិផរណាមានការធ្លាក់ចុះ ហើយសុខមាលភាពរបស់ប្រជាពលរដ្ឋក៏មានភាពល្អប្រសើរឡើង។ បន្ថែមពីនោះ សហរដ្ឋអាមេរិកក៏ទទួលបានផលប្រយោជន៍ច្រើនពីផែនការនេះផងដែររួមមានសមាហរណកម្មនៃប្រទេសអឺរ៉ុប ការពង្រឹងស្ថិរភាពប្រជាធិបតេយ្យ និងចាក់ឥទ្ធិពលយ៉ាងជ្រៅទៅលើសហភាពអឺរ៉ុប។

វិបត្តិអ៊ុយក្រែននិងរុស្ស៊ីជាបញ្ហាដែលមានឬសគល់ស្មុកស្មាញតាំងពីប្រវត្តិសាស្ត្រ ហើយមិនមែនជាបញ្ហាដែលពាក់ព័ន្ធត្រឹមតែគូភាគីទាំងពីរនោះទេ ប៉ុន្តែវាត្រូវបានលូកដៃចូលពីមហាអំណាចអាមេរិក មហាអំណាចចិន សហភាពអ៊ឺរ៉ុប និងអង់គ្លេសផងដែរ ដែលជាហេតុធ្វើឱ្យសង្គ្រាមលោកងាយនឹងផ្ទុះឡើងប្រសិនបើមានការថ្លោះធ្លោយណាមួយកើតឡើង។ ព្រឹត្តិការណ៍ចុងក្រោយនៃជម្លោះនេះគឺរុស្ស៊ីបាននឹងកំពុងចេញប្រតិបត្តិការកងកម្លាំងយោធារបស់ខ្លួន ចូលឈ្លានពានអ៊ុយក្រែនជាផ្លូវការ ដោយបានបាញ់គ្រាប់មីស៊ីលជាច្រើនគ្រាប់ទៅលើទីក្រុងសំខាន់ៗមួយចំនួន។ រីឯលោកខាងលិចវិញ ជាពិសេសសហរដ្ឋអាមេរិក លោកប្រធានាធិបតី ចូ បៃដិន បានកោះប្រជុំសមាជិកក្រុមប្រទេសទាំង៧ G7 និងសម្ព័ន្ធមិត្តរបស់ខ្លួនដើម្បីដាក់ទណ្ឌកម្មឱ្យកាន់តែធ្ងន់មួយកម្រិតទៀតទៅលើរុស្ស៊ី។ ប្រតិកម្មពីសំណាក់គ្រប់បណ្ដាប្រទេសលើពិភពលោកទាំងអស់ក៏មិនខុសគ្នាប៉ុន្មានទេ គឺបានថ្កោលទោសចំពោះទង្វើរបស់រុស្ស៊ី ហើយសូម្បីតែលោកអង់តូនីញ៉ូ ហ្គូទែរស៍ ប្រមុខអង្គការពិភពលោកក៏បានអំពាវនាវឲ្យរុស្ស៊ីបញ្ឈប់ប្រតិកម្មសឹកលើអ៊ុយក្រែនជាបន្ទាន់ផងដែរ។ ដោយឡែក ចំពោះលោកប្រធានាធិបតី វ្លាដឺមៀរ ពូទីន វិញ បែរជាលើកឡើងថាខ្លួនគ្មានបំណងគ្រប់គ្រងដែនដីអ៊ុយក្រែននោះទេ ផ្ទុយទៅវិញ រុស្ស៊ីគ្រាន់តែចង់ដកគ្រឿងសព្វាវុធពីអ៊ុយក្រែន (demilitarization of Ukraine) និងលាងជំរះផ្នត់គំនិតបែបណាហ្ស៊ីនៅអ៊ុយក្រែន (denazification of Ukraine) និងចាប់យកអ្នកទទួលខុសត្រូវយកទៅកាត់ទោសចំពោះអំពើឧក្រិដ្ឋដែលបានធ្វើទៅលើប្រជាពលរដ្ឋស្លូតត្រង់ ដោយក្នុងនោះមានប្រជាជនរុស្ស៊ីផងដែរ។

ទំនាក់ទំនងចិននិងរុស្ស៊ី

សហភាពសូវៀតបានទទួលស្គាល់ប្រទេសចិននៅមួយថ្ងៃបន្ទាប់ពីលោក ម៉ៅ សេទុង ប្រកាសបង្កើតសាធារណរដ្ឋប្រជាមានិតចិននៅថ្ងៃទី០១ ខែតុលា ឆ្នាំ១៩៤៩។ ចិន និងសហភាពសូវៀតបានបន្តទំនាក់ទំនងល្អនឹងគ្នាអស់រយៈពេលជិត២០ឆ្នាំ ជាពិសេសភាគីទាំងពីរចាប់ដៃគ្នាគាំទ្រកូរ៉េខាងជើងក្នុងការធ្វើសង្គ្រាមជាមួយកូរ៉េខាងត្បូងដែលមានជំនួយពីសហរដ្ឋអាមេរិក។ នៅចុងទសវត្សរ៍ឆ្នាំ១៩៦០ ទំនាក់ទំនងរវាងភាគីទាំងពីបានធ្លាក់ចុះ រហូតដល់សង្គ្រាមព្រំដែនបានផ្ទុះឡើងក្នុងឆ្នាំ១៩៦៩ ដោយសារតែការមិនទុកចិត្តគ្នាទៅវិញទៅមក ប៉ុន្តែមិនយូប៉ុន្មាន ស្ថានភាពក៏បានធូស្រាលឡើងវិញ។ នៅទសវត្សរ៍ឆ្នាំ១៩៨០ មហាអំណាចទាំងពីរបានចាប់ផ្ដើមកិច្ចសន្ទនា និងសម្របសម្រួលទំនាក់ទំនងគ្នាឡើងវិញ ហើយមេដឹកនាំមហាអំណាចកុម្មុយនីស្ដទាំងពីរនេះក៏បានធ្វើទស្សនកិច្ចគ្នាទៅវិញទៅមកផងដែរ។ បើទោះបីជាមានការព្រមព្រៀងបញ្ឈប់ការតម្រង់ចុងកាំភ្លើងដាក់គ្នា ក៏ទំនាក់ទំនងរវាងភាគីទាំងពីរមិនសូវជារលូនប៉ុន្មាននោះទេ ដោយសារតែពួកគេសម្លឹងឃើញតែផលប្រយោជន៍សេដ្ឋកិច្ច និងចង់បង្កើនឥទ្ធិពលភូមិសាស្ត្រនយោបាយរៀងៗខ្លួន។ ទោះជាយ៉ាងណា ចាប់តាំងពីរុស្ស៊ីត្រូវបានដាក់ឱ្យនៅឯកាម្នាក់ឯង និងទណ្ឌកម្មពីលោកខាងលិចនៅឆ្នាំ២០១៤មក ចិនបានក្លាយជាសម្ព័ន្ធមិត្ត និងជាស្ពានសេដ្ឋកិច្ចសម្រាប់រុស្ស៊ីមិនអាចខ្វះបាន។

ជាក់ស្ដែង កាលពីថ្ងៃទី០៤ កុម្ភៈ ឆ្នាំ២០២២ លោក ពូទីន បានទៅទស្សនកិច្ចនៅមុនព្រឹត្តិការណ៍កីឡាអូឡាំពិករដូវរងា នៅទីក្រុងប៉េកាំង ហើយក្នុងដំណើរនោះផងដែរ បានធ្វើឱ្យអ្នកតាមដានព្រឹត្តិការណ៍ពិភពលោកចាប់អារម្មណ៍ជាខ្លាំង។ ក្នុងដំណើរទស្សនកិច្ចនោះទៀតសោត ហាក់បីដូចជាការរុស្ស៊ីកំពុងស្វែងរកមិត្តគាំទ្រ ឬស្វែងរកផ្លូវក្រោយទុកឱ្យហើយ មុនចេញប្រតិបត្តិការឈ្លានពានអ៊ុយក្រែន។ ជាក់ស្ដែង បើយោងតាមសេចក្តីថ្លែងការណ៍រួមនៅក្នុងថ្ងៃនោះ លោក ស៊ី ជីនពីង និងលោកពូទីន បានប្រកាសថាប្រឆាំងដាច់ខាតចំពោះការពង្រីកបន្ថែមសមាជិកនៃអង្គការណាតូ NATO ដែលនេះបានបង្ហាញពីជំហររបស់ចិនថាខ្លួននៅខាងរុស្ស៊ីក្នុងសំណុំរឿងអ៊ុយក្រែន ប៉ុន្តែទោះជាយ៉ាងណា ចិនហាក់មិនគាំទ្ររុស្ស៊ីក្នុងការប្រើកម្លាំងបាយ ឈ្លានពានអ៊ុយក្រែននោះទេ ហើយខ្លួនជំរុញឱ្យមានការចរចាដោយសន្តិវិធីជានិច្ច។

