កាលពីប៉ុន្មានសប្តាហ៍មុន លោក ចាស្ទីន ទ្រូដូរ​ (Justin Trudeau) នាយករដ្ឋមន្រ្តីនៃប្រទេសកាណាដា បានចោទប្រកាន់ដោយបើកចំហទៅលើរដ្ឋាភិបាលនៃប្រទេសឥណ្ឌា ជុំវិញការស្លាប់របស់លោក​ ហាឌីប​ ស៊ីកនីចារ (Hardeep Singh Nijjar)​​ ដែលជាថ្នាក់ដឹកនាំសាសនាស៊ីកម្នាក់​ (Sikh Separatist)។​ ការចោទប្រកាន់នេះបានប៉ះពាល់ជាខ្លាំងទៅលើកិត្តិនាមរបស់រដ្ឋាភិបាល ឥណ្ឌា និង កាណាដាផ្ទាល់ ហើយវាក៏បានជះឥទ្ធិពលទៅលើទំនាក់ទំនងប្រទេសទាំងពីរផងដែរ។​

តើលោក ហាឌីប​ ស៊ីក នីចារ  គឺជានរណា ហើយមានឥទ្ធិពលយ៉ាងណានៅក្នុងសាសនាស៊ីក? តើមានហេតុការណ៍អ្វីខ្លះកើតឡើងពាក់ព័ន្ធទៅនឹងការស្លាប់របស់គាត់?

លោក​ ហាឌីប​ ស៊ីក​ នីចារ​ (Hardeep Singh Nijjar) បានកើតក្នុងរដ្ឋ Punjab ភាគខាងជើងនៃប្រទេសឥណ្ឌាក្នុងឆ្នាំ ១៩៧៧ ហើយលោកបានក៏ធ្វើចំណាកស្រុកចេញទៅប្រទេសកាណាដា ក្នុងឆ្នាំ ១៩៩៧ ដើម្បីតែជីវភាព និង​ កេរ្តិ៍ឈ្មោះរបស់សាសនាស៊ីក នៅឯរដ្ឋ British Columbia ផងដេរ។ មិនយូរប៉ុន្មាន លោកបានទទួលភាពល្បីល្បាញខាងវោហាស័ព្ទ និង ការតស៊ូរបស់លោកចំពោះសាសនាស៊ីក (Sikhism) ក្នុងការបង្កើតរដ្ឋ​ Khalistan សម្រាប់ជាស្រុកកំណើតដាច់ដោយឡែកសម្រាប់ ជនជាតិភាគតិចសាសនាស៊ីក ដែលមានចំនួន ២% នៃចំនួនប្រជាជនឥណ្ឌាសរុប។ ចលនាក្នុងការបង្កើតរដ្ឋ Khalistan នេះមានឥទ្ធិពលយ៉ាងខ្លាំង រហូតដល់រដ្ឋាភិបាលនៃប្រទេសឥណ្ឌាបានចាត់ទុកលោក នីចារ​ (Nijjar) ជាភេរវករ​ និងជាមេក្លាងកងកម្លាំង Khalistan Tiger (KTF) ដែលជាក្រុមសកម្មប្រយុទ្ធហាមឃាត់នៅក្នុងប្រទេសឥណ្ឌាតែម្តង។ មិនត្រឹមតែនៅក្នុងប្រទេសឥណ្ឌាតែប៉ុណ្ណោះទេ លោក នីចារ  ក៏បានសាងកិត្តិនាមនៅតាមបណ្តាប្រទេសផ្សេងៗដូចជា កាណាដា អង់គ្លេស អាមេរិក និង អូស្ត្រាលីផងដែរ។ គួរបញ្ជាក់ថា ក្នុងនោះ ប្រទេសឥណ្ឌា និង ប្រទេសកាណាដា គឺជាបណ្តាប្រទេសទូទាំងសកលលោក ដែលមានចំនួនជនជាតិស៊ីក (Sikh) ច្រើនជាងគេបង្អស់បើធៀបនឹងប្រទេសមហាអំណាចដទៃ ហើយក្រុមស៊ីកនេះមានប្រហែល ១.៧% នៃចំនួនប្រជាជនស៊ីកសរុប ដែលមានដើមកំណើតនៅតំបន់ Punjab នៃប្រទេសឥណ្ឌា ព្រមទាំងមានចំនួនប្រមាណ ២.១% នៃចំនួនប្រជាជនកាណាដាគិតត្រឹមឆ្នាំ២០២១។

ចំពោះរឿងនេះផងដែរ រដ្ឋាភិបាលឥណ្ឌា បានគេចេញដីកាចាប់ខ្លួនទៅលើលោកនីចារ នៅក្រោមច្បាប់ភេរវកម្មរបស់ប្រទេសឥណ្ឌាសម្រាប់ករណីជាច្រើនដែលរដ្ឋាភិបាលឥណ្ឌាបានចោទប្រកាន់ថាជាទង្វើ របស់លោក​នីចារ រួមទាំងការទម្លាក់គ្រាប់បែកក្នុងរោងកុនឆ្នាំ ២០០៧ នៅរដ្ឋ Punjab ដែលបានសម្លាប់មនុស្ស ៦ នាក់ និងរបួស ៤០ នាក់ និងការធ្វើឃាតអ្នកនយោបាយឥណ្ឌា Sikh Rulda Singh ឆ្នាំ ២០០៩ ផងដែរ។ ចំពោះប្រទេសកាណាដាវិញ លោក​ នីចារ គឺត្រូវបានគេស្គាល់ថាជាបុគ្គលដែលធ្វើអ្វីៗដោយសន្តិវិធីសម្រាប់ឯករាជ្យភាពរបស់សាសនាស៊ីកនៅរដ្ឋ British Columbia និងជាបុរសម្នាក់ដែលយកចិត្តទុកដាក់យ៉ាងខ្លាំងចំពោះសហគមន៍របស់គាត់ទាំងមូល។

តែជាអកុសល លោក នីចារត្រូវបាន សម្លាប់ដោយខ្មាន់កាំភ្លើងពីរនាក់ ស្លៀកសម្លៀកខ្មៅ ជាមួយនឹងក្រណាត់រុំក្បាល នៅខាងក្រៅប្រាសាទសាសនាស៊ីក នៅថ្ងៃទី១៨ ខែមិថុនា ឆ្នាំ២០២៣ នៅឯជាយក្រុង Vancouver នៃទឹកដីប្រទេសកាណាដា។

ការស្លាប់របស់លោកបានចោទជាបញ្ហាជាខ្លាំងទៅដល់ប្រទេសទាំងពីរ ក៏ដូចជាប្រទេសសមមិត្តនានាផងដែរ ព្រោះថាលោក នីចារ​ គឺជាបុគ្គលដែលមានឈ្មោះបោះសំឡេងទាំងផ្នែកសាសនា និង នយោបាយនៅតាមបណ្តាប្រទេសទាំងនេះ ហើយក៏បានក្លាយជាប្រធានបទក្នុងកិច្ចពិភាក្សានានាជាច្រើនលើកច្រើនសាររួចមកហើយ។ គេប៉ាន់ស្មានថា ការស្លាប់របស់សកម្មជនមួយរូបនេះ អាចជាការគំរាមកំហែងដល់សុវត្ថិភាពសកម្មជនសាសនាស៊ីកទាំងមូល ពិសេសនៅឥណ្ឌា និង កាណាដា។ មិនតែប៉ុណ្ណោះ លោក Anthony Blinken រដ្ឋលេខាធិការសហរដ្ឋអាមេរិក បានជំរុញឱ្យប្រទេសទាំងពីររួមសាមគ្គីគ្នាជាធ្នុងមួយក្នុងការស៊ើបអង្កេតអំពីបញ្ហាខាងលើនេះ។

សរុបមក បើទោះបីជាមានការស៊ើបអង្កេត និង ការចោទប្រកាន់គ្នាទៅវិញទៅមកមែនពិត តែមូលហេតុនៃការស្លាប់របស់លោក ​ហាឌីប​ ស៊ីក នីចារ នៅតែមានភាពស្រពេចស្រពិលនៅឡើយ ហើយវានៅតែជាបញ្ហាចោទសម្រាប់ប្រទេសទាំងសងខាង ជុំវិញផ្នែកសន្តិសុខ និង កិច្ចសហប្រតិបត្តិការនានា។ រដ្ឋាភិបាលឥណ្ឌា កាណាដា និង អ្នកកាន់​សាសនាស៊ីកទាំងមូល នៅតែបន្តជីករកឬសគល់ឃាដកម្មនេះ ដើម្បីកុំឱ្យមានឥទ្ធិពល និង ការប៉ះពាល់ទៅមុខទៀតសម្រាប់ទំនាក់ទាំនងរវាងភាគីទាំងអស់។

ប៉ុន្មានខែថ្មីៗនេះយើងសង្កេតឃើញមានព្រឹត្តការណ៏ជាច្រើនកើតមាននៅទ្វីបអាហ្រ្វិកដែលមានទាំងព្រឹត្តការណ៏ល្អនិងមិនសូវល្អទៅតាមផ្នែកនីមួយៗនៅក្នុងទ្វីបអាហ្រ្វិក។ព្រឹត្តិការណ៍ល្អសម្រាប់ទ្វីបអាហ្រ្វិកមានដូចជាជាភាពជោគជ័យនៃការរៀបចំព្រឹត្តិការណ៍ BRICS ដែលបានទាក់ទាញការចាប់អារម្មណ៏ទូទាំងពិភពលោក ជាមួយគ្នានេះផងដែរ នាពេលថ្មីៗនេះ យើងឃើញថាទ្វីបអាហ្រ្វិកបានក្លាយជាដៃគូរបស់ G20ជាដើម។ អំឡុងពេលរឿងល្អកើតឡើង យើងក៏សង្កេតឃើញថាផ្នែកមួយផ្សេងទៀតនៃអាហ្រ្វិកត្រូវបានមានការធ្វើរដ្ឋប្រហារនៅក្នុងតំបន់ជាពិសេសនៅក្នុងតំបន់មួយដែលគេហៅថា “សាហែល(Sahel)” ដែលប្រទេសជាច្រើននៅក្នុងតំបន់នោះត្រូវបានកាន់កាប់ដោយយោធាដូចជា ប៊ូគីណាហ្វាសូ (Burkina faso), នីហ្សេ(Niger), ស៊ូដង់ខាងត្បូង(South Soudan),ម៉ាលី(Mali) ជាដើម។ នៅក្នុងអត្ថបទនេះនឹងសិក្សាអំពីតំបន់សាហែល​និងហេតុអ្វីបានជាមានរដ្ឋប្រហារច្រើននៅអាហ្វ្រិកជាពិសេសតំបន់សាហែល?

