១. មូលដ្ឋានគ្រឹះនៃសេរីភាវូបនីយកម្មពាណិជ្ជកម្មសម័យបច្ចុប្បន្ន

សេរីភាវូបនីយកម្មពាណិជ្ជកម្មសេរីសំដៅលើដំណើរការនៃការកាត់បន្ថយ ឬលុបបំបាត់របាំងពាណិជ្ជកម្ម ដូចជាពន្ធគយ កូតា និងការរឹតបន្តឹងការនាំចូល ដើម្បីលើកទឹកចិត្តដល់លំហូរសេរីនៃទំនិញ និងសេវាកម្មឆ្លងកាត់ព្រំដែន។ គោលដៅគឺដើម្បីបង្កើតទីផ្សារពិភពលោកដែលបើកចំហ និងប្រកួតប្រជែងជាងមុន ដែលអាជីវកម្ម និងអ្នកប្រើប្រាស់អាចទទួលបានអត្ថប្រយោជន៍ពីឱកាសពាណិជ្ជកម្មកើនឡើង។

គេសង្កេតឃើញថា ក្រោយសង្គ្រាមលោកលើកទី២ សហរដ្ឋអាមេរិក និងប្រទេសសម្ព័ន្ធមិត្តបានចុះហត្ថលេខា និងរួមគ្នាបង្កើត ប្រព័ន្ធប្រ៊ីដតុនវូដ (Bretton Woods System) ដែលមានស្ថាប័នដូចជា មូលនិធិហិរញ្ញវត្ថុអន្តរជាតិ (IMF) និង ធនាគារពិភពលោក (World Bank) ក្នុងគោលបំណងដើម្បីធ្វើឱ្យពាណិជ្ជកម្មនៅលើសកលលោកមានស្ថិរភាព។ បន្ថែមនេះ កិច្ចព្រមព្រៀងទូទៅស្ដីពីពន្ធគយនិងពាណិជ្ជកម្ម (GATT) ត្រូវបានចុះហត្ថលេខាដោយប្រទេសចំនួន ២៣ នៅឆ្នាំ១៩៤៧ ដើម្បីកាត់បន្ថយពន្ធគយ និងរបាំងពាណិជ្ជកម្មផ្សេងទៀត។ GATT ជាមូលដ្ឋានគ្រឹះសម្រាប់សេរីភាវូបនីយកម្មពាណិជ្ជសម័យទំនើប ដោយក្រោយមក នៅឆ្នាំ ១៩៩៥ GATT បានវិវត្តទៅជាអង្គការពាណិជ្ជកម្មពិភពលោក(WTO) ដោយបង្កើតប្រព័ន្ធជាសកលមួយសម្រាប់ពាណិជ្ជកម្មសេរី និងដំណោះស្រាយជម្លោះពាណិជ្ជកម្មផ្សេងៗ”។ ក្រៅពីនេះ ប្រទេសនានានៅតំបន់លើពិភពលោកបានសហការគ្នាចុះហត្ថលេខាលើកិច្ចព្រមព្រៀងពាណិជ្ជកម្មផងដែរ ដូចជា ការបង្កើតសហគមន៍សេដ្ឋកិច្ចអឺរ៉ុប (EEC) នៅឆ្នាំ ១៩៥៧, ការបង្កើតតំបន់ពាណិជ្ជកម្មសេរីអាស៊ាន(AFTA) ឆ្នាំ១៩៩២, និងកិច្ចព្រមព្រៀងពាណិជ្ជកម្មសេរីអាមេរិកខាងជើង (NAFTA) ឆ្នាំ១៩៩៤ ជាដើម។

តើការបង្កើតស្ថាប័ន និងការចុះកិច្ចព្រមព្រៀងដើម្បីជំរុញពាណិជ្ជកម្មសេរីនៅទូទាំងពិភពលោកទាំងនេះ ផ្ដល់អត្ថប្រយោជន៍ និងផលចំណេញអ្វីខ្លះ?

២. អត្ថប្រយោជន៍
២.១. ភាពហូរហៀរ និងសម្បូរបែបនៃទំនិញ (abundance and variety of goods)

​តាមរយៈទ្រឹស្ដីមួយរបស់លោក អាដាម ស្មីត បានលើកឡើងថា ““ពាណិជ្ជកម្មអាចធ្វើឱ្យមនុស្សគ្រប់គ្នាកាន់តែប្រសើរឡើង”។ នេះក៏ដោយសារតែពាណិជ្ជកម្មអនុញ្ញាតឱ្យបុគ្គលគ្រប់រូប ជំនួញគ្រប់ប្រភេទ និងប្រជាជាតិនីមួយៗ ផ្ដោតទៅលើការផលិតទំនិញឬសេវាកម្មអ្វីមួយដែលពួកគេជំនាញឬពូកែបំផុត ដែលនាំឱ្យប្រសិទ្ធភាពនៃសេដ្ឋកិច្ចកាន់តែកើនឡើង ផលិតភាពកាន់តែខ្ពស់ និងសេដ្ឋកិច្ចទាំងមូលកាន់តែលូតលាស់។ ស្របគ្នានេះ អ្នកប្រើប្រាស់ទទួលបានអត្ថប្រយោជន៍ពីទំនិញ និងសេវាកម្មជាច្រើនប្រភេទ ពីព្រោះការប្រកួតប្រជែងអន្តរជាតិជំរុញឱ្យមានប្រសិទ្ធភាពនៃផលិតកម្ម និងការច្នៃប្រឌិត។ ប្រទេសដែលមិនអាចផលិតផលិតផលបច្ចេកវិទ្យាខ្ពស់អាចនាំចូលពីប្រទេសដែលមានបច្ចេកវិជ្ជាជឿនលឿន ខណៈពេលគេអាចនាំចេញនូវអ្វីដែលពួកគេពូកែផលិត។ ជាឧទាហរណ៍ អាឡឺម៉ង់ពូកែផលិតឡាន ឯចិនពូកែផលិតគ្រឿងអេឡិចត្រូនិច។ ហេតុនេះហើយ គិតត្រឹមឆ្នាំ២០២២ ឡានគឺជាទំនិញចម្បងដែលអាឡឺម៉ង់នាំចេញទៅលក់នៅចិនមានទំហំប្រមាណ ២០,៥ ពាន់លានដុល្លារអាមេរិក ខណៈដែលចិននាំចេញកុំព្យូទ័រដែលចិនពូកែផលិតទៅលក់នៅអាឡឺម៉ង់ក្នុងទំហំទឹកប្រាក់ប្រមាណ ១២,៥ ពាន់លានដុល្លារអាមេរិក។ ក្នុងន័យនេះ ប្រជាជនទាំងពីរប្រទេសទទួលបានអត្ថប្រយោជន៍ទាំងសងខាង ជាមួយនឹងភាពហូរហៀរនៃទំនិញផងដែរ។

២.២. តម្លៃសមរម្យ (affordable price)

ពាណិជ្ជកម្មអនុញ្ញាតឱ្យក្រុមហ៊ុនផលិតក្នុងទ្រង់ទ្រាយធំដើម្បីលក់ទៅទីផ្សារអន្តរជាតិដោយកាត់បន្ថយថ្លៃដើមក្នុងមួយឯកតា។ បាតុភូតនេះ គេហៅថា សេដ្ឋកិច្ចនៃមាត្រដ្ឋាន (Economies of Scale)។ ជាឧទាហរណ៍ ក្រុមហ៊ុនផលិតស្មាតហ្វូនអាចកាត់បន្ថយថ្លៃដើមផលិតកម្ម ប្រសិនបើក្រុមហ៊ុនផលិតដើម្បីលក់ជាសកល ជាជាងលក់តែក្នុងស្រុក។ លើសពីនេះទៅទៀត ដោយសារសេរីភាវូបនីយកម្មពាណិជ្ជកម្ម ប្រទេសនានាអាចនាំចូលវត្ថុធាតុដើម និងទំនិញកម្រិតមធ្យមក្នុងតម្លៃទាបពីកន្លែងដែលលក់ក្នុងតម្លៃថោក ដោយធ្វើឱ្យថ្លៃដើមផលិតកម្មទាំងមូលមានការកាត់បន្ថយ។ ជាឧទាហរណ៍ ក្រុមហ៊ុនរថយន្តនៅប្រទេសជប៉ុនអាចនាំចូលដែកថែបថោកពីអូស្ត្រាលី ជាជាងពឹងផ្អែកតែលើដែកថែបក្នុងស្រុកដែលមានតម្លៃថ្លៃជាង។ បន្ថែមនេះ សេរីភាវូបនីយកម្មពាណិជ្ជកម្មជំរុញរដ្ឋាភិបាលប្រទេសនានាឱ្យធ្វើការបន្ធូរបន្ថយ ឬដកពន្ធ និងអាករនាំចូល ដែលធ្វើឱយមានការកាត់បន្ថយតម្លៃចុងក្រោយដែលលក់នៅលើទីផ្សារផងដែរ ដែលនេះមានន័យថាអ្នកប្រើប្រាស់អាចទិញផលិតផលបរទេសក្នុងតម្លៃសមរម្យជាង។ចំណុចសំខាន់ចុងក្រោយមួយទៀតនោះគឺ សេរីភាវូបនីយកម្មពាណិជ្ជកម្មបានបើកចំហរឱកាសបុគ្គលគ្រប់រូប និងក្រុមហ៊ុនទៅកាន់ទីផ្សារពិភពលោក ដែលនាំឱ្យអាជីវកម្មអាចចាប់យកបច្ចេកវិទ្យាថ្មីៗ ដែលបច្ចេកវិទ្យាទាំងនោះនឹងជួយសន្សំ និងកាត់បន្ថយការចំណាយលើការផលិតបន្ថែមទៀត។ ដោយសារកត្តាទាំងនេះហើយ បានធ្វើឱ្យទំនិញមានតម្លៃទាប និងសមរម្យ។

២.៣. គុណភាពនៃផលិតផល (Higher-Quality)

​ដោយសារសេរីភាវូបនីយកម្មពាណិជ្ជកម្មនាំទៅរកផលិតផលមានគុណភាពខ្ពស់ ព្រោះវាបង្កើនការប្រកួតប្រជែង ជំរុញនវានុវត្តន៍ និងផ្តល់ឱ្យអាជីវកម្មនូវលទ្ធភាពអាចចាប់យក និងទទួលបានបច្ចេកវិទ្យា និងសម្ភារៈវត្ថុធាតុដើម ដែលប្រសើរជាងមុន។ ជាក់ស្ដែង នៅពេលដែលទីផ្សារបើកចំហសម្រាប់ផលិតផលបរទេស ក្រុមហ៊ុនក្នុងស្រុកត្រូវតែប្រកួតប្រជែងជាមួយក្រុមហ៊ុនអន្តរជាតិដែលអាចផ្តល់នូវគុណភាពប្រសើរជាងមុន។ ដើម្បីទាក់ទាញ និងរក្សាអតិថិជនខ្លួន ក្រុមហ៊ុនក្នុងស្រុកត្រូវតែកែលម្អគុណភាពផលិតផលរបស់ខ្លួនជាចាំបាច់ ហើយក្រុមហ៊ុនក្រៅស្រុកក៏រឹតតែពង្រឹងគុណភាពខ្លួនបន្ថែមទៀតដើម្បីរក្សាឱ្យបាននូវភាពប្រកួតប្រជែងខ្ពស់។ ជាឧទាហរណ៍ ប្រទេសបារាំងពូកែខាងផលិតស្រាទំពាំងបាយជូរដែលមានគុណភាពខ្ពស់ ដោយសារកត្តាទីតាំងភូមិសាស្ត្រ ប្រវត្តិសាស្ត្រ និងវប្បធម៌។ ការបើកទីផ្សារចំហរតាមរយៈសេរីភាវូបនីយកម្មពាណិជ្ជកម្មរឹតតែធ្វើឱ្យស្រាទំពាំងបាយជូរបារាំងកាន់តែមានគុណភាពខ្ពស់ថែមទៀត ដោយសារតែមានតម្រូវការខ្ពស់ពីក្រៅប្រទេស និងបំណងរក្សាឱ្យបាននូវទីផ្សារក្នុងស្រុកផងដែរ។ មួយវិញទៀត ដោយសារសេរីភាវូបនីយកម្មពាណិជ្ជកម្មលើកទឹកចិត្ត និងជំរុញឱ្យអាជីវករ និងក្រុមហ៊ុនផ្តោតលើអ្វីដែលពួកគេពូកែបំផុត មិនត្រឹមតែធ្វើឱ្យផលិតកម្មមានប្រសិទ្ធភាពខ្ពស់ និងផលិតភាពមានការកើនឡើងប៉ុណ្ណោះ តែវាក៏ធ្វើឱ្យផលិតសម្រេចដែលមាននៅក្នុងទីផ្សារមានគុណភាពខ្ពស់ផងដែរ។

