បើយោងទៅតាមរបាយការរបស់ធនាគារពិភពលោក (World Bank) សេដ្ឋកិច្ចរបស់តួកគីធ្លាប់តែមានសន្ទុះយ៉ាងខ្លាំង ប៉ុន្តែនៅរយៈពេលប៉ុន្មានឆ្នាំចុងក្រោយមកនេះប្រទេសនេះបានជួបប្រទះនូវវិបត្តិសេដ្ឋកិច្ចយ៉ាងច្រើនដែលក្នុងនោះរួមមានទាំង វិបត្តិអតិផរណាការកើនឡើង អត្រាគ្មានការងារធ្វើ និង ភាពងាយរងគ្រោះក្នុងវិស័យសាជីវកម្ម និងហិរញ្ញវត្ថុជាដើម។ យោងទៅតាមរបាយការណ៍ដដែលពីធនាគារពិភពលោកនេះ អត្រាគ្មានការងារធ្វើបានកើនឡើងពី ជាង១០%នៅក្នុងឆ្នាំ២០១០ទៅជិត ១៤%នៅក្នុងឆ្នាំ២០២០ រីឯកម្រិតអតិផរណាវិញបានកើនឡើងដល់ទៅ ២១ % បើគិតមកត្រឹមខែធ្នូនៃឆ្នាំ២០២១នេះ ដែលនៅក្នុងខែធ្នូឆ្នាំ២០២០តម្លៃអតិផរណាគឺមានត្រឹមតែជាង ១៤ %តែប៉ុណ្ណោះ នេះបើយោងទៅតាមទន្និន័យរបស់ធនាគារកណ្ដាលតួកគី។ តម្លៃរូបិយប័ណ្ណតួកគី លីរ៉ា (Lira) បានធ្លាក់ចុះយ៉ាងគំហុកដល់ទៅ ៣០% បើធៀបទៅនឹងរូបិយប័ណ្ណដុល្លារអាមេរិក។ ការធ្លាក់ចុះយ៉ាងខ្លាំងនៃតម្លៃរូបិយប័ណ្ណ លីរ៉ា នេះបណ្តាលមកពីកត្តាសេដ្ឋកិច្ច និងគោលនយោបាយរូបិយវត្ថុរបស់តួកគី ប៉ុន្តែក៏មានការផ្សារភ្ជាប់ទៅនឹងនយោបាយការបរទេសរបស់ប្រទេសនេះផងដែរ។ តម្លៃរូបិយប័ណ្ណតួកគីចាប់ផ្តើមធ្លាក់ចុះនៅក្នុងឆ្នាំ២០១៨ នៅពេលដែលប្រទេសនេះផ្ដើមមានទំនាក់ទំនងមិនល្អជាមួយសហរដ្ឋអាមេរិក។ នៅក្នុងឆ្នាំ២០១៨ សហរដ្ឋអាមេរិកបានដាក់ទណ្ឌកម្មទៅលើសេដ្ឋកិច្ចរបស់តួកគីដោយសារតែទំនាស់នយោបាយរវាងប្រទេសទាំង ២ ដែលកើតឡើងដោយសារតែតួកគីបានធ្វើការឃុំខ្លួនគ្រូសាសនាជនជាតិអាមេរិកលោក Andrew Brunson អស់រយៈពេល២ឆ្នាំចាប់តាំងពីរដ្ឋប្រហារនៅឆ្នាំ២០១៦។ លោកប្រធានាធិបតី Donald Trump បានទាមទារឱ្យមានការដោះលែងលោក Brunson ដែលទទួលរងការចោទប្រកាន់ពីរដ្ឋាភិបាលលោក Erdoğan ថាជាជនបង្កប់របស់ពួកភេវរករ ប៉ុន្តែសំណើរនេះមិនត្រូវបានទទួលដោយរដ្ឋាភិបាលតួកគីនោះទេ។

ក្រៅពីកត្តានយោបាយ

ប៉ុន្តែនេះគឺគ្រាន់តែជាបញ្ហានយោបាយមួយដែលធ្វើឱ្យប៉ះពាល់តម្លៃរូបិយប័ណ្ណរបស់តួកគីតែប៉ុណ្ណោះ វាក៏នៅមានបញ្ហាផ្សេងទៀតដែលធ្វើឱ្យតម្លៃលីរ៉ានៅតែបន្តធ្លាក់ចុះមកដល់បច្ចុប្បន្ននេះ។ បញ្ហាមួយនោះគឺ ការប្រកាសខ្លួនជាសត្រូវនៃអត្រាការប្រាក់របស់លោក Erdoğan។ តម្លៃលីរ៉ា មិនអាចចាកចេញពីការធ្លាក់ចុះនេះក៏ដោយសារតែលោក Erdoğan ជឿថាការបង្កើនអត្រាការប្រាក់នឹងធ្វើឱ្យមានការធ្លាក់ចុះជាជាងការស្ទូចឡើងនៃតម្លៃប្រាក់លីរ៉ា។ ប៉ុន្តែប្រសិនបើយើងគិតមើលទៅទ្រឹស្តីសេដ្ឋកិច្ច ការបង្កើនអត្រាការប្រាក់វាជាមធ្យោបាយមួយនៅក្នុងការលើកតម្លៃរូបិយប័ណ្ណរបស់ប្រទេសមួយឡើងវិញដោយសារតែកាលណាដែលការប្រាក់ខ្ពស់នោះប្រជាជននឹងជ្រើសយកការសន្សំប្រាក់ទុកជាជាងចាយវាយ ហើយការខ្ចីប្រាក់កម្ចីពីធនាគារក៏កាន់តែតិចដែលធ្វើឱ្យចរន្តលុយនៅក្នុងសេដ្ឋកិច្ចធ្លាក់ចុះដែលនេះនិងធ្វើឱ្យតម្លៃរូបិយប័ណ្ណកើនឡើង (ការផ្គត់ផ្គង់ និង តម្រូវការរូបិយប័ណ្ណ)។ ប៉ុន្តែលោក Erdoğan នៅតែបន្តគោលការណ៍កាត់បន្ថយអត្រាការប្រាក់ឱ្យនៅទាបម្ដងហើយម្ដងទៀត នេះបានបង្ករឱ្យមានការផ្គត់ផ្គង់លុយជាច្រើននៅក្នុងសេដ្ឋកិច្ចតួកគី ដែលជាហេតុនាំឱ្យតម្លៃលុយនៅតែបន្តធ្លាក់ចុះ។ គួរបញ្ជាក់ផងដែរថាមានការសិក្សាមួយចំនួនបានបង្ហាញថាមូលហេតុចម្បងដែលបណ្តាលឱ្យលោក Erdoğan នៅតែបន្តកាត់បន្ថយអត្រាការប្រាក់នេះគឺដោយសារតែលោកចង់ឱ្យមានកំណើនការវិនិយោគពីបរទេសដើម្បីកាត់បន្ថយអត្រានៃការនាំចូលទំនិញពីបរទេសតាមរយៈការវិនិយោគបន្ថែមទៅលើការផលិតទំនិញក្នុងស្រុកផងដែរ។ ប៉ុន្តែដូចដែលយើងបានឃើញតាមរយៈការរៀបរាប់ខាងលើមក វាជាការវិនិយោគមួយដែលត្រូវប្តូរផ្តោះជាមួយការធ្លាក់ចុះនៃតម្លៃរបស់លីរ៉ាផងដែរ។

ទំនាក់ទំនងការបរទេសតួកគី

ជាមួយនឹងសារៈសំខាន់នៃកត្តាភូមិសាស្រ្តនយោបាយរបស់ខ្លួន ប្រទេសតួកគីមានទំនាក់ទំនងយ៉ាងស្មុគស្មាញជាមួយបណ្តាប្រទេសធំៗនិងបណ្តាប្រទេសជិតខាងរបស់ខ្លួន។ ជាមួយសហរដ្ឋអាមេរិក តួកគីធ្លាប់មានទំនាក់ទំនងជាមួយយ៉ាងស្អិតរមួតចាប់ពីព្រឹត្តិការណ៍៩/១១មក ដោយប្រទេសនេះបានបង្ហាញនូវការគាំទ្រយ៉ាងខ្លាំងនៅក្នុងការថ្កោលទោសទៅលើពួកភេវរករ និងផ្តល់ការគាំទ្រដល់ការធ្វើសង្គ្រាមរបស់អាមេរិកជាមួយពួកភេវរកនៅក្នុងប្រទេសអាហ្វានីស្ថានតាមរយៈការបើកឱ្យអាមេរិកប្រើប្រាស់ដែនអាកាសរបស់ខ្លួនក្នុងដំណើរការវាយប្រហារ និងការបញ្ជូនទ័ពតួកគីជាជំនួយក្នុងការប្រឆាំងនឹងពួកភេវរកផងដែរ។ ប៉ុន្តែទំនាក់ទំនងនេះត្រូវបានរង្គោះរង្គើរបន្តិចម្តងៗចាប់ពីឆ្នាំ២០០៣នៅពេលដែលរដ្ឋាភិបាលតួកគីសំរេចមិនចូលរួមក្នុងការវាយប្រហាររបស់អាមេរិកលើអីរ៉ាក់។ ជាមួយនឹងឆ្នាំបន្តបន្ទាប់មកទំនាក់ទំនងរវាងអាមេរិកនិងតួកគីតែងតែមានភាពរកាំរកូសជាមួយគ្នាដោយសារតែអាមេរិកគាំទ្រពួក ឃឺត (Kurdish) ដែលជាចលនាប្រឆាំងនឹងរដ្ឋាភិបាលតួកគី។ បន្ទាប់មក ការទិញអាវុធរបស់រដ្ឋាភិបាលតួកគីពីរុស្សី និងការដកសមាជិកភាពរបស់តួកគីចេញពីកម្មវិធី F-35 និង ការដាក់ទណ្ឌកម្មសេដ្ឋកិច្ចពីរដ្ឋាភិបាលអាមេរិក កាន់តែរុញច្រានទំនាក់ទំនងរវាងប្រទេសទាំងពីឱ្យកាន់តែដុនដាបឡើងៗ។

ចំពោះទំនាក់ទំនងរវាងសហភាពអឺរ៉ុបនិងតួកគីវិញទំនាក់ទំនងរវាងតួអង្គទាំងពីរគឺផ្អែកទៅលើទំនាក់ទំនងយុទ្ធសាស្រ្តដោយសារតែសហភាពអឺរ៉ុបត្រូវការយ៉ាងចាំបាច់នូវតួនាទីរបស់តួកគីនៅក្នុងការទប់ស្កាត់លំហូរចូលនៃជនភៀសខ្លួនពីមជ្ឈិមប្រទេសទៅកាន់អឺរ៉ុប ជាតួអង្គសំខាន់សម្រាប់ការប្រឆាំងភេវរកម្ម និងជាដៃគូពាណិជ្ជកម្មផងដែរ។ ថ្វីត្បិតតែមានការថ្កោលទោសពីសហភាពអឺរ៉ុបទៅលើប្រទេសតួកគីចំពោះការរំលោភសិទ្ធិមនុស្ស និង ការមិនគោរពលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យក៏ដោយក៏អឺរ៉ុបនៅតែបន្តបញ្ជូនការគាំទ្រផ្នែកហិរញ្ញវត្ថុសម្រាប់ជនភៀសខ្លួនទៅតួកគីផងដែរ។