ទិដ្ឋភាពទូទៅនៃតំបន់សាហែល(Sahel)

សាហែលគឺជា​តំបន់មួយដែលស្ថិតនៅចន្លោះតំបន់សាហារានិងនៅចំកណ្តាលទ្វីបអាហ្វ្រិកដែល​លាតសន្ធឹង​ពី​សេ​ណេ​ហ្គា​ល់​ខាងកើត​ឆ្ពោះទៅ​ប្រទេស​ស៊ូ​ដង់។ តំបន់នេះត្រូវបានគ្របដណ្តប់ដោយប្រទេសចំនួន១០ដូចជាសេណេហ្គាល់(Senegal) ហ្គាំប៊ី(Gambi) ម៉ូរីតានី(Mauritania) ហ្គីណេ ម៉ាលី ប៊ូគីណាហ្វាសូ នីហ្សេរីយ៉ា(Nigeria) ឆាដ(Chad) កាមេរូន(Cameroon) និងនីហ្សេ។ សាហែលគឺជាតំបន់ដែលសម្បូរទៅដោយធនធានធម្មជាតិរួមទាំងរ៉ែ ប្រេង និងឧស្ម័ន​ជាដើម ប៉ុន្តែតំបន់នេះជាតំបន់ដ៏ក្រីក្របំផុតមួយក្នុងពិភពលោក ដែលប្រជាជនជាង៥០ភាគរយស្ថិតនៅក្រោមបន្តាត់ក្រីក្រដោយជួបបញ្ហាដូចជា អសន្តិសុខស្បៀង ការផ្លាស់ទីលំនៅរបស់ប្រជាជនជាដើម។ ឫសគល់នៃបញ្ហានេះ បណ្តាលមកពីកត្តាជាច្រើនដូចជា អសមត្ថភាពរបស់រដ្ឋាភិបាល ការប្រែប្រួលអាកាសធាតុ ​និងជម្លោះជាដើម។ ការប្រែប្រួលអាកាសធាតុ គឺជាការគំរាមកំហែងដ៏ធំមួយចំពោះតំបន់នេះព្រោះតំបន់​នេះ​កំពុង​ជួប​ប្រទះ​នឹង​សីតុណ្ហភាព​ឡើង​កំដៅ​លើសពីធម្មតា ដែលបានបង្កើតជា​គ្រោះរាំងស្ងួត និង​ទឹកជំនន់។ កត្តាមួយទៀតគឺការកើនឡើងនៃចំនួនប្រជាជន និងការប្រែប្រួលអាកាសធាតុកំពុងធ្វើឱ្យមនុស្សកាន់តែលំបាកក្នុងការដាំដុះស្បៀង និងចិញ្ចឹមសត្វដែលរួមចំណែកដល់អសន្តិសុខស្បៀង និងការផ្លាស់ទីលំនៅ។ ជាមួយគ្នានេះផងដែរជម្លោះគឺជាបញ្ហាប្រឈមដ៏សំខាន់មួយផ្សេងទៀតនៅក្នុងសាហែលពោលតំបន់​នេះ​ត្រូវ​ញាំញី​ដោយ​ជម្លោះ​ប្រដាប់​អាវុធ​អស់​ជាច្រើន​ទសវត្សរ៍​មក​ហើយ រួម​មាន​សង្គ្រាម​ស៊ីវិល ការ​បះបោរ និង​​ភេរវកម្មដែលប្រទេសក្នុងតំបន់សាហែលជាសំបុកក្រុមភេវកម្ម។

ហេតុអ្វីបានជាមានរដ្ឋប្រហារច្រើននៅអាហ្វ្រិកជាពិសេសតំបន់សាហែល?

បើយើងក្រលេកទៅមើលប្រវត្តិសាស្រ្តយើងមើល​ឃើញថា​ទ្វីប​អាហ្រ្វិកជាទ្វីបដែលមានការការ​ប៉ុនប៉ង​ធ្វើរដ្ឋប្រហារច្រើន​បំផុតដោយ​មាន​ការ​ប៉ុនប៉ង​ចំនួន ២១៤ ដង ដែល១០៦ដង​ទទួល​បាន​ជោគជ័យ ជាពិសេសប្រទេសដែលស្ថិតនៅក្នុងតំបន់សាហែលដែលធ្លាប់ឆ្លងកាត់រដ្ឋប្រហារជាច្រើន។ នៅក្នុងទ្វីប​អាហ្រ្វិកដដែលនេះ គិតចាប់តាំងពីឆ្នាំ២០២០ មកមានរដ្ឋប្រហារយោធាចំនួន ៨លើកដែលកើតឡើងនៅក្នុងប្រទេសចំនួន៦ ជាពិសេសប្រទេសដែលស្ថិតក្នុងតំបន់សាហែលដែលមានរដ្ឋប្រហារនៅក្នុងប្រទេសម៉ាលីក្នុងឆ្នាំ២០២០ និងម្តងទៀតនៅឆ្នាំ២០២១; នៅហ្គីណេនៅឆ្នាំ ២០២១; ពីរដងនៅប៊ូគីណាហ្វាសូក្នុងឆ្នាំ ២០២២; នៅដើមឆ្នាំនេះនៅស៊ូដង់ នៅប្រទេសនីហ្សេក្នុងឆ្នាំ ២០២០ និង ២០២៣; ហើយថ្មីៗនេះនៅប្រទេសហ្គាបុង។ រដ្ឋប្រហារទាំងអស់នេះសុទ្ធ សឹងតែមានឫសគល់របស់វាហើយប្រទេសនីមួយៗសុទ្ធសឹងមានលក្ខណៈប្លែកពីគ្នាដោយជាក់ស្តែងការធ្វើរដ្ឋប្រហារនៅប្រទេសហ្គាបុង រដ្ឋប្រហារនេះធ្វើឡើងដើម្បីទម្លាក់មេដឹកនាំបន្តជំនាន់ ដែលខុសប្លែកពីប្រទេសនីហ្សេដែលមេដឹកនាំយោធាធ្វើរដ្ឋប្រហារទៅលើមេដឹកនាំដែលឡើងកាន់អំណាចតាមរយ:ការបោះឆ្នោត​​​​តែយើងសង្កេតឃើញមានចំណុចស្រដៀងគ្នាដែលប្រទេសទាំងនេះមាន។ នៅក្នុងអត្តបទនេះនឹងបែងចែកជា២កត្តាធំៗពោលគឺកត្តាផ្ទៃក្នុងនិងកត្តាខាងក្រៅ។

ទី១កត្តាផ្ទៃក្នុង៖ នៅក្នុងតំបន់សាហែលបានជួបបញ្ហាជាច្រើន ចាប់តាំងពីទទួល បានឯករាជ្យរបស់ខ្លួន ដែលបញ្ហាមួយចំនួននៅតែកើតបន្តមានមកដល់ពេលនេះ ដូចជា ភាពក្រីក្រ វិសមភាព អំពើភេរវកម្មជាដើម។ ដូចដែលបានរៀបរាប់ផ្នែកខាងលើ បញ្ហាអំពើភេរវកម្ម ការប្រែប្រួលអាកាសធាតុជាបញ្ហាដែលពិបាកដោះស្រាយនិងផ្តល់ផលលំបាកជាច្រើនដល់ប្រជាជន​ ហើយជាពិសេសទៅទៀតនោះគួបផ្សំជាមួយនឹងភាពអសមត្ថភាពរបស់រដ្ឋាភិបាលបានធ្វើឱ្យប្រជាជនបាត់ទំនុកចិត្តមកលើរដ្ឋាភិបាល ដែលបើកឱកាសសម្រាប់មេដឹកនាំយោធាធ្វើរដ្ឋប្រហារ ជាក់ស្តែងយើងឃើញមានការអបសារទរពីប្រជាជនក្រោយពីការធ្វើររដ្ឋប្រហាររួច។ ការប្រែប្រួលអាកាសធាតុក្នុងទ្វីបអាហ្រ្វិក ជាពិសេសនៅតំបន់សាហែលបានផ្លាស់ប្តូរយ៉ាងឆាប់រហ័ស ដូចជាការកើនឡើងកំដៅដែលកើនឡើង១.៥​ដងច្រើនជាងសីតុណ្ហភាពកើនឡើងជាមធ្យមនៅទូទាំងពិភពលោក​ ភ្លៀងធ្លាក់មិនទៀងទាត់ដែលពេលខ្លះបង្កជាភាពរាំងស្ងួតនិងពេលខ្លះទៀតបង្កជាទឺកជំនន់ជាដើម។ វាបានធ្វើឱ្យប៉ះពាល់ដល់ការរស់នៅរបស់ប្រជាជនជាច្រើននៅក្នុងតំបន់ ដោយប៉ះពាល់ដល់កសិកម្មរបស់ពួកគេដែលជាង ៧០% នៃប្រជាជនពឹងផ្អែកលើកសិកម្មហើយបានបង្កជាការផ្លាស់ទីលំនៅរបស់ប្រជាជនដោយសារតែគ្រោះរាំងស្ងួត។បញ្ហាទី២គឺបញ្ហាអំពើភេរវកម្ម ដូចអ្វីដែលរៀបរាប់ខាងលើបញ្ហាភេរវកម្មជាបញ្ហារាំរៃដែលរដ្ឋាភិបាលដោះស្រាយមិនចេញដែលធ្វើឱ្យប្រទេសដែលនៅគ្នុងតំបន់ជួបភាពអសន្តិសុខនិងការបង្កើនឱ្យមានការផ្លាស់ទីលំនៅ ការស្លាប់ និងការបំផ្លិចបំផ្លាញទៅលើប្រជាជន។

កត្តាខាងក្រៅ៖ ការជ្រៀតជ្រែករបស់មហាអំណាចបរទេសដូចជា អាមេរិក រុស្ស៊ី និងបារាំងត្រូវបានគេគិតថាជាកត្តាមួយក្នុងការចូលរួមជំរុញឱ្យរដ្ឋប្រហារកើតឡើង។ អ្នក​វិភាគ​មួយ​ចំនួន​បាន​និយាយ​ថា ការ​ឈ្លានពាន​របស់​អង្គការ​ណាតូ​ដែល​ដឹកនាំ​ដោយ​សហរដ្ឋ​អាមេរិក​ក្នុង​ឆ្នាំ ២០១១ មក​លើ​ប្រទេស​លីប៊ី។ ការសម្លាប់មេដឹកនាំលីប៊ី Gaddafi ក៏ជាកត្តាសំខាន់មួយដែលធ្វើឱ្យមានការហូរចូល​នៃ​អាវុធ​ចូល​ក្នុង​តំបន់សាហែល ដោយ​ហេតុ​នេះ​បាន​ជំរុញ​ជម្លោះ​ក្នុង​តំបន់និងធ្វើឱ្យតំបន់មានអសន្តិសុខជាងមុន។ អ្វីដែលគួរឱ្យចាប់អារម្មណ៍គឺចលនាប្រឆាំងនឹងបារាំង​ គួរបញ្ចាក់ដែលថាប្រទេសចំនួន៤​ដែលបានកើតមានរដ្ឋប្រហារជាអតីតប្រទេសដែលបារាំងធ្លាប់ដាក់អាណានិគមលើ​ ដែលប្រជាជននៅក្នុងប្រទេសទាំងនេះយល់ឃើញមិនល្អ ឬមិនសប្បាយចិត្តចំពោះវត្តមានរបស់បារាំង ដែលប្រជាជនគិតថាបារាំងកំពុងបន្តកេងប្រវ័ញ្ចពួកគេកាន់តែច្រើនដោយការធ្វើអាណានិគមបែបថ្មី។ អ្នកវិភាគមួយចំនួនបាននិយាយថាបារាំងបានកេងប្រវ័ញ្ចធនធានធម្មជាតិដូចជាមាស អ៊ុយរ៉ាញ៉ូម ប្រេងជាដើម។ ហើយជាពិសេសទៅទៀតនោះគឺវត្តមានរបស់កងទ័ពបាំរាំងដែលមានតួនាទីបង្រ្កាបភេរវកម្ម តែត្រូវបានប្រជាជនយល់ថាបារាំងជាអ្នកដែលធ្វើឱ្យប្រទេសរបស់ខ្លួនជួបអសន្តិសុខជាងមុន។ ដូចនេះបានប្រជាជនគាំទ្រការការធ្វើរដ្ឋប្រហាររបស់ពួកយោធា។ ជាមួយគ្នានេះផងដែរភាពសកម្មរបស់រុស្ស៊ីក្នុងទ្វីបអាហ្រ្វិកដែលគេមើលឃើញថាជាចំណែកមួយក្នុងការជំរុញឱ្យមានការកើនឡើងនូវរដ្ឋប្រហារ។ រុស្សីបានលក់អាវុធដល់ក្រុមយោធាដើម្បីប្រឆាំងភេវកម្មនិងបានដាក់ពង្រាយទាហានស៊ីឈ្នួល Wagner នៅក្នុងប្រទេសជាច្រើននៅក្នុងទ្វីបអាហ្រ្វិកដែលត្រូវបានមើលឃើញពីអ្នកវិភាគថារុស្ស៊ីគឺជាអ្នកដែលស្ថិតនៅពីក្រោយខ្នងក្នុងការធ្វើរដ្ឋប្រហាររបស់យោធានៅក្នុងប្រទេសមួយចំនួនដូចជាម៉ាលី​និងប៊ូគីណាហ្វាសូជាដើម។