៣. សេចក្ដីសន្និដ្ឋាន

​សេរីភាវូបនីយកម្មពាណិជ្ជកម្មជាកត្តាយ៉ាងសំខាន់មួយដែលធ្វើឱ្យពិភពលោកមានការផ្លាស់ប្ដូរដូចសព្វថ្ងៃ។ តាមរយៈការកាត់បន្ថយ ឬលុបបំបាត់របាំងពាណិជ្ជកម្ម ដូចជាពន្ធគយ កូតា និងការរឹតបន្តឹងការនាំចូល វាបានជំរុញឱ្យមានការបើកចំហរទីផ្សារពិភពលោក ហើយគ្រប់គ្នាសុទ្ធតែទទួលបានអត្ថប្រយោជន៍នៃសេរីភាវូបនីយកម្មពាណិជ្ជកម្មតាមរយៈកំណើននៃភាពហូរហៀរ និងសម្បូរបែបនៃទំនិញ, ទំនិញមានតម្លៃសមរម្យ, គុណភាពនៃផលិតផលកាន់តែល្អប្រសើរ។

១. សេចក្ដីផ្ដើម

ប្រវត្តិសាស្ត្រនៃទំនាក់ទំនងរវាងចិន និងវៀតណាមមានតាំងពីយូរលង់ណាស់មកហើយ តាំងពីសម័យបុរាណរហូតមកដល់បច្ចុប្បន្ន ដែលជាប្រទេសភូមិផងរបងជាមួយគ្នា។ វៀតណាមទទួលឥទ្ធិពលពីអរិយធម៌ចិនរាប់ពាន់ឆ្នាំមកហើយ ជាពិសេសនៅចន្លោះឆ្នាំ ១១១ មុនគ.ស រហូតដល់ ឆ្នាំ ៩៣៨នៃគ.ស ដែលវៀតណាមគឺស្ថិតក្រោមការត្រួតត្រារបស់ចិន។ ហេតុនេះហើយ ទាំងភាសា របៀបគ្រប់គ្រងរដ្ឋ និងជំនឿសាសនារបស់វៀតណាមសុទ្ធតែបញ្ជ្រាបមកពីចិន។ ក្រោយទទួលបានឯករាជ្យពីចិន វៀតណាមបន្តឈរ និងដុសខាត់បង្កើតបានជាអត្តសញ្ញាណជាតិដ៏រឹងមាំរហូតដល់បច្ចុប្បន្ន។

ងាកមកមើលប្រវត្តិសាស្ត្រសម័យទំនើបនេះវិញ កាលពីអំឡុងសង្គ្រាមវៀតណាម (១៩៥៥ – ១៩៧៥) ចិនជាអ្នកគាំទ្រវៀតណាមខាងជើង ចំណែកឯអាមេរិកគាំទ្រវៀតណាមខាងត្បូង។ ប៉ុន្តែបន្ទាប់ពីការបញ្ចប់ទៅនូវសង្គ្រាម ភាពតានតឹងនយោបាយរវាងប្រទេសទាំងពីរបានកើតឡើងដោយសារតែជម្លោះទឹកដី និងជំហរផ្សេងគ្នាទៅកាន់មនោគមន៍វិជ្ជាកុម្មុយនីស្ត។ ប៉ុន្តែក្រោយឆ្នាំ ១៩៩១ មក ភាពតានតឹងរវាងប្រទេសទាំងពីរមានការធូរស្បាយមកវិញ ដោយសារតែប្រទេសទាំងពីរបានផ្ដោតទៅលើការអភិវឌ្ឍសេដ្ឋកិច្ចរៀងៗខ្លួន ហើយទំនាក់ទំនងការទូតមានភាពប្រសើរវិញដើម្បីបង្កើតជាប្រយោជន៍រួមជាពិសេសទៅលើវិស័យសេដ្ឋកិច្ច និងស្ថិរភាពក្នុងតំបន់។ ប្រទេសទាំងពីរបានចុះកិច្ចព្រមព្រៀងពាណិជ្ជកម្ម និងការវិនិយោគជាច្រើន ដែលធ្វើឱ្យវៀតណាមជាដៃគូពាណិជ្ជកម្មយ៉ាងសំខាន់មួយរបស់ចិន។

យ៉ាងណាមិញ ភាពស្មុគស្មាញនៃទំនាក់ទំនងរវាងប្រទេសទាំងពីរបង្កជាការចាប់អារម្មណ៍មួយដែលធ្វើឱ្យប្រទេសនានា ជាពិសេសប្រទេសដែលជាសមាជិកអាស៊ាន (ASEAN) តែងធ្វើការតាមដានពីការវិវត្តន៍នៃទំនាក់ទំនងប្រទេសទាំងពីរ។

២. ទិដ្ឋភាពនៃទំនាក់ទំនងរវាងប្រទេសទាំងពីរ
២.១. ចិន និងវៀតណាម នៅក្នុងជម្លោះសមុទ្រចិនខាងត្បូង

ជម្លោះសមុទ្រចិនខាងត្បូងគឺជាទិដ្ឋភាពមួយដែលបង្ហាញពីភាពស្មុគស្មាញនៃទំនាក់ទំនងរវាងប្រទេសទាំងពីរ។ ខណៈចិនបានអះអាង និងកាន់កាប់ដែនកោះជាច្រើននៅសមុទ្រចិនខាងត្បូងដោយសំអាងតាមផែនទីប្រវត្តិសាស្ត្រខ្លួន វៀតណាមបានបដិសេធនិងព្យាយាមទាមទារមកវិញ ជាពិសេសបណ្ដុំកោះ Paracel និង បណ្ដុំកោះ Spratly ដោយផ្អែកលើច្បាប់អន្តរជាតិស្ដីពីដែនសមុទ្រ។ សមុទ្រចិនខាងត្បូងនេះជាភូមិសាស្ត្រដែលសម្បូរភោគទ្រព្យធម្មជាតិដែលអំណោយផលដល់ការនេសាទត្រី និងជាតំបន់ដែលមានសក្ដានុពលសម្រាប់ធ្វើការរុគរកប្រេង និងឧស្ម័នធម្មជាតិផ្សេងៗ។ ហេតុនេះហើយជម្លោះរបស់ប្រទេសទាំងពីរទៅលើតំបន់នេះមិនទាន់ដាច់ស្រេចនោះឡើយ។ ជាក់ស្ដែងមានការតទល់គ្នាជាច្រើនលើកច្រើនសាររវាងនាវាប្រទេសទាំងពីរ ហើយនៅចន្លោះឆ្នាំ២០១៤ ដល់ ២០២២ ទូកនេសាទវៀតណាម​ប្រមាណ ៩៨ គ្រឿងត្រូវនាវាចិនកម្ទេចចោល ដែលបង្កឱ្យមានបាតុកម្ម និងការប្រឈមមុខដាក់គ្នាជាច្រើនលើកច្រើនសារ។

២.២. ឥទ្ធិពលនៃទំនាក់ទំនងចិន និងវៀតណាមមកលើអាស៊ាន

ចិន និងវៀតណាមសុទ្ធតែជាតួអង្គសំខាន់នៅក្នុងអាស៊ាន។ វៀតណាមបានចូលជាសមាជិកអាស៊ានកាលពីឆ្នាំ ១៩៩៥ ចំណែកឯចិនតែងរក្សាទំនាក់ទំនងយ៉ាងជិតស្និទ្ធជាមួយគ្រប់សមាជិក និងជាដៃគូយុទ្ធសាស្ត្រ​យ៉ាងសំខាន់របស់អាស៊ាន។ វៀតណាមតែងតែយល់ឃើញថាអាស៊ានមានសារៈសំខាន់ណាស់សម្រាប់ស្ថិរភាព និងសន្តិសុខក្នុងតំបន់ដោយសារអាស៊ានជាវេទិកាមួយដែលអាចឱ្យវៀតណាមបញ្ចេញមតិ និងដាក់សម្ពាធនៅក្នុងកម្រិតណាមួយទៅលើចិន។ ទោះជាយ៉ាងនេះក្ដី សកម្មភាពនៃប្រទេសទាំងពីរនៅក្នុងអាស៊ាន​ត្រូវបានគេកត់សម្គាល់ថា មានទាំងការសហការគ្នា និងការប្រកួតប្រជែងគ្នា។ ថ្វីត្បិតតែជម្លោះសមុទ្រចិនខាងត្បូងនៅតែបន្តកើតមាន ហើយវៀតណាមនៅតែបន្តខិតទៅរកភាពជិតស្និទ្ធជាមួយអាមេរិកដែលជាគូប្រជែងរបស់ចិនក្ដី ប្រទេសវៀតណាម និងចិននៅតែសហការគ្នាខាងផ្នែកពាណិជ្ជកម្ម និងសេដ្ឋកិច្ច ដូចជាតាមរយៈកិច្ចព្រមព្រៀង តំបន់ពាណិជ្ជកម្មសេរីអាស៊ាន និងចិន (ASEAN-China Free Trade Area) និងភាពយ៉ាងសកម្មនៃប្រទេសទាំងពីរនៅក្នុង ភាពជាដៃគូសេដ្ឋកិច្ចគ្រប់ជ្រុងជ្រោយក្នុងតំបន់ (Regional Comprehensive Economic Partnership – RCEP) ដែលជំរុញនូវសមាហរណកម្មសេដ្ឋកិច្ចនៅក្នុងតំបន់ និងរវាងបណ្ដាប្រទេសនៅអាស៊ីប៉ាស៊ីហ្វិក។