ទំនាក់ទំនងចិននិងអ៊ុយក្រែន

ជារឿងដែលគេមិនសូវលើកឡើងមកនិយាយគឺ ទំនាក់ទំនងរវាងចិននិងអ៊ុយក្រែន។ ក្រោយសហភាពសូវៀតដួលរលំនៅថ្ងៃទី ២៦ ខែធ្នូ ឆ្នាំ១៩៩១ អ៊ុយក្រែននិងរដ្ឋចំនួន១៤ផ្សេងទៀតបានទទួលឯករាជ្យ ហើយ១ឆ្នាំបន្ទាប់មកទៀតគឺនៅឆ្នាំ១៩៩២ អ៊ុយក្រែនបានបង្កើតទំនាក់ទំនងការទូតជាផ្លូវការជាមួយចិន។ ទំនាក់ទំនងរបស់ភាគីទាំងពីរមានភាពល្អប្រសើរ និងមិនសូវជាមានភាពរកាំរកូសអ្វីនោះទេ។ នៅឆ្នាំ២០១៣ ក្នុងដំណើរទស្សនកិច្ចផ្លូវរដ្ឋរបស់ប្រធានាធិបតីអ៊ុយក្រែន បានបើកឱកាសឱ្យភាគីទាំងពីរបានចុះហត្ថលេខាលើសន្ធិសញ្ញាស្តីពីមិត្តភាព និងកិច្ចសហប្រតិបត្តិការ និងព្រមព្រៀងលើកម្មវិធីអភិវឌ្ឍន៍ទំនាក់ទំនងភាពជាដៃគូយុទ្ធសាស្ត្រឆ្នាំ២០១៤-២០១៨ ផងដែរ ដែលនេះអាចជាមូលហេតុមួយដែលប្រទេសចិនមិនទទួលស្គាល់ការឈ្លានពានយកទឹកដីគ្រីមេរបស់រុស្ស៊ីនៅឆ្នាំ២០១៤។ ដោយឡែក ទំហំពាណិជ្ជកម្មរវាងប្រទេសទាំងពីមានចំនួនប្រមាណ ១៤ប៊ីលានដុល្លារអាមេរិកនៅឆ្នាំ២០១៩ ដែលចំនួននេះតូចជាងទំហំពាណិជ្ជកម្មរវាងចិននិងរុស្ស៊ីរហូតដល់ទៅជាង១០ដង នេះបើយោងតាមរបាយការណ៍របស់ OECD។

ជំហររបស់ចិនក្នុងវិបត្តិអ៊ុយក្រែននិងរុស្ស៊ី

ជំហរកណ្ដាលរបស់ចិននៅពេលនេះគឺ មិនគាំទ្ររុស្ស៊ីក្នុងការឈ្លានពានអ៊ុយក្រែននោះទេ ប៉ុន្តែខ្លួនហាក់បីដូចជាមើលឃើញឱកាសដ៏ល្អពីវិបត្តិមួយនេះ ព្រោះវាជាការពិសោធមួយឱ្យដឹងមុនថា តើបច្ចិមលោកអាចធ្វើអ្វីរុស្ស៊ីបានជុំវិញវិបត្តិអ៊ុយក្រែន ដែលអាចជាមេរៀនសម្រាប់ចិន ថាតើបច្ចិមលោកអាចធ្វើអ្វីចិនបានប្រសិនបើចិនឈ្លានពានកោះតៃវ៉ាន់។ ទោះជាយ៉ាងណា ចិនបានបដិសេធមិនឱ្យប្រដូចតៃវ៉ាន់ទៅនឹងស្ថានការណ៍អ៊ុយក្រែននោះទេ។ ម៉្យាងវិញទៀត ចិនក៏បានធ្វើការចោទប្រកាន់សហរដ្ឋអាមេរិក ថាជាអ្នកអុចអាលឱ្យវិបត្តិនៅអ៊ុយក្រែនកាន់តែធ្ងន់ធ្ងរ។ លើសពីនេះទៀត ចិនក៏ហាក់មិនបានគាំទ្រការដាក់ទណ្ឌកម្មសេដ្ឋកិច្ចទៅលើរុស្ស៊ី ដែលការណ៍នេះអាចបង្ហាញអំពីភាពភ័យខ្លាចរបស់ចិន ព្រោះមានក្រុមហ៊ុនចិនជាច្រើនកំពុងមានវត្តមាននៅប្រទេសរុស្ស៊ី ឬធ្វើសកម្មភាពជំនួញជាមួយរុស្ស៊ី។ ឧទាហរណ៍ កាលពីឆ្នាំ២០២០ សហរដ្ឋអាមេរិកបានចុះបញ្ជីក្រុមហ៊ុនចិននិងរុស្ស៊ីចំនួន ១០៣ក្រុមហ៊ុន ដែលមានទំនាក់ទំនងជាមួយយោធា។ ទោះជាយ៉ាងណា មិនខុសអ្វីពីសង្គ្រាមពាណិជ្ជកម្មអាមេរិកនិងចិនកាលពីឆ្នាំ២០១៨ នោះទេ ចិនហាក់មានឱកាសទទួលបានផលប្រយោជន៍ច្រើនជាងសហរដ្ឋអាមេរិកពីជម្លោះសង្គ្រាមមួយនេះដោយគ្រាន់តែឱបដៃឈរមើល មិនសស្រាក់សស្រាំដូចសហរដ្ឋអាមេរិកនោះទេ។

ទណ្ឌកម្មសេដ្ឋកិច្ចនៅឆ្នាំ២០១៤

កាលពីឆ្នាំ២០១៤ សហរដ្ឋអាមេរិក និងសហភាពអ៊ឺរ៉ុបបានដាក់ទណ្ឌកម្មលើរុស្ស៊ីដើម្បីឆ្លើយតបទៅនឹងរុស្ស៊ីដែលបានរឹបអូសតំបន់គ្រីមេដាក់បញ្ចូលជាឧបសម្ព័ន្ធរបស់ខ្លួន។ ទណ្ឌកម្មសេដ្ឋកិច្ចនោះរួមមាន ទីមួយ ហាមក្រុមហ៊ុនមិនឱ្យធ្វើអាជីវកម្មនៅតំបន់គ្រីមេ ទី២ ការដាក់កំហិតលើក្រុមហ៊ុនរុស្ស៊ីធំៗដូចជា Rosneft និង Sberbank ពីការចូលទៅកាន់ទីផ្សារលោកខាងលិច ទី៣ ការកំណត់ចំនួនដឹកជញ្ជូននៃបច្ចេកវិទ្យាខួងយកប្រេង និងឧស្ម័នទៅកាន់ប្រទេសរុស្ស៊ី និងទី៤ ការរឹតបន្តឹងការត្រួតពិនិត្យលើការនាំចេញទៅកាន់ក្រុមហ៊ុនដែលជាប់ពាក់ព័ន្ធជាមួយយោធា។ បើយើងមើលជំហររបស់ចិនកាលពីឆ្នាំ២០១៤ ចិនអាចនៅកណ្ដាលមិនគាំទ្រភាគីម្ខាងណាបានព្រោះតែកាលនោះការដាក់ទណ្ឌកម្មពីសំណាក់លោកខាងលិចទៅលើរុស្ស៊ីគឺមិនបានប៉ះពាល់ផលប្រយោជន៍ចិនច្រើននោះទេ ព្រោះទំហំសេដ្ឋកិច្ចចិនមិនទាន់ធំសម្បើមនៅឡើយ។ ប៉ុន្តែ បើទោះបីជាចិនអាចទទួលបានផលប្រយោជន៍ពីវិបត្តិអ៊ុយក្រែនមួយចំនួន ក៏ទណ្ឌកម្មពីសំណាក់បណ្ដាប្រទេសលោកខាងលិចលើកនេះ អាចប៉ះពាល់ដល់ផលប្រយោជន៍ចិនខ្លាំង ព្រោះទំហំពាណិជ្ជកម្មរវាងចិននិងរុស្ស៊ីបានកើនឡើងពីប្រមាណជិត ១០០ប៊ីលានដុល្លារអាមេរិកនៅឆ្នាំ២០១៤ ដល់ប្រមាណ ១៤៦,៨៨ ប៊ីលានដុល្លារអាមេរិកនៅឆ្នាំ២០២១ នេះបើយោងតាម TASS Russian News Agency។

តើសហរដ្ឋអាមេរិក សហភាពអ៊ឺរ៉ុប អង់គ្លេស និងបណ្ដាប្រទេសសេដ្ឋកិច្ចធំៗដទៃទៀតបានដាក់ទណ្ឌកម្មអ្វីខ្លះលើរុស្ស៊ី?