ដោយឡែកទំនាក់ទំនងរវាងតួកគីនិងរុស្ស៊ីវិញក៏បង្ហាញអំពីភាពស្អិតរមួតផងដែរតាមរយៈការទិញនិងលក់អាវុធនិងប្រព័ន្ធការពារមីស៊ីល។ មិនតែប៉ុណ្ណោះ ប្រទេសទាំងពីរនេះក៏បានឈរនៅគោលជំហររួមគ្នានៃបញ្ហានៅក្នុងបញ្ហាស៊ីរី។ ទំនាក់ទំនងរវាងចិននិងតួកគីវិញគឺមានការឡើងចុះផងដែរដោយសារតែតួកគីប្រឆាំងជាមួយចិននៅក្នុងបញ្ហាអ៊ុយហ្គួរ (Uyghurs)។ យ៉ាងណាក៏ដោយ ចិននិងតួកគីនៅតែមានទំនាក់ទំនងសេដ្ឋកិច្ចយ៉ាងច្រើនជាមួយគ្នាផងដែរ ហើយតួកគីក៏ជាផ្នែកមួយនៃខ្សែក្រវ៉ាត់មួយផ្លូវមួយរបស់ចិនផងដែរ។

យោងតាមមាត្រា ២ (ខ) នៃច្បាប់ស្តីពីមជ្ឈត្តការផ្នែកពាណិជ្ជកម្មដែលត្រូវបានរដ្ឋសភាអនុម័តកាលពីថ្ងៃទី ០៦ ខែមីនា ឆ្នាំ២០០៦ នាសម័យប្រជុំរដ្ឋសភាលើកទី​៤ នីតិកាលទី ៣ និងត្រូវបាន ក្រុមប្រឹក្សាធម្មនុញ្ញប្រកាសថាស្របនឹងរដ្ឋធម្មនុញ្ញតាមសេចក្តីសម្រេចចុះថ្ងៃទី ០៧ ខែ មេសា ឆ្នាំ ២០០៦​ (“ច្បាប់ស្តីមជ្ឈត្តការផ្នែកពាណិជ្ជកម្ម”)​ វេទិកាមជ្ឈត្តកម្ម​​​ គឺជាមជ្ឈត្តករម្នាក់ ឬ មួយក្រុម។​​

មជ្ឈត្តករនៃវេទិកាមជ្ឈត្តកម្មត្រូវតែងតាំងដោយភាគីវិវាទ ហើយត្រូវមានចំនួនសេស។ ក្នុងករណីភាគីវិវាទមិនបានព្រមព្រៀងនៅក្នុងកិច្ចព្រមព្រៀង​ ឬមិនអាចព្រមព្រៀងនៅពេលមានវិវាទកើតឡើង យោងតាមមាត្រា ១៨ ​នៃច្បាប់ស្តីពីមជ្ឈត្តការផ្នែកពាណិជ្ជកម្ម មជ្ឈត្តករត្រូវមានចំនូនបី (៣) រូប។​ ក្នុងការតែងតាំងមជ្ឈត្តករទាំងបី (៣)​ រូបនេះ ជាដំបូងភាគីវិវាទនីមួយៗត្រូវធ្វើការជ្រើសតាំងមជ្ឈត្តករ មួយ​​ (១) រូប ហើយមជ្ឈត្តករទាំងពីរនេះត្រូវធ្វើការតែងតាំងមជ្ឈត្តករទីបី។ ក្នុងករណីដែលភាគីណាមួយពុំបានតែងតាំងមជ្ឈត្តករក្នុងរយៈពេល សាមសិប (៣០)​ ថ្ងៃ​ក្រោយពេលទទួលសំណើរជ្រើសតាំងពីភាគីវិវាទម្ខាងទៀង ឬប្រសិនបើ   មជ្ឈត្តករទាំងពីរ (២) នាក់ ពុំបានព្រមព្រៀងលើការតែងតាំងមជ្ឈត្តករទីបី ក្នុងរយៈពេលសាមសិប (៣០)​ ថ្ងៃ ក្រោយពីត្រូវបានគេជ្រើសតាំងរួចមក តុលាការ ឬ មជ្ឈមណ្ឌលជាតិនៃមជ្ឈត្តការផ្នែកពាណិជ្ជកម្ម ត្រូវធ្វើការជ្រើសតាំងមជ្ឈត្តករទី៣។

ប្រសិនបើភាគីវិវាទបានព្រមព្រៀងគ្នាជ្រើសរើសមជ្ឈត្តករតែម្នាក់ ក្នុងករណីមិនអាចព្រមព្រៀងលើការជ្រើសតាំងមជ្ឈត្តករទេនោះ តុលាការ ឬ មជ្ឈមណ្ឌលជាតិនៃមជ្ឈត្តការផ្នែកពាណិជ្ជកម្មត្រូវធ្វើការជ្រើសតាំងមជ្ឈត្តករតាមសំណូមពរដែលធ្វើឡើងដោយភាគីណាមួយ។

តើវេទិការមជ្ឈត្តកម្មមានតួនាទី កាតព្វកិច្ច និង អំណាច​អ្វីខ្លះ?

តួនាទីនិងកាតព្វកិច្ចរបស់វេទិការមជ្ឈត្តកម្មត្រូវបានបង្កើតឡើងដោយការព្រមព្រៀងរបស់ភាគីតាម   រយៈកិច្ចព្រមព្រៀងផ្សះផ្សា ឬ ខចែងស្តីពីមជ្ឈត្តការចែងនៅក្នុងកិច្ចព្រមព្រៀង ឬ ក្នុងកិច្ចព្រមព្រៀងដោយឡែក។ តួនាទី កាតព្វកិច្ច និងអំណាចនេះត្រូវបានកំណត់នៅក្នុងវិធានណាមួយដែលភាគីបានព្រមព្រៀងគ្នាយកមកធ្វើជាវិធាននៃនីតិវិធី ឧទាហរណ៍៖ វិធាននៃមជ្ឈមណ្ឌលជាតិនៃមជ្ឈត្តការផ្នែកពាណិជ្ជកម្ម​។ ច្បាប់នៃនីតិវិធីដែលត្រូវបានកំណត់ដោយភាគី ឬដែលវេទិការមជ្ឈត្តកម្មផល់ថាសមស្របក្នុងករណីដែលភាគីមិនបាន/មិនអាចព្រមព្រៀង។ វេទិការមជ្ឈត្តកម្មមានអំណាចផងដែរក្នុងការកំណត់នូវសមត្ថកិច្ចរបស់ខ្លួន លំដាប់នៃនីតិវិធី ចេញនូវវិធានការបណ្តោះអាសន្ន តែងតាំងអ្នកជំនាញ ភាពទទួលយកបាននៃភស្តុតាង ធ្វើសេចក្តីសម្រេច​ និងចេញមជ្ឈត្តវិនិច្ឆ៏យ។

តើទំនាស់ផលប្រយោជន៏នៃវេទិការមជ្ឈត្តកម្មជាអ្វី?

ជាទូទៅលក្ខខណ្ឌមួយក្នុងចំណោមលក្ខខណ្ឌផ្សេងទៀតដែលបុគ្គលម្នាក់អាចត្រូវបានតែងតាំងធ្វើជាមជ្ឈត្តករ គឺត្រូវដាក់សេចក្តីថ្លែងមួយដែលមានចុះហត្ថលេខាបញ្ជាក់ថា (១) ខ្លួនស្ម័គ្រចិត្តនិងមានលទ្ធភាពក្នុងការទទួលតួនាទីជាមជ្ឈត្តករ និង (២) ខ្លួនមាននិងនៅតែរក្សាអព្យាក្រឹតភាព និងឯករាជភាពរបស់ខ្លួន។ ស្ថានភាពទំនាស់ផលប្រយោជន៍នៃវេទិការមជ្ឈត្តកម្មដែលអនុញ្ញាតឲ្យភាគីស្នើសុំបញ្ឈប់មជ្ឈត្តករណាមួយនោះអាចមាននៅក្នុងលក្ខន្តិកៈនៃមជ្ឈមណ្ឌលដោះស្រាយវិវាទដែលភាគីបានជ្រើសរើស ឬតាមការព្រមព្រៀងផ្សេងទៀតរបស់ភាគីវិវាទ។

នៅក្នុងថ្ងៃទី០៧ ខែធ្នូ ឆ្នាំ២០២១ សេតវិមាននៃរដ្ឋធានីវ៉ាស៊ីនតោនបានចេញសេចក្តីថ្លែងការណ៍មួយដែលពណ៌នាពីការនិយាយតាមរយៈខ្សែទូរសព្ទរវាងប្រធានាធិបតីសហរដ្ឋអាមេរិក លោកចូ បៃដិន និងប្រធានាធិបតីប្រទេសរុស្ស៊ីលោកវ្លាឌីមៀ ពូទីន។ នៅក្នុងការនិយាយចរចារ លោកចូ បៃដិន បានលើកឡើងពីបញ្ហាមួយដែលទាក់ទងនឹងការបង្កើនកងកម្លាំងទ័ពរបស់ប្រទេសរុស្ស៊ីនៅឯព្រំប្រទល់ប្រទេសរុស្ស៊ីនិងអ៊ុយក្រែន។ ប៉ុន្តែលោកពូទីនបានបង្ហាញជំហររបស់ខ្លួនយ៉ាងរឹងមាំចំពោះសកម្មភាពរបស់ខ្លួនដោយលោកបានអះអាងថា រដ្ឋាភិបាលរបស់អ៊ុនក្រែនបានគាបសង្កត់ទៅលើជនជាតិរុស្ស៊ីដែលកំពុងរស់នៅក្នុងតំបន់ភាគខាងកើតនៃប្រទេសអ៊ុយក្រែន។ តើហេតុអ្វីបានជាប្រទេសរុស្ស៊ីជាប់ពាក់ព័ន្ធនឹងវិវាទជាមួយនឹងប្រទេសអ៊ុយក្រែន ហើយហេតុអ្វីបានជាសហរដ្ឋអាមេរិកមានចំណាប់អារម្មណ៍ទៅលើបញ្ហារវាងប្រទេសរុស្ស៊ី និងប្រទេសអ៊ុយក្រែន?