២.៣. ការវិវត្តន៍ថ្មីៗនៃទំនាក់ទំនងរវាងប្រទេសទាំងពីរ

ស្របពេលដែលភាពតានតឹងនៅតែបន្តរវាងប្រទេសទាំងពីរ ការពង្រឹងកិច្ចសហប្រតិបត្តិផ្សេងៗរវាងប្រទេសទាំងពីរក៏កើតមានដំណើរគ្នាផងដែរ។ ជាក់ស្ដែង កាលពីខែសីហា ឆ្នាំ២០២៤ ជំនួបថ្នាក់ប្រធានាធិបតីបានកើតមានឡើងរវាងថ្នាក់ដឹកនាំនៃប្រទេសទាំងពីរ ហើយកិច្ចព្រមព្រៀងប្រមាណ ១៤ បានចុះហត្ថលេខា ដែលកិច្ចព្រមព្រៀងទាំងនោះផ្តោតលើការពង្រឹងកិច្ចសហប្រតិបត្តិការសេដ្ឋកិច្ច ដោយសង្កត់ធ្ងន់ជាពិសេសលើការកែលម្អហេដ្ឋារចនាសម្ព័ន្ធពាណិជ្ជកម្មឆ្លងព្រំដែន និងការពង្រីកឱកាសវិនិយោគ ដោយគ្របដណ្តប់លើផ្នែកសំខាន់ៗជាច្រើន ដូចជាផ្លូវដែកឆ្លងព្រំដែន ដំណាំកសិផល និងកិច្ចសហប្រតិបត្តិការលើការទូទាត់ និងដោះដូររូបិយប័ណ្ណក្នុងស្រុក ជាដើម។

ងាកមកមើលការប្រកួតប្រជែងវិញ ប្រទេស​ចិន និង​វៀតណាម សុទ្ធតែជា​ប្រទេស​កំពុង​អភិវឌ្ឍ ដែល​សំបូរ​ធនធាន​ពលកម្ម​ និង​មាន​សេដ្ឋកិច្ច​រីកចម្រើន​រហ័ស។ នេះជាកត្តាឱ្យមានការប្រកួតប្រជែងមួយចំនួនរវាងភាគីទាំងពីរក្នុងវិស័យឧស្សាហកម្មមួយចំនួន ជាពិសេសឧស្សាហកម្មដែលពឹងផ្អែកលើកម្លាំងពលកម្ម។ លើសពីនេះទៀត ទោះជាទំហំពាណិជ្ជកម្មរវាងចិន និងវៀតណាមនៅតែបន្តកើនឡើងក៏ដោយ ក៏នៅតែមានការប្រកួតប្រជែងទាក់ទងនឹងរចនាសម្ព័ន្ធពាណិជ្ជកម្ម និងចំណែកទីផ្សារ។

ទោះបីជាមានការប្រកួតប្រជែងយ៉ាងនេះក៏ដោយ មូលដ្ឋានគ្រឹះសម្រាប់កិច្ចសហប្រតិបត្តិការសេដ្ឋកិច្ចរវាងចិន និងវៀតណាមនៅតែរឹងមាំ ដោយសារតែវៀតណាម​មានតម្លៃ​ពលកម្មទាបដែលបង្កភាពទាក់ទាញសម្រាប់ការវិនិយោគ ខណៈ​ចិនវិញ ​ពូកែ​ខាង​បច្ចេកវិទ្យា មូលនិធិ និង​ការគ្រប់គ្រង។ ទំនាក់ទំនងបំពេញគ្នាទៅវិញទៅមកបែបនេះផ្តល់ជាឱកាសធំទូលាយសម្រាប់កិច្ចសហប្រតិបត្តិការសេដ្ឋកិច្ចក្នុងវិស័យផ្សេងៗ។ បន្ថែមនេះ ដោយបច្ចុប្បន្ន ក្រុមហ៊ុនចិនកំពុងពន្លឿនចំពោះកិច្ចខិតខំប្រឹងប្រែងរបស់ខ្លួនដើម្បីវិនិយោគនៅទូទាំងសកលលោក ដូច្នេះហើយ វៀតណាមជាទិសដៅវិនិយោគដ៏សំខាន់មួយ ដោយបានទាក់ទាញលំហូរចូលនៃមូលធនពីចិនជាច្រើនតាមរយៈការវិនិយោគ។ ក្រៅពីជាដៃគូពាណិជ្ជកម្មដ៏សំខាន់ជាមួយទំហំទឹកប្រាក់ប្រមាណ ១០៦,៧ ប៊ីលាន វៀតណាមក៏ជាដៃគូយុទ្ធសាស្ត្រនៅក្នុងគម្រោងនៃការផ្ដួចផ្ដើមខ្សែក្រវ៉ាត់ និងផ្លូវ (Belt and Road Initiative) ដែលមានទិសដៅអភិវឌ្ឍហេដ្ឋារចនាសម្ព័ន្ធផ្លូវថ្នល់ ផ្លូវដែក និងស្ពានជាដើម ដើម្បីតភ្ជាប់ចិនទៅកាន់ពិភពលោក។

៣. សន្និដ្ឋាន

ទំនាក់ទំនងរវាងចិន និងវៀតណាមមានច្រើនស្រទាប់។ ប្រទេសទាំងពីរមានភាពមិនត្រូវគ្នារឿងព្រំដែន ជាពិសេសបញ្ហានៅសមុទ្រខាងត្បូងក៏ពិតមែន និងការប្រកួតប្រជែងមួយចំនួនក្នុងវិស័យសេដ្ឋកិច្ច ប៉ុន្តែចិន និងវៀតណាមនៅតែបន្តសហការគ្នាទៅលើពាណិជ្ជកម្ម និងការអភិវឌ្ឍហេដ្ឋារចនាសម្ព័ន្ធ។

វិបត្តិសេដ្ឋកិច្ចគឺជាបញ្ហាប្រឈមរបស់សេដ្ឋកិច្ចនយោបាយសកល។ នៅពេលដែលបណ្តាប្រទេសក្នុងតំបន់ផ្សេងៗបានជួបប្រទះនឹងវិបត្តិសេដ្ឋកិច្ច វាបង្កជាគុណវិបត្តិដូចជាការធ្លាក់ចុះនូវគុណភាពជីវិតរបស់ប្រជាជន ហើយបើធ្ងន់ធ្ងរជាងនេះទៅទៀតគឺកាលប្រើប្រាស់គោលនយោបាយមិនសមស្របនឹងកាលៈទេសៈក្នុងការដុះស្រាយវិបត្តិសេដ្ឋកិច្ចនោះអាចរុញច្រានឱ្យប្រទេសនោះធ្លាក់ទៅក្នុងភាពក្រីក្រថែមទៀត។​ ទិដ្ឋភាពបែបនេះធ្លាប់បានកើតរួចមកហើយគឺវិបត្តិបំណុលនៅតំបន់អាមេរិកឡាទីន។ វិបត្តិបំណុលនេះបានបង្រៀនឱ្យប្រទេសនានាមានការប្រុងប្រយ័ត្នក្នុងការខ្ចីប្រាក់ពីស្ថាប័នអន្តរជាតិក៏ដូចជាកម្ចីប្រាក់ពីប្រទេសអភិវឌ្ឍន៏ ដើម្បីយកមកដោះស្រាយបញ្ហាក្នុងស្រុក។ វិបត្តិបំណុលនេះក៏ជាមេរៀនសម្រាប់ស្ថាប័នអន្តរជាតិ និងប្រទេសអភិវឌ្ឍន៏ឱ្យមានការប្រុងប្រយ័ត្នផងដែរព្រោះជំនួយរបស់ពួកគេអាចបង្កគ្រោះថ្នាក់ដល់ប្រទេសដែលខ្ចីប្រាក់ពីខ្លួន។​ យើងនឹងសិក្សាអំពីមូលហេតុ​ និងកត្តាដែលរុញច្រានប្រទេសក្នុងតំបន់អាមេរិកឡាទីនឱ្យធ្លាក់ទៅក្នុងភាពក្រីក្របើទោះបីជាប្រទេសទាំងនេះត្រូវបានលោកខាងលិចអន្តរាគមន៏ជួយហើយ។

ជាក់ស្តែង នៅអំឡុងឆ្នាំ១៩៨០ ប្រទេសក្នុងតំបន់អាមេរិកឡាទីនបានជួបប្រទះវិបត្តិសេដ្ឋកិច្ចដ៏ធំមួយពោលគឺប្រទេសទាំងនោះបានធ្លាក់ទៅក្នុងវិបត្តិបំណុលជាមួយប្រទេសលោកខាងលិចយ៉ាងច្រើនសន្ធឹកសន្ធាប់។ ខណៈកំពុងតែជាប់បំណុលជាច្រើនស្រាប់ផង តម្លៃផលិតផលក៏ធ្លាក់ចុះទៀត ធ្វើឱ្យចំណាយច្រើនជាងចំណូលរហូតបណ្ដាលឱ្យប្រទេសប្រេស៊ីល​ អាហ្សង់ទីន​​ និងមិចស៊ីកូប្រកាសខ្លួនថាសងបំណុលបរទេសលែងរួចហើយ។ មានកត្តាជាច្រើនដែលបង្កឱ្យមានកើតវិបត្តិសេដ្ឋកិច្ចនេះ៖

ប្រភពបំណុល និង ការដំឡើងការប្រាក់របស់សហរដ្ឋអាមេរិក

         ប្រទេសក្នុងតំបន់អាមេរិកឡាទីនបានខ្ចីប្រាក់ពីធនាគារពាណិជ្ជកម្មរបស់លោកខាងលិចនៅពេលអត្រាការប្រាក់ទាប ប៉ុន្តែនៅពេលដែលធនាគារកណ្តាលរបស់សហរដ្ឋអាមេរិកតម្លើងការប្រាក់បំណុលក៏កើនឡើងក្នុងរយៈពេលខ្លី។ នៅអំឡុងឆ្នាំ១៩៥០ ទៅ១៩៦០ លំហូរនៃប្រាក់កម្ចី និងជំនួយហិរញ្ញវត្ថុរបស់ធនាគារលោកខាងលិចជាពិសេសសហរដ្ឋអាមរិកបានហូរចូលទៅក្នុងតំបន់អាមេរិកឡាទីនជាច្រើន ព្រោះតែបណ្តាប្រទេសក្នុងតំបន់នេះកំពុងតែធ្វើឧស្សាហូបនីយកម្មជំនួសទំនិញនាំចូល (Import Substitution​ Industrialization) ដែលហៅកាត់ថា ISI។ ISI ត្រូវបានបំផុសគំនិតដោយសហភាពសូវៀតដែលជាប្រទេសមានឧស្សាហកម្មខ្លាំងក្លា ដោយផ្តោតជាគោលទៅលើផែនការកណ្តាល (Centralized Planning) និងឧស្សាហកម្មដែលជាកម្មសិទ្ធិរបស់រដ្ឋ។