ទីមួយ ទណ្ឌកម្មផ្នែកហិរញ្ញវត្ថុដោយហាមមិនឱ្យរុស្ស៊ីអាចប្ដូររូបិយប័ណ្ណរុស្ស៊ីជាមួយធនាគារអន្តរជាតិផ្សេងៗ គឺផ្ដាច់ចេញពីប្រព័ន្ធ SWIFT ដែលជាឆ្អឹងខ្នងនៃបណ្តាញផ្ទេរប្រាក់អន្តរជាតិ ហើយអាមេរិកក៏ធ្លាប់បានប្រើប្រាស់ប្រព័ន្ធ SWIFT ដើម្បីដាក់ទណ្ឌកម្មទៅលើអ៊ីរ៉ង់រួចមកហើយដែរ។ ទីពីរ ការដាក់ទណ្ឌកម្មទៅលើក្រុមហ៊ុនយក្សធំៗរបស់រុស្ស៊ីដោយផ្ទាល់តែម្ដង ហើយយុទ្ធសាស្ត្រនេះអាចមានប្រសិទ្ធភាពខ្ពស់ ដោយសារតែសហរដ្ឋអាមេរិកធ្លាប់បានដាក់ទណ្ឌកម្មជោគជ័យទៅលើក្រុមហ៊ុនផលិតអាលុយមីញ៉ូមរបស់រុស្ស៊ីដ៏ធំមួយឈ្មោះថា United Company RUSAL រួចមកហើយកាលពីឆ្នាំ២០១៨។ ទីបី ទណ្ឌកម្មទៅលើការត្រួតពិនិត្យទំនិញនាំចេញ ដែលមានន័យថារុស្ស៊ីនឹងមិនអាចនាំចេញនូវទំនិញសំខាន់ផ្សេងៗដូចជាទូរស័ព្ទចល័ត និងគ្រឿងបរិក្ខារដទៃទៀតរួមមានបំណែកនៃយន្តហោះជាដើម។ ទីបួន ទណ្ឌកម្មទៅលើធនាគាររបស់រុស្ស៊ីធំៗ ដោយហាមឃាត់មិនឱ្យប្រតិបត្តិការនៅក្នុងប្រព័ន្ធហិរញ្ញវត្ថុអន្តរជាតិ និងបុគ្គលកំពូលៗនៃមេដឹកនាំរុស្ស៊ីផងដែរ។

សំណួរដ៏សំខាន់មួយដែលត្រូវបានលើកឡើងថា តើហេតុអ្វីបច្ចិមលោក ជាពិសេសសហរដ្ឋអាមេរិកមិនដាក់ទណ្ឌកម្មដោយបង្កកទ្រព្យសម្បត្តិលោកពូទីន? បើយោងតាម The Washington Post គេអាចសន្និដ្ឋានបានថា ទីមួយ ប្រសិនបើទ្រព្យសម្បត្តិរបស់លោកពូទីនត្រូវបានបង្កក នោះសង្គ្រាមនុយក្លេអ៊ែទ្រង់ទ្រាយអំអាចនឹងផ្ទុះឡើង ព្រោះតែចរិតលក្ខណៈរបស់លោកពូទីន គឺផ្ដាច់ការ មុះមុត ហ៊ានធ្វើនូវរឿងដែលគេនឹកស្មានមិនដល់។ ទីពីរ វាពិតជាពិបាកស្រាវជ្រាវរកឃើញទីកន្លែងនៃទ្រព្យសម្បត្តិទាំងអស់របស់លោកពូទីនខ្លាំងណាស់ ព្រោះមេដឹកនាំម្នាក់នេះហាក់ដូចជាបានត្រៀមខ្លួនរួចជាស្រេចហើយ មុននឹងខ្លួនសម្រេចឈ្លានពានអ៊ុយក្រែន ពោលគឺត្រៀមខ្លួនទាំងទ្រព្យសម្បត្តិរបស់ខ្លួន ទាំងផ្លូវក្រោយសម្រាប់ដើរ (ទំនាក់ទំនងជាមួយចិន) ទាំងធនធានផ្សេងៗក្នុងប្រទេសដើម្បីទ្រទ្រង់សេដ្ឋកិច្ចពេលត្រូវបានបច្ចិមប្រទេសដាក់ទណ្ឌកម្ម។

ហេតុអ្វីការដាក់ទណ្ឌកម្មជាសន្លឹកបៀសំខាន់របស់លោកខាងលិច?

បើយើងក្រឡេកមើលប្រវិត្តិសាស្ត្រ សហរដ្ឋអាមេរិក និងសហភាពអ៊ឺរ៉ុប ក៏ធ្លាប់ប្រើប្រាស់សន្លឹកបៀទណ្ឌកម្មសេដ្ឋកិច្ចរួចមកហើយទៅលើប្រទេសដែលមានទំហំសេដ្ឋកិច្ចតូចដូចជា អ៊ីរ៉ង់ និង កូរ៉េខាងជើង ក៏ប៉ុន្តែ ការប្រើប្រាស់សន្លឹកបៀនេះជាមួយរុស្ស៊ីវិញ ប្រាកដណាស់ លទ្ធផលនឹងគួរឱ្យតក់ស្លុតខ្លាំង ព្រោះតែទំហំសេដ្ឋកិច្ចរបស់រុស្ស៊ីបានចាក់ស្រេះចូលក្នុងប្រព័ន្ធសេដ្ឋកិច្ចពិភពលោកយ៉ាងជ្រៅ។ គ្រាន់តែមើលទៅលើទំហំផលិតផលក្នុងស្រុកសរុបរបស់រុស្ស៊ី យើងឃើញថាមានរហូតដល់ទៅប្រមាណ ១,៧ទ្រីលានដុល្លារអាមេរិក ជាប់ចំណាត់ថ្នាក់លេខ៥ក្នុងចំណោមបណ្ដាប្រទេសនៅទ្វីអ៊ឺរ៉ុប និងលេខ១១នៅលើពិភពលោក។ ជាក់ស្ដែង ពិភពលោកក៏ធ្លាប់ជួបរឿងស្រដៀងគ្នានេះរួចមកហើយ គឺកាលពីសហរដ្ឋអាមេរិកបានដាក់ទណ្ឌកម្មសេដ្ឋកិច្ចទៅលើប្រទេសជប៉ុនកាលពីអំឡុងឆ្នាំ១៩៤១ នៅពេលដែលជប៉ុនបានបន្តឈ្លានពានប្រទេសជិតខាងក្រោមមហិច្ឆតាអនុត្តរភាពរបស់ខ្លួន។

តើការជោគជ័យ ឬបរាជ័យនៃការដាក់ទណ្ឌកម្មសេដ្ឋកិច្ចទៅលើរុស្ស៊ី មានអត្ថន័យដូចម្ដេចចំពោះចិន?

ពិតមែនហើយ ចិនជាដៃគូប្រកួតប្រជែងសេដ្ឋកិច្ចដ៏ធំជាងគេបំផុតរបស់សហរដ្ឋអាមេរិក ហើយប្រសិនបើទណ្ឌកម្មសេដ្ឋកិច្ចទៅលើរុស្ស៊ីអាចទទួលបានលទ្ធផលវិជ្ជមាននោះ សហរដ្ឋអាមេរិកក៏អាចនឹងមានសង្ឃឹមក្នុងការបបួលបណ្ដាប្រទេសនៅអ៊ឺរ៉ុបមួយចំនួនដើម្បីយកសន្លឹកបៀទណ្ឌកម្មសេដ្ឋកិច្ចមួយនេះ មកលេងជាមួយចិននៅក្នុងតំបន់ឧបទ្វីបអាស៊ីផងដែរ ជាក់ស្ដែង គឺជុំវិញបញ្ហាអធិបតេយ្យភាពរបស់កោះតៃវ៉ាន់ សមុទ្រចិនខាងកើត និងសមុទ្រចិនខាងត្បូង ដែលតំបន់ទាំងអស់នេះសុទ្ធសឹងតែជាតំបន់កំពុងមានជម្លោះជាមួយសម្ព័ន្ធមិត្តរបស់អាមេរិករួមមានជប៉ុន កូរ៉េខាងត្បូង កោះតៃវ៉ាន់ ហ្វ៊ីលីពីន និងឥណ្ឌូនេស៊ីជាដើម។
សរុបសេចក្ដីមក ថ្វីត្បិតអ៊ុយក្រែនមិនសូវមានប្រយោជន៍សេដ្ឋកិច្ចធំចំពោះចិនដូចរុស្ស៊ីក្ដី ចិនក៏នៅប្រកាន់ជំហរកណ្ដាល មិនប្រកាសគាំទ្រភាគីម្ខាងណាមួយជាផ្លូវការនោះទេ ព្រោះចិនអាចគិតថាខ្លួនមិនចង់បង្កើតសត្រូវច្រើន ណាមួយ អ៊ុយក្រែនជាទឹកដីជាប់នឹងទ្វីបអ៊ឺរ៉ុប ហើយអ៊ឺរ៉ុបទៀតសោតក៏តែងតែហួងហែងចំពោះអ៊ុយក្រែនខ្លាំងណាស់។ ប្រសិនបើចិនកាន់ជើងរុស្ស៊ីយ៉ាងដាច់អហង្កាក្នុងវិបតិ្តអ៊ុយក្រែន នោះចិនប្រៀបដូចជាកំពុងបង្កើតសត្រូវសឹងតែមួយទ្វីបអ៊ឺរ៉ុប។ ដោយឡែក ខណៈដែលពិភពលោកកំពុងផ្ដោតលើបញ្ហានៅអ៊ុយក្រែន ចិនឯណេះវិញបានឆ្លៀតឱកាសបញ្ជូនយន្តហោះចម្បាំងចំនួន៩គ្រឿងហោះចូលទៅក្នុងតំបន់ការពារដែនអាកាសរបស់តៃវ៉ាន់។ ទោះជាយ៉ាងណា ស្ថានការណ៍ដ៏ក្ដៅគគុកនេះអាចនឹងមានការប្រែប្រួល និងផ្លាស់ប្ដូរទៅរកភាពធូស្រាល ឬកាន់តែធ្ងន់ធ្ងរយ៉ាងណានោះ យើងនឹងបន្តតាមដានទាំងអស់គ្នា។

តាំងពីសង្រ្គាមលោកលើកទីពីរ នយោបាយនៅទ្វីបអឺរ៉ុបត្រូវបានបែងចែកជាពីរ មួយផ្នែកឆ្ពោះទៅរកលទ្ធិសេរីនៃសហរដ្ឋអាមេរិក និងមួយផ្នែកទៀតស្ថិតនៅក្រោមការដឹកនាំកុម្មុយនីស្តរបស់សហភាពសូវៀត។ ការបែងចែកនេះហាក់ធ្វើឱ្យមានភាពប្រកួតប្រជែងរវាងសហរដ្ឋអាមេរិកនិងសហភាពសូវៀតក្នុងការពង្រឹងអំណាចរបស់ខ្លួន។ ហេតុដូចនេះទើបធ្វើឱ្យមានការបង្កើតនូវអង្គការសន្ធិសញ្ញាចំនួនពីរ គឺអង្គការសន្ធិសញ្ញាអាត្លង់ទិកខាងជើងដោយសហរដ្ឋអាមេរិក និងអង្គការសន្ធិសញ្ញាវ៉ាសូវីដោយសហភាពសូវៀត។

អ្វីទៅជាNATO និង Warsaw Pact?