BRICS គឺជាឈ្មោះជាអក្សរកាត់ឡាតាំងដែលសំដៅទៅលើប្លុកនៃបណ្ដាប្រទេសដែលមានកម្រិតសេដ្ឋកិច្ចរីកចម្រើនខ្ពស់និងប្រកបដោយសក្តានុពល ដែលក្នុងនោះរួមមានប្រទេសចំនួន៥ មានដូចជា ប្រទេសប្រេស៊ីល ប្រទេសរុស្ស៊ី ប្រទេសឥណ្ឌា ប្រទេសចិន និងប្រទេសអាហ្វ្រិកខាងត្បូងហើយថ្មីៗនេះប្លុកនេះបានបង្កើនសមាជិកពីចំនួន៥ទៅ១១ប្រទេសនៅក្នុងកិច្ចប្រជុំកំពូលនៅអាហ្វ្រិកខាងត្បូង។ នៅក្នុងអត្ថបទនេះនឹងនិយាយនិងសិក្សាអំពី កិច្ចប្រជុំកំពូល BRICS នៅអាហ្វ្រិកខាងត្បូង សារៈសំខាន់នៃ BRICS ចំពោះសមាជិកនិងអនាគតរបស់ BRICS។

កិច្ចប្រជុំកំពូល BRICS នៅអាហ្វ្រិកខាងត្បូង

កិច្ចប្រជុំកំពូល BRICS លើកទី១៥ត្រូវបានធ្វើឡើងនៅទីក្រុងចូហាន់ណេសបឺគ( Johannesburg) ប្រទេសអាហ្វ្រិកខាងត្បូងនៅថ្ងៃទី ២៣-២៤ ខែសីហា ឆ្នាំ ២០២៣ ដោយរៀបចំឡើងដោយប្រធានាធិបតីអាហ្វ្រិកខាងត្បូង លោក ស៊ីរីល រ៉ាម៉ាហ្វូសា (Cyril Ramaphosa)។ កិច្ចប្រជុំនេះបានលើកយកពីបញ្ហាជាច្រើនមកពិភាក្សា ដែលមានដូចជា​ ​ការប្រែប្រួលអាកាសធាតុ ភាពក្រីក្រ​ ការស្តារសេដ្ឋកិច្ចឡើងវិញក្រោយពីជំងឺរាតត្បាតកូវីត១៩​ ការអភិវឌ្ឍប្រកបដោយចីរភាពជាដើម។

កិច្ចប្រជុំកំពូលនេះមានផ្តល់ជាលទ្ធផលសំខាន់ៗដូចជាសមាជិក BRICSបានយល់ព្រមក្នុងការពង្រឹងកិច្ចសហប្រតិបត្តិការលើវិស័យដូចជា ពាណិជ្ជកម្ម ការវិនិយោគ ហិរញ្ញវត្ថុ បច្ចេកវិទ្យា និងយល់ព្រមធ្វើការរួមគ្នាដើម្បីដោះស្រាយបញ្ហាប្រឈមជាសកលដូចជាការប្រែប្រួលអាកាសធាតុ ភាពក្រីក្រ និងវិសមភាព។ អ្វីដែលគួរឱ្យចាប់អារម្មណ៍នោះគឺការអំពាវនាវឱ្យមានកំណែទម្រង់នៃក្រុមប្រឹក្សាសន្តិសុខអង្គការសហប្រជាជាតិពីBRICSដើម្បីធ្វើក្រុមប្រឹក្សាសន្តិសុខអង្គការសហប្រជាជាតិមានតុល្យភាពនៃភាពជាសអ្នកតំណាងពោលគឺមានការទាមទារឱ្យមានការជ្រើសរើសអ្នកតំណាងបន្ថែមដែលមកពីតំបន់ផ្សេងៗគ្នាជុំវិញពិភពលោក​។

ជាពិសេសទៅទៀតនោះ ការប្រជុំនេះក៏មានការសម្រេចចិត្តពង្រីកសមាជិកភាព BRICS ដោយរួមមានបញ្ចូល ប្រទេសអាហ្សង់ទីន អេហ្ស៊ីប អេត្យូពី អ៊ីរ៉ង់ អារ៉ាប៊ីសាអូឌីត និងអារ៉ាប់រួមផងដែរ។ ការបន្ថែមសមាជិក BRICS នេះត្រូវបានគេមើលឃើញថាជាការអភិវឌ្ឍន៍ដ៏សំខាន់មួយ ព្រោះវានឹងបង្កើននូវ ផលិតផលក្នុងស្រុកសរុបរបស់ BRICS ទៅចំនួន ៣៦ ភាគរយនៃផលិតផលក្នុងស្រុកសរុបពិភពលោក និងចំនួនប្រជាជនទៅប្រមាណជា៤៧ ភាគរយនៃចំនួនប្រជាជនពិភពលោក​ហើយព្រមទាំងផ្តល់ឱ្យប្លុកនេះនូវសំឡេងកាន់តែធំនៅក្នុងកិច្ចការពិភពលោកផងដែរ។

សារៈសំខាន់នៃ BRICS ចំពោះសមាជិក

BRCIS មាន​សារៈ​សំខាន់​ខ្លាំង​ណាស់​ចំពោះ​រដ្ឋ​ជា​សមាជិក​ទាំង​អស់​ដែល​ជា​ប្រទេសកំពុង​អភិវឌ្ឍ ​។ គោលបំណងរបស់ BRICS គឺចង់ឱ្យស្ថាប័នអន្តរជាតិមានតុល្យភាពរវាងប្រទេសដែលកំពុងអភិវឌ្ឍន៍​និងប្រទេសអភិវឌ្ឍន៍​ដោយទាមទារឱ្យប្រទេសទាំងនេះមានសម្លេងស្មើគ្នាលើឆាកអន្តរជាតិ។ ដូចដែលយើងទាំងអស់គ្នាដឹងថាស្ថាប័នអន្តរជាតិមួយចំនួនដែលបានបង្កើតឡើងក្រោយសង្គ្រាមលោកលើកទី២ជាច្រើនដែលត្រូវបានគ្រប់គ្រង(dominate) ដោយលោកខាងលិច ឬប្រទេសអភិវឌ្ឍន៍ ដូចជា ក្រុមប្រឹក្សាសន្តិសុខអង្គការសហប្រជាជាតិជាដើមដែលមានលក្ខណ:មិនស្មើភាពគ្នាដែលលោកខាងលិចមានសមាជិកចំនួន ៣ ប្រទេសពោលគឺអាមេរិក បារាំង​ អង់គ្លេសនិង ២ ទៀតជាសមាជិកនៃក្រុម BRICS។ ប្រទេសមានសេដ្ឋកិច្ច និងប្រជាជនធំៗ ដូចជាប្រទេសឥណ្ឌា ប្រេស៊ីល និងអាហ្វ្រិកខាងត្បូង​ មិនបានក្លាយជាសមាជិកអចិន្រ្តៃន៍របស់ក្រុមប្រឹក្សាសន្តិសុខអង្គការសហប្រជាជាតិនោះទេ។ ក្រៅពីនេះ​ BRICS មានសារៈសំខាន់ខ្លាំងណាស់សម្រាប់សមាជិកទាំងអស់ ដែលយើងអាចបែងចែកជា ២ ផ្នែកគឺ​ សារៈសំខាន់ខាងផ្នែកនយោបាយ និងសារៈសំខាន់ខាងផ្នែកសេដ្ឋកិច្ច។

ចំណុចទីមួយ សារៈសំខាន់ផ្នែកនយោបាយ៖ ទោះបីជា BRICS មិនទាន់មានឥទ្ធិពលនយោបាយខ្លាំងខ្លានៅឡើយ ប៉ុន្តែវាបានបម្រើផលប្រយោជន៍នយោបាយមួយចំនួនដល់រដ្ឋជាសមាជិករបស់ខ្លួន។ BRICSជាផ្នែកមួយដែលជួយសម្រួយដល់សមាជិករបស់ខ្លូនដូចជាឥណ្ឌា អាហ្វ្រិកខាងត្បូង ប្រេស៊ីល អារ៉ាប៊ីសាអូឌីតជាដើម ធ្វើពិពិធកម្ម(Diversify)ទំនាក់ទំនងរបស់ខ្លូនជាមួយមហាអំណាចដោយជួយឱ្យពួកគេសម្រេចបាននូវស្វ័យភាពជាយុទ្ធសាស្ត្រ(Strategic autonomy)ដោយពួកគេមិនចង់សម្របខ្លួនជាមួយមហាអំណាចណាមួយឡើយ។ ជាឧទាហរណ៍សម្រាប់ប្រទេសឥណ្ឌា យើងឃើញថាឥណ្ឌាជាតួអង្គលេចធ្លោខ្លាំងដែលព្យាយាមប្រកាន់យកគោលនយោបាយពហុសម្ព័ន្ធភាព (Multi alignment) ដោយឥណ្ឌាមានទំនាក់ទំនងល្អជាមួយប្រទេសជាច្រើនមិនថាលោកខាងលិចឬប្រទេសកំពុង​អភិវឌ្ឍនោះទេ។ ជាមួយគ្នានេះផងដែរ ចិនបានប្រើ BRICS ក្នុងការបញ្ចេញសម្លេងកាន់តែខ្លាំងចំពោះបញ្ហាពិភពលោក ដែលអាចជាវេទិកាមួយរបស់ចិនសម្រាប់បង្ហាញពីភាពជាអ្នកថ្នាក់ដឹកនាំរបស់ខ្លួនទៅកាន់ពិភពលោក។