ប្រសិនបើប្រទេសមានស្ថិរភាព ការមានលំហូរមូលធនពីបរទេសដើម្បីអភិវឌ្ឍសេដ្ឋកិច្ចជាតិមានអត្ថប្រយោជន៏ច្រើនជាងហានិភ័យ ពោលគឺការវិនិយោគនឹងបង្កើនចំណូលសម្រាប់ប្រជាជនម្នាក់ៗ (income per capita) នៅក្នុងសង្គម។​ ឧទាហរណ៏  មួយដុល្លារនៃដើមទុនបរទេសបន្ថែមនៅក្នុងប្រទេសកំពុងអភិវឌ្ឍន៍ផលិតបានមួយដុល្លារនៃការវិនិយោគបន្ថែម ដូច្នេះទិដ្ឋភាពបែបនេះនឹងសម្រេចបានអត្រាកំណើនសេដ្ឋកិច្ចលឿនជាងមុន។ ដោយសារតែប្រាក់កម្ចីទាំងនេះមានប្រភពមកពីធនាគារពាណិជ្ជកម្មសហរដ្ឋអាមេរិក​ ដូចនេះការតម្លើងការប្រាក់របស់ធនាគារកណ្តាលរបស់សហរដ្ឋអាមេរិកក៏ធ្វើឱ្យការប្រាក់នៃប្រាក់កម្ចីកើនឡើងតាមហ្នឹងដែរ ធ្វើឱ្យបំណុលមានចំនួនច្រើនជាងមុន។ កាលនោះប្រទេសទាំងនេះមានចំណូលជាតិគ្រប់គ្រាន់ដើម្បីដោះបំណុលជារៀងរាល់ឆ្នាំ ប៉ុន្តែចាប់ពីឆ្នាំ​ ១៩៦០ នៅពេលដែលធនាគារកណ្តាលរបស់សហរដ្ឋអាមេរិកបានតំឡើងអត្រាការប្រាក់​ បំណុលរបស់ប្រទេសក្នុងតំបន់នេះក៏បានកើនឡើង ។ឧទាហរណ៏ នៅឆ្នាំ ១៩៧០ ជាមធ្យម បំណុលដែលកំពុងតែមានស្រាប់ចំនួន ២៧ ប៊ីលានដុល្លារស្រាប់តែកើនឡើងទៅ ២៣១ ប៊ីលានដុល្លារ ហើយសំណងប្រចាំឆ្នាំគឺ ១៨ ប៊ីលាន។ ពេលនេះហើយដែលប្រទេសមិចស៊ីកូបានប្រកាសមុនគេថាប្រទេសខ្លួនលែងមានសមត្ថភាពសងបំណុលហើយទើបគេចាត់ទុកថាជាវិបត្តិបំណុល (Debt Crisis) របស់តំបន់អាមេរិកឡាទីន។​

ការអន្តរាគមន៏របស់ International Monetary Fund (IMF) និង World Bank

នៅពេលដែលអស់ជម្រើស​ ប្រទេសក្នុងតំបន់អាមេរិកឡាទីនបានពឹង IMF និង World Bank ឱ្យជួយ។ ដំបូងឡើយស្ថាប័នទាំងពីរផ្តល់ប្រាក់កម្ចីបន្ថែមដើម្បីបង្កើនស្ថិរភាពម៉ាក្រូសេដ្ឋកិច្ច ប៉ុន្តែដោយឃើញថាការធ្វើបែបនេះមិនបានផ្តល់ជាផ្លែផ្កា ទើបស្ថាប័នទាំងនេះបង្កើត Structural Adjustment Programs (SAPs) ដែលជាការផ្តល់ប្រាក់កម្ចីក្នុងលក្ខខណ្ឌជំរុញឱ្យប្រទេសក្នុងតំបន់អាមេរិកឡាទីនផ្លាស់ប្តូរគោលនយោបាយអភិវឌ្ឍសេដ្ឋកិច្ចពី ISI ទៅការអភិវឌ្ឍបែបសេរីនិយម (Neoliberalism)។ គោលការណ៏ SAPs តម្រូវឱ្យកូនបំណុលបើកសេដ្ឋកិច្ចទទួលការវិនិយោគទុន និងពាណិជ្ជកម្មបរទេស បង្កើនឯកជនូបនីយកម្ម កាត់បន្ថយការជ្រោមជ្រែងរបស់រដ្ឋាភិបាលនៅក្នុងសេដ្ឋកិច្ចជាតិ បង្កើនការនាំចេញផលិតផល កាត់បន្ថយការចំណាយសាធារណៈលើកលែងតែការវិនិយោគទៅលើហេដ្ឋារចនាសម្ព័ន្ធ ការអប់រំ និងសុខាភិបាល (អភិវឌ្ឍធនធានមនុស្ស) បង្កើនពន្ធ និងបញ្ឈប់អតិផរណា។

ដើម្បីដឹងថាការអន្តរាគមន៏របស់ IMF និង World Bank ជោគជ័យឬក៏អត់ Evelyn Huber & Fred Solt បានវាស់ស្ទង់ទៅលើកម្រិតនៃសេរីនិយម (Level of liberalization) និងល្បឿននៃកំណែទម្រង់ (Pace of reform)។​ លទ្ធផលនៃការស្រាវជ្រាវនេះបានបង្ហាញពីភាពប្រសើរឡើង និងចំណុចខ្សោយរបស់គោលនយោបាយទាំងនោះ។ ដំបូង​ ភាពជោគជ័យ និងបរាជ័យទាំងនេះសបញ្ជាក់ពីសមត្ថភាពដែលគោលនយោបាយបែបសេរីនិយមបានធ្វើការផ្លាស់ប្តូរនៅក្នុងតំបន់អាមរិកឡាទីន ប៉ុន្តែមិនបានសង្គ្រោះប្រទេសទាំងនេះឱ្យរួចផុតពីបំណុលនោះទេ។

ការអន្តរាគមន៏របស់ IMF និង World Bank បានបន្ថែមបំណុល

អ្នកកាសែត Naomi Klein ដែលជាអ្នកនិពន្ធរបស់សៀវភៅ “The Shock Doctrine” បានលើកតឡ្ហីករណ៏ថាការធ្វើអន្តរាគមន៏របស់ IMF និង​ World Bank មិនបានជួយប្រទេសតំបន់អាមេរិកឡាទីនទេ ប៉ុន្តែបែជារុញច្រានឱ្យធ្លាក់ទៅក្នុងបំណុលថែមទៀត។ ដំបូង Klein លើកឡើងថាប្រាក់កម្ចីដែលបានឱ្យក្នុងអំឡុងពេល ISI នោះគឺមិនបានប្រើប្រាស់ឱ្យចំទិសដៅអភិវឌ្ឍសេដ្ឋកិច្ចនោះទេ ផ្ទុយទៅវិញប្រាក់ទាំងនោះគឺបានចាយវាយទៅលើយោធាដើម្បីរក្សាអំណាចរបបផ្តាច់ការតែប៉ុណ្ណោះ។ ដូច្នេះហើយ បំណុលទាំងនេះគឺជាបំណុលខុសច្បាប់ដែលបន្សល់ទុក ដែលធ្វើឱ្យខូចប្រយោជន៍ដល់ការដឹកនាំបែបប្រជាធិបតេយ្យថ្មីនៅពេលដែលបំណុលទាំងនេះរីកធំ។ បន្ទាប់មកអ្នកជំនាញរបស់ IMF និង World Bank ដែលបានទៅជួយអន្តរាគមន៏នោះគ្មានបំណងជួយដោយស្មោះត្រង់ទេ គឺពួកគេគ្រាន់តែឆ្លៀតឱកាសក្នុងវិបត្តិសេដ្ឋកិច្ចនេះកែប្រែគោលនយោបាយទៅតាមលទ្ធិសេរីនិយមដើម្បីតែទប់ទល់នឹងលទ្ធិកុម្មុយនីស្តតែប៉ុណ្ណោះ ព្រោះកាលនោះពិភពលោកកំពុងតែស្ថិតនៅក្នុងសង្គ្រាមត្រជាក់។​ ដូច្នេះនៅក្នុងវិបត្តិបំណុលអាមេរិកឡាទីន កំណែទម្រង់គោលនយោបាយសេដ្ឋកិច្ចដែលបង្កប់នៅក្នុងកិច្ចព្រមព្រៀងលក្ខខណ្ឌរបស់ IMF និង​ World Bank បានបង្ខំឱ្យរដ្ឋាភិបាលទទួលយកវិធានការកាត់បន្ថយកំណើនសេដ្ឋកិច្ច បង្កើនភាពអត់ការងារធ្វើ និងរុញវិស័យដែលងាយរងគ្រោះក្នុងសង្គមឱ្យកាន់តែជ្រៅទៅក្នុងភាពក្រីក្រ។ គួរបញ្ជាក់ផងថា IMF និង World Bank ដំបូងត្រូវបានបង្កើតឡើងនៅក្នុងឆ្នាំ១៩៤៤ ដើម្បីបង្កើតគោលនយោបាយសេដ្ឋកិច្ចការពារកុំឱ្យ The Great Depression កើតឡើងម្តងទៀត ហើយបេសកកម្មនៅពេលនោះគឺសម្រាប់កសាងស្ថិរភាព និងផ្តល់ជំនួយមូលធនដល់ជប៉ុន និងប្រទេសនៅអឺរ៉ុបខាងលិចដែលរងការខូចខាតពីសង្គ្រាមលោកលើកទីពីរ។

សរុបមក វិបត្តិបំណុលនៅតំបន់អាមេរិកឡាទីនគឺជាវិបត្តិសេដ្ឋកិច្ចដ៏ធំមួយនៅក្នុងតំបន់ហើយមានការវិភាគវែកញែករកខុសត្រូវជាច្រើនថាតើមានកត្តាអ្វីខ្លះដែលបណ្តាលឱ្យប្រទេសទាំងនោះបានធ្លាក់ទៅក្នុងវិបត្តិសេដ្ឋកិច្ចបែបនេះ។ ប៉ុន្តែកត្តាដែលជះផលវិបាកខ្លាំងជាងគេនោះគឺការកើនឡើងនូវបំណុលដោយសារតែការប្រាក់ឡើងខ្ពស់ស្របពេលដែលតម្លៃផលិតផលធ្លាក់ចុះ ដែលធ្វើឱ្យចំណាយច្រើនជាងចំណូល។ តឡ្ហីករណ៏បែបនេះលើកឡើងពីទស្សនៈវិស័យម៉ាក្រូសេដ្ឋកិច្ច ប៉ុន្តែបើយើងងាកទៅមើលកត្តាភូមិសាស្ត្រ​នយោបាយនៅពេលនោះវិញឃើញថាជាផលវិបាកនៃការប្រកួតប្រជែងគ្នារវាងលទ្ធិកុម្មុយនីស្ត និងលទ្ធិសេរីនិយម​ដែលជះឥទ្ធិពលទៅលើសាកលលោក។ វិបត្តិបំណុលនៅអាមេរិកឡាទីនគឺជាមេរៀនដែលបង្រៀនឱ្យយើងដឹងថាបរិបទអន្តរជាតិគឺជាកត្តាដ៏សំខាន់ដែលអាចជះឥទ្ធិពលមកលើកិច្ចការក្នុងស្រុករបស់ប្រទេសនីមួយៗ។ ដូចនេះកិច្ចការក្នុងស្រុកក៏គួរបត់បែនទៅតាមបរិបទពិភពលោកក៏ដូចជារក្សាបាននូវតម្រូវការជាតិរបស់ប្រទេសនីមួយៗផងដែរដែលតែងតែមានលក្ខណៈខុសៗគ្នា។

ហៃទី ជារឿយៗត្រូវបានពិភពលោកដាក់រហ័សនាមថាជាប្រទេសក្រីក្របំផុតនៅទ្វីបអាមេរិកកណ្តាល និងនៅអឌ្ឍគោលខាងលិច។ រឿងរ៉ាវរបស់ប្រទេសនេះគឺពិតជាអកុសលណាស់ ទាំងប្រវត្តិសាស្ត្រ ភូមិសាស្រ្ត នយោបាយ និងសេដ្ឋកិច្ច ដែលកត្តាទាំងអស់នេះពិតជាធ្វើឱ្យប្រទេសហៃទីពិបាកក្នុងការស្វែងរកនូវការអភិវឌ្ឍ។ អត្ថបទនេះនឹងសិក្សាឱ្យស៊ីជម្រៅទៅលើកត្តាទាំងនេះ ព្រមទាំងផ្តល់នូវការបកស្រាយដល់សម​ស្របមួយដើម្បីពន្យល់នូវភាពក្រីក្ររបស់ហៃទី។