ដើមចមនៃជម្លោះរវាងរុស្ស៊ីនិងអ៊ុយក្រែន

ជម្លោះរវាងប្រទេសរុស្ស៊ីនិងប្រទេសអ៊ុយក្រែនបានកកើតឡើងចាប់តាំងពីឆ្នាំ២០១៣មកម្ល៉េះ ដោយសារ ព្រឹត្តិការណ៍ Euromaidan ហើយព្រឹត្តិការណ៍នេះក៏ជារបត់នៃទំនាក់ទំនងរវាងប្រទេសទាំងពីរ។ Euromaidan គឺជាការធ្វើបាតុកម្មរបស់ប្រជាជនអ៊ុយក្រែនក្នុងការតវ៉ាប្រឆាំងនឹងសេចក្តីសម្រេចរបស់រដ្ឋាភិបាលដែលទំនោរទៅរដ្ឋាភិបាលរុស្ស៊ីក្នុងការពន្យារពេលក្នុងការចុះកិច្ចព្រមព្រៀងជាមួយនឹងសហភាពអឺរ៉ុបដែលជាកិច្ចព្រមព្រៀងសំខាន់សម្រាប់ប្រទេសអ៊ុយក្រែនក្នុងការក្លាយជាសមាជិករបស់សហភាពអឺរ៉ុប។ ការធ្វើបាតុកម្មនេះបានបញ្ចប់ដោយក្រុមបាតុករទទួលបានជ័យជំនះ ហើយប្រធានាធិបតីអ៊ុយក្រែននាពេលនោះគឺ លោក Viktor Fedorovych Yanukovych បានភៀសខ្លួនទៅប្រទេសរុស្ស៊ី។ ដោយឃើញពីភាពជោគជ័យរបស់ក្រុមបាតុករដែលមិនពេញចិត្តនឹងឥទ្ធិពលរបស់ប្រទេសរុស្ស៊ី ក៏ដូចជាការអះអាងថាការពារសុវត្ថិភាពរបស់ជនជាតិរុស្ស៊ីនៅក្នុងប្រទេសអ៊ុយក្រែន រដ្ឋាភិបាលពូទីនបានពង្រាយកងទ័ពចូលឈ្លានពានកាន់កាប់តំបន់Donbas និងតំបន់ Crimea រហូតមកដល់សព្វថ្ងៃ។

រុស្ស៊ីក្រោមការគ្រប់គ្រងរបស់លោក ពូទីន

ប្រទេសរុស្ស៊ីនៅក្រោមការគ្រប់គ្រងរបស់លោក ពូទីន មានគោលនយោបាយដ៏សំខាន់មួយគឺស្តារមុខមាត់ឱ្យប្រទេសរុស្ស៊ីនៅក្នុងឆាកអន្តរជាតិក្រោយពីសហភាពសូវៀតបានបែកបាក់ក្នុងចុងសតវត្សរ៍ទី២០។ ដើម្បីស្តារមុខមាត់ក៏ដូចជាឥទ្ធិពលរបស់ប្រទេស ប្រមុខថ្នាក់ដឹកនាំនិងរដ្ឋាភិបាលបានផ្តោតសំខាន់ទៅលើការពង្រឹងឥទ្ធិពលរបស់ខ្លួននៅក្នុងបណ្តាប្រទេសដែលជាអតីតសមាជិករបស់សហភាពសូវៀត។ ប្រទេសអ៊ុយក្រែនជាមុខសញ្ញាដ៏ចម្បងមួយរបស់ប្រទេសរុស្ស៊ីពីព្រោះទីតាំងភូមិសាស្រ្ត និងប្រវត្តិសាស្ត្ររបស់ប្រទេសអ៊ុយក្រែនគឺស្អិតរមួតជាមួយនឹងអរិយធម៌របស់រុស្ស៊ី។ ជាក់ស្តែងបើយោងតាមឯកសាររបស់ SIL Ethnologue ប្រទេសអ៊ុយក្រែនគឺជាប្រទេសក្រៅពីប្រទេសរុស្ស៊ីដែលមានចំនួនជនជាតិរុស្ស៊ីច្រើនជាងគេ ដល់ទៅប្រមាណ៨លាននាក់ទឹកដីដែលជាប្រទេសអ៊ុយក្រែនបច្ចុប្បន្នក៏មានសារៈសំខាន់ចំពោះក្រអៅបេះដូងជនជាតិរុស្ស៊ីផងដែរ ពីព្រោះប្រទេសអ៊ុយក្រែន ជាពិសេសគឺរដ្ឋធានីគៀវ(Kyiv)គឺជាទីកន្លែងកំនើតនៃអរិយធម៍របស់ជនជាតិរុស្ស៊ីដែលជាកន្លែងដែលកកើតរដ្ឋ Kievan Rusជារដ្ឋដែលបង្កើតឡើងថោយបុព្វបុរសជនជាតិរូស្ស៊ី អ៊ុយក្រែន និងបេឡារូស។ មកដល់សម័យសង្រ្គាមត្រជាក់ ទីក្រុងគៀវក៏បានដើរតួនាទីយ៉ាងសំខាន់នៅក្នុងការអភិវឌ្ឍសេដ្ឋកិច្ចដោយវាជាមជ្ឈមណ្ឌលសេដ្ឋកិច្ចដ៏សំខាន់មួយ ក៏ដូចជាទីក្រុងដែលមានប្រជាជនច្រើនជាងគេទីបីនៅក្នុងសហភាពសូវៀត។ រដ្ឋាភិបាលសូវៀតក៏បានសាងសង់ហេដ្ឋារចនាសម្ព័ន្ធជាច្រើននៅក្នុងទឹកដីប្រទេសអ៊ុយក្រែនក៏ដូចជាកំពង់ផែនាវាចម្បាំងនិងបានផ្ទុកក្បាលគ្រាប់បរិមាណូចំនួន១៩០០គ្រឿងនៅទីនោះជាដើម។

សារៈសំខាន់នៃអ៊ុយក្រែន

ប្រទេសអ៊ុយក្រែននៅតែដើរតួនាទីសំខាន់នៅក្នុងគោលនយោបាយរដ្ឋាភិបាលរុស្ស៊ីទោះក្រោយបែកបាក់សហភាពសូវៀតក៏ដោយ។ ជាក់ស្តែងសេដ្ឋកិច្ចនិងស្ថានភាពសង្គមរបស់ប្រទេសទាំងពីរនៅតែមានទំនាក់ទំនងជំពាក់ជំពិនជាមួយគ្នា។ ប្រទេសរុស្ស៊ីក៏ធ្លាប់ជាដៃគូពាណិជ្ជកម្មដែលធំជាងគេរបស់ប្រទេសអ៊ុយក្រែនមុនពេលដែលប្រទេសទាំងពីរមានសង្រ្គាមលើតំបន់Crimea។ ប្រទេសរុស្ស៊ីមានបំណងក្នុងការបញ្ចុះបញ្ចូលប្រទេសអ៊ុយក្រែន ដែលជាអតីតសមាជិកសហភាពសូវៀតឱ្យនៅក្នុងទីផ្សាររួមគឺ Eurasian Economic Union ជាមួយប្រទេសដែលជាអតីតសមាជិកដទៃទៀតដូចជាប្រទេសបេឡារូស អាមេនី និងកាហ្សាក់ស្ថានជាដើម។ មួយវិញទៀត ប្រទេសរូស្ស៊ីក៏បានសាងសង់ប្រព័ន្ធបំពង់ប្រេងឆ្លងកាត់ប្រទេសអ៊ុយក្រែនផងដែរ ដែលប្រព័ន្ធនេះគឺសំខាន់សម្រាប់ប្រទេសរុស្ស៊ីក្នុងការបញ្ចូនប្រេងរបស់ខ្លួនទៅលក់ឱ្យប្រទេសក្នុងអឺរ៉ុបខាងលិចនិងកណ្តាល។

ហេតុអ្វីអាមេរិកត្រូវលូកដៃចូលបញ្ហារុស្ស៊ីនិងអ៊ុយក្រែន?

ចំពោះសហរដ្ឋអាមេរិកវិញ ការការពារបូរណភាពទឹកដីរបស់ប្រទេសអ៊ុយក្រែនគឺសំខាន់ណាស់សម្រាប់សហរដ្ឋអាមេរិក។ ជាក់ស្តែងសហរដ្ឋអាមេរិកបានពង្រឹងកិច្ចសហប្រតិបត្តិការតាមរយៈទ្វេភាគីរវាងរដ្ឋាភិបាលអាមេរិកនិងរដ្ឋាភិបាលអ៊ុនក្រែន ក៏ដូចជាតាមរយៈអង្គការណាតូផងដែរ។ ជាក់ស្តែងនៅក្រោយពេលដែលប្រទេសរុស្ស៊ីពង្រាយកងទ័ពនៅក្នុងតំបន់CrimeaនិងDonbasរបស់ប្រទេសអ៊ុយក្រែន អង្គការណាតូមានភាពស្វិតស្វាញក្នុងការធ្វើទំនាក់ទំនងជាមួយនឹងប្រទេសអ៊ុយក្រែនដើម្បីពង្រឹងកិច្ចសហប្រតិបត្តិការផ្សេងៗលើផ្នែកការពារសន្តិសុខនៅក្នុងតំបន់។ រដ្ឋាភិបាលអ៊ុយក្រែន ជាពិសេសគឺរដ្ឋាភិបាលរបស់លោក Zelensky គឺចាត់ទុកការក្លាយជាសមាជិកអង្គការណាតូជាកិច្ចការសំខាន់មួយសម្រាប់ប្រទេសអ៊ុយក្រែន។ នៅឆ្នាំ២០១៧ សភារបស់អ៊ុយក្រែនបានអនុម័តច្បាប់ដែលជំរុញឱ្យប្រទេសអ៊ុយក្រែនក្លាយជាសមាជិកអង្គការណាតូជាស្នូលមួយនៃគោលនយោបាយសន្តិសុខការបរទេសរបស់ប្រទេសអ៊ុយក្រែន។ មានមូលហេតុពីរដែលសហរដ្ឋអាមេរិកមានចំណាប់អារម្មណ៍លើបញ្ហានេះ។ ទីមួយគឺប្រសិនបើជម្លោះរបស់ប្រទេសអ៊ុយក្រែននិងប្រទេសរុស្ស៊ីឈានទៅរកការប្រើកងកម្លាំងប្រដាប់អាវុធនោះ គឺអាចប៉ះពាល់ដល់សុវត្ថិភាពនិងស្ថិរភាពរបស់សហភាពអឺរ៉ុបដែលជាសម្ព័ន្ធមិត្តរបស់សហរដ្ឋអាមេរិក។ សព្វថ្ងៃនេះប្រទេសអ៊ុយក្រែនគឺជាខែលដែលបាំងសហភាពអឺរ៉ុបពីប្រទេសរុស្ស៊ីកុំឱ្យមានការប៉ះទង្គិចគ្នាដោយផ្ទាល់។ ប្រសិនបើប្រទេសអ៊ុយក្រែនត្រូវបានកាន់កាប់ដោយប្រទេសរុស្ស៊ីបានដោយជោគជ័យ នោះសហភាពអឺរ៉ុបនឹងប្រឈមនឹងគ្រោះថ្នាក់នៃការឈ្លានពានរបស់ប្រទេសរុស្ស៊ី ហើយភាគឺទាំងពីរនឹងតម្លើងកម្លាំងអាវុធនិងយោធាដាក់គ្នាទៅវិញទៅមក ដែលជាហេតុបង្កភាពតានតឹងទៅដល់សន្តិសុខរបស់ទ្វីបអឺរ៉ុបទាំងមូល។ សហរដ្ឋអាមេរិកក៏ត្រូវចំណាយច្រើនដើម្បីពង្រឹងអង្គការណាតូផងដែរ ដែលនេះអាចត្រូវការទាំងដើមទុនច្រើនពីថវិការដ្ឋាភិបាល។ ទីពីរនោះ គឺវាអាចប៉ះពាល់ដល់កិត្យានុភាពរបស់សហរដ្ឋអាមេរិកដែលជាប្រទេសមានអំណាចខ្លាំងជាងគេខាងផ្នែកយោធា។ ប្រសិនបើប្រទេសរុស្ស៊ីឈ្លានពានប្រទេសអ៊ុយក្រែនបានដោយជោគជ័យ នោះអាចសរបញ្ជាក់បានថា សហរដ្ឋអាមេរិកនិងអង្គការណាតូគឺចាប់ផ្តើមចុះខ្សោយហើយ។ គួររំលេចបន្តិចថា កិត្យានុភាពយោធារបស់សហរដ្ឋអាមេរិកបានទទួលរងនូវការខូចខាតយ៉ាងដំណំក្រោយពេលដែលលោកប្រធានាធិបតីសហរដ្ឋអាមេរិកលោក ចូ បៃដិន បានសម្រេចចិត្តក្នុងការបោះបង់ចោលបេសសកម្មនៅក្នុងប្រទេសអាហ្វហា្គនីស្ថាន នាដើមឆ្នាំ២០២១នេះ។