អង្គការសន្ធិសញ្ញាអាត្លង់ទិកខាងជើង ត្រូវបានគេហៅថា “សម្ព័ន្ធអាត្លង់ទិកខាងជើង” ដែលជាទូទៅវាត្រូវបានគេហៅកាត់ជាភាសាបារាំងថា “អូតង់ (OTAN)” ឬ តាមភាសាអង់គ្លេសថា “ណាតូ (NATO)”។ ណាតូ ឬ អូតង់ គឺជាបក្សសម្ព័ន្ធយោធាមួយ ដែលត្រូវបានបង្កើតឡើង តាមរយៈសន្ធិសញ្ញាអាត្លង់ទិកខាងជើង ឬ គេតែងហៅម្យ៉ាងទៀតថា សន្ធិសញ្ញាក្រុងវ៉ាស៊ីនតោន ដែលបានចុះហត្ថលេខានាថ្ងៃទី០៤ ខែមេសា ឆ្នាំ១៩៤៩ នៅទីក្រុងវ៉ាស៊ីនតោនឌីស៊ី ដោយមានប្រទេសចំនួន ១២ បានចុះហត្ថលេខា រួមមានដូចជា ប្រទេស បែលហ្ស៊ិក ចក្រភពអង់គ្លេស កាណាដា ដាណឺម៉ាក បារាំង អ៊ីស្លង់ អ៊ីតាលី លុចសំបួ ហូឡង់ ន័រវែស ព័រទុយហ្កាល់ និងសហរដ្ឋអាមេរិក។ នៅឆ្នាំ១៩៤៩ សហរដ្ឋអាមេរិកបានផ្តួចផ្តើមបង្កើតប្លុកយោធាណាតូ (អង្គការសម្ព័ន្ធអាត្លង់ទិកខាងជើង) ដោយលើកឡើងពីតម្រូវការដើម្បី “ប្រយុទ្ធប្រឆាំងនឹងការគំរាមកំហែងរបស់សូវៀត” ដោយមើលឃើញពីការព្រួយបារម្ភជាទូទៅអំពីការរីករាលដាលនៃលទ្ធិកុម្មុយនីស្តនៅទ្វីបអឺរ៉ុបក្នុងកំឡុងពេលសង្គ្រាមត្រជាក់ ដោយផ្អែកទៅលើ ការគាំទ្រផ្នែកយោធាទៅវិញទៅមកដល់ប្រទេសជាសមាជិកក្នុងករណីមានការឈ្លានពានណាមួយ ហើយណាតូ បានធ្វើបតិដ្ឋាប័នលើប្រព័ន្ធការពាររួមគ្នា ដែលមានន័យថា រដ្ឋជាសមាជិកទាំងអស់ត្រូវធ្វើអន្តរាគមន៍ការពារគ្នាទៅវិញទៅមកតាមដែលអាចធ្វើបាន នៅពេលដែលមានការវាយប្រហារណាមួយពីសំណាក់ភាគីខាងក្រៅ។

ចំណែកឯអង្គការសន្ធិសញ្ញាវ៉ាសូវី មានឈ្មោះជាផ្លូវការថា “សន្ធិសញ្ញាមិត្តភាព កិច្ចសហប្រតិបត្តិការ និងជំនួយទៅវិញទៅមក”( Warsaw Treaty of Friendship, Cooperation, and Mutual Assistance) ឬត្រូវបានគេស្គាល់ជាទូទៅថា កតិកាសញ្ញាវ៉ាសូវី(Warsaw Pact)។ កតិកាសញ្ញាវ៉ាសូវីគឺជាសន្ធិសញ្ញាការពារជាតិទៅវិញទៅមក ដែលត្រូវបានចុះហត្ថលេខានៅថ្ងៃទី ១៤ ខែឧសភា ឆ្នាំ១៩៥៥ នៅក្នុងទីក្រុងវ៉ាសូវី ប្រទេសប៉ូឡូញ រវាង សហភាពសូវៀត និងសាធារណរដ្ឋសង្គមនិយមទិសបូព៌ាចំនួនប្រាំពីរទៀតនៅអឺរ៉ុបកណ្តាលនិងខាងកើត រួមមានដូចជា អាល់បានី ប៊ុលហ្គារី ឆេកូស្លូវ៉ាគី អាល្លឺម៉ង់ខាងកើត ហុងគ្រី ប៉ូឡូញ និងរូម៉ានី។ នៅឆ្នាំ១៩៥៥ ប្រទេសអាល្លឺម៉ង់ខាងលិចបានចូលរួមជាមួយ”សម្ព័ន្ធអាត្លង់ទិកខាងជើង” ដែលធ្វើឱ្យសហភាពសូវៀតមានការព្រួយបារម្ភចំពោះការពង្រឹងអំណាចនិងគាំទ្ររបស់អង្គការណាតូចំពោះអាល្លឺម៉ង់ខាងលិច ទើបនៅឆ្នាំដដែលសហភាពសូវៀតរួមជាមួយប្រទេសជាសមាជិកផ្សេងទៀតរួមគ្នាបង្កើត អង្គការសន្ធិសញ្ញាវ៉ាសូវីឡើងដោយសង្ឃឹមថាអាចនឹងទប់ទល់ជាមួយអាល្លឺម៉ង់ខាងលិចបាន ព្រមទាំងអាចចរចាដោយស្មើភាពជាមួយ អង្គការសន្ធិសញ្ញាអាត្លង់ទិកខាងជើង។

តើ NATO and Warsaw Pactមានគោលដៅអ្វី?

ចំណុចស្នូលនៃសន្ធិសញ្ញាអាត្លង់ទិកខាងជើង(ណាតូ) គឺមាត្រា៥ ដែលធានាសន្តិសុខសមូហភាព ដែលបានចែងថា “ភាគីជាសមាជិកត្រូវយល់ស្របថា ការវាយប្រហារដោយប្រដាប់អាវុធប្រឆាំងមកលើប្រទេសជាសមាជិកមួយ ឬច្រើននៅអឺរ៉ុប ឬនៅអាមេរិកខាងជើង នឹងត្រូវចាត់ទុកថាជាការវាយប្រហារប្រឆាំងនឹងប្រទេសជាសមាជិកពួកគេទាំងអស់។ មាត្រានេះ តម្រូវឲ្យក្រុមសមាជិកផ្សេងទៀតឯកភាពចាត់វិធានការនៅពេលណាដែលខ្លួនចាត់ទុកថា ចាំបាច់នៅក្នុងនោះមានការប្រើប្រាស់កងកម្លាំងប្រដាប់អាវុធ។ មាត្រានេះបានអនុលោមស្របទៅតាមមាត្រា៥១ នៃធម្មនុញ្ញអង្គការសហប្រជាជាតិ ដែលបានលើកឡើងថា ប្រសិនបើមានការវាយប្រហារប្រដាប់អាវុធបែបណាមួយមកលើសមាជិក ពួកគេម្នាក់ៗអាចមានសិទ្ធិអនុវត្តសិទ្ធិបុគ្គល ឬសិទ្ធិស្វ័យការពារជាសមូហភាព និងព្រមទាំងអាចជួយភាគីដែលរងការវាយប្រហារដោយការចាត់វិធានការភ្លាមៗ “។ ជារួមមក គោលដៅសំខាន់របស់ណាតូគឺដើម្បីធានានូវសេរីភាពនិងសន្តិសុខរបស់សមាជិកទាំងអស់របស់ខ្លួននៅអឺរ៉ុបនិងអាមេរិកខាងជើង ដោយអនុញ្ញាតឱ្យមានការពិគ្រោះយោបល់និងកិច្ចសហប្រតិបត្តិការក្នុងវិស័យការពារជាតិនិងសន្តិសុខនៃប្រទេសជាសមាជិកនិងការប្រតិបត្តិរួមគ្នានៃប្រតិបត្តិការគ្រប់គ្រងវិបត្តិពហុជាតិ។ ដើម្បីដោះស្រាយរាល់បញ្ហាដែលគំរាមកំហែងសន្តិសុខរបស់រដ្ឋជាសមាជិក ណាតូនឹងប្រើវិធីដោះស្រាយដោយសន្តិវិធីតាមរយៈមធ្យោបាយការទូត និងអនុវត្តន៍អំណាចយោធារបស់ខ្លួនបើចាំបាច់ស្របទៅតាមស្ថានភាព ។