ស្នាមរបួសប្រវត្តិសាស្រ្ត

ហៃទី ដើមឡើយគឺជាក្រុមជនជាតិដើមភាគតិចមួយក្រុមឈ្មោះ តៃណូ។ ពួក​គេ​បាន​រស់​នៅ​ លើ​កោះ​មួយ​ឈ្មោះ Hispaniola នៅ​​អាមេរិកកណ្តាល។ អ្វីដែលមិននឹកស្មានដល់នោះ បន្ទាប់ពីលោក Christopher Columbus បានរុករក និងស្វែងរកអាមេរិកនៅឆ្នាំ 1492 អ្វីៗត្រូវបានផ្លាស់ប្តូរ។ លោក Christopher Columbus ទាមទារកោះនេះសម្រាប់ជនជាតិអេស្ប៉ាញ ដោយគោលគំនិតពួកគេជឿថាជនជាតិអឺរ៉ុបមានអំណាចធ្វើអ្វីគ្រប់យ៉ាងដែលពួកគេចង់ធ្វើ។ ជនជាតិអេស្ប៉ាញចាប់បង្ខំជនជាតិតៃណូធ្វើជាទាសករហើយបាននាំចូលទាសករអាហ្វ្រិកដើម្បីធ្វើការឱ្យពួកគេ។ ក្រោយមក បារាំងក៏បានចូលមកគ្រប់គ្រងផ្នែកខ្លះនៃកោះ ហើយនៅឆ្នាំ 1697 សន្ធិសញ្ញា Ryswick បានបែងចែកកោះនេះជាពីរផ្នែក មួយផ្នែកសម្រាប់អេស្ប៉ាញ និង Saint Domingue (ហៃទីសព្វថ្ងៃ) ទៅប្រទេសបារាំង។ Saint Domingue គឺជាកន្លែងដែលពោរពេញដោយធនធានដ៏មានតម្លៃដូចជាស្ករ កាហ្វេ កាកាវ និងកប្បាស ប៉ុន្តែវាមិនមែនជាកម្មសិទ្ធិរបស់ប្រជាជននៃ Saint Domingue នោះទេ។ ពួក​គេ​មិន​ដែល​មាន​សិទ្ធិ​ទទួល​បាន​ផល​ប្រយោជន៍​នៃ​ធន​ធាន​ទាំង​នោះ​ទេ​ព្រោះ​ធនធាន​និង​ទ្រព្យ​សម្បត្តិ​ទាំង​អស់ធ្លាក់​ទៅ​ក្នុងដៃពួក​បារាំង។ ជាងនេះទៅទៀត បារាំងបានប្រើអំពើឃោរឃៅ និងអំពើហឹង្សាទៅលើទាសករទាំងនោះទៀតផង។ ជាសំណាងល្អ ហៃទីបានយកឈ្នះបារាំងដោយជោគជ័យក្នុងបដិវត្តន៏ហៃទី ហើយបានប្រកាសឯករាជ្យនៅថ្ងៃទី 1 ខែមករា ឆ្នាំ 1804 ដោយដាក់ឈ្មោះថាប្រទេសហៃទី។ ទោះបីជាយ៉ាងណាក៏ដោយ សរុបមក ហៃទីគឺជាកន្លែងមួយដែលត្រូវបានធ្លាក់ក្នុងអាណានិគមអស់រយៈពេលជាង 300 ឆ្នាំមកហើយ វាប៉ះពាល់យ៉ាងខ្លាំងដល់ការប្រើប្រាស់និង​ផលប្រយោជន៏ធនធានរបស់ប្រទេសហៃទី ព្រមទាំងភាពសកម្មនិងធនធានមនុស្សរបស់ប្រជាជនហៃទី។

បំណុលឯករាជ្យ

ទោះបីជាប្រទេសហៃទីលែងស្ថិតក្រោមអាណានិគមរបស់បារាំងក៏ដោយ បារាំងមិនដែលបណ្តោយឱ្យហៃទី​រស់នៅដោយសុខស្រួលនោះទេ។ នៅឆ្នាំ 1825 ព្រះរាជក្រឹត្យរបស់ស្តេច Charles X ប្រទេសបារាំងបានទាមទារឱ្យប្រទេសហៃទីបង់ប្រាក់ចំនួន 150 លានហ្វ្រង់ ដែលស្មើនឹង​ រាប់ពាន់លានដុល្លារនៅសព្វថ្ងៃនេះ ដើម្បីទិញឯករាជ្យរបស់ពួកគេ។ បារាំងជឿថា ឯករាជ្យភាពរបស់ហៃទីធ្វើឱ្យពួកគេបានបាត់បង់ប្រាក់ចំណេញ ដោយសារតែគ្មានទាសករធ្វើការឱ្យពួកគេទៀតទេ។ ហៃទី​ត្រូវ​បាន​គេ​គំរាម​កំហែង ​ហើយដោយសារ​ខ្លាច​បារាំង​ព្យាយាម​ធ្វើ​អាណានិគម​លើ​ពួក​គេ​ម្តង​ទៀត ពួក​គេ​គ្មាន​ជម្រើស​ក្រៅ​ពី​សង​បំណុល​ទាំង​នោះ។ ប្រទេសហៃទីបានចំណាយពេលជាងមួយរយឆ្នាំដើម្បីជម្រះបំណុលនេះ ហើយវាប៉ះពាល់យ៉ាងខ្លាំងដល់ថវិកាសម្រាប់ការអភិវឌ្ឍនៅក្នុងប្រទេសរបស់ពួកគេ។ ជាលទ្ធផល ក្នុងរយៈពេលរយឆ្នាំនោះ លុយដែលរកបានក្នុងហោប៉ៅរបស់ហៃទីត្រូវផ្តល់ទៅឱ្យប្រទេសបារាំង ហើយពួកគេមិនដែលមានលុយសម្រាប់អភិវឌ្ឍហេដ្ឋារចនាសម្ព័ន្ធ និងពង្រឹងសេដ្ឋកិច្ចរបស់ពួកគេឡើយ។

​អស្តិរភាពនយោបាយនិងវត្តមានសហរដ្ឋអាមេរិក

ក្រោយពីចាប់ផ្តើមកសាងប្រទេសមិនទាន់បានប៉ុន្មានផង ​សហរដ្ឋអាមេរិកស្រាប់តែឈ្លានពានប្រទេសហៃទីក្នុងឆ្នាំ 1915 ដើម្បីស្ដារសណ្តាប់ធ្នាប់បន្ទាប់ពីមានការធ្វើឃាតប្រធានាធិបតីហៃទី និងដើម្បីការពារផលប្រយោជន៍និងសេដ្ឋកិច្ចរបស់ខ្លួន។ រដ្ឋាភិបាលសហរដ្ឋអាមេរិក ក្រោមការដឹកនាំរបស់ប្រធានាធិបតី Woodrow Wilson មានការព្រួយបារម្ភអំពីអស្ថិរភាពនៅក្នុងប្រទេសហៃទី និង ផលប៉ះពាល់អវិជ្ជមានទៅលើផលប្រយោជន៍របស់អាមេរិកនៅទ្វីបអាមេរិកកណ្តាល​​ ហើយពួកគេក៏មានការភ័យខ្លាចថា មហាអំណាចអឺរ៉ុប ជាពិសេសអាឡឺម៉ង់ អាចនឹងកេងចំណេញពីស្ថានភាពនេះ ដើម្បីបង្កើតទីតាំងឈរជើងក្នុងតំបន់។ ការកាន់កាប់របស់សហរដ្ឋអាមេរិកអូសបន្លាយរហូតដល់ឆ្នាំ 1934 ដោយពួកគេបានដាក់ច្បាប់អាជ្ញាសឹក និងគ្រប់គ្រងគម្រោងហិរញ្ញវត្ថុ និងហេដ្ឋារចនាសម្ព័ន្ធរបស់ប្រទេសហៃទី។ កត្តានេះបានរំខានដល់ប្រព័ន្ធនយោបាយ និងសេដ្ឋកិច្ចរបស់ប្រទេសហៃទី ព្រោះអ្វីគ្រប់យ៉ាងគឺ​សុទ្ធតែផ្តល់អាទិភាពដល់ផលប្រយោជន៍របស់អាមេរិក។ ការកាន់កាប់នេះបានបន្សល់ទុកនូវអស្ថិរភាពនិង បញ្ហាប្រឈមជាច្រើនសម្រាប់ប្រទេសហៃទី ។

ភូមិសាស្រ្តនិងគ្រោះធម្មជាតិ

ដោយស្ថិតនៅក្នុងទ្វីបអាមេរិកកណ្តាល ប្រទេសហៃទីជារឿយៗស្ថិតនៅតាមបណ្តោយផ្លូវនៃខ្យល់ព្យុះអាត្លង់​ទិក ដែលនាំមកនូវព្យុះនិងភ្លៀងធ្លាក់ខ្លាំង ជាពិសេសចាប់ពីខែមិថុនាដល់ខែវិច្ឆិកា។ លើសពីនេះ ប្រទេសហៃទីស្ថិតនៅចំណុចព្រំប្រទល់នៃបន្ទះប្លាកែតការាបៀន និងអាមេរិកខាងជើងដែលធ្វើឱ្យវាងាយនឹងរញ្ជួយដី។ ខ្យល់ព្យុះអាចបណ្តាលឱ្យមានទឹកជំនន់ និងខ្យល់កន្ត្រាក់រីករាលដាល បំផ្លាញផ្ទះ ហេដ្ឋារចនាសម្ព័ន្ធ និងដីកសិកម្ម។ ការរញ្ជួយដីក៏បាននាំឱ្យមានការបាត់បង់អាយុជីវិតប្រជាជន និងការដួលរលំអគារ។ ការបំផ្លិចបំផ្លាញហេដ្ឋារចនាសម្ព័ន្ធ រួមទាំងផ្លូវថ្នល់ សាលារៀន និងមន្ទីរពេទ្យផងដែរ ដែលទាំងនេះហើយបានរារាំងដល់ការខិតខំប្រឹងប្រែងក្នុងការអភិវឌ្ឍប្រទេសរបស់រដ្ឋាភិបាលហៃទី។​

សរុបមក ប្រវត្តិនៃការធ្លាក់ក្រោមអាណានិគម បំណុលឯករាជ្យ អស្ថិរភាពនយោបាយដោយសារតែការឈ្លានពានរបស់សហរដ្ឋអាមេរិក ក៏ដូចជាភាពងាយរងគ្រោះដោយគ្រោះធម្មជាតិ គឺជាសុទ្ធតែជាកត្តាដែលបានជះឥទ្ធិពលដល់ការអភិវឌ្ឍរបស់ប្រទេសហៃទី។ ក្រឡេកមើលឥទ្ធិពលនៃកត្តាទាំងនេះ វាពិតជាពិបាកណាស់សម្រាប់រដ្ឋាភិបាលហៃទីក្នុងការរៀបចំផែនការ និងថវិកាសម្រាប់ការអភិវឌ្ឍប្រទេស។

កាលពីមុន ជប៉ុនធា្លប់ទទួលជ័យជំនះលើប្រទេសចិនម្តងរួចមកហើយ កាលពីសង្រ្គាមចិន-ជប៉ុនលើកទីមួយ (First Sino-Japanese War) ប៉ុន្តែភាពស្រេកឃ្លានអំណាចរបស់ជប៉ុននៅតែបន្តកើនឡើងមិនឈប់ឈរ ដោយអ្នកដឹកនាំនៃប្រទេសនេះកាន់តែមានមហិច្ចតាចក្រពត្តិនិយម ចង់ពង្រីកតំបន់គ្រប់គ្រងរបស់ពួកគេ រហូតធ្វើឱ្យមានសង្រ្គាមជាលើកទីពីរទៀត។ សង្រ្គាមចិន-ជប៉ុនលើកទីពីរនេះ ត្រូវបានគេហៅម្យ៉ាងទៀតថា សង្រ្គាមនៃការតស៊ូរបស់ប្រជាជនចិនប្រឆាំងនឹងការឈ្លានពានរបស់ជប៉ុន ដែលកើតឡើងក្នុងអំឡុងឆ្នាំ ១៩៣៧ ដល់ឆ្នាំ ១៩៤៥។ តើសង្រ្គាមនេះកើតឡើងយ៉ាងដូចម្តេច?