សរុបមក ប្រទេសអ៊ុយក្រែននឹងនៅតែជាមុខសញ្ញារបស់ប្រទេសរុស្ស៊ីដែលជាពិសេសគឺរបបរដ្ឋាភិបាលរបស់លោកពូទីននេះឯង នេះគឺដោយសារតែគោលនយោបាយតបស់លោកដែលចង់ពង្រឹងនូវកិត្យានុភាពនិងអំណាចរបស់ប្រទេសរុស្ស៊ីនៅក្នុងឆាកអន្តរជាតិ ហើយប្រទេសអ៊ុយក្រែនគឺជាមុខសញ្ញាសំខាន់មួយដោយសារតែប្រទេសនេះ មានប្រវត្តិសាស្រ្ត សេដ្ឋកិច្ច ក៏ដូចជាវប្បធម៌ប្រទាក់ប្រទិនជាមួយនឹងប្រទេសនិងអរិយធម៌រុស្ស៊ី។ ប្រទេសអ៊ុយក្រែន នៅក្រោមការដឹកនាំដោយរដ្ឋាភិបាលរបស់លោក Zelensky បច្ចុប្បន្ននេះគឺមានទំនោរទៅរកលោកខាងលិច រាប់ទាំងសហរដ្ឋអាមេរិក។ ចំពោះសហរដ្ឋអាមេរិក ការជួយការពារបូរណភាពទឹកដីរបស់ប្រទេសអ៊ុយក្រែនគឺមានសារសំខាន់ដោយសារតែនេះជាកាលៈទេសៈដែលអាចប៉ះពាល់ដល់កិត្យានុភាពរបស់ខ្លួនក៏ដូចជាអង្គការណាតូផងដែរ ក្រោយពីសហរដ្ឋអាមេរិកបានដកកងទ័ពចេញពីប្រទេសអាហ្វហ្គានីស្ថាន ដែលធ្វើឱ្យប្រទេសអាហ្វហ្គានីស្ថានធ្លាក់ក្រោមការត្រួតត្រារបស់ប្រទេសតាលីប៉ង់ម្តងទៀត។ ម្យ៉ាងវិញទៀត ប្រសិនបើប្រទេសរុស្ស៊ីឈ្លានពានប្រទេសអ៊ុយក្រែនបានដោយជោគជ័យ នោះវាអាចបង្កអស្ថិរភាពនៅក្នុងតំបន់នៃទ្វីបអឺរ៉ុបទាំងមូល និងបង្កហានិភ៏យដល់សហភាពអឺរ៉ុបដែលជាសម្ព័ន្ធមិត្តដ៏សំខាន់សម្រាប់សហរដ្ឋអាមេរិក។

ជាទូទៅកិច្ចសន្យាការងារ​មួយត្រូវបានបញ្ចប់នៅពេលដល់កាលកំណត់ណាមួយដោយបាន ព្រមព្រៀងរបស់គូភាគី ហើយក៏អាចបញ្ចប់មុនកាលកំណត់ដោយសារកំហុសធ្ងន់ធ្ងររបស់និយោជកឬនិយោជិក។ យ៉ាងណាមិញ ការបញ្ចប់កិច្ចសន្យាការងារត្រូវបញ្ចប់តាមនីតិវិធី និងវិធានដែលបាន កំណត់ដោយច្បាប់ការងារ។ ការមិនអនុវត្តតាមនីតិវិធីក្នុងការរំលាយកិច្ចសន្យា ត្រូវបានចាត់ទុកជាការបញ្ចប់ដោយខុសច្បាប់ ហើយអាចជាកម្មវត្ថុក្នុងការទាមទារសំណងនៃការខូចខាតផ្សេងៗពីសំណាក់គូភាគី។ មុនបញ្ចប់កិច្ចសន្យាការងារ គូភាគីត្រូវមានកាតព្វកិច្ចក្នុងការជូនដំណឹងដែលមានកំណត់ក្នុងច្បាប់ កាតព្វកិច្ចក្នុងការសងសំណង កាតព្វកិច្ចក្នុងការជួសជុសការខូចខាត ឬអាចសងជំងឺចិត្តផ្សេងៗ។

ក. នីតិវិធីនៃការជូនដំណឹងនៃកិច្ចសន្យាការងារមានថេរវេលាកំណត់

          យោងតាមមាត្រា ៧៣ នៃច្បាប់ការងារ​១៩៩៧ បានកំណត់ថា កិច្ចសន្យាការងារមានថេរវេលាកំណត់ ត្រូវផុតរលត់តាមធម្មតានូវពេលដល់ពេលកំណត់។ និយោជកមានកាតព្វកិច្ចក្នុងការជូនដំណឹងដែលមាន កំណត់ដូចខាងក្រោម៖

• ប្រសិនបើកិច្ចសន្យាការងារមានថេរវេលាលើសពី ៦ ខែ នោះនិយោជកត្រូវជូនដំណឹងជាមុន ១០ ថ្ងៃ អំពីការផុតរលត់នៃកិច្ចសន្យា ឬការមិនបន្តឡើងវិញនៃកិច្ចសន្យា។
• ប្រសិនបើកិច្ចសន្យាការងារមានថេរវេលាលើសពី ១​ ឆ្នាំ នោះនិយោជកត្រូវជូនដំណឹងជាមុន ១៥ ថ្ងៃ អំពីការផុតរលត់នៃកិច្ចសន្យា ឬការមិនបន្តឡើងវិញនៃកិច្ចសន្យា។

ក្នុងករណីនិយោជកមិនបានជូនដំណឹងដូចដែលបានកំណត់ខាងលើ ឬធ្វេសប្រហែសក្នុង ការជូនដំណឹង នោះកិច្ចសន្យាការងារត្រូវបន្តក្នុងថេរវេលាស្មើនឹងថិរវេលាដែលបានចុះកិច្ចសន្យាគ្រាដំបូង។ ឧទាហរណ៍៖ លោក សុផល បានចុះកិច្ចសន្យាការងារមានថេរវេលា ១ ឆ្នាំ ៦ខែ ជាមួយក្រុមហ៊ុន ក។ ក្នុងករណីលោក សុផលមិនចង់បន្តកិច្ចសន្យាជាមួយក្រុមហ៊ុន ក នោះលោក សុផល ត្រូវជូនដំណឹង ១៥ ថ្ងៃ មុនកាលកំណត់នៃការរំលត់នៃកិច្ចសន្យា។ ប៉ុន្តែក្នុង ករណី លោក សុផល មិនបានជូនដំណឹងអំពីការរលត់នៃកិច្ចសន្យាការងារទេ នោះកិច្ចសន្យារបស់លោកនឹងបន្តសារជាថ្មីមានរយ:ពេល ១ឆ្នាំ ៦ខែ ជាមួយក្រុមហ៊ុន ក ម្តងទៀត ។

ក្រៅពីនេះកិច្ចសន្យាការងារមានថេរវេលាកំណត់ អាចរំលាយមុនកាលកំណត់បាន​ដរាបណាមាន ការព្រមព្រៀងរវាងនយោជិក និងនិយោជក ដែលធ្វើឡើងជាលាយលក្ខណ៍អក្សរ នៅចំពោះមុខអធិការ ការងារ។ ក្រៅពីការព្រមព្រៀងគ្នា ការរំលាយកិច្ចសន្យាមុនកាលកំណត់ អាចកើតចេញដោយសារ កំហុសធ្ងន់ ឬករណីប្រធានសក្តិ។

តើអ្វីជាប្រធានសក្តិ?

ជាទូទៅ ប្រធានសក្តិ គឺជាព្រឹត្តិការណ៍ ដែលកើតឡើងមិនអាចប៉ាន់ស្មានទុកមុន និងមិនអាចជម្នះបាន។ ករណីរាប់ជាប្រធានសក្តិដែល  និយោជិកមិនមានលទ្ធភាពក្នុងការបន្តកិច្ចសន្យាការងារអាចមានដូចជា ករណីនៃការបិទទ្វារសហគ្រាសដែលត្រូវបានតម្រូវដោយអាជ្ញាធរសាធារណ: និងគ្រោះមហន្តរាយ ដូចជា ទឹកជំនន់ រញ្ជួយដី សង្គ្រាម ជាដើម។

តើកំហុសធ្ងន់របស់កម្មករនិយោជិត និងនិយោជកមានអ្វីខ្លះ?

យោងតាមមាត្រា ៨៣ នៃច្បាប់ការងារ ១៩៩៧ បានកំណត់អំពីកំហុសធ្ងន់របស់និយោជក និងនិយោជិត។ ទង្វើដែលចាត់ទុកកំហុសធ្ងន់ គឺជាទង្វើដែលបានរៀបរាប់ដូចខាងក្រោម៖

• កំហុសរបស់និយោជក

១. កលល្បិចបោកបញ្ឆោតដែលប្រើដើម្បីទាក់ទាញកម្មករនិយោជិតឱ្យចុះកិច្ចសន្យា ដែល លក្ខខណ្ឌនោះកម្មករនិយោជិតប្រាកដជាមិនចុះកិច្ចសន្យាទេប្រសិនបើគ្មានការបោកបញ្ឆោត

២. ការមិនព្រមបើកប្រាក់ខែឱ្យទាំងអស់ ឬមួយភាគខ្លះ

៣. ការយឺតយ៉ាវជាច្រើនលើកក្នុងការបើកប្រាក់ឈ្នួល

៤. ការជេរប្រមាថ ការគំរាមកំហែង ការប្រើអំពើហិង្សា ឬការវាយដំ ជាដើម។

• កំហុសរបស់និយោជិត

១. ការលួច ការគេងប្រវ័ញ្ច ការគៃបំបាត់

២. អំពើក្លែងក្លាយបន្លំក្នុងពេលចុះកិច្ចសន្យា ការបង្ហាញលិខិតស្នាមក្លែងក្លាយ ការមិនព្រមប្រតិបត្តិ ការងារ ដូចមានចែងក្នុងកិច្ចសន្យាការងារ ឬការបង្ហាញអាថ៌កំបាំងវិជ្ជាជីវ:

៣. ល្មើសធ្ងន់ចំពោះវិធានវិន័យ សន្តិសុខ និងអនាម័យ

៤. ការជេរប្រមាថ ការគំរាមកំហែង ការប្រើអំពើហិង្សា ឬការវាយដំដល់និយោជក ឬនិយោជិតដទៃទៀត

៥. ការញុះញង់កម្មករនិយោជិតដទៃទៀតឱ្យប្រព្រឹត្តកំហុសធ្ងន់ដែរ

៦. ការឃោសនាសកម្មភាព ឬបាតុកម្មនយោបាយក្នុងសហគ្រាស។

លើសពីនេះទៅទៀត ការរំលាយកិច្ចសន្យាការងារ អាចកើតឡើងដោយឆន្ទ:តែម្ខាងរបស់ភាគី អាចជាឆន្ទ:ខាងនិយោជិត ឬនិយោជក ក្រៅពីករណីកំហុសធ្ងន់ ឬប្រធានសក្តិ។ ការរំលាយកិច្ចសន្យាបែប នេះ គឺជាមូលហេតុក្នុងការទាមទារសំណងជម្ងឺចិត្តរបស់ភាគី។

ខ. អត្ថប្រយោជន៍ដែលទទួលបានបន្ទាប់ពីបញ្ចប់កិច្ចសន្យាការងារ

          ផលប្រយោជន៍ដែលទទួលបាន បន្ទាប់ពីបញ្ចប់កិច្ចសន្យាការងារ បែងចែកដូចខាងក្រោម៖

១. ផលប្រយោជន៍ដែលទទួលបានក្រោយបញ្ចប់កិច្ចសន្យាតាមការកំណត់ធម្មតា៖ កម្មករនិយោជិត ទទួលបាននូវ

• ប្រាក់ឈប់សម្រាកប្រចាំឆ្នាំដែលនៅសល់
• ប្រាក់ឈ្នួលចុងក្រោយ
• និងប្រាក់បំណាច់បញ្ចប់កិច្ចសន្យាស្មើនឹង ៥% នៃប្រាក់ឈ្នួលសរុបក្នុងរយ:ពេលកិច្ចសន្យា។ ឧទាហរណ៍ និយោជិត សុផល បានចុះកិច្ចសន្យាការងារមានថេរវេលា ១ឆ្នាំ ជាមួយ ក្រុមហ៊ុន ក ដែលទទួលបានប្រាក់ឈ្នួល ២០០ ដុល្លារ ក្នុងមួយខែ នោះប្រាក់ឈ្នួលសរុបដែលគាត់ធ្វើការពេញ ១ឆ្នាំ ស្មើ ២៤០០ ដុល្លារ។ ដូច្នេះ ប្រាក់បំណាច់បញ្ចប់កិច្ចសន្យា គឺ ៥% គុណនឹង ២៤០០ ដុល្លារ ស្មើនឹង ១២០ ដុល្លារ។

២. ផលប្រយោជន៍ដែលទទួលបានក្នុងការរំលោយកិច្ចសន្យាមុនកាលកំណត់៖

• ការព្រមព្រៀងគ្នារបស់ភាគី៖ កម្មករនិយោជិតទទួលបាននូវប្រាក់ឈ្នួលចុងក្រោយ និងប្រាក់ ឈប់សម្រាកប្រចាំឆ្នាំដែលនៅសល់
• ការរំលាយដោយឆន្ទ:តែម្ខាងរបស់ភាគី ឬដោយកំហុសធ្ងន់៖ ប្រសិនបើការរំលាយកិច្ចសន្យា កើតចេញពីឆន្ទ:និយោជក ឬកំហុសកើតចេញពីនិយោជក នោះកម្មករនិយោជិតទទួលបាន ប្រាក់ឈ្នួលចុងក្រោយ ប្រាក់ឈប់សម្រាកប្រចាំឆ្នាំដែលនៅសល់ ប្រាក់បំណាច់បញ្ចប់កិច្ចសន្យា ស្មើនឹង ៥% នៃប្រាក់ឈ្នួលសរុបក្នុងរយ:ពេលកិច្ចសន្យា និងសំណងជម្ងឺចិត្តដែលមានចំនួន យ៉ាងតិចស្មើនឹងប្រាក់ឈ្នួល ដែលកម្មករនិយោជិតទទួលបាន រហូតដល់ចប់កិច្ចសន្យា។ ប្រសិនបើការរំលាយកិច្ចសន្យាកើតចេញពីឆន្ទៈកម្មករនិយោជិត ឬកំហុសកើតចេញពីកម្មករ និយោជិតខ្លួនឯង នោះកម្មករនិយោជិតនឹងទទួលបាន ប្រាក់ឈ្នួលចុងក្រោយ ប្រាក់ឈប់សម្រាកប្រចាំឆ្នាំដែលនៅសល់។

គ. នីតិវិធីនៃការជូនដំណឹងនៃកិច្ចសន្យាការងារមានថេរវេលាមិនកំណត់

          ចំពោះកិច្ចសន្យាការងារមានថេរវេលាមិនកំណត់ ការរំលាយកិច្ចសន្យាគឺធ្វើឡើងដោយឆន្ទ: ភាគីតែម្ខាង។ ការរំលាយកិច្ចសន្យានេះ ត្រូវអនុវត្តដោយការជូនដំណឹងជាលាយលក្ខណ៍អក្សរ ដែលភាគីមានបំណងចង់រំលាយកិច្ចសន្យាជាអ្នកជូនដំណឹងដល់ភាគីម្ខាងទៀត អាចជាភាគីខាងនិយោជក ឬជាកម្មករនិយោជិត។ ថិរវេលានៃការជូនដំណឹងជាមុនត្រូវកំណត់ដូចខាងក្រោម៖

• ៧ថ្ងៃ ប្រសិនបើកម្មករនិយោជិតធ្វើការជាប់លាប់ក្នុងសហគ្រាសតិចជាង ៦ខែ
• ១៥ថ្ងៃ ប្រសិនបើកម្មករនិយោជិតធ្វើការជាប់លាប់ក្នុងសហគ្រាសពី ៦ខែ ទៅដល់ ២ឆ្នាំ
• ១​ខែ ប្រសិនបើកម្មករនិយោជិតធ្វើការជាប់លាប់ក្នុងសហគ្រាសពី ២ឆ្នាំ ទៅដល់ ៥ឆ្នាំ
• ២ខែ ប្រសិនបើកម្មករនិយោជិតធ្វើការជាប់លាប់ក្នុងសហគ្រាសពី ៥ឆ្នាំ ទៅដល់ ១០ឆ្នាំ
• ៣ខែ ប្រសិនបើកម្មករនិយោជិតធ្វើការជាប់លាប់ក្នុងសហគ្រាសលើសពី ១០ឆ្នាំ

ដូចមានចែងក្នុងមាត្រា ៨២ នៃច្បាប់ការងារ ១៩៩៧ បានកំណត់ថា ភាគីមិនបាច់គោរពកាតព្វកិច្ច ឱ្យដំណឹងជាមុនក្នុងករណីមានកំហុសធ្ងន់នៃភាគីណាមួយ។

ឃ. អត្ថប្រយោជន៍ដែលទទួលបានបន្ទាប់ពីបញ្ចប់កិច្ចសន្យា

ផលប្រយោជន៍ដែលទទួលបានពីការបញ្ចប់កិច្ចសន្យាការងារ មានកំណត់ក្នុងករណីដូចខាងក្រោម៖

• ករណីកម្មករនិយោជិតលាឈប់ដោយឯកឯង និងមានការជូនដំណឹងត្រឹមត្រូវ៖ កម្មករនិយោជិត ទទួលបានប្រាក់ឈ្នួលចុងក្រោយ ប្រាក់ឈប់សម្រាកប្រចាំឆ្នាំដែលនៅសល់​ ប្រាក់បន្ទាប់បន្សំ ផ្សេងទៀត។
• ករណីកម្មករនិយោជិតលាឈប់ដោយមូលហេតុមិនត្រឹមត្រូវ៖​ មូលហេតុមិនត្រឹមត្រូវ កើតចេញ ពីការមិនជូនដំណឹងនូវពេលបញ្ចប់កិច្ចសន្យា ការបំពានកិច្ចសន្យាធ្ងន់ធ្ងរ ឬកំហុសធ្ងន់ជាដើម។ ដូចនេះកម្មករនិយោជិត ទទួលបាន ប្រាក់ឈ្នួលចុងក្រោយ ប្រាក់ឈប់សម្រាកប្រចាំឆ្នាំដែលនៅសល់។
• ករណីបញ្ចប់កិច្ចសន្យាដោយហេតុផលត្រឹមត្រូវរបស់និយោជក៖ កម្មករនិយោជិតទទួលបាន ប្រាក់ឈ្នួលចុងក្រោយ ប្រាក់ឈប់សម្រាកប្រចាំឆ្នាំដែលនៅសល់ ប្រាក់អំពីការជូនដំណឹង ប្រាក់បំណាច់អតីតភាពការងារមុន និងក្រោយឆ្នាំ ២០១៩
• ករណីរំលាយកិច្ចសន្យាដោយគ្មានហេតុផលត្រឹមត្រូវរបស់និយោជក៖ ​កម្មករនិយោជិតទទួលបាន ប្រាក់ឈ្នួលចុងក្រោយ ប្រាក់ឈប់សម្រាកប្រចាំឆ្នាំដែលនៅសល់ ប្រាក់អំពីការជូនដំណឹង ប្រាក់បំណាច់បណ្តេញចេញ ប្រាក់បំណាច់អតីតភាពការងារមុនឆ្នាំ ២០១៩ និងសំណងជម្ងឺចិត្ត។

មុននឹងមានវត្ដមានរបស់ Omicron ដែលបានរកឃើញនៅថ្ងៃទី២៤ ខែវិច្ឆិកាកន្លងទៅនេះនៅអាហ្រ្វិកខាងត្បូង មេរោគបម្លែងថ្មី Delta ត្រូវបានចាត់ទុកថាជាប្រភេទមេរោគកូវីដ១៩កំពូល ដែលអាចមានសមត្ថភាពឆ្លងលឿន ងាយឱ្យអាចជំងឺធ្លាក់ខ្លួនឈឺធ្ងន់ធ្ងរនិងបាត់បង់ជីវិត។ វត្តមានរបស់មេរោគ Omicron បានធ្វើឱ្យពិភពលោកភ័យព្រួយដោយសារតែមានការសង្ស័យថាមេរោគបម្លែងខ្លួនថ្មីមួយនេះអាចនឹងក្លាយជាដណ្ដើមដំណែងជាមេរោគបម្លែងថ្មីដែលខ្លាំងជាងគេពីមេរោគ Delta និងអាចមានវត្ដមាននៅពាសពេញពិភពលោកនាពេលបន្តិចទៀតនេះ ខណៈប្រទេសលើសពី ៥០ បានប្រកាសពីវត្ដមានរបស់វា។ ដូចនេះ តើសេដ្ឋកិច្ចពិភពអាចនឹងរងផលឥទ្ធិពលយ៉ាងណាពី Omicron?