ចំណុចទីពីរ សារ:សំខាន់សេដ្ឋកិច្ច​ ជាចំណុចស្នូលមួយរបស់ BRICSដែលគេផ្តោតទៅលើការអភិវឌ្ឍន៍ ការលុបបំបាត់ភាពក្រីក្រជាដើម។ BRICS បានបង្កើតគំនិតផ្តួចផ្តើមជាច្រើនដូចជាក្រុមប្រឹក្សាធុរកិច្ច ជាវេទិកាសម្រាប់ធុរកិច្ចមកពីបណ្តាប្រទេស BRICS ដើម្បីពិភាក្សា និងជំរុញពាណិជ្ជកម្ម និងការវិនិយោគរវាងប្រទេស។ ជាមួយគ្នានេះផងដែរក្នុងវិស័យហិរញ្ញវត្ថុ សមាជិក​BRICSមានការព្រួយបារម្ភចំពោះការគ្រប់គ្រងឥទ្ធិពលដោយលុយដុល្លារសហរដ្ឋអាមេរិក ដែលសហរដ្ឋអាមេរិកអាច​ប្រើ​ប្រាស់ជាឧបករណ៍​ក្នុងការជះឥទ្ធិពលដល់គោលនយោបាយការបរទេសនិងការរីកច្រើននៃសេដ្ឋកិច្ចរបស់ប្រទេសផ្សេង ឧទាហរណ៍​​ការ​ឈ្លានពាន​របស់​រុស្ស៊ី​លើ​អ៊ុយក្រែនដែលលោកខាងលិចបានផ្តាច់​រុស្ស៊ីចេញពីប្រព័ន្ធហិរញ្ញវត្ថុអន្តរជាតិ។ ដូច្នេះ​ពួកគេ​បាន​ចាប់ផ្តើមមានការព្រួយបារម្មណ៍ខ្លះៗចំពោះបញ្ហានេះដោយព្យាយាមធ្វើការដោះដូរដោយប្រើបាស់រូបិយប័ណ្ណរបស់ខ្លូនឧទាហរណ៍ការដោះដូររវាងរុស្ស៊ី និងឥណ្ឌាដោយប្រើរូបិយប័ណ្ណ ប្រាក់រូពី ជាដើម។ ជាងនេះទៅទៀតសមិទ្ធិផលដ៏គួរឱ្យកត់សម្គាល់បំផុតរបស់BRICSគឺការបង្កើត ធនាគារ​អភិវឌ្ឍន៍​ថ្មី(NDB) និង Contingent Reserve Arrangement(CRA)ជាជម្រើសថ្មីមួយសម្រាប់ប្រទេសដែលជាសមាជិក។ ធនាគារ​អភិវឌ្ឍន៍​ថ្មី គឺជាធនាគារអភិវឌ្ឍន៍ពហុភាគីដែលផ្តល់ប្រាក់កម្ចីសម្រាប់ហេដ្ឋារចនាសម្ព័ន្ធ និងគម្រោងអភិវឌ្ឍន៍ប្រកបដោយនិរន្តរភាពទៅដល់សមាជិកBRICS និងប្រទេសកំពុង​អភិវឌ្ឍន៍ផ្សេងទៀត។ វាត្រូវបានបង្កើតឡើងដើម្បីឱ្យមានភាពបត់បែន និងឆ្លើយតបទៅនឹងតម្រូវការរបស់សមាជិករបស់ខ្លួននិងមានលក្ខខណ្ឌតិចនិងងាយស្រួលជាង ធនាគារពិភពលោក និង IMF ។ ធនាគារ​អភិវឌ្ឍន៍​ថ្មី ក៏មានរចនាសម្ព័ន្ធដែលឱ្យសមាជិកនីមួយៗមានសិទ្ធិបោះឆ្នោតស្មើគ្នា។ ចំណែក CRA គឺជាមូលនិធិបំរុងដែលផ្តល់ទុនឬក៏ជាធនធានរយៈពេលខ្លីដល់បណ្តាប្រទេស BRICS ដែលកំពុងប្រឈមនឹងបញ្ហាតុល្យភាពនៃការទូទាត់។ វាបង្កើតឡើងដើម្បីជួយសមាជិក BRICS ជៀសវាងការស្វែងរកជំនួយពី IMF ។ ជាមួយគ្នានេះBRICSបានដើរតួនាទីយ៉ាងសំខាន់ក្នុងជំរុញពាណិជ្ជកម្មរវាង​ប្រទេសដែលជាសមាជិក ពិសេសសម្រាប់រុស្សីព្រោះBRICS បានដើរតួនាទីយ៉ាងសំខាន់ក្នុងការជំរុញសេដ្ឋកិច្ចរុស្សីក្រោយពេលដែលរុស្សីទទួលទណ្ឌកម្មសេដ្ឋកិច្ចពីលោកខាងលិច។

អនាគតរបស់ BRICS

មានទស្សនៈជាច្រើនចំពោះអនាគត របស់ BRICS ដែលមានទាំងទស្សនៈសុទិដ្ឋិនិយមនិងភាពស្រពិចស្រពិលចំពោះអនាគតរបស់ក្រុមប្រទេសនេះ។អ្នកវិភាគមួយចំនួនមានភាពសុទិដ្ឋិនិយចំពោះ BRICSដែល BRICSនៅពេលអនាគតអាចសហការគ្នាកាន់តែច្រើនឡើង ដូចជាបដិដុល្លារនីយកម្ម(dedollarization) ការពង្រីកសមាជិកឱ្យកាន់តែមានចំនួនច្រើន ការបង្កើនសកម្មភាពពាណិជ្ជកម្ម និងការវិនិយោគ និងស្វែងរកចំណុចរួមគ្នាក្នុងការដោះស្រាយបញ្ហាពិភពលោក ជាពិសេសបញ្ហារបស់ប្រទេសកំពុងអភិវឌ្ឍន៍។​ លើសពីនោះ BRICS នឹងមានឥទ្ធិពលនយោបាយបន្ថែមទៀត ដោយសារតែការបន្ថែមសមាជិកថ្មី ជាពិសេសប្រទេសផលិតប្រេងសំខាន់ៗ ដូចជា អារ៉ាប៊ីសាអូឌីត អ៊ីរ៉ង់ ជាដើម។

ចំណែកឯអ្នកវិភាគមួយចំនួនមានភាពស្រពិចស្រពិលនិងការសង្ស័យចំពោះអនាគតរបស់​ BRICS​ ដោយសារសមាជិកBRICSទាំងអស់មានលក្ខណៈខុសគ្នាជាច្រើនដូចជាទាំងប្រព័ន្ធនយោបាយ គោលនយោបាយសេដ្ឋកិច្ច និងវប្បធម៌ដែលធ្វើឱ្យកិច្ចសហប្រតិបត្តិការរវាងសមាជិកនីមួយៗមានការលំបាក។ ម៉្យាងវិញទៀតរដ្ឋសមាជិកខ្លះក៏មានជម្លោះរវាងគ្នានិងគ្នាដែលមិនទាន់បានដោះស្រាយផងដែរ ដែលធ្វើឱ្យកិច្ចសហប្រតិបត្តិការកាន់តែមានភាពលំបាករវាងសមាជិក ក្នុងBRICS។ ឧទាហរណ៍ដូចជាជម្លោះព្រំដែនរវាងឥណ្ឌា និងចិន ជម្លោះរវាងអ៊ីរ៉ង់ និងអារ៉ាប៊ីសាអូឌីតជាដើម។ ជាពិសេសសមាជិកនីមួយៗមានចក្ខុវិស័យខុសគ្នា តាមការវិភាគមួយចំនួនរបស់អ្នកជំនាញ ប្រទេសមួយចំនួនដូចជាអ៊ីរ៉ង់ ចិន និងរុស្ស៊ីជាដើមចង់បាន BRICS ជាជម្រើសជំនួសស្ថាប័នលោកខាងលិចដូចជា G7 ប៉ុន្តែផ្ទុយទៅវិញប្រទេសមួយចំនួនដូចជាឥណ្ឌាជាដើម ដែលមានទំនាក់ទំនងល្អជាមួយលោកខាងលិច ចង់ឱ្យBRICSដើរតួនាទីបំពេញបន្ថែមចំពោះស្ថាប័នលោកខាងលិចដូចជា IMF និង ធនាគារពិភពលោក ហើយ​ក៏​សហការ​ជាមួយ G7 ដើម្បី​ដោះស្រាយ​បញ្ហា​ពិភពលោកដូចជាបញ្ហាការបម្រែបម្រួលអាកាសធាតុជាដើម។

នៅចុងខែតុលាឆ្នាំ២០២៣នេះ មីយ៉ាន់ម៉ានឹងឈានចូលថ្ងៃទី១០០០របស់ខ្លួនក្រោយការធ្វើរដ្ឋប្រហាររបស់ឧត្តមសេនីយ៍យោធាមីនអ៊ុងឡាំង (Min Aung Hlaing)ប៉ុន្តែស្ថានភាពសង្គមសេដ្ឋកិច្ចនិងនយោបាយវិញ ត្រូវបានគេសង្កេតឃើញថានៅតែស្ថិតក្នុងស្ថានភាពមិនអំណោយផលនៅឡើយ ដោយរដ្ឋប្រហារនេះបាននាំឲ្យមានការខាតបង់ស្ទើរតែគ្រប់វិស័យទាំងក្នុងស្រុកនិងទាំងក្នុងកិច្ចការសហប្រតិបត្តិការអន្តរជាតិរបស់មីយ៉ាន់ម៉ា ជាឧទាហរណ៍របាយការណ៍ធនាគារអន្តរជាតិ World Bank​ ឆ្នាំ២០២២បានបង្ហាញថាលទ្ធផលក្រោយសម័យកូវីដ១៩ និង ផលវិបាកនៃរដ្ឋប្រហារបាន លុបបំបាត់ស្ទើរទាំងស្រុងនៃការកាត់បន្ថយអត្រាភាពក្រីក្រនៅមីយ៉ាន់ម៉ា ដោយក្នុងនោះមានប្រជាជនប្រមាណ៤០%រស់នៅក្រោមបន្ទាត់ក្រីក្រ។ ខណៈគ្រានេះវិញ ក្រោយពីកិច្ចប្រជុំកំពូលរបស់ថ្នាក់ដឹកនាំកំពូលអាស៊ានលើកទី៤៣យ៉ាងមមាញឹកដែលបានប្រព្រឹត្តឡើងនៅចាប់តាំងថ្ងៃទី៥ ដល់ថ្ងៃទី៧ ខែកញ្ញា ឆ្នាំ ២០២៣ កន្លងមកនេះ  អាស៊ានបានចេញនូវសេចក្តីថ្លែងការណ៍រួមមួយ ដោយក្នុងនោះក៏មាននូវការព្រមព្រៀងគ្នារវាងរដ្ឋមន្រ្តីការបរទេសអាស៊ានទាំងអស់ក្នុងការត្រួតពិនិត្យឡើងវិញនូវការអនុវត្តនៃកិច្ចព្រមព្រៀងជាឯកច្ឆន្ទប្រាំចំណុច ដែលជាឯកសារស្នូលរបស់អាស៊ានក្នុងការឆ្លើយតបទៅនឹងវិបត្តិនៅមីយ៉ាន់ម៉ា ហើយថែមទាំងផ្អាកសិទ្ធិធ្វើជាម្ចាស់ផ្ទះកិច្ចប្រជុំកំពូលអាស៊ានរបស់មីយ៉ាន់ក្នុងឆ្នាំ២០២៦ ដោយផ្ទេរទៅឲ្យប្រទេសហ្វីលីពីនជាអ្នករៀបចំធ្វើម្ចាស់ផ្ទះនាឆ្នាំ២០២៦ជំនួសវិញ។ អាស្រ័យដូចបានរៀបរាប់ខាងលើអត្ថបទនេះនឹងព្យាយាមផ្តល់នូវវិភាគទានមួយចំនួនទាក់ទងទៅនឹងស្ថានការណ៍បច្ចុប្បន្ននៅមីយ៉ាន់ម៉ា និង ពិនិត្យមើលថាតើអាស៊ានដែលជាអង្គការក្នុងតំបន់អាស៊ីអាគ្នេយ៍ អាចផ្លាស់ប្តូរឥរិយាបថរបស់ខ្លួនបានយ៉ាងដូចម្តេចខ្លះនាពេលអនាគត?