រីឯសន្ធិសញ្ញាវ៉ាសូវី មានគោលដៅក្នុងការបង្រួបបង្រួមកងកម្លាំងយោធា និងពង្រឹងការគ្រប់គ្រងរបស់សហភាពសូវៀតទៅលើប្រទេសដែលជាសមាជិកផ្សេងទៀត។ សន្ធិសញ្ញាវ៉ាសូវីបានបំពេញបន្ថែមផ្នែកយោធាទៅដល់ក្រុមប្រឹក្សាជំនួយសេដ្ឋកិច្ច(CoMEcon)ដែលជាអង្គការសេដ្ឋកិច្ចក្នុងតំបន់សម្រាប់រដ្ឋកុម្មុយនីស្តនៃអឺរ៉ុបកណ្តាលនិងខាងកើត ។ កងកម្លាំងយោធារបស់ អង្គការសន្ធិសញ្ញាវ៉ាសូវីបានប្រើប្រាស់ជាទូទៅសម្រាប់គ្រប់គ្រងកុម្មុយនីស្តនៅក្នុងប្លុកបូព៌ា។ ចំណុចស្នូលនៃកតិកាសញ្ញានេះគឺ ការចូលរួមជួយអន្តរាគមន៍ពីរដ្ឋជាសមាជិក ប្រសិនបើប្រទេសមួយ ហាក់ដូចជាកំពុងតែបំពានលើគំនិតស្នូល និងមុខងាររបស់បក្សកុម្មុយនីស្តដែលមានចែងយ៉ាងច្បាស់ក្នុងគោលលទ្ធិBrezhnev ។ ម្យ៉ាងទៀតកតិកាសញ្ញានេះក៏មាននាទីជាគន្លឹះមួយដើម្បីបង្កើនការចរចាររបស់សហភាពសូវៀតក្នុងទំនាក់ទំនងអន្តរជាតិផងដែរ។ ទោះបីជាមានសមូហភាពនៃគំនិតក៏ដោយ ក៏សហភាពសូវៀតបានដើរតួនាទីធំជាងគេនៅក្នុងការសម្រេចចិត្តនៅក្នុងកតិកាសញ្ញានេះ។ សហភាពសូវៀតបានប្រើប្រាស់កតិកាសញ្ញានេះ ក្នុងការអំពាវនាវកងកម្លាំងយោធា ដើម្បីទប់ស្កាត់ប្រទេសណាដែលមិនពេញចិត្តនឹងការគ្រប់គ្រងរបស់ខ្លួន។ នៅឆ្នាំ១៩៥៦ប្រទេសហុងគ្រីបានដកខ្លួនចេញពីកតិកាសញ្ញាវ៉ាសូវីនេះបន្ទាប់ពីមានការធ្វើបដិវត្តន៍ដែលនាំឱ្យប្រជាជនហុងគ្រីចំនួន២៥០០ត្រូវបាត់បង់ជីវិត នៅប្រទេសឆែក(សាធារណរដ្ឋ) (១៩៦៨) និងប៉ូឡូញ(១៩៨១)។ ក្រោយមកមានការដកខ្លួនពីប្រទេសមួយចំនួនដូចជា អាល់បានី(១៩៦៨)និងការដកខ្លួនរបស់អាល្លឺម៉ង់ខាងកើត(១៩៩០)ដើម្បីរួបរួមជាមួយអាល្លឺម៉ង់ខាងលិចវិញ។

តើNATO and Warsaw Pact ក្រោយចប់សង្គ្រាមត្រជាក់ មានព្រឹត្តិការណ៍អ្វីខ្លះ?

ចាប់តាំងពីបដិវត្តន៍លទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យ១៩៨៩នៅអឺរ៉ុបខាងកើត អង្គការសន្ធិសញ្ញាវ៉ាសូវីចាប់ផ្តើមធ្លាក់ចុះខ្សោយជាលំដាប់។ ការផ្លាស់ប្តូរនយោបាយនៅក្នុងរដ្ឋជាសមាជិកបានធ្វើឱ្យកតិកាសញ្ញានេះថយចុះប្រសិទ្ធភាព ព្រមទាំងមានការចុះខ្សោយសេដ្ឋកិច្ចនៅក្នុងប្រទេសអឺរ៉ុបខាងកើតផងដែរ។ បន្ទាប់មកប្រទេសជាច្រើនបានដកខ្លួនចេញពីសន្ធិសញ្ញានេះរួមមាន ឆេកូស្លូវ៉ាគី ហុងគ្រី ប៉ូឡូញ អាល់បានី និងអាល្លឺម៉ង់ខាងកើត។ នៅថ្ងៃទី០១ ខែកក្កដា ឆ្នាំ១៩៩១ មេដឹកនាំសន្ធិសញ្ញាវ៉ាសូវីបានប្រកាសបិទសន្ធិសញ្ញានេះថា”លែងមាន” នៅឯកិច្ចប្រជុំកំពូលចុងក្រោយរបស់មេដឹកនាំកតិកាសញ្ញាវ៉ាសូវីនៅទីក្រុង ប្រាក ប្រទេសឆេកូស្លូវ៉ាគី។ កងទ័ពសូវៀតដែលបានដាក់ពង្រាយនៅតាមប្រទេសជាសមាជិកទាំងអស់ត្រូវបានដកចេញជាបណ្តើរៗ។ ក្រៅពីប្រទេសរុស្សីដែលជារដ្ឋរបស់សូវៀត ប្រទេសដែលជាធ្លាប់ជាសមាជិកផ្សេងៗទៀតនៃសន្ធិសញ្ញាវ៉ាសូវីបានចូលរួមជាមួយអង្គការសន្ធិសញ្ញាអាត្លង់ទិកខាងជើងជាបន្តបន្ទាប់។

ថ្វីត្បិតតែក្រោយពេលចប់សង្គ្រាមត្រជាក់ អង្គការសន្ធិសញ្ញាវ៉ាសូវីបានធ្លាក់ចុះដុនដាបខ្លាំងក៏ដោយនោះ ក៏អង្គការណាតូនៅតែបន្តអត្ថិភាពរបស់ខ្លួនរហូតមកដល់សព្វថ្ងៃ។ ការបញ្ចប់សង្គ្រាមត្រជាក់នៅឆ្នាំ ១៩៩១ បានផ្លាស់ប្ដូរណាតូ ទៅជាអង្គការ “សហប្រតិបត្តិការ-សន្តិសុខ” ដែលមានគោលបំណងថ្មីសំខាន់ពីរគឺ៖ ការជំរុញការសន្ទនានិងកិច្ចសហប្រតិបត្តិការជាមួយអតីតប្រទេសជាសមាជិកនៅក្នុងសន្ធិសញ្ញាវ៉ាសូវី និង “គ្រប់គ្រង” ជម្លោះនៅក្នុងតំបន់ជុំវិញអឺរ៉ុប។ បច្ចុប្បន្ន អង្គការណាតូ មានសមាជិក ចំនួន ៣០ ដែលក្នុងនោះមានសមាជិកស្ថាបនិកចំនួន១២ ដូចជា បែលហ្ស៊ិក កាណាដា ដាណឺម៉ាក បារាំង អ៊ីស្លង់ អ៊ីតាលី លុចសំបួ ហូឡង់ ន័រវែស ព័រទុយហ្កាល់ ចក្រភពអង់គ្លេស និងសហរដ្ឋអាមេរិក។ ក្រោយមកទៀតមានប្រទេសផ្សេងទៀតបានចូលជាសមាជិក រួមមាន ក្រិក និងតួកគី (១៩៥២) អាល្លឺម៉ង់ (១៩៥៥) អេស្ប៉ាញ (១៩៨២) សាធារណរដ្ឋឆែក ហុងគ្រី និងប៉ូឡូញ (១៩៩៩) ប៊ុលហ្ការី អេស្តូនី ឡេតូនី លីទុយអានី រូម៉ានី សាធារណរដ្ឋស្លូវ៉ាគី និងស្លូវេនី (២០០៤) អាល់បានី និងក្រូអាស៊ី (២០០៩) ម៉ុងតេណេហ្គ្រោ (២០១៧) និងម៉ាសេដ្វានខាងជើង (២០២០)។ តួយ៉ាង ដោយគោរពទៅតាមគោលបំណងទីមួយ ណាតូបានបង្កើតក្រុមប្រឹក្សាសហប្រតិបត្តិការអាត្លង់ទិកខាងជើង (ក្រោយមកត្រូវបានផ្លាស់ប្ដូរទៅជា ក្រុមប្រឹក្សាភាពជាដៃគូអឺរ៉ុប-អាត្លង់ទិកវិញ) ពោលគឺដើម្បីផ្តល់វេទិកាទៅដល់ប្រទេសជាសមាជិក សម្រាប់ការផ្លាស់ប្តូរទស្សនៈស្តីពីបញ្ហានយោបាយ និងសន្តិសុខ ក៏ដូចជាភាពជាដៃគូសម្រាប់សន្តិភាព ដើម្បីបង្កើនសន្តិសុខនិងស្ថិរភាពអឺរ៉ុប តាមរយៈការហ្វឹកហ្វឺនយោធារួមគ្នាជាមួយអង្គការណាតូ និងរដ្ឋជាសមាជិកណាតូ រួមទាំងរដ្ឋមិនមែនជាសមាជិក។