មេរៀនចាស់បង្កើតឱ្យមានការរឹតបន្តឹង

បើយើងប្រៀបធៀបពីការផ្ទុះមេរោគបម្លែងខ្លួនថ្មី Delta និង Omicron យើងនឹងឃើញថា ដំបូងឡើយ ពិភពលោកនិងជាពិសេសរដ្ឋាភិបាលប្រទេសឥណ្ឌាបានមើលស្រាលស្ថានភាពនិងសមត្ថភាពរបស់ Delta របស់ធ្វើឱ្យមានសោកនាដកម្មនៅឥណ្ឌា និងក្លាយជាមេរោគបម្លែងថ្មីដែលគួរឱ្យព្រួយបារម្ភជាង គេលំដាប់ពិភពលោក។ ខុសពីចំណាត់ការទៅលើមេរោគបម្លែងខ្លួនថ្មី Delta ពិភពលោកក៏ដូចជាប្រទេសដែលបានរកឃើញមេរោគបម្លែងខ្លួនថ្មី Omicron បានចាត់វិធានការដ៏យកចិត្ដទុកដាក់ និងបិទព្រំប្រទេសជាមួយប្រទេសដែលបានរកឃើញមេរោគ Omicron នៅតំបន់អាហ្វ្រិកខាងត្បូង ដើម្បីនាំគ្នាទប់ស្កាត់កុំឱ្យមេរោគនេះរីកសាយភាយក្នុងប្រទេសរបស់ខ្លួន។ ការប្រតិកម្មរហ័សរបស់ពិភពលោកទៅលើមេរោគ Omicron នេះ គឺមកពីមេរៀនពីមុនៗនៃមេរោគបម្លែងខ្លួនថ្មី ជាពិសេស Delta និងការព្រួយបារម្ភពីប្រសិទ្ធិភាពវ៉ាក់សាំងក្នុងការទប់ទល់នឹងមេរោគបម្លែងខ្លួន Omicron។ យ៉ាងណាមិញ ប្រតិកម្មរហ័សនេះមិនត្រូវបានអង្គការសុខភាពពិភពលោកសាទរឡើយ។ ជាមួយគ្នានេះ សូម្បីតែក្រុមហ៊ុន Moderna ដែលជាក្រុមហ៊ុនវាក់សាំងអាមេរិកឈានមុខគេក៏បង្ហាញពីហានិភ័យនៃមេរោគបម្លែងថ្មីនេះដែរ ដោយគិតថាវាក់សាំងរបស់ខ្លួនប្រហែលជាមិនអាចទប់ទល់ជាមួយ Omicron បានទេ។ ក្រឡេកមកមើលទីកន្លែងដែលរកឃើញវត្តមាន Omicron មុនគេវិញ យោងតាមការចេញផ្សាយរបស់សារព័ត៌មាន Bloomberg ករណីឆ្លងថ្មីនៅអាហ្វ្រិកខាងត្បូងបានហក់ឡើងពីជាង ៣០០ ករណីនៅជាង ៣ សប្ដាហ៍មុន មកដល់ជាង ១០០០០ ករណីអំឡុងពេល ៧ ថ្ងៃចុងក្រោយនេះ។ ទោះបីជាពិភពហាក់ចាប់អារម្មណ៍មកលើមេរោគបម្លែងថ្មី Omicron នេះក៏ដោយ ប៉ុន្តែបើយោងតាមការចេញផ្សាយរបស់សារព័ត៌មាន Bloomberg គិតត្រឹតថ្ងៃទី៥ អ្នកជំងឺសឹងតែទាំងអស់មិនត្រូវការពឹងផ្អែកលើអុកស៊ីសែន។

សេដ្ឋកិច្ចពិភពលោក ត្រឹមតែចំហាយ Omicron

ជាក់ស្ដែង ការរឹតត្បិតនានា ទោះតិចឬច្រើន នឹងប៉ះពាល់មកដល់សេដ្ឋកិច្ចពិភពលោក។ ដូចដែលបានរាយរាប់ខាងលើ បន្ទាប់ពីដឹងថាមានវត្តមាន Omicron ភ្លាម ពិភពលោកភ័យខ្លាចរហូតប្រកាសបិទព្រំដែនចេញចូលរៀងៗខ្លួននិងមានវិធានការថ្មីសម្រាប់អ្នកចូលស្រុក ដែលនេះគឺជាសញ្ញាណមិនល្អឡើយសម្រាប់វិស័យទេសចរណ៍ និងសង្វាក់ផលិតកម្ម។ មិនតែប៉ុណ្ណោះ ត្រឹមតែចំហាយរបស់ Omicron បានធ្វើឱ្យអ្នកវិនិយោគលើទីផ្សារភាគហ៊ុនជ្រួលច្របល់នាំគ្នាលក់ចេញហ៊ុនរបស់ខ្លួនដោយសារភ័យខ្លាចការធ្លាក់ចុះនៃសេដ្ឋកិច្ច ដែលធ្វើឱ្យទីផ្សារភាគហ៊ុនជាច្រើនលូតពណ៌ក្រហមនិងដាំក្បាលចុះយ៉ាងគំហុគ។ មិនតែប៉ុណ្ណោះ ភាពស្រពិចស្រពិលនៃគុណភាពវ៉ាក់សាំងក្នុងការទប់ទល់ជាមួយ Omicron ក៏បានគម្រាមកំហែងនូវផែនការរបស់ប្រទេសជាច្រើននៅអាស៊ីប៉ាស៊ីហ្វិកក្នុងការរស់នៅជាមួយកូវីដ១៩ ដែលជាហានិភ័យយ៉ាងធំនៃការបើកសកម្មភាពសេដ្ឋកិច្ចឡើងវិញ នេះដោយសារតែសេដ្ឋកិច្ចនៅក្នុងតំបន់អាស៊ីប៉ាស៊ីហ្វិក ដែលជាពិសេសប្រទេសជាសមាជិកអាស៊ានបានត្រដាបត្រដួសជាមួយការបង្អាក់សេដ្ឋកិច្ចអស់ជាង ២ ឆ្នាំមកហើយ។ ឧទាហរណ៍ជាក់ស្ដែង ប្រទេសថៃបាននិងកំពុងបន្តបាត់ប្រាក់ចំណូលរបស់ខ្លួនពីវិស័យទេសចរណ៍ ដែលវិស័យនេះបានជួយរកប្រាក់ចំណូលឱ្យសេដ្ឋកិច្ចថៃយ៉ាងច្រើន។ ដោយសារតែខ្លាចសេដ្ឋកិច្ចស្លាប់និងពិបាកងើបឡើងវិញ រាជរដ្ឋាភិបាលប្រទេសថៃបានសម្រេចបើកទេសចរណ៍វាក់សាំងនិងបន្ថូរបន្ថយវិធានការលើកូវីដ១៩ក៏ទោះបីជាប្រទេសរបស់ខ្លួនកំពុងធ្លាក់ខ្លួនចូលទៅក្នុងវិបត្ដិកូវីដ១៩យ៉ាងធ្ងន់ធ្ងរ។ តាមពិតទៅ ប្រសិនបើសេដ្ឋកិច្ចទើបតែថប់ដង្ហើម នោះ Omicron ប្រហែលជាមិនអាចជះឥទ្ធិពលលើសេដ្ឋកិច្ចឱ្យធ្ងន់ធ្ងរប៉ុន្មានទេ ប៉ុន្តែជាក់ស្ដែង សេដ្ឋកិច្ចពិភពលោកបានថប់អស់ជាច្រើនខែ ហើយប្រសិនបើបន្តថប់ដោយសារ Omicron ទៀត នោះនឹងអាចរាលដាលរហូតអាចឈានទៅដល់ការសភាពពិបាកធ្វើឱ្យសេដ្ឋកិច្ចងើបឡើងវិញនិងរយៈពេលដែលកសាងសេដ្ឋកិច្ចឡើងវិញអាចត្រូវចំណាយពេលយូរ។

យប់យូរសុបិនច្រើន!!! កូវីដ១៩យូរអាចធ្វើឱ្យសេដ្ឋកិច្ចថប់ដង្ហើម

ទោះបីមានចរាចរណ៍នៃវាក់សាំងដែលជាក្ដីសង្ឃឹមរបស់ពិភពលោក ប៉ុន្តែសេដ្ឋកិច្ចពិភពលោកនៅតែស្ថិតនៅក្នុងស្ថានភាពស្រពិចស្រពិលដោយសារកត្តាធំៗចំនួន ២។ ទី ១ ពិភពលោកកំពុងជួបប្រទះនឹងការកើនឡើងអតិផរណា។ United Nations on Trade and Development (UNCTAD) បានចេញរបាយការណ៍ស្ដីពីកំណើននៃអតិផរណាពិភពលោក ដែលនៅចន្លោះ២០២១-២០២៣ ថ្លៃទិញ (Consumer Price) នឹងហក់ឡើង ១.៥% និងការឡើងថ្លៃនៃតម្លៃនាំចូលពិភពលោកដល់១១%។ ការឡើងថ្លៃនៃការដឹកជញ្ជូននេះអាចបណ្ដាលមកពីបិទខ្ទប់ប្រទេសនិងភាពរអាក់រអួលនៃសង្វាក់ផលិតកម្មជាង ១៨ ខែដែលបង្កឡើងមួយភាគធំពីកូវីដ១៩។

ទី ២ គឺសេដ្ឋកិច្ចរបស់ប្រទេសមហាអំណាចកំពុងតែមានបញ្ហាសេដ្ឋកិច្ច។ ជាក់ស្ដែង ត្បិតតែប្រទេសចិនបានដើរចេញពីឆ្នាំ២០២០ដោយមានកំណើនសេដ្ឋកិច្ចវិជ្ជមាននិងរឹងមាំ ប៉ុន្តែប្រទេសមហាអំណាចសេដ្ឋកិច្ចលេខ ២ រូបនេះបាននិងកំពុងជួបប្រទេសបញ្ហាបំណុលនិងអចលនទ្រព្យដែលបណ្ដាលមកពីការដួលរលំនៃក្រុមហ៊ុន EverGrande វិធានការគ្មានកូវីដ១៩ (Zero Covid) និងបញ្ហាវិបត្តិថាមពលជាដើម ដែលជាហេតុធ្វើឱ្យកំណើនសេដ្ឋកិច្ចធ្លាក់ចាប់ពីត្រីមាសទី ២ មក។ ជាមួយគ្នានេះដែរ សហរដ្ឋអាមេរិកក៏ជួបប្រទេសនូវវិបត្ដិថាមពលយ៉ាងធ្ងន់ធ្ងរ ដែលធ្វើឱ្យមានការកើនឡើងនូវអតិផរណា។ តម្លៃប្រេងឥន្ធនៈកើនឡើងឥតឈប់ឈរចាប់ពីខែមករា រហូតដល់ខែកញ្ញា បើយើងមើលក្រាបរបស់ U.S. Energy Production Administration ដែលកើនឡើងពី ២,២៥ ដុល្លារអាមេរិក នៅខែមករា រហូតមកដល់ ៣,១៧ ដុល្លារអាមេរិក នៅខែកញ្ញា។ ការឡើងថ្លៃនៃប្រេងឥន្ធនៈនេះក៏បានជំរុញឱ្យលោកប្រធានាធិបតីចូ បៃឌិន បើកការស៊ើបអង្កេត និងប្រើប្រាស់ប្រេងស្តុកទុកដើម្បីទប់នៃការឡើងថ្លៃនៃប្រេងឥន្ធនៈ។ គួររំលឹកបន្តិចថា បើយោងតាម United Nations on Trade and Development (UNCTAD) ប្រទេសមហាអំណាចសេដ្ឋកិច្ចទាំង ២ នេះក៏ឡើងថ្លៃទិញ (Consumer Goods) ផងដែរ ដែលចិនកើនឡើង១.៤% និងអាមេរិកកើនឡើង ១.២%។