វិវត្តភាពខ្លះៗនៃវិបត្តិនៅមីយ៉ាន់ម៉ា១០០០ថ្ងៃក្រោយរដ្ឋប្រហារ ១ កុម្ភៈ ២០២១

ជាក់ស្តែង ជាស្ថានការណ៍នៅក្នុងប្រទេសមីយ៉ាន់ម៉ា មានប្រជាជនប្រមាណជាង១.៩លាននាក់បានបាត់បង់ទីលំនៅដោយសង្គ្រាមស៊ីវិលនេះ បើយោងតាមស្ថិតិពីការិយាល័យឧត្តមស្នងការអង្គការសហប្រជាជាតិទទួលបន្ទុកសិទ្ធិមនុស្ស ហើយមានប្រជាជនប្រមាន៧៥០០០០នាក់បានភៀសខ្លួនទៅជំរំជនភៀសខ្លួនបង់ក្លាដែស

ដែលបច្ចុប្បន្នជាជំរំជនភៀសខ្លួនធំជាងគេបំផុតក្នុងពិភពលោក នេះបើយោងតាមព័ត៌មានរបស់ Al Jazeera។  នេះជាបញ្ហាចោទដ៏ធំបំផុតដែលរដ្ឋាភិបាលដឹកនាំប្រទេសមីយ៉ាន់ម៉ា មិនថាជារដ្ឋាភិបាលរបបយោធា ឬ រដ្ឋាភិបាលកាន់អំណាចណាមួយឡើងកាន់អំណាចឡើយ រដ្ឋាភិបាលនោះត្រូវតែមានការគិតគូរយកចិត្តទុកដាក់ដោះស្រាយបញ្ហានេះយ៉ាងខ្ពស់បំផុតដើម្បីស្វែងរកស្ថិរភាព ជូនប្រជាជន ដែលជាកកាតាលីករដ៏សំខាន់ មុននឹងមីយ៉ាន់ម៉ាអាចឈានទៅដល់ការអភិវឌ្ឍប្រទេសប្រកបដោយចីរភាព និង បរិយាបន្នបាន។ ​កត្តានយោបាយផ្ទៃក្នុងដែលធ្វើឲ្យរដ្ឋាភិបាលយោធាលោក មីន អ៊ុងឡាំង ពិបាកគ្រប់គ្រងស្ថានការណ៍នោះគឺ កត្តាភាពស្មោះត្រង់នៅក្នុងជួរដឹកនាំរបស់ខ្លួន។ ជាទឡ្ហីករណ៍ ក្រុមប្រឹក្សារដ្ឋបាលរបស់មីយ៉ាន់ម៉ាដែលមានលោកមីនអ៊ុងឡាំងជាប្រធាននេះបានបញ្ឈប់សមាជិកប្រមាណ១៥នាក់ចាប់ពីថ្ងៃរដ្ឋប្រហារមកដោយក្នុងនោះមាន៣នាក់ជាឧត្តមសេនីយ៍យោធា ក្នុង៣រូបនោះត្រូវបានគេបណ្តេញដោយមូលហេតុប្រព្រឹត្តអំពើពុករលួយ។ ម្យ៉ាងវិញទៀតការវិនិយោគទុនបរទេសនៅក្នុងប្រទេសមីយ៉ាន់ម៉ាបានធ្លាក់ចុះប្រមាណ៦០%នាឆ្នាំ២០២៣ រីឯតម្លៃថាមពលអគ្គិសនីបានកើនឡើងរហូតដល់៣ដង នេះបើយោងតាមកាសែតព័ត៌មានThe Irrawaddy។ វាជាកត្តារួមចំណែកដ៏សំខាន់មួយដែលនាំឲ្យធនាគារអភិវឌ្ឍន៍អាស៊ីព្យាករណ៍ថាសេដ្ឋកិច្ចមីយ៉ាន់ម៉ានឹងកើនឡើងត្រឹមប្រមាណ២.៦%ប៉ុណ្ណោះ ពោលគឺទាបជាងគេបំផុតក្នុងតំបន់ ស្របពេលដែលអតិផរណាក្នុងឆ្នាំ២០២៣នេះត្រូវបានគេព្យាករណ៍ថាមានកម្រិត៨.៥% ពោលគឺខ្ពស់ជាងគេនៅក្នុងតំបន់។ ក្រៅពីនេះ សហរដ្ឋអាមេរិកក៏បានដាក់ទណ្ឌកម្មទៅលើក្រសួងការពារជាតិនិងធនាគារពីររបស់មីយ៉ាន់ម៉ាខែមិថុនាកន្លងទៅផងដែរ ដោយសហរដ្ឋអាមេរិកបានអះអាងថារដ្ឋាភិបាលមីយ៉ាន់ម៉ាបានបញ្ជាទិញសព្វាវុធមានតម្លៃសរុបយ៉ាងតិច១ពាន់លានដុល្លារចាប់តាំងពីថ្ងៃរដ្ឋប្រហារ។

អាស៊ាននិងវិបត្តិមីយ៉ាន់ម៉ា

មកទល់ពេលនេះអាស៊ានបានផ្លាស់ប្តូរម្ចាស់ផ្ទះចំនួន៣លើកទៅហើយក្នុងនោះរួមមានការផ្លាស់ប្តូរពីប្រ៊ុយណេ ទៅ កម្ពុជា ពី​ កម្ពុជា ទៅ ឥណ្ឌូនេស៊ី និង ពីឥណ្ឌូនេស៊ី ទៅ ឡាវកាលពីខែកញ្ញាកន្លងទៅនេះ។ ប៉ុន្តែសកម្មភាពនិងវិធានការរបស់អាស៊ានក្នុងការដោះស្រាយបញ្ហាវិបត្តិក្នុងមីយ៉ាន់ម៉ា ហាក់ដូចជាមិនអាចមានការបញ្ឈប់ការប្រើប្រាស់សព្វាវុធដើម្បីផលប្រយោជន៍នយោបាយនៅក្នុងមីយ៉ាន់ម៉ានោះឡើយ ដោយម្ចាស់ផ្ទះកិច្ចប្រជុំអាស៊ានទាំង៣កន្លងមកដែលក្នុងនោះរួមមាន ប្រ៊ុយណេ កម្ពុជា និង ឥណ្ឌូនេស៊ី បានព្យាយាមអស់ពីលទ្ធភាពរបស់ខ្លួនផងដែរ។ ជាក់ស្តែងប្រទេសទាំង៣ខាងលើ និង សមាជិកទាំង៦ទៀត បានសម្រេចសមិទ្ធផលវិជ្ជមានមួយចំនួនរួមមាន កាលពីប្រទេសប្រ៊ុយណេធ្វើជាម្ចាសផ្ទះ អាស៊ានបានសម្រេចផ្អាកសិទ្ធិរដ្ឋាភិបាលយោធាមីយ៉ាន់ម៉ាមិនឲ្យចូលរួមកិច្ចប្រជុំកំពូលៗជាបណ្តោះអាសន្ន ដោយតម្រូវឲ្យជំនួសមកវិញនូវអ្នកតំណាងដែលមិនមែននយោបាយ។ រីឯកម្ពុជាវិញក៏មានសមិទ្ធផលច្រើនគួរឲ្យកត់សម្គាល់ផងដែរ ក្នុងនោះសមិទ្ធផលដែលសំខាន់ជាងគេគឺការចរចាគ្នារវាងប្រមុខរាជរដ្ឋាភិបាលកម្ពុជា ជាមួយ លោកឧត្តមសេនីយ៍ មីន អ៊ុងឡាំង និង អង្គការប្រដាប់អាវុធ ជនជាតិភាគតិចមីយ៉ាន់ម៉ា។ ចំណែកឯ សមិទ្ធផលសំខាន់ៗរបស់អាស៊ាននៅក្រោមម្ចាស់ផ្ទះឥណ្ឌូនេស៊ីវិញរួមមាន ការបង្កើតការិយាល័យប្រេសិតពិសេសអាស៊ានសម្រាប់បញ្ហាមីយ៉ាន់ម៉ា  ការសម្រេចចិត្តត្រួតពិនិត្យឡើងវិញនូវវិធីសាស្ត្ររបស់អាស៊ានក្នុងការឆ្លើយតបទៅនឹងបញ្ហានយោបាយមីយ៉ាន់ម៉ា និង ការផ្អាកសិទ្ធិធ្វើជាម្ចាស់ផ្ទះរបស់មីយ៉ាន់ម៉ាក្នុងឆ្នាំ២០២៦ខាងមុខនេះបណ្តោះអាសន្នសិន។