ឥទ្ធិពលនៃជប៉ុន និងការចុះខ្សោយរបស់ចិន

កន្លងមក ជប៉ុនបានអភិវឌ្ឍនយោបាយ និងសេដ្ឋកិច្ចរបស់ខ្លួនឱ្យឈានដល់កម្រិតខ្ពស់ដូចលោកខាងលិចដែរ រួម​មានការបង្កើតសេដ្ឋកិច្ចឧស្សាហកម្មរីកចម្រើនយ៉ាងឆាប់រហ័ស កងកម្លាំងយោធាបំពាក់ដោយអាវុធទំនើបៗ និងកំណែទម្រង់រដ្ឋធម្មនុញ្ញ Meiji នៅឆ្នាំ ១៨៨៩ ដែលផ្តល់ឱ្យជប៉ុននូវស្ថាប័ននយោបាយបែបលោកខាងលិច ប៉ុន្តែមិនទាន់មានលក្ខណៈប្រជាធិបតេយ្យពេញលេញនោះទេ ព្រោះប្រមុខរដ្ឋនៅស្ថិតក្នុងដៃអធិរាជនៅឡើយ។ ស្របពេលដែលប្រទេសរបស់ខ្លួនមានភាពរឹងមាំ ប្រទេសចិនបែរជាធ្លាក់នៅក្នុងភាពទន់ខ្សោយដោយសារអស្ថិរភាពសេដ្ឋកិច្ច ទំនាស់នយាបាយផ្ទៃក្នុង និងភាពចលាចលក្នុងសង្គម។ ជប៉ុនបានយកឈ្នះចិនក្នុងរយៈពេលត្រឹមតែជាងប្រាំបីខែប៉ុណ្ណោះ ក្នុងសង្រ្គាមចិន-ជប៉ុនលើកទី១ (១៨៩៤ ដល់​ ១៨៩៥) ដោយសារតែជប៉ុនមានកងទ័ពច្រើនជាងចិន រីឯការដួលរលំនៃរាជវង្សឈីង (១៩១១) កាន់តែធ្វើឱ្យឥទ្ធិពលជប៉ុនកើនឡើងទ្វេដង នៅក្នុងប្រទេសចិន។

សង្រ្គាមចិន-ជប៉ុនលើកទីពីរ (១៩៣៧ ដល់ ១៩៤៥)

នៅខែកក្កដា ឆ្នាំ១៩៣៧ ទាហាន​ជប៉ុន​បាន​បើក​ការ​បាញ់​ប្រហារ​លើ​ទាហាន​ក្នុង​តំបន់ជិតស្ពាន Marco Polo ក្នុងទីក្រុងវ៉ានភីង (Wanping) ជិតទីក្រុងប៉េកាំង។ កងទ័ពជាតិនិយមចិនបានព្យាយាមទប់ទល់នឹងការឈ្លានពានដែរ ប៉ុន្តែឧស្សាហកម្មចិនដែលមិនមានការអភិវឌ្ឍ គ្មានសមត្ថភាពក្នុង​ការ​ផ្គត់ផ្គង់​អាវុធ​យុទ្ធភណ្ឌ​បានគ្រប់គ្រាន់ឡើយហើយបានបរាជ័យយ៉ាងឆាប់រហ័ស ដោយសារតែបច្ចេកវិទ្យារីកចម្រើន និងការត្រៀមខ្លួនរបស់ជប៉ុន។ កងកម្លាំងជប៉ុនបានចល័តយ៉ាងលឿនកាត់តាមឆ្នេរសមុទ្រភាគខាងកើតរបស់ប្រទេសចិន រួចធ្វើការវាយលុកក្នុងទីក្រុងសៀងហៃ ណានជីង(Nanjing) និងទីតាំងផ្សេងទៀតក្នុងប្រទេសចិនដីគោក ក្រៅពីនេះ ជប៉ុនបានប្រើយន្តហោះយោធាដើម្បីទម្លាក់គ្រាប់បែកទៅតំបន់ដែលទាហានជើងគោកមិនអាចចូលបាន។ នៅចុងឆ្នាំ ១៩៣៧ រដ្ឋាភិបាលជាតិនិយមចិនត្រូវបានបង្ខំឱ្យដកថយពីរដ្ឋធានីណានជីងរបស់ខ្លួនទៅកាន់ទីក្រុង ឆុងឈីង (Chongqing) ភាគខាងលិចប្រទេសចិនវិញ។

មហាសោកនាដកម្មទីក្រុងណានជីង

ទាហាន​ជប៉ុនប្រព្រឹត្តអំពើ​យ៉ាង​ឃោរឃៅ​ទៅលើ​ជន​ស៊ីវិល និង​អ្នក​ទោស​យោធា។ ចាប់តាំងពីជប៉ុនបានកាន់កាប់តំបន់ណានជីងពីខែធ្នូ ឆ្នាំ១៩៣៧ មានព្រឹត្តិការណ៍មួយកើតឡើងដែលគេហៅថា “មហាសោកនាដកម្មទីក្រុងណានជីង (The Rape of Nanjing)” ជាប្រវត្តិសាស្ត្រនៃអំពើអាក្រក់ឃោរឃៅបំផុតដែលជប៉ុនធ្វើលើជនជាតិចិនដែលជប៉ុនបានសម្លាប់ជនជាតិចិន ធ្វើទារុណកម្ម និងយកមនុស្សទៅពិសោធជាដើម។ តាមការប៉ាន់ប្រមាណ ជប៉ុនបានសម្លាប់មនុស្ស ៣០០ ០០០ ក្នុងក្រុងដែលភាគច្រើនជាជនស៊ីវិល ក្នុងនោះរួមមានការប្រើវិធីកប់ទាំងរស់ ប្រើកាំភ្លើងយន្ត រីឯស្ត្រីត្រូវបង្ខំឱ្យធ្វើពលកម្ម ជាទាសករផ្លូវភេទសម្រាប់មន្ត្រីនិងទាហានជប៉ុន។ អង្គភាពលេខ៧៣១ នៅភាគឦសានរបស់ប្រទេសចិន គឺជាកន្លែងធ្វើតេស្តសង្គ្រាមជីវសាស្ត្រ និងគីមីដ៏ធំបំផុតដែលជប៉ុនបានចាប់យកអ្នកទោសទៅពិសោធដោយចាក់ថ្នាំវីរុសជំងឺផ្សេងៗ ការបង្អត់អាហារ និងដាក់ឱ្យនៅកន្លែងត្រជាក់ខ្លាំង ហើយក្រៅពីនេះ រួមមានការវះកាត់ដោយគ្មានប្រើថ្នាំសន្លប់ ការប៉ះពាល់ដោយប្រើអាវុធគីមី និងឧបករណ៍ដុតជាដើម។ ម្យ៉ាងទៀត ជប៉ុន​ក៏​​បាន​ទម្លាក់​គ្រាប់បែក​តាម​អាកាសដែលមានផ្ទុកនូវមេរោគប៉េស្តនៅតាមទីក្រុងផ្សេងៗ ​ដូច​ជាក្រុងនីងប៉ (Ningbo) និងឆាងតឺ (Changde) ផងដែរ។ ប្រទេសចិនដ៏ធំសម្បើមត្រូវបានបំផ្លាញដោយសង្គ្រាមរបស់ជប៉ុន ក្រោមពាក្យស្លោក “សម្លាប់ទាំងអស់ ប្លន់ទាំងអស់ បំផ្លាញទាំងអស់”។

នៅខែមិថុនា ១៩៣៨ លោកជៀង កៃជៀក (Chiang Kai-shek) បានបញ្ជាឱ្យបំបាក់ទំនប់វារីអគ្គិសនីនៅទន្លេលឿង ក្នុងគោលបំណងទប់ស្កាត់ល្បឿននៃការឈ្លានពានរបស់ជប៉ុន តែផ្ទុយទៅវិញបែរជាបណ្តាលឱ្យមានទឹកជំនន់ដ៏ធំបំផ្លិចបំផ្លាញ សម្លាប់ជនស៊ីវិលចិនប្រហែលពី១លាននាក់ទៅវិញ និងធ្វើឱ្យមនុស្ស១០លាននាក់គ្មានផ្ទះសម្បែង ដីកសិកម្មសំខាន់ៗត្រូវបានបំផ្លាញ។ ទុក្ខវេទនា និងគ្រោះទុរភិក្សធ្វើឱ្យប្រជាជនស្អប់ខ្ពើមចំពោះជៀង កៃជៀក និងរបបជាតិនិយម។ បន្ថែមនេះ អំពើពុករលួយកើតឡើងគ្រប់ទីកន្លែង អតិផរណាមានការកើនឡើង និងទាហានរត់ចោលជួរជាដើម។

ការជាប់គាំង និងបរាជ័យ

នៅឆ្នាំ១៩៣៨ សង្រ្គាមចិន-ជប៉ុនលើកទីពីរបានឈានមកដល់ការជាប់គាំង ដោយសារតែទំហំភូមិសាស្ត្រ​ដ៏ធំនៃប្រទេសចិន កង្វះហេដ្ឋារចនាសម្ព័ន្ធ កម្លាំងតស៊ូដែលបានខ្ចាត់ខ្ចាយបានជួយបន្ថយល្បឿនវាតទីរបស់ជប៉ុន។ មួយវិញទៀត ជប៉ុនកំពុងតទល់ជាមួយអាមេរិកនៅក្នុងសង្រ្គាមលោកលើកទី២ នៅឆ្នាំ១៩៤១ ដោយជប៉ុនបានទម្លាក់គ្រាប់បែកនៅលើកំពង់ផែគុជរបស់អាមេរិក។ សង្គ្រាមចិន-ជប៉ុនលើកទី២ បានបញ្ចប់នៅខែសីហា ឆ្នាំ១៩៤៥ បន្ទាប់ពីសហរដ្ឋអាមេរិកបានបំផ្ទុះអាវុធនុយក្លេអ៊ែរលើទីក្រុងហ៊ីរ៉ូស៊ីម៉ា និងណាហ្គាសាគី។ នៅពេលនោះ កងទ័ពរុស្សីបានបង្រ្កាបកងកម្លាំងជប៉ុននៅម៉ាន់ជូរី រីឯកម្លាំងក្នុងប្រទេសចិនត្រូវបានបញ្ជាឱ្យចុះចាញ់ពួកអ្នកជាតិនិយម។