លើសពីនេះទៅទៀត បន្ទាប់ពីការចប់សង្គ្រាមត្រជាក់ណាតូបានចូលរួមក្នុងសកម្មភាពជាច្រើន ប៉ុន្តែសកម្មភាពមួយចំនួនដែលគួរឲ្យកត់សម្គាល់ជាងគេនោះមានដូចជា៖ ការចូលអន្តរាគមន៍ដំបូងរបស់ណាតូក្រោយចប់សង្គ្រាមត្រជាក់គឺនៅ ក្នុងឆ្នាំ ១៩៩៤ ដែលអង្គការណាតូបានបញ្ជូនយន្តហោះចម្បាំងអាមេរិកជាច្រើនគ្រឿងទៅអន្តរាគមន៍លើការវាយប្រហាររបស់ប្រទេស ស៊ែប៊ី ចូលទៅក្នុងប្រទេស បូស៊្នី។ សកម្មភាពមួយទៀតរបស់ណាតូដែលគួរឱ្យកត់សម្កាល់នោះគឺ នៅពេលដែរអង្គការណាតូបានអនុវត្តមាត្រា ៥ ជាលើកដំបូងក្នុងប្រវត្តិសាស្ត្ររបស់ខ្លួន បន្ទាប់ពីការវាយប្រហារភេរវកម្ម ៩/១១ ប្រឆាំងនឹងសហរដ្ឋអាមេរិកនៅថ្ងៃទី១១ ខែកញ្ញា ឆ្នាំ២០០១។ បន្ថែមពីលើការចូលរួមក្នុងសង្គ្រាមនៅអាហ្វហ្គានីស្ថាន មាត្រា៥ របស់អង្គការណាតូបានអនុវត្ត Operation Eagle Assist ដែលក្នុងនោះយន្តហោះរបស់អង្គការណាតូបានជួយល្បាតលើអាកាសលើសហរដ្ឋអាមេរិករយៈពេលប្រាំពីរខែរវាងឆ្នាំ២០០១ ដល់ឆ្នាំ ២០០២។ ណាតូក៏បានធ្វើប្រតិបត្តិការ Active Endeavor ដែលក្នុងនោះកងកម្លាំងជើងទឹករបស់អង្គការណាតូត្រូវបានបញ្ជូនទៅកាន់សមុទ្រមេឌីទែរ៉ាណេខាងកើតដើម្បីធ្វើប្រតិបត្តិការប្រឆាំងភេរវកម្ម។ Active Endeavor បានចាប់ផ្តើមនៅខែតុលា ឆ្នាំ ២០០១ ហើយក្រោយមកត្រូវបានពង្រីកដើម្បីរួមបញ្ចូលតំបន់មេឌីទែរ៉ាណេទាំងមូល។

ការកើនឡើងនៃតម្លៃថាមពល តម្លៃដឹកជញ្ជូន វិបត្តិនៃការផ្គត់ផ្គង់ជាដើម គឺជាកត្តាចម្បងដែលធ្វើឱ្យអតិផរណាកើនឡើង។ ការកើនឡើងអតិផរណានាពេលនេះគឺសំដៅទៅដល់ការឡើងថ្លៃនៃតម្លៃទំនិញប្រើប្រាស់និងសេវានានា ដែលបានកើតឡើងជាសកល ជាពិសេសនៅសហរដ្ឋអាមេរិក ចក្រភពអង់គ្លេស និងសហភាពអឺរ៉ុប។ ដូចគ្នានេះដែរ ការិយាល័យស្ថិតិការងាររបស់សហរដ្ឋអាមេរិក បានប្រកាសកាលពីថ្ងៃព្រហស្បតិ៍ថា សន្ទស្សន៍តម្លៃទំនិញប្រើប្រាស់បានកើនឡើងពីមួយឆ្នាំទៅមួយឆ្នាំ ដោយបានកើនឡើងរហូតដល់ ៧.៥% នៅក្នុងខែមករា ដែលជាកម្រិតដែលមិនធ្លាប់មានពីមុនមកចាប់តាំងពីទសវត្សរ៍ឆ្នាំ ១៩៨០។ ជាមួយគ្នានេះ យោងតាម euroindicators អឺរ៉ុបវិញក៏មានកំណើនអតិផរណាជាង ៥% ផងដែរ។ ក្រឡេកមកមើលចក្រភពអង់គ្លេសវិញក៏មិនស្ថិតក្នុងស្ថានភាពល្អប៉ុន្មានដែរ ដែលធនាគារកណ្ដាលរបស់អង់គ្លេសបានព្រមានថាអតិផរណាអាចកើនឡើងលើសពី ៧% នៅឆ្នាំនេះ។ មិនត្រឹមតែបណ្តាប្រទេសលោកខាងលិចប៉ុណ្ណោះទេ បញ្ហាអតិផរណានៅពេលនេះគឺជាបញ្ហាសកល ដែលប្រទេសនៅអាស៊ីក៏ទទួលរងផលប៉ះពាល់ដោយអតិផរណាផងដែរ។ យ៉ាងណាមិញ អាស៊ីបានទទួលរងបញ្ហាការកើនឡើងអតិផរណានេះមិនខ្លាំងបើប្រៀបធៀបនៅសហភាពអឺរ៉ុប និងអាមេរិកឡើយ។

ដូច្នេះ ហេតុអ្វីបានជាអាស៊ីមិនរងផល់ប៉ះពាល់ខ្លាំងពីរអតិផរណាពិភពលោក?

ប្រទេសនៅតំបន់អាស៊ីវិញត្រូវបានគេសម្គាល់ថាមានសន្ទុះសេដ្ឋកិច្ចរីកចម្រើនយ៉ាងឆាប់រហ័សក្នុងប៉ុន្មានទសវត្សរ៍ចុងក្រោយនេះតាមរយៈកំណើនវិនិយោគក្នុងស្រុកនិងក្រៅប្រទេស ការកើនឡើងនូវការផលិត តម្លៃពលកម្មថោក និងមានទីផ្សារធំដោយសារតែចំនួនប្រជាជនដ៏ច្រើន។ ប្រសិនបើយើងមើលទៅតារាងមហាអំណាចសេដ្ឋកិច្ចវិញ ប្រទេសអាស៊ីបានតំណែងប្រទេសមហាអំណាចសេដ្ឋកិច្ចទី២ និងទី៣។ ជាក់ស្ដែង ប្រទេសដែលមានសេដ្ឋកិច្ចធំលេខ ២ ក្នុងពិភពលោក គឺជាប្រទេសចិនបានទាក់ទាញអ្នកវិនិយោគជាច្រើន រហូតត្រូវបានអតីតប្រធានាធិបតីសហរដ្ឋអាមេរិករិះគន់ថាបានលួចការងាររបស់សហរដ្ឋអាមេរិក ពង្រីកឥទ្ធិពលសេដ្ឋកិច្ចទៅតាមប្រទេសជាច្រើន និងបង្កើនតួនាទីសេដ្ឋកិច្ចក្នុងពិភពលោក។ ចំណែកជប៉ុន និងឥណ្ឌាវិញក៏ជាសេដ្ឋកិច្ចធំរបស់ពិភពលោកដែលជាពិសេសក្នុងវិស័យឧស្សាហកម្ម និងការផលិតផងដែរ។

ខុសប្លែកពីប្រទេសដទៃបន្តិច ការរាតត្បាតនៃមេរាគ ១៩ បានកើតឡើងនៅក្នុងប្រទេសអាស៊ីមុនគេ សឹងតែមិនអាចត្រៀមខ្លួនទុកមុន។ ចិនគឺជាប្រទេសដែលរកឃើញមេរោគកូវីដ១៩មុនគេ ខណៈឆ្នាំ២០២១ ប្រទេសឥណ្ឌាគឺជាប្រទេសដែលផ្ទុះមេរោគកូវីដ១៩បម្លែងខ្លួនថ្មី Delta ដែលជាមេរោគកាចសាហាវជាគេបង្អោះ។ ដំបូងឡើយ ពិភពលោកមានព្រួយបារម្ភពីការដើរថយក្រោយសេដ្ឋកិច្ចរបស់ប្រទេសចិន ក៏ប៉ុន្តែប្រទេសចិនបានដើរចេញពីឆ្នាំ២០២០ដោយកំណើនសេដ្ឋកិច្ចវិជ្ជមាន។ ទន្ទឹមនេះ ការបិទខ្ទប់របស់ប្រទេសចិននៅឆ្នាំ២០២០ គឺឆ្លុះបញ្ចាំងយ៉ាងច្បាស់ពីតួនាទីរបស់ចិននៅក្នុងសេដ្ឋកិច្ចពិភពលោក ដែលសង្វាក់ផលិតកម្មពិភពលោកបានកកស្ទះ។ ចុងឆ្នាំ២០២១ ពិភពលោកបានពើតប្រទះនូវវិបត្ដិអតិផរណា ដែលកើតឡើងដោយសារតែវិបត្ដិថាមពលសកល ការបិទខ្ទប់ប្រទេស និងគោលនយោបាយបរិស្ថាន។ ត្បិតតែប្រទេសអាស៊ីក៏ទទួលរងឥទ្ធិពលពីការកើនឡើងនូវអតិផរណា ប៉ុន្តែបើផ្អែកតាមតួរលេខ អតិផរណារនៅក្នុងអាស៊ីនមិនធ្ងន់ធ្ងរដូចសហរដ្ឋអាមេរិក អឺរ៉ុបឡើយ។ កត្តាដែលអាចធ្វើឱ្យអតិផរណាអាស៊ីហាក់ធូរស្រាលអាចបណ្ដាលមកពីការរៀនរស់ពីកូវីដ១៩ ការកើនឡើងនៃតម្លៃម្ហូបក្រោមកម្រិតទាប និងការកើនឡើងនៃសេវាដឹកជញ្ជូន។