ដូចនេះ ប្រសិនបើ Omicron ពិតជាខ្លាំង ឬមានមេរោគបម្លែងថ្មីណាដែលអាចផ្ដួលជើងឯក Delta ហើយក្លាយជាមេរោគបម្លែងថ្មីដែលឆ្លងលឿននិងសាហាវជាងគេលំដាប់ពិភពលោក ដែលជាហេតុធ្វើឱ្យរដ្ឋាភិបាលនៅសកលលោកត្រូវបង្ខំចិត្តបន្តការរឹតត្បិត នោះសេដ្ឋកិច្ចពិភពលោកនឹងអាចប្រៀបដូចត្រីនៅបឹងតែរីងទឹកអស់រយៈពេលយូរ។ គុណភាពវាក់សាំង និងបច្ចេកវិទ្យាដែលព្យាបាលកូវីដ១៩កុំឱ្យមនុស្សធ្លាក់ខ្លួនឈឺប្រៀបដូចជាទឹកភ្លៀងដើម្បីឱ្យសេដ្ឋកិច្ចអាចបន្តដង្ហើមឡើងវិញបាន។

តើបុគ្គលដែលមានអាយុក្រោម១៨ឆ្នាំ អាច (១) ប្រកបកិច្ចការជំនួញ (២) ក្លាយជាបុគ្គលិកឬជាកម្មករនិយោជិត (៣) ឬរៀបអាពាហ៍ពិពាហ៍បានដែរឬទេ?

នៅក្នុងបរិបទសង្គមរបស់យើងជាគោលការណ៍មានតែបុគ្គលដែលមានអាយុ១៨ឆ្នាំឡើងទៅទេទើបទទទួលបានសិទ្ធិពេញលេញនៅក្នុងការប្រកបកិច្ចការជំនួញដោយឯករាជ្យ ក្លាយជាបុគ្គលិកឬជាកម្មករនិយោជិតរបស់ក្រុមហ៊ុន ឬសហគ្រាសផ្សេងបាន។ ចំណែកការរៀបអាពាហ៍ពិពាហ៍ក៏ដូចគ្នាដែរជាគោលការណ៍មានតែបុគ្គលដែលមានអាយុគ្រប់១៨ឆ្នាំតែប៉ុណ្ណោះទើបអាចរៀបអាពាហ៍ពិពាហ៍បាន។

តើតើច្បាប់បានកំណត់លក្ខខណ្ឌដូចម្ដេចខ្លះដើម្បីឱ្យអនីតិជនអាចប្រកបកិច្ចការទាំងនោះបាន?

អនីតិជនដែលអាចប្រកបអាជីវកម្មផ្សេងៗបានលុះត្រាតែមានការយល់ព្រមពីឪពុកម្ដាយ ឬអ្នកអាណាព្យាបាលសម្រាប់អនីតិជនជាមុនសិន។ ការទទួលបានការអនុញ្ញាត គឺធ្វើឱ្យអនីតិជននោះអាចប្រកបអាជីវកម្មផ្សេងៗ ដោយទុកចិត្តចំពោះសកម្មភាពរបស់ខ្លួនផង ព្រមទាំងផ្ដល់សេចក្ដីទុកចិត្តចំពោះដៃគូអាជីវកម្មរបស់ខ្លួនផង។ ពីព្រោះថានៅក្នុងមាត្រា១៨ នៃក្រមរដ្ឋប្បវេណី បានកំណត់ថា សកម្មភាពដែលអនីតិជនបានធ្វើដោយមិនបានទទួលការយល់ព្រមពីអ្នកមានសិទ្ធិអំណាចមេបា ឬអ្នកអាណាព្យាបាលសម្រាប់អនីតិជន អាចលុបចោលបាន។ ក៏ប៉ុន្តែមិនមែនគ្រប់សកម្មភាពរបស់អនីតិជនសុទ្ធតែអាចលុបចោលដោយឪពុកម្ដាយ ឬអ្នកអាណាព្យាបាល នោះទេ។ មានករណីមួយចំនួនដែលឪពុកម្ដាយ ឬអ្នកអាណាព្យាបាលមិនអាចលុបចោលបាន ដូចជា សកម្មភាពដែលទទួលបានសិទ្ធិលើទ្រព្យសម្បត្តិ ឬឱ្យរួចផុតពីកាតព្វកិច្ច ឬសកម្មភាពដែលទាក់ទងនឹងជីវភាពរស់នៅប្រចាំថ្ងៃ នេះបើមាត្រា១៨ ដដែល។

ក្រៅពីការទទួលបានយល់ព្រមពីឪពុកម្ដាយ ឬអ្នកអាណាព្យាបាល អនីតិជនអាចដាក់ពាក្យសុំដើម្បីទទួលបានអត្តាធីនភាពផងដែរ។ អត្តាធីនភាព គឺរបបម្យ៉ាងដែលអនុញ្ញាតអនីតិជនដែលមានអាយុដល់១៦ឆ្នាំ មានសិទ្ធិដូចនីតិជនដែរ។ ដើម្បីទទួលបានអត្តាធីនភាពនេះ អនីតិជនត្រូវមានដល់១៦ឆ្នាំ ហើយដាក់ពាក្យសុំទៅតុលាការ ដើម្បីតុលាការពិចារណា និងប្រកាសអំពីរបបនេះបាន។ នៅពេលទទួលបានអត្តាធីនភាព អនីតិជននោះ និងទទួលបាននីតិភាព ពោលគឺសិទ្ធិ និងការសម្រេចចិត្តផ្សេងៗ អាចអនុវត្តបានដោយឯករាជ្យ។

ការប្រកបកិច្ចការងារជាបុគ្គលិក ឬកម្មករនិយោជិតរបស់អនីតិជន

យោងតាមច្បាប់ស្ដីពីការងារមាត្រា ១៧៧ កថាខណ្ឌទី១ អាយុអប្បបរមាអាចចូលធ្វើការជាកម្មករនិយោជិត ត្រូវបានកំណត់ត្រឹម១៥ឆ្នាំ។ នេះមានន័យថាអនីតិជនដែលមានអាយុតិចជាង១៨ឆ្នាំ អាចប្រកបការងារបាន ក៏ប៉ុន្តែត្រូវអនុលោមតាមនីតិវិធី ដូចដែលមានចែងនៅក្នុងប្រកាសលេខ ៤៦៧ ចុះថ្ងៃទី២០ ខែវិច្ឆិកាឆ្នាំ២០១៥ស្ដីពីនីតិវិធីនៃការជ្រើសរើសកម្មករនិយោជិតវ័យក្មេងនៅតាមសហគ្រាស គ្រឹះស្ថាន។ប្រកាសនេះបានកំណត់អំពីលក្ខខណ្ឌអាយុ លក្ខខណ្ឌការងារ ឯកសារចាំបាច់សម្រាប់ទទួលកម្មករនិយោជិតវ័យក្មេងឱ្យចូលធ្វើការ និងរយៈពេលនៃការធ្វើការជាដើម។

ការរៀបអាពាហ៍ពិពាហ៍របស់អនីតិជន

យោងតាមក្រមរដ្ឋប្បវេណី មាត្រា៩៤៨ ជាគោលការណ៍បុរស និងនារីដែលមិនទាន់ដល់នីតិភាព មិនអាចរៀបអាពាហ៍ពិពាហ៍បានឡើយ។ ក៏ប៉ុន្តែ ក្នុងករណីដែលភាគីម្ខាង មានអាយុយ៉ាងតិច ១៨ ហើយម្ខាងទៀតជាអនីតិជនដែលមានអាយុមិនតិចជាង ១៦ឆ្នាំ អាចរៀបអាពាហ៍ពិពាហ៍បាន។ ការរៀបអាពាហ៍ពិពាហ៍នេះ ត្រូវមានការយល់ព្រមពីឪពុកម្ដាយ ឬអ្នកអាណាព្យាបាលសម្រាប់អនីតិជនជាមុនសិន។

សរុបជារួមមកទោះបីជាអនីតិជនមិនទាន់គ្រប់អាយុ១៨ឆ្នាំ ក៏ដោយ ក៏ពួកគេអាចទទួលបានសិទ្ធិនៅក្នុងការប្រកបអាជីវកម្ម ការប្រកបកិច្ចការងារជាបុគ្គលិក ឬកម្មករនិយោជិតរបស់សហគ្រាស ឬអាចរៀបអាពាហ៍ពិពាហ៍បានទៀតផង ឱ្យតែពួកគេអនុលោមទៅតាមច្បាប់ដែលបានកំណត់។ ការអនុលោមតាមច្បាប់នេះ និងធ្វើឱ្យកិច្ចសន្យានៅក្នុងជំនួញ កិច្ចសន្យាការងារ និងការរៀបអាពាហ៍ពិពាហ៍របស់ពួកគេមានសុពលភាពតាមច្បាប់។