ជាចំណុចចាប់ផ្តើមអាស៊ានគួរព្យាយាមកោះហៅ (Convene) ភាគីពាក់ព័ន្ធទាំងក្នុងតំបន់និង លើឆាកអន្តរជាតិឲ្យបន្តស្វែងរកនូវដំណោះស្រាយសមស្របមួយដែលឲ្យតម្លៃទៅលើអាយុជីវិតប្រជាជនស្លូតត្រង់ភូមា។ បន្ថែមពីនេះ អាស៊ានគួរចាប់ផ្តើមដោយការស្វែងរកចំណុចរួមគ្នាមួយក្នុងរឿងសំខាន់ៗមួយចំនួនរួមមាន  អាស៊ានគួរស្រុះស្រួលគ្នាលើ រឿងប្រេសិតពិសេសជាមុនសិន ជាក់ស្តែងប្រទេសប្រធានអាស៊ានតែងមានប្រេសិតពិសេសម្នាក់រៀងៗខ្លួន ដែលវាអូសបន្លាយពេលវេលាធ្វើការរបស់អាស៊ាន ដោយហេតុនេះអាស៊ានគួរបង្កើតជាក្រុមការងារ (High Level Task Force) មួយដែលមានតំណាងសមាជិកអាស៊ាននីមួយៗរួមគ្នាដោះស្រាយបញ្ហានេះដោយផ្ទាល់ ដោយមិនចាំបាច់មានប្រធានអាស៊ានដឹកមុខនោះទេ។ អាស៊ានគួរគិតគូផ្លាស់ប្តូរវិធីនិងឥរិយាបថខ្លួនក្នុងការសម្របសម្រួលរបស់ខ្លួនក្នុងបញ្ហានយោបាយនេះ ដោយមូលហេតុគោលការណ៍កុងសង់ស៊ីសទាំងប្រាំដែលបានដាក់ចេញដោយអាស៊ានមានលក្ខណៈច្រំដែល និង មិនមានគោលដៅឬការកំណត់ពេលវេលាណាដើម្បីសម្រេចគោលការណ៍ទាំងប្រាំនេះច្បាស់លាស់ឡើយ ផ្ទុយទៅវិញគោលការណ៍កុងសង់ស៊ីសទាំងប្រាំនេះមិនមាននូវវិធានការដាក់សម្ពាធភាគីពាក់ព័ន្ធឲ្យគោរពធ្វើតាមទាល់តែសោះ។ ជាមួយគ្នានេះដែរអាស៊ានក៏គួរពិភាក្សាស្វែងរកចំណុចរួមមួយក្នុងករណីថាតើកិច្ចប្រជុំកំពូលៗអាស៊ានគួរមានវត្តមានលោកមីន អ៊ុងឡាំង និងរដ្ឋាភិបាលលោកដែរឬទេ ស្របពេលដែលសមាជិកអាស៊ានមួយចំនួននៅតំបន់មេគង្គចង់ឲ្យមានវត្តមានលោកមីន អ៊ុងឡាំងចូលមកចរចា ពោលគឺប្រហែលមកពីមូលហេតុថា របបយោធាដឹកនាំដោយលោកមីន អ៊ុងឡាំងផ្ទាល់នេះជាផ្នែកមួយនៃអស្ថិរភាពនៅមីយ៉ាន់ម៉ា ប្រសិនបើមិនចរចរជាមួយពួកយោធា តើគួរចរចាជាមួយអ្នកណា? ម៉្យាងវិញទៀតលោកមីន អ៊ុងឡាំងគឺជាបុគ្គលដែលមានឥទ្ធិពលបំផុតនៅមីយ៉ាន់ម៉ាបចុប្បន្ននេះ ដូច្នេះវាពិតជាត្រឹមត្រូវណាស់ថា កិច្ចប្រជុំកំពូលៗអាស៊ានគួរមានវត្តមានលោក។ ចំណែកឯសមាជិកអាស៊ានផ្សេងទៀតហាក់មានជំហរផ្ទុយពីនេះ ប្រទេសដូចជាឥណ្ឌូនេស៊ី និង ម៉ាឡេស៊ីជាដើម ប្រហែលគិតថា លោកមីន អ៊ុងឡាំង ជាជនបង្កឲ្យមានអស្ថេរភាពកើតឡើង ហើយប្រសិនបើផ្តល់សិទ្ធិឲ្យលោកចូលប្រជុំនោះហាក់បីដូចជាទទួលស្គាល់របបសឹកដែលជាដើមហេតុនៃការសម្លាប់មនុស្សជាច្រើនពាន់នាក់។ ហើយប្រសិនបើអាស៊ានហ៊ានឲ្យលោកចូលចរចារក្នុងរង្វង់អាស៊ាន នោះអាស៊ាននឹងត្រូវរងសម្ពាធយ៉ាងខ្លាំងពីសំណាក់សហគមន៍អន្តរជាតិ ជាពិសេសសហរដ្ឋអាមេរិកផ្ទាល់តែម្តង ដែលវាអាចធ្វើឲ្យប៉ះពាល់ប្រយោជន៍ផ្ទាល់ខ្លួលរបស់សមាជិកអាស៊ាននីមួយៗទៀតផង។ ជាចុងក្រោយក៏គួរពិចារណាឡើងវិញលើការផ្អាកសមាជិកភាពអាស៊ានរបស់មីយ៉ាន់ម៉ាជាបណ្តោះអាសន្នសិន ព្រោះនាបច្ចុប្បន្នមីយ៉ាន់ម៉ាមានភាពងាយស្រួលក្នុងការលូកដៃចូលកិច្ចការផ្ទៃក្នុងដោយបរទេស (Prone to foreign intervention) មិនថារដ្ឋាភិបាលរបបយោធា ឬ រដ្ឋាភិបាលស៊ីវិលឡើងកាន់អំណាចនោះទេពោលគឺ កំពុងត្រូវការជំនួយបរទេសយ៉ាងខ្លាំងដែលវាអាចទាញប្រទេសនេះឲ្យធ្លាក់ចូលក្តារអុកប្រកួតប្រជែងអនុត្តរភាពមហាអំណាចផងដែរ។

សរុបសេចក្តីមកការលើកឡើងមួយចំនួនខាងលើនេះសុទ្ធសឹងតែជាវិធានការដែលអាស៊ាន ដែលជាអង្គការអន្តររដ្ធាភិបាលនៅក្នុងតំបន់គួរគិតគូរពិចារណាអនុវត្តប៉ុន្តែយើងក៏មិនអាចខ្វះបាននូវកត្តាសំខាន់ជាងគេមួយទៀតក្នុងការដោះបញ្ហាដ៏ស្មុគស្មាញនៅមីយ៉ាន់ម៉ានោះគឺស្ថិតនៅលើ ឆន្ទៈនយោបាយ របស់ភាគីពាក់ព័ន្ធនៅក្នុងប្រទេសមីយ៉ាន់ម៉ាផ្ទាល់។

ការចូលជាសមាជិករបស់សហភាពអាហ្រ្វ៊ិក(AU) ទៅក្នុងក្រុមប្រទេសទាំងម្ភៃ (G20)  គឺជាជំហានដ៏សំខាន់មួយឆ្ពោះទៅរកការទទួលស្គាល់ទ្វីបអាហ្វ្រ៊ិកជាកម្លាំងសកល (Global Power) ថ្មីមួយនៃពិភពលោក។ មុនពេលចូលជាសមាជិករបស់ G20 សហភាពអាហ្រ្វ៊ិកបានប្រឈមមុខនឹងបញ្ហាជាច្រើននៅក្នុងទ្វីបរបស់ខ្លួន រួមមានអស្ថិរភាពនយោបាយ វិសមភាពសេដ្ឋកិច្ច ការប្រែប្រួលអាកាសធាតុជាដើម។ ទោះជាយ៉ាងណាក៏ដោយ ការចូលជាសមាជិករបស់សហភាពអាហ្រ្វ៊ិកត្រូវបានព្យាយាមតាំងពីពេលធ្វើជាដៃគូសហការជាមួយនឹង G20 (African Union and G20 Partnership) នៅក្នុងឆ្នាំ ២០១៧ នៅពេលដែលប្រទេសអាល្លឺម៉ង់ធ្វើជាម្ចាស់ផ្ទះនៃវេទិកានោះ។ នៅក្នុងអត្ថបទនេះ យើងនឹងបកស្រាយបន្ថែមអំពី G20 ទំនាក់ទំនងរបស់សហភាពអាហ្រ្វ៊ិកនិង G20 និងការចូលជាសមាជិករបស់សហភាពអាហ្រ្វ៊ិកទៅក្នុង G20។

អំពី G20

G20 គឺជាវេទិកាអន្តរជាតិដែលមានប្រទេសចំនួន ១៩ បូករួមទាំងសហភាពអឺរ៉ុប (EU) មួយបន្ថែមទៀតដែលតំណាងឱ្យប្រទេសសេដ្ឋកិច្ចសំខាន់ៗរបស់ពិភពលោក។ G20 បានបង្កើតឡើងក្នុងឆ្នាំ ១៩៩៩ ដើម្បីដោះស្រាយវិបត្តិហិរញ្ញវត្ថុនៅចុងទសវត្សរ៍ឆ្នាំ ១៩៩០ ដោយមានគោលបំណងជំរុញកិច្ចសហប្រតិបត្តិការសេដ្ឋកិច្ច និងស្ថិរភាពពិភពលោក។ សមាជិក G20 រួមមានប្រទេស អាហ្សង់ទីន អូស្ត្រាលី ប្រេស៊ីល កាណាដា ចិន បារាំង អាល្លឺម៉ង់ ឥណ្ឌា ឥណ្ឌូនេស៊ី អ៊ីតាលី ជប៉ុន ម៉ិកស៊ិក រុស្ស៊ី អារ៉ាប៊ីសាអូឌីត អាហ្រ្វ៊ិកខាងត្បូង កូរ៉េខាងត្បូង តួកគី ចក្រភពអង់គ្លេស និង សហរដ្ឋអាមេរិក។ សហភាពអឺរ៉ុបតំណាងដោយក្រុមប្រឹក្សាអឺរ៉ុប និងធនាគារកណ្តាលអឺរ៉ុបក៏ជាសមាជិកនៃ G20 ដែរ។

គោលបំណងចម្បងរបស់ G20 គឺការធ្វើកិច្ចពិភាក្សា និងសម្របសម្រួលគោលនយោបាយទាក់ទងនឹងស្ថិរភាពហិរញ្ញវត្ថុអន្តរជាតិ និងកំណើនសេដ្ឋកិច្ច។ G20 ដើរតួជាវេទិកាសម្រាប់ដោះស្រាយបញ្ហាប្រឈមនឹងសេដ្ឋកិច្ចសកល លើកកម្ពស់កិច្ចសហប្រតិបត្តិការ និងជំរុញកិច្ចពិភាក្សា (dailogue) ក្នុងចំណោមសមាជិករបស់ខ្លួន។ ក្រុមប្រទេស ២០ ក៏តែងតែរៀបចំកិច្ចប្រជុំកំពូលប្រចាំឆ្នាំ ដែលមានការចូលរួមពីសំណាក់មេដឹកនាំមកពីប្រទេសជាសមាជិក ដើម្បីធ្វើកិច្ចពិភាក្សា និងធ្វើសេចក្តីសម្រេចលើគោលនយោបាយអ្វីមួយ។

លើសពីនេះទៀតការប្រជុំថ្នាក់រដ្ឋមន្ត្រី និងក្រុមមន្រ្តីបច្ចេកទេសផ្សេងៗ ក៏បានធ្វើឡើងដើម្បីដោះស្រាយបញ្ហាជាក់លាក់ណាមួយ ក្នុងអំឡុងពេលនៃកិច្ចប្រជុំកំពូល។ របៀបវារៈ G20 គ្របដណ្តប់លើប្រធានបទទាក់ទងនឹងសេដ្ឋកិច្ច និងហិរញ្ញវត្ថុជាច្រើន រួមទាំងការសម្របសម្រួលគោលនយោបាយម៉ាក្រូសេដ្ឋកិច្ច ពាណិជ្ជកម្ម ការវិនិយោគ ការអភិវឌ្ឍន៍ប្រកបដោយនិរន្តរភាព ការងារ ថាមពល ការប្រែប្រួលអាកាសធាតុ សេដ្ឋកិច្ចឌីជីថល បទបញ្ជាហិរញ្ញវត្ថុ និងកិច្ចខិតខំប្រឹងប្រែងប្រឆាំងអំពើពុករលួយ។

ទំនាក់ទំនងរបស់សហភាពអាហ្រ្វ៊ិកនិង G20

ការសហការ G20 និងសហភាពអាហ្រ្វ៊ិក (African Union-G20 Partnership) បានចាប់ផ្តើមតាំងពីឆ្នាំ ២០១៧ នៅពេលប្រទេសអាល្លឺម៉ង់ធ្វើជាម្ចាស់ផ្ទះនៃកិច្ចប្រជុំ G20 មកម្ល៉េះ។ កិច្ចសហការនេះមានគោលបំណងពង្រឹងកិច្ចសហប្រតិបត្តិការរវាងសមាជិក G20 និងបណ្តាប្រទេសអាហ្វ្រ៊ិក ដើម្បីដោះស្រាយបញ្ហាប្រឈមសំខាន់ៗ និងជំរុញនូវការអភិវឌ្ឍន៍ប្រកបដោយនិរន្តរភាពនៅអាហ្វ្រ៊ិក។ ភាពជាដៃគូនេះបានផ្តោតលើវិស័យដូចជា ការអភិវឌ្ឍន៍ហេដ្ឋារចនាសម្ព័ន្ធ ការវិនិយោគ ការបង្កើតការងារ ឧស្សាហូបនីយកម្ម និងការកសាងសមត្ថភាព។ ក្នុងនាមជាអង្គការប្រចាំទ្វីបតំណាងឱ្យបណ្តាប្រទេសនៅអាហ្វ្រ៊ិក សហភាពអាហ្រ្វ៊ិកនេះបានចូលរួមយ៉ាងសកម្មនៅក្នុង African Union-G20 Partnership។ អង្គការនេះបានចូលរួមក្នុងការពិភាក្សា និងការចរចាជាមួយសមាជិក G20 ប្រទេសម្ចាស់ផ្ទះ G20 និងអង្គការអន្តរជាតិពាក់ព័ន្ធ ដែលបានផ្តល់ជាទស្សនៈ ដើម្បីជួយរៀបចំរបៀបវារៈនៃភាពជាដៃគូផ្សេងៗ។