ការរៀនរស់ជាមួយកូវីដ១៩ សំដៅដល់ការឆ្លងកាត់វិបត្ដិកូវីដ១៩ផង និងដកដង្ហើមសេដ្ឋកិច្ចផង។ ជាក់ស្ដែង ប្រទេសឥណ្ឌាដែលឆ្លងកាត់រលកកូវីដ១៩ខ្លាំងដូចរលកយក្សស៊ូណាមិ បានជោគជ័យក្នុងការសម្រាលស្ថានភាពក្នុងរយៈពេលមួយ រួមទាំងបានបង្កើតប្រព័ន្ធស៊ាំក្នុងសហគមន៍យ៉ាងរហ័សដែលបានមកពីប្រព័ន្ធស៊ាំកូនកាត់រវាងប្រព័ន្ធស៊ាំបានមកពីវ៉ាក់សាំងនិងប្រព័ន្ធស៊ាំបានមកពីការឆ្លងកូវីដ១៩ (Hybrid Immunity) ។ សមាជិកអាស៊ានដូចជាប្រទេសកម្ពុជា ប្រទេសថៃជាដើម បានព្យាយាមបើកសកម្មភាពសេដ្ឋកិច្ចរបស់ខ្លួនឡើងវិញក្រោយពីបានចាក់វ៉ាក់សាំងបានច្រើន រួមជាមួយគោលនយោបាយបន្ធូរបន្ថយការរិតបន្តឹងកូវីដ១៩។

ការឡើងថ្លៃនៃម្ហូបអារហារក៏ជាកត្តាដែលធ្វើឱ្យអតិផរណាកើនឡើងដែរ ដោយសារតែវាគឺជាទំនិញចំបាច់ដែលមនុស្សម្នាក់ៗត្រូវចំណាយ។ តម្លៃម្ហូបបានកើនឡើងជាសកលប៉ុន្តែអត្រានៃការកើនឡើងនេះគឺមិនស្មើៗគ្នាទេ។ យោងតាមការចេញផ្សាយរបស់ The Economist តម្លៃពោតនិងស្រូវសាលីឡើងថ្លៃ ១៨%និង២០% ខណៈស្រូវអង្កធ្លាក់ថ្លៃប្រមាណ ១/៥ ហើយប្រទេសនៅអាស៊ីជាច្រើនប្រើប្រាស់អង្ករជាងពោតនិងស្រូវសាលី ដែលជាហេតុធ្វើឱ្យការចំណាយលើម្ហូបអារមារមិនសូវកើនឡើង។ ជាមួយគ្នានេះ តម្លៃជ្រូកបោះដុំនៅប្រទេសចិនក៏ធ្លាក់ថ្លៃជាងពាក់កណ្ដាលដែរ។

កត្តាផ្សេងទៀតដែលជំរុញឲ្យកើតមានអតិផរណានៅលើពិភពលោកគឺការឡើងថ្លៃនៃតម្លៃដឹកជញ្ជូន។ ផ្អែកតាមទិន្នន័យរបស់ Drewry ដែលជាក្រុមហ៊ុនពិគ្រោះយោបល់សង្វាក់ផលិតកម្ម តម្លៃដឹកជញ្ជូនពីសៀងហៃ ទៅ Rotterdam ទីក្រុងរបស់ប្រទេសហូឡង់ កើនឡើងជាង ៦០%។ យោងតាមកំណត់សម្គាល់មួយរបស់ Baltic Dry Index ថ្លៃដឹកជញ្ជូនសកលបញ្ជាក់ថា ការកើនឡើងនៃតម្លៃដឹកជញ្ជូនរបស់អាស៊ីបានជំរុញឲ្យមានការកាត់បន្ថយចំនួន អតិផរណាបានរហូតដល់ ១៥%។

សរុបមក អាស៊ីមិនមែនមានន័យថាមិនទទួលរងឥទ្ធិពលការឡើងថ្លៃអតិផរណាឡើយ ប៉ុន្តែគឺរងផលប៉ះពាល់តិចជាងសហរដ្ឋអាមេរិក និងអឺរ៉ុប។ ជាក់ស្ដែង ការឡើងថ្លៃនៃថាមពលគឺជាប្រភេទទំនិញដែលចៀសមិនផុតឡើយ ហើយក៏បានបង្កើតការចំណាយរបស់ប្រជាពលរដ្ឋក្នុងអាស៊ីផងដែរ។

នៅថ្ងៃទី២១ខែមករាកន្លងមកនេះក្រសួងការបរទេសកម្ពុជាបានថ្កោលទោសចំពោះការវាយប្រហាររបស់ក្រុម Houthi ទៅលើទីតាំងស្តុកប្រេងមួយនៅក្នុងទីក្រុងអាប៊ូដាប៊ី រាជធានីនៃប្រទេសអេមីរ៉ាតអារ៉ាប់រួម។​ ការវាយប្រហារនេះបានធ្វើឱ្យបាត់បង់ជីវិតមនុស្សចំនួន ៣ នាក់ក៏ដូចជាប៉ះពាល់យ៉ាងធ្ងន់ធ្ងរទៅដល់កិត្តិសព្ទរបស់ប្រទេសអារ៉ាប់រួមដែលសេដ្ឋកិច្ចពឹងពាក់យ៉ាងខ្លាំងទៅលើវិស័យទេសចរណ៍និងអាកាសចរណ៍។ ជាការឆ្លើយតបទៅនឹងការវាយប្រហារមួយនេះ កងទ័ពអាកាសប្រទេសអារាប៊ីសាអ៊ូឌីតដែលជាសម្ព័ន្ធមិត្តរបស់ប្រទេសអារ៉ាប់រួមបានវាយប្រហារបកទៅលើជំរុំទ័ពរបស់ក្រុមHouthi។ ប៉ុន្តែនេះមិនមែនជាលើកទីមួយនោះទេដែលភាគីបានវាយប្រហារគ្នា ដែលជាក់ស្តែងជម្លោះរវាងភាគីទាំងពីរបានចាប់ផ្តើមតាំងពីឆ្នាំ២០១៥មកម្ល៉េះ។
តើមានព្រឹតិ្តការណ៉អ្វីខ្លះដែលនាំឲ្យភាគីទាំងពីរមានជម្លោះរវាងគ្នា?តើបរិបទរបស់ប្រទេសយេម៉េនគឺមានសារៈសំខាន់យ៉ាងដូចម្តេចខ្លះនៅក្នុងឆាកនយោបាយរបស់មជ្ឈិមបូព៌ាក៏ដូចជាពិភពលោកទាំងមូល?