សរុបរួមមក សង្គ្រាមចិន-ជប៉ុនលើកទីពីរកើតឡើងពីភាពតានតឹងនៃប្រទេសទាំងពីរដែលមានតាំងពីច្រើនទសវត្សរ៍មកហើយ និងបានបណ្តាលឱ្យប្រទេសចិនរងគ្រោះដោយការរំលោភបំពានពីជនជាតិជប៉ុនយ៉ាងដំណំ។ ប្រទេស​ចិន​បាន​ងើប​ចេញ​ពី​សង្រ្គាម​ជាមួយជប៉ុន ដោយ​សេដ្ឋកិច្ចត្រូវបានខ្ទេចខ្ទាំ ហើយនយោបាយក្នុងប្រទេស​ក៏មិនទាន់​បាន​ដោះស្រាយនៅឡើយ។ សង្រ្គាមបានធ្វើឱ្យរដ្ឋាភិបាលជាតិនិយមស្ថិតក្នុងស្ថានភាពងាយរងគ្រោះ ខណៈដែលគណបក្សកុម្មុយនីស្តចិន CCP កាន់តែរីកធំឡើង និងកើនឡើងប្រជាប្រិយភាព។

ការបោះឆ្នោតរបស់សហរដ្ឋអាមេរិក ទើបតែបញ្ចប់កាលពីពេលថ្មីៗនេះជាមួយនឹងលទ្ធផលដែលបានបង្ហាញថាលោក ដូណាល់ ត្រាំ នឹងក្លាយជាប្រធានាធិបតីទី៤៧។ យើងសង្កេតឃើញថាការបោះឆ្នោតសហរដ្ឋអាមេរិ​កឆ្នាំ២០២៤ នេះគឺស្ថិតនៅក្នុងបរិបទពិភពលោកមួយដ៏ស្មុគស្មាញ ជាពិសេសសង្រ្គាមរុស្សី និងអ៊ុយក្រែនដែលបានអូសបន្លាយតាំងពីឆ្នាំ២០២២ រហូតមកដល់បច្ចុប្បន្នដែលមិនទាន់បានបញ្ចប់។ ដោយសារសង្រ្គាមខាងលើនេះ បានធ្វើឱ្យទំនាក់ទំនងអាមេរិក និងរុស្ស៊ី មានភាពល្អក់កករនឹងគ្នាដោយសារសហរដ្ឋអាមេរិកបានផ្តល់ជំនួយជាច្រើនដល់អ៊ុយក្រែនដើម្បីប្រឆាំងការឈ្លានពានពីរុស្ស៊ីតាំងពីចាប់ផ្តើមសង្គ្រាមមក ក្រោមរដ្ឋបាលរបស់ប្រធានាធិបតី ចូ បៃដិន។ លោក ដូណាល់ ត្រាំ នឹងចូលកាន់តំណែងជាផ្លូវការនៅថ្ងៃទី២០ ខែមករា ឆ្នាំ២០២៥ ជាមួយនឹងសមាសភាពរដ្ឋាភិបាលថ្មីរបស់សហរដ្ឋអាមេរិក។  តើការឈ្នះឆ្នោតនិងត្រៀមចូលកាន់តំណែងប្រធានាធិបតីទី៤៧ របស់លោក ដូណាល់ ត្រាំ នឹងធ្វើឱ្យមានការប្រែប្រួលបែបណាសម្រាប់ទំនាក់ទំនងអាមេរិក និងរុស្ស៊ី?

១. សហរដ្ឋអាមេរិក និងសង្រ្គាមរុស្ស៊ី-អ៊ុយក្រែន

សង្រ្គាមរុស្សី-អ៊ុយក្រែន បានចាប់ផ្តើមឡើងនៅថ្ងៃទី២៤ ខែកុម្ភៈ ឆ្នាំ២០២២ នៅពេលដែលលោកពូទី​ន បានប្រកាសពី “ប្រតិបត្តិការយោធាពិសេស” ទៅលើអ៊ុយក្រែន ដើម្បីការពារប្រជាជននៃសាធារណរដ្ឋដែលបានបំបែកខ្លួនពីអ៊ុយក្រែន គឺសាធារណរដ្ឋដូនីក(Donetsk) និងសាធារណរដ្ឋលូហាន​(Luhansk)។ ដោយសារតែឃើញការឈ្លានពានរបស់រុស្ស៊ីទៅលើអ៊ុយក្រែនបែបនេះ សហរដ្ឋអាមេរិកមិនបាននៅស្ងៀមនោះឡើយ ដោយបានបញ្ចូនជំនួយជាច្រើនដល់ប្រទេសអ៊ុយក្រែនដើម្បីទប់ទល់នឹងការឈ្លានពានពីសំណាក់រុស្សី។ ក្នុងនោះ រដ្ឋបាលលោក ចូ បៃដិន បានផ្តល់ជំនួយផ្នែកយោធាប្រមាណជាង ៦៤,១ ពាន់លានដុល្លារអាមេរិក ចាប់តាំងពីការវាយលុករបស់រុស្សីចូលទៅក្នុងអ៊ុយក្រែនដើមឆ្នាំ២០២២មក។​ នៅក្នុងសង្គ្រាមរុស្ស៊ី និងអ៊ុយក្រែននេះ តុលាការឧក្រិដ្ឋកម្មអន្តរជាតិ (ICC) ក៏បានចេញដីកាចាប់ខ្លួនលោកប្រធានាធិបតីរុស្ស៊ី វ៉ាឌ្លីមៀ ពូទីន ដោយចោទប្រកាន់ពីបទឧក្រិដ្ឋកម្មសង្គ្រាម ទាក់ទងនឹងការនិរទេសកុមារអ៊ុយក្រែនជាច្រើននាក់ដោយខុសច្បាប់ កាលពីថ្ងៃទី១៧ ខែមីនា ឆ្នាំ២០២៣ ផងដែរ ។ ចំពោះសាលដីកាប្រកាសចាប់ខ្លួនលោកពូទីននេះ សហរដ្ឋអាមេរិកមានការសាទរជាខ្លាំង និងបានបញ្ជាក់ថាដីកានេះមានហេតុផលសមស្របចំពោះទង្វើរុស្ស៊ីប្រព្រឹត្តទៅលើអ៊ុយក្រែនបែបនេះ។ ទោះបីជាយ៉ាងណា ដីកានេះនៅតែមិនទាន់បានឃាត់ខ្លួន និងធ្វើអ្វីលោកពូទីនបានឡើយ ព្រោះដីកានេះមានប្រសិទ្ធិភាពតែលើប្រទេសដែលជាសមាជិក ICC ប៉ុណ្ណោះ។ មួយវិញទៀតសោត ប្រទេសដែលជាសមាជិកតុលាការអន្តរជាតិនេះ ក៏មិនហ៊ានអនុវត្តដីកានេះដូចគ្នាព្រោះតែខ្លាចប៉ះពាល់នយោបាយរបស់ខ្លួន និងអាចមានសង្រ្គាមជាមួយរុស្ស៊ីផងដែរ ដូចជា ប្រទេសម៉ុងហ្គោលីដែលជាប្រទេសសមាជិកនៃតុលាការនេះ មិនបានអនុវត្តដីកានេះឡើយ នៅពេលដែលលោកពូទីនបាន​មកទស្សនកិច្ចផ្លូវការកាលពីខែកញ្ញា ឆ្នាំ២០២៤  ដោយសារតែហេតុផលនយោបាយការទូតរបស់ខ្លួន។ បច្ចុប្បន្ននេះ សង្រ្គាមរុស្ស៊ី និងអ៊ុយក្រែន នៅមិនទាន់អាចឈានដល់ការបញ្ចប់ទេ គឺបន្តឆេះកម្តៅយ៉ាងខ្លាំង ហើយលោកពូទីននៅតែបញ្ចូនទ័ពជាច្រើនទៅក្នុងសមរភូមិប្រយុទ្ធ។ ចំណែក សហរដ្ឋអាមេរិកក៏នៅតែបន្តជួយជាជំនួយដល់អ៊ុយក្រែនទាំងផ្នែកសព្វាវុធ និងហរិញ្ញវត្ថុដល់អ៊ុយក្រែនដើម្បីទប់ទល់នឹងសង្រ្គាមមួយនេះ។ ជាមួយគ្នានេះផងដែរ កាលពីពេលថ្មីៗនេះ រុស្ស៊ីក៏បានចោទប្រកាន់ទៅកាន់ប្រទេសលោកខាងលិច ជាពិសេសអាមេរិកថាជាដើមចមដែលធ្វើឱ្យសង្រ្គាមមិនអាចបញ្ចប់បាន។

២. ការឈ្នះឆ្នោតរបស់ដូណាល់ ត្រាំ នឹងផ្លាស់ប្តូរទំនាក់ទំនងរវាងអាមេរិករុស្ស៊ីឱ្យកាន់តែល្អឬទេ?

បន្ទាប់ពីប្រកាសពីជ័យជំនះរបស់ខ្លួនជាផ្លូវការ លោក​ ដូណាល់ ត្រាំ បានត្រៀមខ្លួនក្លាយជាប្រធានាធិបតីទី៤៧ នៅខែមករា ឆ្នាំ២០២៥ខាងមុខនេះ។ អ្វីដែលពិភពលោកចង់ឃើញពីលោក ដូណាល់ ត្រាំ នៅពេលឡើងកាន់អំណាច នោះគឺការដោះស្រាយបញ្ហាធំៗរបស់ពិភពលោក ជាពិសេសលើទំនាក់ទំនងជាមួយរុស្ស៊ី និងសង្រ្គាមនៅអ៊ុយក្រែននេះផងដែរ។ បើយើងក្រឡេកមើលទៅអំឡុងពេលនៃការធ្វើយុទ្ធនាការឃោសនាបោះឆ្នោតកន្លងទៅ លោក ដូណាល់ ត្រាំ បានបង្ហាញពីចេតនាចង់បញ្ចប់សង្រ្គាមនានានៅក្នុងពិភពលោក រួមទាំងការកាត់បន្ថយ ឬលុបចោលជំនួយទៅប្រទេសដែលមានសង្រ្គាមផងដែរ។ បើនិយាយពីទំនាក់ទំនងរវាងលោក ដូណាល់ ត្រាំ និងលោកពូទីនវិញ គឺមានទំនាក់ទំនងល្អជាងលោក ចូ បៃដិន ព្រោះកាលពីពេលថ្មីៗនេះ លោក ត្រាំ បានជជែកតាមទូរស័ព្ទជាមួយលោកពូទីនអំពីការរកដំណោះស្រាយឱ្យបានលឿនដើម្បីបញ្ចប់សង្គ្រាមរុស្ស៊ី និងអ៊ុយក្រែនផងដែរ ដូចជាការមិនអនុញ្ញាតឱ្យអ៊ុយក្រែនចូលជាសមាជិកណាតូ ជាដើម។ អ្វីដែលគួរកត់សម្គាល់ផងដែរ កាលពីថ្ងៃទី៧ ខែវិច្ឆិកា ឆ្នាំ២០២៤ លោក វ៉ា្លឌីមៀរ ពូទីន លើកឡើងថាបានត្រៀមខ្លួនរួចជាស្រេចក្នុងការស្តារ និងបើកទំនាក់ទំនងជាមួយប្រទេសបច្ចឹមលោក ជាមួយពិសេសសហរដ្ឋអាមេរិក។ ក្នុងនោះផង​ដែរ លោក ត្រាំ ដែលជាប្រធានាធិបតីជាប់ឆ្នោតក៏បានប្រកាសស្រដៀងលោកពូទីន នៅក្នុងថ្ងៃនោះផងដែរ។ នេះសបញ្ជាក់ថា ទំនាក់ទំនងរវាងសហរដ្ឋអាមេរិក និងរុស្ស៊ី អាចប្រសើរជាងមុននៅពេលដែលលោកត្រាំឡើងកាន់អំណាចជាប្រធានាធិបតីទី ៤៧ ប៉ុន្តែវាអាចជាហានិភ័យដល់អ៊ុយក្រែន ព្រោះថា ប្រសិនបើលោក ដូណាល់ ត្រាំអនុវត្តផែនការដូចដែលលោកបាននិយាយកាលពីយុទ្ធការឃោសនាបោះឆ្នោត អាមេរិកនឹងមានភាគរយខ្ពស់ក្នុងការលុបចោលជំនួយភាគច្រើនទៅដល់ប្រទេសដែលមានកំពុងសង្គ្រាម ជាពិសេសអ៊ុយក្រែននេះតែម្ដង ដើម្បីបញ្ចប់សង្រ្គាម។