ភាពជាដៃគូរបស់ G20 ក៏មានគោលបំណងគាំទ្រប្រទេសក្នុងទ្វីបអាហ្វ្រ៊ិកក្នុងការខិតខំប្រឹងប្រែងអភិវឌ្ឍដោយបានបង្កើតគំនិតផ្តួចផ្តើមដូចជាការបង្រួមជាមួយអាហ្រ្វ៊ិក (Compact with Africa) ជាដើម។ CwA បានធ្វើការវិនិយោគឯកជន កំណែទម្រង់សេដ្ឋកិច្ច និងការអភិវឌ្ឍន៍ប្រកបដោយចីរភាពនៅក្នុងបណ្តាប្រទេសនៅទ្វីបអាហ្វ្រ៊ិក។ CwA ក៏បានដើរតួនាទីជាវេទិកាសម្រាប់កិច្ចសន្ទនារវាងប្រទេសនៅទ្វីបអាហ្វ្រ៊ិក និងសមាជិក G20 ដើម្បីជំរុញកិច្ចសហប្រតិបត្តិការសេដ្ឋកិច្ចផ្សេងៗជាច្រើន។

តាមរយៈភាពជាដៃគូជាមួយ G20 នេះ សហភាពអាហ្រ្វ៊ិកបានស្វែងរកដំណោះស្រាយអាទិភាពនៅអាហ្វ្រ៊ិកសំខាន់ៗនៅក្នុងក្របខណ្ឌ G20 ដែលរួមបញ្ចូលទាំងការតស៊ូមតិសម្រាប់ការបង្កើនការវិនិយោគលើហេដ្ឋារចនាសម្ព័ន្ធ ការលើកកម្ពស់ការបង្កើតការងារ និងការអភិវឌ្ឍជំនាញ ការលើកកម្ពស់ពាណិជ្ជកម្ម និងសមាហរណកម្មសេដ្ឋកិច្ច និងការដោះស្រាយបញ្ហាប្រឈមនានាទាក់ទងនឹងការប្រែប្រួលអាកាសធាតុ សុខភាព និងសមភាពយេនឌ័រ។

ការចូលជាសមាជិករបស់សហភាពអាហ្រ្វ៊ិកទៅក្នុង G20

នៅថ្ងៃទី ៩ ខែកញ្ញា សហភាពអាហ្វ្រ៊ិកបានចូលជាសមាជិកពេញសិទ្ធិរបស់វេទិកា G20។ ការចូលជាសមាជិកនេះត្រូវបានយល់ព្រមដោយសមាជិក G20 តាមរយៈការសម្រេចចិត្តតាមគោលការណ៍កូសង់ស៊ីស ក្រោមការរៀបចំជាម្ចាស់ផ្ទះរបស់ប្រទេសឥណ្ឌានៅក្នុងកិច្ចប្រជុំនៅ កំពូលនៅទីក្រុងញូវដេលី (New Delhi Summit)។ គួរឱ្យដឹងផងដែរថា កិច្ចប្រជុំ G20 នៅក្នុងឆ្នាំ ២០២៣ មានការអវត្តមានពីមេដឹកនាំប្រទេសចិន និងប្រទេសរុស្សី។ ប៉ុន្តែការសម្រេចចិត្តក្នុងការទទួលស្គាល់ សហភាពអាហ្រ្វ៊ិក ឱ្យចូលជាសមាជិកមិនមានការខកខានឡើយ ដោយសារតែប្រទេសចិន និងប្រទេសរុស្សីក៏បានបញ្ជូនតំណាងមកចូលរួមដើម្បីបោះឆ្នោតសម្រេចជំនួសផងដែរ។ ការចូលជាសមាជិកនេះគឺជាជំហានដ៏ធំក្នុងការផ្តល់សំឡេងដល់ប្រទេសក្នុងសហភាពអាហ្រ្វ៊ិក ដោយសារតែកន្លងមកមានតែប្រទេសអាហ្វ្រ៊ិកខាងត្បូងប៉ុណ្ណោះដែលជាសមាជិកនៃ G20។

យ៉ាងណាក៏ដោយ យោងតាមសារព័ត៌មាន Voice of Africa លោក រ៉ូបឺត បេស្លុង (Robert Besseling) នាយកប្រតិបត្តិនៃក្រុមហ៊ុនស៊ើបការណ៍ពិសេស Pangea-Risk បាននិយាយថាការចូលជាសមាជិករបស់សហភាពអាហ្វ្រ៊ិកនឹងមិនមានន័យអ្វីឡើយ បើសិនជាសហភាពអាហ្វ្រ៊ិកមិនអាចគ្រប់គ្រងនូវរដ្ឋប្រហារយោធាក្នុងស្រុក និងដំណើរការបោះឆ្នោតផ្សេងៗ។ ប៉ុន្តែជាមួយនឹងសំឡេង រួមទាំងការទទួលស្គាល់ពីសំណាក់បណ្តាប្រទេសសេដ្ឋកិច្ចសំខាន់ៗ សហភាពអាហ្វ្រ៊ិកក៏អាចប្រើប្រាស់សំឡេងនេះជាប្រយោជន៍ក្នុងការសម្រេចកិច្ចការរួមជាមួយបណ្តាក្រុមប្រទេស G20។

ប្រទេសជប៉ុន ត្រូវបានទទួលស្គាល់ជាប្រទេសដែលមានសេដ្ឋកិច្ចទីផ្សារសង្គមអភិវឌ្ឍន៍ និងជឿនលឿន ដែលជារឿយៗគេហៅថាជាគំរូអាស៊ីបូព៌ា (East Asian Model) និងជាប្រទេសសេដ្ឋកិច្ចធំជាងគេទីបីក្នុងពិភពលោកបន្ទាប់ពីសហរដ្ឋអាមេរិក និងចិន។​ យ៉ាងណាមិញ ប្រទេសជប៉ុនបែរជាប្រទេសដែលមានអត្រាការប្រាក់អវិជ្ជមាន និងជួបប្រទះបរិត្តផរណា ប៉ុន្តែប្រទេសជប៉ុននៅតែជឿជាក់ថានឹងមានកំណើនសេដ្ឋកិច្ចនាឆ្នាំ ២០២៣ និង ២០២៤។​

អត្រាការប្រាក់អវិជ្ជមាន និងបរិត្តផរណានៃប្រទេសជប៉ុន

ធនាគារកណ្តាលជប៉ុន (Bank of Japan – BOJ) បានណែនាំគោលនយោបាយអត្រាការប្រាក់អវិជ្ជមានដែលជាផ្នែកមួយនៃកម្មវិធីបន្ធូរបន្ថយរូបិយវត្ថុបរិមាណ និងគុណភាព (Quantitative and Qualitative Monetary Easing – QQE) នៅក្នុងខែមករា ឆ្នាំ ២០១៦។ ក្រោមគោលនយោបាយនេះ ធនាគារកណ្តាលជប៉ុន (Bank of Japan – BOJ) គិតអត្រាការប្រាក់អវិជ្ជមាន -​០,១%។ គោល​ដៅ​នៃ​គោល​នយោបាយ​នេះ​គឺ​ដើម្បី​លើក​ទឹក​ចិត្ត​ធនាគារ​ឱ្យ​ផ្តល់​ប្រាក់​កម្ចី​បន្ថែម​ទៀត​ដល់​អាជីវកម្ម និង​គ្រួសារ ដោយ​ហេតុ​នេះ​ជំរុញ​កំណើន​សេដ្ឋកិច្ច និង​អតិផរណា។

ផ្ទុយមកវិញ អ្វីដែលរដ្ឋាភិបាលជប៉ុនរំពឹងនឹងអាចមានកំណើនសេដ្ឋកិច្ចបែរជាផ្ទុយពីផែនការ និងគោលបំណងនៃអត្រាការប្រាក់អវិជ្ជមានទៅវិញ។ បើយោងតាម ​Bloomberg ចំនួនប្រជាជនវ័យចំណាស់ និងការធ្លាក់ចុះរបស់ប្រទេសជប៉ុនគឺនៅពីបង្កនូវការធ្លាក់ចុះនៃតម្រូវការរបស់អ្នកប្រើប្រាស់ ដែលនាំឱ្យមានបរិត្តផរណា។ ម្យ៉ាងវិញទៀត ដោយសារអត្រាការប្រាក់អវិជ្ជមាន ជនជាតិជប៉ុនដែលមានវ័យចំណាស់បែរធ្វើការសន្សំច្រើន និងមានការចំណាយតិច។ ចំណែក ក្រុមហ៊ុនជប៉ុនក៏ជា “អ្នកសន្សំជាប់លាប់ (Persistent Savers)” ផងដែរ។

កត្តានៃកំណើនសេដ្ឋកិច្ចជប៉ុនឆ្នាំ ២០២៣ និង ២០២៤ ទោះជាប្រទេសមានអត្រាការប្រាក់អវិជ្ជមាន និងបរិត្តផរណា

ប្រទេសជប៉ុនបានរំពឹងនូវការលូតលាស់ផ្នែកសេដ្ឋកិច្ចប្រមាណ ១,៣% ក្នុងឆ្នាំ ២០២៣ និង​ ១,១%​ ក្នុងឆ្នាំ ២០២៤ ទោះជាប្រទេសជប៉ុនស្ថិតក្នុងសភាពនៃអត្រាការប្រាក់អវិជ្ជមាន និង​បរិត្តផរណា។ បើយោងទៅតាមរដ្ឋាភិបាលជប៉ុន និងសេដ្ឋវិទូមួយចំនួនយល់ឃើញថាកំណើននេះអាចកើតមានឡើងក៏ដោយសារគោលដៅសេដ្ឋកិច្ចរបស់រដ្ឋាភិបាលជប៉ុនទាក់ទងទៅនឹងអត្រាការប្រាក់ និងកំណើននៃតម្រូវការរបស់ប្រជាជនជប៉ុន។​​

នៅក្នុងខែមេសា សង្កេតឃើញថាអតិផរណានៅប្រទេសជប៉ុនបានកើនឡើងខ្ពស់ បើយោងតាមទិន្នន័យរបស់រដ្ឋាភិបាលជប៉ុន។ បើមិនរាប់បញ្ចូលអាហារ និងថាមពល សន្ទស្សន៍តម្លៃទំនិញប្រើប្រាស់ (CPI) របស់ទីក្រុងតូក្យូបានកើនឡើង ២,៣% នៅក្នុងខែមេសាដែលមានការកើនបន្តិចពីលើគោលដៅអតិផរណារបស់ធនាគារកណ្តាលប្រហែល ២%។ អតិផរណានៅទីក្រុងតូក្យូគឺជាសូចនាករឈានមុខគេនៃនិន្នាការទូទាំងប្រទេស។ ជាលទ្ធផល​ សន្ទស្សន៍តម្លៃទំនិញប្រើប្រាស់ (Consumer Price Index – CPI)នៅក្នុងប្រទេសជប៉ុនបានកើនឡើង ៣,៥% នៅក្នុងខែមេសា ដែលលើសពីការព្យាករណ៍។ តួលេខនេះក៏ខ្ពស់ជាងពីខែមិនាប្រមាណ ៣,២% ក្នុងខែមីនាបន្តិចដែរ។ គួរដឹងដែរថា កំណើននៃអតិផរណានៅក្នុងកម្រិតប្រមាណ ២% ឬ​ ៣% គឺជាកម្រិតមួយដែលល្អនឹងអាចបង្ហាញពីការរីកចម្រើននៃសេដ្ឋកិច្ចជប៉ុនផងដែរ។ ហេតុដូច្នេះ ការកើនឡើងនៃអតិផរណា និងសន្ទស្សន៍តម្លៃទំនិញប្រើប្រាស់សរបញ្ជាក់ពីការកើនឡើងនៃតម្រូវការរបស់ប្រជាជនជប៉ុន ជាពិសេសជប៉ុនអាចនឹងរួចផុតពីបរិត្តផរណា។