ក្រុមHouthiគឺជាចលនានៃសាសនាអ៊ីស្លាមនិកាយស៊ីអ៊ីតដែលបានបង្កើតឡើងនៅក្នុងភាគខាងជើងនៃប្រទេសយេម៉េននៅក្នុងចុងទសវត្សន៍ឆ្នាំ១៩៩០។ ឈ្មោះ Houthi គឺជាឈ្មោះរបស់កុលសម្ព័ន្ធមួយក្រុមដែលសមាជិកក៏ដូចជាអ្នកដឹកនាំនៃក្រុមនេះគឺមានជាប់សាច់ឈាមនៃកុលសម្ព័ន្ធHouthiនេះ។ ក្រុមមួយនេះត្រូវបានបង្កើតឡើងដោយលោក Hussein Badreddin al-Houthi ដែលគោលបំណងសំខាន់គឺប្រឆាំងនឹងឥទ្ធិពលរបស់សហរដ្ឋអាមេរិកនៅក្នុងតំបន់មជ្ឈិមបូព៌ា។ ជាក់ស្តែងបាវចនារបស់ក្រុមHouthiគឺអាចបកស្រាយបានថា “ព្រះជាម្ចាស់គឺអស្ចារ្យបំផុត សូមឲ្យសេចក្តីស្លាប់មានចំពោះសហរដ្ឋអាមេរិក សូមឲ្យសេចក្តីស្លាប់មានចំពោះអ៊ីស្រាអែល សូមឲ្យជនជាតិជ្វីបត្រូវបណ្តាសារ និងជ័យជំនះមានសម្រាប់សាសនាអ៊ីស្លាម។” ក្រុមHouthi បានចោទប្រកាន់ទៅលើអតីតប្រធានាធិបតីលោក Saleh ថាពួកលោកបានចូលដៃជាមួយនឹងអារាប៊ីសាអ៊ូឌីត និងសហរដ្ឋអាមេរិក ហើយបានប្រព្រឹត្តអំពើពុករលួយដើម្បីទទួលបានផលប្រយោជន៍សម្រាប់តែក្រុមបក្សពួករបស់លោក។ នៅក្នុងឆ្នាំ ២០០៣ ស្របពេលដែលកងទ័ពសហរដ្ឋអាមេរិកបានចូលទៅក្នុងទឹកដីអ៊ីរ៉ាក់ នៅឯប្រទេសយេម៉េនវិញ លោក Saleh បានបង្កើតយុទ្ធនាការមួយដើម្បីកម្ទេចក្រុមHouthi ហើយរយៈពេលមួយឆ្នាំក្រោយមក កងទ័ពរបស់លោកបានសម្លាប់មេដឹកនាំរបស់ក្រុមHouthi គឺលោក Hussein Badreddin al-Houthi នោះឯង។ ការស្លាប់របស់លោក គឺមិនត្រឹមតែមិនធ្វើឲ្យក្រុមHouthi បាក់ស្បាតនោះទេ តែថែមទាំងធ្វើឲ្យក្រុមHouthi កាន់តែមិនពេញចិត្តនឹងរដ្ឋាភិបាលក្រុងសាណា។ ចលនានៃបដិវត្តន៍រដូវផ្ការីកអារ៉ាប់ បានជះឥទ្ធិពលមកដល់ប្រទេសយេម៉េននៅក្នុងឆ្នាំ២០១១ ដែលនេះជាឳកាសដល់ល្អសម្រាប់ក្រុមHouthi ក្នុងការយកជ័យជំនះទៅលើរដ្ឋាភិបាលយេម៉េន។ ក្រុមHouthi បានចុះចូលជាមួយក្រុមឧទ្ទាមដែលប្រឆាំងនឹងរដ្ឋាភិបាលឯទៀត ហើយបានវាយប្រហារបានយ៉ាងជោគជ័យដែលកងទ័ពរបស់ពួកគេបានវាយចូលដល់រដ្ឋធានីសាណា។ នៅថ្ងៃទី២២ ខែមករា ឆ្នាំ២០១៥ ប្រធានាធិបតីយេម៉េនលោក Abdrabbuh Mansur Hadi ដែលជាប្រធានាធិបតីស្នងតំណែងលោក Saleh ព្រមទាំងគណៈរដ្ឋមន្រ្តីរបស់លោកបានលាលែងពីតំណែង បន្ទាប់ពីក្រុមHouthi បានចូលមកកាន់កាប់វិមានប្រធានាធិបតី និងស្ថាប័នសំខាន់ៗឯទៀតរបស់រដ្ឋាភិបាល។ ចំណែកឯលោកប្រធានាធិបតីHadi បានរត់ភៀសខ្លួនទៅនៅប្រទេសអារ៉ាបីសាអ៊ូឌីត។ រហូតមកដល់សព្វថ្ងៃនេះ ប្រទេសយេម៉េនគឺគ្រប់គ្រងដោយគណៈកម្មាធិការបដិវត្តន៍មួយដែលមានលោក Mohammed al-Houthi ដែលទោះបីជាឆាកអន្តរជាតិមិនទទួលស្គាល់រដ្ឋាភិបាលនេះក៏ដោយ។

ស្ថានភាពនៅប្រទេសយេម៉េនគឺសំខាន់ណាស់សម្រាប់មជ្ឈិមបូព៌ា ក៏ដូចជាពិភពលោកទាំងមូល។ មូលហេតុទីមួយគឺដោយសារតែស្ថានភាពនេះគឺស្តែងឲ្យឃើញពីបញ្ហាដ៏ស្មុគស្មាញមួយរបស់មជ្ឈិមបូព៌ាគឺជម្លោះរវាងមហាអំណាចក៏ដូចជារវាងមនោគមវិជ្ជាដែលស្តែងចេញពីនិកាយសាសនានេះឯង។ ក្រុមHouti គឺជាក្រុមម៉ូស្លីមដែលប្រកាន់យកនូវនិកាយស៊ីអ៊ីត ដូចគ្នានឹងប្រទេសអ៊ីរ៉ង់ផងដែរ ដែលនេះអាចសរបញ្ជាក់ថាភាគីទាំងពីរគឺមានទំនាក់ទំនងយ៉ាងស្អិតរមួតជាមួយគ្នា។ ប្រទេសអារ៉ាប៊ីសាអ៊ូឌីតមិនចង់ឲ្យក្រុម Houthi ដែលមានទំនាក់ទំនងជិតស្និទ្ធជាមួយនឹងប្រទេសអ៊ីរ៉ង់ដែលជាគូប្រជែងនៅក្នុងតំបន់នោះទេ ជាពិសេសគឺដោយសារតែប្រទេសយេម៉េនមានព្រំប្រទល់ជាប់ជាមួយនឹងប្រទេសអារ៉ាប៊ីសាអ៊ូឌីតតែម្តង។ ព្រំប្រទល់រវាងប្រទេសអារ៉ាប៊ីសាអ៊ូឌីតនិងប្រទេសយេម៉េនមិនសូវមានរបាំងធម្មជាតិដូចជាភ្នំឬសមុទ្រដើម្បីការពារពីការរឈ្លានពានពីកងទ័ពខាងក្រៅនោះទេ។ ដើម្បីចៀសវាងពីការឈ្លានពានរបស់ក្រុមឧទ្ទាមឬកងកម្លាំងសត្រូវដែលឆ្លៀតឱកាសមកវាយប្រហសរតាមព្រំប្រទល់ជាមួយប្រទេសយេម៉េន ប្រទេសអារាប៊ីសាអូឌីតបានរឹតបន្តឹងកម្លាំងយោធានៅតាមព្រំដែន ហើយបានបន្តបេសសកម្មជាច្រើនលើកប្រឆាំងនឹងក្រុម Houthi ដើម្បីរំដោះប្រទេសយេម៉េនពីការគ្រប់គ្រងក្រោមក្រុមមនោគមវិជ្ជាមួយនេះ។ មូលហេតុទីពីរ គឺដោយសារតែប្រទេសយេម៉េនគឺស្ថិតនៅក្នុងតំបន់យុទ្ធសាស្ត្រសម្រាប់ការដឹកជញ្ជូនតាមផ្លូវសមុទ្រ។ គ្រប់នាវាដឹកជញ្ជូនដែលត្រូវធ្វើដំណើររវាងទ្វីបអាស៊ីនិងទ្វីបអឺរ៉ុបត្រូវតែឆ្លងកាត់ច្រកដ៏តូចចង្អៀតមួយមុននឹងចូលដល់សមុទ្រក្រហម។ ហើយច្រកនេះគឺនៅចន្លោះកណ្តាលប្រទេសយេម៉េន និងប្រទេស ជីប៊ូទី(Djibouti) ដូចនេះហើយរាល់នាវានោះត្រូវឆ្លងកាត់ដែនសមុទ្ររបស់ប្រទេសយេម៉េន។ សម្ព័ន្ធមិត្តរបស់ប្រទេសអារ៉ាប៊ីសាអ៊ូឌីត រួមទាំងសហរដ្ឋអាមេរិក មានការព្រួយបារម្ភយាំងខ្លាំងដែលផ្លូវសមុទ្រដែលជាសរសៃដ៏សំខាន់សម្រាប់លំហូរសេដ្ឋកិច្ចពិភពលោកបានធ្លាក់ទៅក្នុងដៃសត្រូវ។ ជាក់ស្តែង នៅក្នុងថ្ងៃទី២២ ខែមករា ឆ្នាំ២០២២ កន្លងទៅថ្មីៗនេះ កងសមត្ថកិច្ចរបស់ក្រុមHouthi បានបង្ខាំងនាវាដែលដឹកសម្ភាៈវេជ្ជសាស្ត្រមួយរបស់ប្រទេសអារ៉ាប់រួម ដោយពួកគេបានអះអាងថានាវានេះបានដឹកសព្វាវុធដោយលាក់លៀម។

សរុបមក ជម្លោះរវាងក្រុមHouthi និងប្រទេសអារ៉ាប៊ីសាអូឌីតនិងសម័្ពន្ធមិត្តគឺជាបញ្ហាមួយដែលនឹងពិបាកដោះស្រាយឲ្យបានជោគជ័យណាស់ ដោយសារនេះគឺជាជម្លោះដែលទាក់ទងនឹងឥទ្ធិពលរវាងមហាអំណាចក្នុងតំបន់ (អារ៉ាប៊ី សាអូឌីត និងអ៊ីរ៉ង់) ក៏ដូចជាជម្លោះរវាងនិកាយសាសនាផ្សេងគ្នា (ស៊ីអ៊ីតនិងស៊ូនី) ផងដែរ។ ប្រទេសយេម៉េនគឺជាប្រទេសដែលបែងចែកជាកុលសម្ព័ន្ធអារ៉ាប់ជាច្រើន ដែលប្រកាន់យកមនោគមវិជ្ជា និងនិកាយសាសនាមិនដូចគ្នានោះទេ។ ដូចនេះហើយកត្តាទាំងនេះ គឺអាចសរបញ្ជាក់បានថា ប្រទេសយេម៉េនមុខជាលំបាកក្នុងការស្វែងរកសន្តិភាពណាស់។ ហើយដោយសារតែប្រទេសយេម៉េនស្ថិតនៅក្នុងទីតាំងយុទ្ធសាស្ត្រមួយនៅក្នុងតំបន់មជ្ឈិមបូព៌ា ដូចនេះហើយស្ថានភាពរបស់ប្រទេសយេម៉េនគឺអាចមានឥទ្ធិពលយ៉ាងខ្លាំងទៅដល់សន្តិសុខក្នុងតំបន់ផងដែរ។