សរុបមក ការជាប់ឆ្នោតជាប្រធានាធិបតីរបស់លោក ដូណាល់ ត្រាំ ត្រូវបានគេមើលឃើញថា ទំនាក់ទំនងរវាងអាមេរិក និងរុស្ស៊ី អាចមានភាពទំនាក់ទំនងរីកចម្រើនជាងមុន ទោះបីជាមិនបានល្អឥតខ្ចោះក៏ដោយ ដែលយើងអាចមើលឃើញរយៈការប្រកាសរបស់លោក ត្រាំ និងពូទីន រួមទាំងការជជែកពិភាក្សាគ្នាតាមទូរស័ព្ទកាលពីពេលថ្មីៗនេះ។ ប៉ុន្តែ លោក ត្រាំ ក៏ត្រូវគេចាត់ជាមនុស្សដែលមិនអាចមើលចិត្តធ្លុះផងដែរ ព្រោះលោកអាចប្តូរឥរិយាបថបានគ្រប់ពេលវេលាផងដែរ។

​អំឡុង​ពេល​ដែល​កំពុង​បំពេញ​ទស្សនកិច្ច​ជាផ្លូវការនៅ​ប្រទេស​វៀតណាម​របស់​លោក Xi Jinping និង ទស្សនកិច្ចរបស់លោក To Lam នៅប្រទេសចិន ភាគីចិន និង​វៀតណាមបានប្រកាសអំពីជំហរថ្មីនៃទំនាក់ទំនងរវាងប្រទេសទាំងពីរ ហើយបានព្រមព្រៀងគ្នាក្នុងការកសាងសហគមន៍ចិន-វៀតណាម ដើម្បីជំរុញភាពជាដៃគូសហប្រតិបត្តិការយុទ្ធសាស្ត្រលើគ្រប់វិស័យរវាងប្រទេសទាំងពីរ។

ក្នុងដំណើរទស្សនកិច្ចនៅប្រទេសចិនចាប់ពីថ្ងៃទី ១៨ ដល់ថ្ងៃទី ២០ ខែសីហា ឆ្នាំ ២០២៤ អគ្គលេខាធិការបក្ស និងជាប្រធានាធិបតីវៀតណាម លោក To Lam បានជួបពិភាក្សាជាមួយប្រធានាធិបតីចិន Xi Jinping និងមន្ត្រីសំខាន់ៗដទៃទៀត ដោយកិច្ចពិភាក្សាបានផ្ដោតសំខាន់លើទំនាក់ទំនងមិត្តភាព និងកិច្ចសហប្រតិបត្តិការរវាងបក្សកុម្មុយនិស្តដែលកំពុងកាន់អំណាចទាំងពីរ ក្នុងគោលបំណងពង្រឹងភាពជាដៃគូយុទ្ធសាស្ត្រដ៏ទូលំទូលាយរបស់ពួកគេ និងកសាងសហគមន៍មួយដែលមានអនាគតរួមគ្នា។

ភាគីទាំងពីរបានប្រារព្ធ និងរំលឹកនូវអនុស្សាវរីយ៍សំខាន់ៗនៅក្នុងប្រវត្តិសាស្ត្ររបស់ពួកគេ និងបញ្ជាក់ឡើងវិញនូវការប្តេជ្ញាចិត្តរបស់ពួកគេចំពោះសង្គមនិយម ទំនើបភាវូបនីយកម្ម និងការអភិវឌ្ឍជាតិ។ ពួកគេបានពិភាក្សាអំពីការពង្រឹងទំនាក់ទំនងសេដ្ឋកិច្ច កិច្ចសហប្រតិបត្តិការលើវិស័យការពារជាតិ និងការដោះស្រាយបញ្ហាសន្តិសុខក្នុងតំបន់ ជាពិសេសនៅសមុទ្រចិនខាងត្បូង។ ហេតុនេះ ដំណើរទស្សនកិច្ចនេះបានបញ្ចប់ទៅដោយមានឯកសារដែលបានចុះហត្ថលេខាលើកិច្ចសហប្រតិបត្តិការលើវិស័យអប់រំ ហិរញ្ញវត្ថុ ការថែទាំសុខភាព និងជាច្រើនទៀត ដែលជាជំហានជោគជ័យមួយឆ្ពោះទៅការពង្រឹងទំនាក់ទំនងទ្វេភាគីសម្រាប់សន្តិភាព និងការអភិវឌ្ឍក្នុងតំបន់។

ឥទ្ធិពលនៃភាពជាដៃគូជិតស្និទ្ធលើសេដ្ឋកិច្ចវៀតណាម

ចាប់តាំងពីដំណើរទស្សនកិច្ចរបស់មេដឹកនាំកំពូលចិនទៅកាន់ប្រទេសវៀតណាមកាលពីឆ្នាំមុន ប្រទេសទាំងពីរបាននិងកំពុងចូលរួមក្នុងកិច្ចសហប្រតិបត្តិការពាណិជ្ជកម្ម និងសេដ្ឋកិច្ចប្រកបដោយគុណភាពខ្ពស់។ យោងតាមទិន្នន័យផ្លូវការរបស់ប្រទេសចិន ទំហំពាណិជ្ជកម្មទ្វេភាគីបានកើនឡើងដល់ ១៤៥ ពាន់លានដុល្លារអាមេរិកក្នុងរយៈពេល ៧ ខែដំបូងនៃឆ្នាំនេះ ដោយប្រទេសចិននៅតែបន្តជាដៃគូពាណិជ្ជកម្មធំបំផុតរបស់វៀតណាម និងជាអ្នកវិនិយោគនាំមុខគេក្នុងគម្រោងថ្មីៗនៅក្នុងប្រទេសវៀតណាម។ ហេតុនេះ ភាពជាដៃគូផ្នែកសេដ្ឋកិច្ចក៏កាន់តែជិតស្និទ្ធរវាងភាគីទាំងពីរ។

ចំណែកប្រព័ន្ធផ្សព្វផ្សាយវៀតណាមបានរាយការណ៍ថា ប្រទេសចិននៅតែជាអ្នកនាំចូលធំបំផុតនៃបន្លែ និងផ្លែឈើរបស់វៀតណាម ជាមួយនឹងការនាំចូលរបស់ខ្លួននៅក្នុងឆមាសទីមួយនៃឆ្នាំនេះមានចំនួន ៦៤% នៃការនាំចេញផលិតផលកសិផលសរុបរបស់ប្រទេសវៀតណាម។ ប្រទេសចិនក៏ជាទីផ្សារដ៏ធំបំផុតសម្រាប់ការនាំចេញធុរេនរបស់វៀតណាម ដែលស្មើនឹង ៩២,៤% នៃការនាំចេញផ្លែឈើសរុបរបស់វៀតណាម។ ក្នុងឆ្នាំ​២០២៣ ប្រទេសចិនបានវិនិយោគចំនួន ៤,៤៧ ពាន់លានដុល្លារអាមេរិកក្នុងគម្រោងជាង ៧០០ នៅក្នុងប្រទេសវៀតណាម កើនឡើង ៧៧%។ ក្នុងរយៈពេលប្រាំពីរខែដំបូងនៃឆ្នាំ ២០២៤ ប្រទេសចិនគឺជាដៃគូនាំមុខគេលើគម្រោងវិនិយោគថ្មីនៅវៀតណាម ដែលស្មើនឹង ២៩,៧% នៃចំនួនគម្រោងថ្មីសរុបនៅក្នុងប្រទេសវៀតណាម។

បើក្រឡេកមើលពីរថភ្លើងដឹកទំនិញរវាងទីក្រុង Zhengzhou និងទីក្រុងហាណូយ គេសង្កេតឃើញពីសន្ទុះនៃដំណើរការជារៀងរាល់ថ្ងៃចាប់តាំងពីខែកក្កដា ឆ្នាំ២០២៣ ចំពេលដែលមានការកើនឡើងនៃទំហំពាណិជ្ជកម្មរវាងប្រទេសចិន និងវៀតណាម នេះបើយោងតាមតំណាងមកពីក្រុមហ៊ុន Zhongyu Port Group។  ហេតុនេះ ក្នុងរយៈពេលប្រាំបីខែដំបូងនៃឆ្នាំ២០២៤ រថភ្លើងសរុបចំនួន ៣៦ បានដំណើរការរវាងប្រទេសចិន និងវៀតណាមដែលបានបង្ហាញពីកំណើននៃចរាចរណ៍ដឹកជញ្ជូនដែលសបញ្ជាក់ពីទំនាក់ទំនងសេដ្ឋកិច្ចជិតស្និទ្ធរវាងប្រទេសទាំងពីរ។ បច្ចុប្បន្នចិនជាដៃគូពាណិជ្ជកម្មធំបំផុតរបស់វៀតណាម ខណៈវៀតណាមក៏ជាដៃគូពាណិជ្ជកម្មធំបំផុតរបស់ចិនក្នុងអាស៊ានផងដែរ។

លើសពីនេះទៅទៀត ភាគីទាំងពីរបានឯកភាពគ្នាក្នុងការឈោងចាប់គ្នា និងជួយគ្នាទៅវិញទៅមក ដើម្បីធ្វើសមាហរណកម្ម Belt and Road Initiative ជាមួយនឹងយុទ្ធសាស្ត្រច្រករបៀងពីរ និងរង្វង់សេដ្ឋកិច្ចមួយ។ ជាមួយគ្នានេះដែរ ប្រទេសចិនបានយល់ព្រមផ្តល់ការគាំទ្រក្នុងការរៀបចំផែនការសម្រាប់គម្រោងផ្លូវដែក Lang Son-Hanoi និង Mong Cai-Ha Long-Haiphong។

ដូច្នេះ ភាពជាដៃគូកាន់តែជិតស្និទ្ធរវាងចិន និងវៀតណាមបានដើរតួនាទីយ៉ាងសំខាន់លើភាពរីកចម្រើនរបស់សេដ្ឋកិច្ចរបស់វៀតណាម ជាពិសេសប្រទេសចិនបានក្លាយជាដៃគូពាណិជ្ជកម្ម និងវិនិយោគដ៏ធំបំផុត។ ទន្ទឹមនឹងនោះ ភាពជាដៃគូជិតស្និទ្ធនេះក៏នាំទៅដល់ការអភិវឌ្ឍហេដ្ឋារចនាសម្ព័ន្ធក្នុងប្រទេសវៀតណាមផ្ទាល់ផងដែរ។