សមុទ្រចិនខាងត្បូង គឺជាដែនទឹកទីតាំងភូមិសាស្ត្រស្នូលដ៏មានសារៈសំខាន់ មួយក្នុងពិភពលោកក្នុងពេលបច្ចុប្បន្នដោយសារតែតំបន់នេះកំពុងតែមានសក្តានុពលយ៉ាងខ្លាំងសម្រាប់ការធ្វើនាវាចរដឹកទំនិញនៅលើផ្ទៃទឹក។ ផ្ទៃសមុទ្រនេះបានក្តោបក្ដាប់ដល់ទៅដល់ ៣០% នៃការដឹកជញ្ជូនទូទាំងពិភពលោក ឆ្ពោះទៅកាន់ទីផ្សារសេដ្ឋកិច្ចសំខាន់ៗនៅជុំវិញពិភពលោក។ មិនតែប៉ុណ្ណោះសមុទ្រចិនខាងត្បូងនេះជាទីតាំងដែលសម្បូរទៅដោយធនធានធម្មជាតិមានតម្លៃដ៏សម្បើម ព្រមទាំងអាចផ្ដល់នូវផលប្រយោជន៍សេដ្ឋកិច្ចយ៉ាងច្រើនមហិមាទៅដល់ប្រទេសណាដែលអាចគ្រប់គ្រងតំបន់នេះបាន។ សម្បត្តិធម្មជាតិសំខាន់ៗទាំងនោះរួមមានដូចជា ប្រេងប្រហែល១១ពាន់លានបារ៉ែល ឧស្ម័នធម្មជាតិប្រមាណ១៩០ពាន់លានហ្វីតគូប ធនធាននេសាទចំនួន១០%នៃផលិតសរុបលើពិភពលោក រួមជាមួយជីវចម្រុះជាច្រើនប្រភេទទៀតផង។ ដោយសារតែផលប្រយោជន៍ដ៏ធំបែបនេះហើយ ទើបបណ្ដាលឱ្យប្រទេសដែលនៅជុំវិញសមុទ្រចិនខាងត្បូងរួមមាន ចិន វៀតណាម ម៉ាឡេស៊ី ហ្វីលីពីន និងព្រុយណេ បានព្យាយាមបង្កើតឱ្យមានទីតាំងឈរជើងនៅតាមដែនទឹករបស់ពួកគេរៀងខ្លួន ដើម្បីក្រសោបយកផលប្រយោជន៍នៃតំបន់ដ៏អំណោយផលមួយនេះ។ ទន្ទឹមនឹងបង្កើតទីតាំងឈរជើង ប្រទេសទាំងអស់បានសម្រេចអនុវត្តច្បាប់របស់អង្គការសហប្រជាជាតិ ដែលបានលើកឡើងថា ដែនសមុទ្ររបស់ប្រទេសមួយមានចម្ងាយលាតសន្ធឹង៣៧០គីឡូម៉ែត្រ ពីច្រាំងសមុទ្ររបស់ខ្លួន ហើយប្រទេសគ្រប់ភាគីទាំងអស់បានកំណត់យកកម្រិត៣៧០គីឡូម៉ែត្រ ដើម្បីលាតសន្ធឹងកំណត់យកដែនទឹករបស់ខ្លួន។ ប៉ុន្តែក្នុងចំណោមប្រទេសទាំងនោះប្រទេសចិនកំពុងតែបង្ហាញជំហរក្នុងការវាទទីខ្លាំងក្លាជាងគេ នៅក្នុងតំបន់ ហើយចង់គ្រប់គ្រងដែនទឹកនៅសមុទ្រចិនខាងត្បូងស្ទើរទាំងស្រុងដើម្បីពង្រីកអំណាចគ្រប់គ្រងផ្លូវពាណិជ្ជកម្ម កាន់កាប់ទីតាំងភូមិសាស្ត្រនយោបាយ និងប្រមូលយកធនធានធម្មជាតិ។

ការទាមទាររបស់ចិនទៅលើសមុទ្រចិនខាងត្បូងនេះ បានបណ្ដាលឱ្យមហាអំណាចធំៗនៅលើពិភពលោកដូចជា សហភាពអឺរ៉ុប អាមេរិក និងអូស្ត្រាលីជាដើម បានបង្ហាញអាកប្បកិរិយាមិនគាំទ្រកាយវិការចិន ដោយសារតែនៅពេលដែលប្រទេសចិនកាន់កាប់សមុទ្រចិនខាងត្បូងពេញលេញ នោះនឹងអាចគម្រាមកំហែងទាំងផ្នែកពាណិជ្ជកម្ម-ដឹកជញ្ជូន និងវិស័យយោធា។ រីឯប្រទេសតូចៗដែលមានវត្តមាននៅក្នុងតំបន់សមុទ្រចិនខាងត្បូងតែងតែមានស្ថានភាពគគុក និងភាពចម្រូងចម្រាសផ្នែកការទូតឥតស្រាកស្រាន្តជាមួយប្រទេសចិន។

ព្រឹត្តិការណ៍សំខាន់ៗដែលជាដើមចមនៃវិវាទក្នុងតំបន់សមុទ្រចិនខាងត្បូង

នៅឆ្នាំ១៩៤៧ ប្រទេសចិនដែលស្ថិតក្រោមការគ្រប់គ្រងរបស់លោក ឈៀង កៃឈៀក (Chaing Kai-Sek) បានបង្កើតឱ្យមានការកំណត់ព្រំដែនទឹកដ៏ស្មុគស្មាញមួយ ហៅថា រង្វាស់បន្ទាត់៩កំណាត់ (9 Dash line) ដោយហ៊ុមព័ទ្ធសមុទ្រចិនខាងត្បូងស្ទើរតែទាំងស្រុង ហើយបានកាត់យកប្រជុំកោះស្ព្រ៊ែតលី និងប្រជុំកោះផារ៉ាសែលជាដែនកោះរបស់ចិន ដែលនេះគឺជាចំណុចចាប់ផ្ដើមដែលនាំឱ្យមានបញ្ហាវិវាទ។

ថ្ងៃទី ១១ ខែមិថុនា ១៩៧៨ លោកប្រធានាធិបតីហ្វីលីពីន ហ្វឺឌីណាន់ ម៉ាកូស (Ferdinand Marcos) បានប្រកាសថា ប្រជុំកោះកាឡាយ៉ាន(Kalayaan) ដែលនៅជុំជាមួយប្រជុំកោះស្ព្រ៊ែតលីគឺជាដែនកោះរបស់ហ្វីលីពីននិងជាផ្នែកមួយនៃខេត្តផាឡាវ៉ាន់(Palawan) ហើយបានទាមទារយកធ្វើតំបន់សេដ្ឋកិច្ចផ្ដាច់មុខសម្រាប់ហ្វីលីពីននាពេលនោះ ដោយយោង តាមគោលការណ៍ច្បាប់អង្គការសហប្រជាជាតិដោយកំណត់យកដែនទឹករបស់ខ្លួន មានចម្ងាយ៣៧០គីឡូម៉ែត្រពីឆ្នេរសមុទ្រ។ លើសពីនេះនៅអំឡុងដើមទសវត្សន៍ទី៨០ រដ្ឋាភិបាលក្រុងប៉េកាំង កូឡាឡាំពួ ម៉ានីល និងហាណូយ បានចាប់ផ្ដើម ពង្រាយកងទ័ពរបស់គេរៀងៗខ្លួន នៅតាមប្រជុំកោះស្ព្រ៊ែតលី ដោយអនុវត្តតាមច្បាប់របស់អង្គការសហប្រជាជាតិដូចប្រទេសហ្វីលីពីនដែរ។

ការប៉ះទង្គិចគ្នាបានកើតឡើងជាបន្តបន្ទាប់នៅទីប្រជុំកោះ ស្ព្រ៊ែតលី ហើយការប៉ះទង្គិចនេះភាគច្រើនកើតមានឡើង រវាងចិន និងប្រទេសនៅក្នុងតំបន់អាស៊ីអាគ្នេយ៍ ដែលមានវៀតណាម ហ្វីលីពីន និងម៉ាឡេស៊ី ហើយការប៉ះទង្គិចគ្នានេះគឺកាន់តែតានតឹងឡើងពីមួយថ្ងៃទៅមួយថ្ងៃរហូតក្លាយជាជម្លោះអន្តរជាតិមកទល់សព្វថ្ងៃ។ នៅអំឡុងខែ មីនា ឆ្នាំ២០០៩ មន្ទីរបញ្ចកោណរបស់អាមេរិកបានធ្វើសេចក្ដីរាយការណ៍មួយដោយបានលើកឡើងថា នាវាចម្បាំងចិនចំនួនប្រាំគ្រឿងបានធ្វើការបណ្ដេញនាវាឃ្លាំមើលសមុទ្ររបស់អាមេរិក ខណៈដែលនាវាអាមេរិកកំពុងតែល្បាតនៅក្នុងដែលសមុទ្រអន្តរជាតិ ដោយអាមេរិកបានបញ្ជាក់ថា ចិនបានធ្វើខុសច្បាប់សមុទ្រអន្តរជាតិរបស់អង្គការសហប្រជាជាតិ។ បន្ទាប់មកនៅក្នុងឆ្នាំនៅថ្ងៃទី២៣ ខែកក្កដា ឆ្នាំ២០១០ រដ្ឋមន្ត្រីការបរទេសអាមេរិក អ្នកស្រី ហ៊ីលឡារី គ្លីនតុន (Hillary Clinton) បានប្រកាសថា បញ្ហាវិវាទដែលកំពុងតែកើតមាននៅក្នុងសមុទ្រចិនខាងត្បូង គឺជាបញ្ហាដែលសហរដ្ឋអាមេរិកចាប់អារម្មណ៍។

វត្តមានរបស់ភាគីទី៣ចូលមកពាក់ព័ន្ធក្នុងជម្លោះនេះ

ក្រៅពី ភាគីពាក់ព័ន្ធទាំង៦ ក៏បានលេចចេញនូវវត្តមានភាគីដែលមិនជាប់ពាក់ព័ន្ធជាច្រើនចូលមកស្វែងរកភាពខុសត្រូវនិងដំណោះស្រាយរួមមួយនៅក្នុងជម្លោះនេះផងដែរ។ ការលូកដៃចូលមកក្នុងជម្លោះដែនសមុទ្រដែលមានតម្លៃមហាសាលនេះគឺគេចមិនផុតពីវត្តមាននៃប្រទេសមហាអំណាចដូចជា អាមេរិក សហភាពអឺរ៉ុប សម្ព័ន្ធមិត្តត្រីភាគី AUKUS ក៏ដូចជាសមាជិកនៃសមាគមន៍ប្រជាជាតិអាស៊ីអាគ្នេយ៍ខ្លួនឯងផ្ទាល់ជាដើម។ ហេតុផលចម្បងមួយដែលប្រទេសមហាអំណាចទាំងនោះបានលើកឡើងគឺ ចូលរួមដើម្បីផ្សះផ្សារ រក្សាស្ថិរភាពនិងសន្តិសុខក្នុងតំបន់អាស៊ី និងដើម្បីធ្វើជាខ្នងបង្អែកដល់ប្រទេសមានជម្លោះដែលជាសម្ព័ន្ធមិត្តរបស់ខ្លួនប្រឆាំងនឹងចិន។ រីឯប្រទេសចិនវិញតែងតែចង់ឱ្យមានការដោះស្រាយលើបញ្ហាសមុទ្រចិនខាងត្បូងនេះរវាងប្រទេសនិងប្រទេស ជាជាងការលូកដៃរបស់ភាគីមិនជាប់ពាក់ព័ន្ធ ជាពិសេសអាមេរិកនិងអាស៊ានទាំងមូល។

សរុបសេចក្ដីមក បញ្ហាសមុទ្រចិនខាងត្បូងនេះនឹងបន្តក្លាយជាជម្លោះរ៉ាំរ៉ៃដោយហេតុថា ភាគីពាក់ព័ន្ធនីមួយៗមានគោលជំហរច្បាស់លាស់និងដាច់ដោយឡែកពីគ្នាហើយមិនអាចប្រកាន់យកនូវដំណោះស្រាយរួមមួយ។ ម្យ៉ាងវិញទៀត បញ្ហានេះក៏ត្រូវបានប្រែក្លាយជាទីតាំងវាទីឥទ្ធិពលនិងភាពខ្លាំងរបស់មហាអំណាចឥតស្រាកស្រាន្ត ហើយក្នុងស្ថានការណ៍ដ៍អាក្រក់ណាមួយ ការប្រឈមមុខដាក់គ្នាផ្នែកប្រដាប់អាវុធតាមផ្លូវទឹកឬផ្លូវអាកាសក៏អាចនឹងកើតមានឡើង។