យ៉ាងណាមិញ ចំណែកអត្រាការប្រាក់ បើយោងតាមសេចក្តីថ្លែងការណ៍គោលនយោបាយបន្ទាប់ពីកិច្ចប្រជុំខែកញ្ញារបស់ខ្លួន ធនាគារកណ្តាលជប៉ុនបានបញ្ជាក់ថាខ្លួននឹងរក្សាអត្រាការប្រាក់រយៈពេលខ្លីនៅដក ០,១% សិនដោយសារ​តែភាពមិនច្បាស់លាស់នៃផ្នែកសេដ្ឋកិច្ច និងទីផ្សារហិរញ្ញវត្ថុក្នុងប្រទេស និងក្រៅប្រទេស។ ហេតុនេះ ធនាគារជប៉ុននឹងបន្តអត្រាការប្រាក់អវិជ្ជមាននេះសិន ខណៈដែលជប៉ុនក៏កំពុងនឹងឆ្លើយតបយ៉ាងរហ័សទៅនឹងការអភិវឌ្ឍន៍នៃសកម្មភាពសេដ្ឋកិច្ចក្នុងប្រទេសរបស់ខ្លួនផងដែរ។

អាស្រ័យហេតុនេះ ទោះជាអត្រាការប្រាក់នៅតែអវិជ្ជមានដូចសព្វដងក៏ធនាគារកណ្តាលព្យាករថាអតិផរណាសម្រាប់ទំនិញទាំងអស់ដែលមិនរាប់បញ្ចូលអាហារ និងថាមពលនឹងមានប្រហែល ២,៥% នៃសារពើពន្ធ (Fiscal) ឆ្នាំ២០២៣ និងចន្លោះពី ១,៥% ទៅ ២% សម្រាប់ឆ្នាំ ២០២៤ និង​ ២០២៥។ នេះសរបញ្ជាក់ថារដ្ឋាភិបានជប៉ុននៅតែជឿលើអត្រាការប្រាក់អវិជ្ជមានរបស់ខ្លួនដែលនឹងនាំនូវការកើនឡើងនៃតម្រូវការរបស់ប្រជាជនជប៉ុន។

មិនត្រឹមតែប៉ុណ្ណោះ ធនាគារកណ្តាលជប៉ុនផ្ទាល់ជឿជាក់លើការរំពឹងនៃកំណើនសេដ្ឋកិច្ចរបស់ខ្លួនក៏ដោយសារតែ ពួកគេជឿជាក់លើការធ្វើពាណិជ្ជកម្មសេរី និងទូលំទូលាយដែលនាំមកនូវភាពបត់បែន ដែលអនុញ្ញាតឱ្យទីផ្សារមូលបត្របំណុលដំណើរការកាន់តែប្រសើរឡើង។ ម្យ៉ាងវិញទៀត សេដ្ឋវិទូចំនួន ១៣ នាក់ក្នុងចំណោម ២៥ នាក់ ឬ ៥២% ប៉ាន់ប្រមាណថានៅឆ្នាំក្រោយ ធនាគារកណ្តាលជប៉ុននឹងបញ្ចប់គោលនយោបាយអត្រាការប្រាក់អវិជ្ជមានរបស់ខ្លួនដែលបានកំណត់អត្រាប្រាក់បញ្ញើរយៈពេលខ្លីរបស់ប្រទេសជប៉ុនដល់ដក ០,១% ក្នុងរយៈពេលប្រាំពីរឆ្នាំកន្លងមក។ ដូច្នេះ សេដ្ឋវិទូភាគច្រើនបានរំពឹងថាធនាគារជប៉ុនកែប្រែគោលនយោបាយអត្រាការប្រាក់អវិជ្ជមាននេះនាឆ្នាំក្រោយ។

ជារួមមក ទោះជារដ្ឋាភិបាល និងធនាគារកណ្ដាលជប៉ុនមានគោលនយោយបាយ​អត្រាការប្រាក់អវិជ្ជមានក៏ដោយ  ពួកគេនៅតែជឿជាក់ថាស្ថានភាពសេដ្ឋកិច្ចពិភពលោកបច្ចុប្បន្នជាពេលដ៏ប្រសើរដែលគោលនយោបាយពួកគេនឹងមានប្រសិទ្ធភាពដែលអាចជួយបង្កើនសេដ្ឋកិច្ចតាមកំណើននៃតម្រូវការរបស់ប្រជាជនជប៉ុន។ ហេតុនេះបានជាសង្កេតឃើញមានការកើនឡើងនៃសន្ទស្សន៍តម្លៃទំនិញប្រើប្រាស់ និងអតិផរណានៅកម្រិតមួយដែលល្អសម្រាប់សេដ្ឋកិច្ចប៉ុន្មានខែនេះផងដែរ។ ពួកយើងអាចសន្មតថាទោះជាជប៉ុនមានអត្រាការប្រាក់អវិជ្ជមាន និងបរិត្តផរណាក៏ដោយ ពោលសង្កេតឃើញការរីកចម្រើននៃបរិត្តផរណាទៅជាអតិផរណាដែលស្ថិតនៅចន្លោះពី ២% ទៅ ៣% ជាពិសេសតម្រូវការរបស់ប្រជាជនជប៉ុនក៏មានការកើនឡើងបើធៀបទៅនឹងពេលដើមឡើយដែលជប៉ុនទើបតែដាក់គោលនយោបាយអត្រាការប្រាក់អវិជ្ជមាននេះទៀតសោត។​

យើងអាចគិតថា ការទូទាត់ដោយមិនប្រើប្រាស់ក្រដាសប្រាក់ជាបាតុភូតទំនើបមួយ ដោយគ្រាន់តែប្រើប្រាស់ប័ណ្ណឥណទាន ប័ណ្ណឥណពន្ធ និងការទូទាត់ពីចម្ងាយ ជំនួសឱ្យក្រដាសប្រាក់ដែលជារបៀបទូទាត់ប្រពៃណីអស់ជាច្រើនទសវត្សរ៍មកហើយ ក៏ប៉ុន្តែ​ គំនិតនៃការដោះដូរដោយមិនចាំបាច់ប្រើប្រាស់តែក្រដាសប្រាក់គឺមានតាំងពីរាប់ពាន់ឆ្នាំមកហើយ។ ក្នុងអត្ថបទនេះ​ យើងនឹងស្វែងយល់អំពី​ប្រវត្តិនៃការទូទាត់ប្រាក់ និងសង្គមដែលគ្មានការប្រើប្រាស់ក្រដាសប្រាក់។

ប្រវត្តិនៃការទូទាត់ប្រាក់

មុនមានការបង្កើតសាច់ប្រាក់

ប្រព័ន្ធដោះដូរទំនិញដំបូងត្រូវបានបង្កើតដោយពួកមេសូប៉ូតាមី (Mesopotamians) នៅយុគសម័យបុរេប្រវត្តិ តាំងពី ៨០០០ ឆ្នាំមុនមកម្ល៉េះ។ ក្រោយមក​ នៅ ៣៥០០ ឆ្នាំមុន គេបានកែច្នៃលោហធាតុដូចជាសំរិទ្ធ ប្រាក់ និងមាស ដើម្បីប្រើជាទម្រង់នៃប្រាក់។ កាក់ក៏ត្រូវបានគេ​​ផលិតនៅពេលនោះផងដែរ ។

សង្គមក្រដាសប្រាក់

ក្រដាសប្រាក់ដំបូងត្រូវបានបង្កើតឡើងនៅប្រហែល ១០០០ ឆ្នាំមុនដោយពាណិជ្ជករចិន។ ក្រោយមកទៀត​ អ្នកជំនួញជនជាតិអ៊ីតាលីម្នាក់ ឈ្មោះថា ម៉ាកូ ប៉ូឡូ (Marco Polo) បាននាំយក ប្រាក់ក្រដាសទៅអឺរ៉ុបនៅសតវត្សរ៍ទី១៣។ នៅសតវត្សរ៍ទី១៤ ដល់ទី ១៨ ការបង្កើតមូលប្បទានប័ត្រជាវិក្កយបត្រ ឬសែកដែលងាយស្រួលក្នុងការដោះដូរទំនិញជាងមុន អនុញ្ញាតឱ្យមនុស្សនាំយកមូលនិធិទៅកាន់បរទេស ដោយមិនចាំបាច់យកមាសប្រាក់ពិតប្រាកដទៅតាមខ្លួនឡើយ។ ទម្រង់ដំបូងនៃមូលប្បទានប័ត្រគឺការសរសេរដោយដៃ ហើយបានក្លាយជាការពេញនិយមយ៉ាងខ្លាំងនៅសតវត្សទី១៧។ នៅឆ្នាំ១៨៧២ ក្រុមហ៊ុនសេវាកម្មហិរញ្ញវត្ថុ Western Union បានដាក់ឱ្យដំណើរការសេវាផ្ទេរប្រាក់យ៉ាងទូលំទូលាយជាលើកដំបូង ដោយប្រើបណ្តាញទូរលេខដែលមនុស្សអាចផ្ញើមូលនិធិបានទូទាំងពិភពលោក។ នៅឆ្នាំ១៨៧៧ ស្ទើរតែ ២,៥ លានដុល្លារត្រូវបានផ្ទេរជារៀងរាល់ឆ្នាំ តាមរយៈសេវាកម្មនេះ។

ការទូទាត់ដោយគ្មានក្រដាសប្រាក់

នៅឆ្នាំ១៩១៤ ធនាគារ Western Union បានដាក់បង្ហាញកាតលោហៈប្រតិបត្តិការ ជាលើកដំបូងដែលមិនធ្លាប់មានពីមុនមក។ នៅឆ្នាំ១៩៤៦ លោក ចន ស៊ី ប៊ីហ្គីន (John​ C. Biggins) ជាធនាគារិកនៃធនាគារ Brooklyn បានបង្កើតកាតធនាគារដំបូងឈ្មោះថា CHARGE-IT។ ឆ្នាំ១៩៦៧ គេបានឃើញកាតអេធីអិម (ATM) ដំបូងដែលដាក់ចេញដោយធនាគារ បាក្លេយ៍ (Barclays) នៅក្នុងទីក្រុងឡុងដ៍។ នាទសវត្សរ៍ទី៧០ ធនាគារឡយ (Lloyds) បានណែនាំកាតបន្ទះម៉ាញ៉េទិច ដែលប្រើលេខសម្ងាត់សម្រាប់សុវត្ថិភាព។ ក្រោយមក ពាក់កណ្តាលទសវត្សរ៍ទី៨០ ប្រព័ន្ធ POS ដូចជាម៉ាស៊ីនទូទាត់ប្រាក់អេឡិចត្រូនិកក៏ត្រូវបានបង្កើតឡើងផងដែរ។ រាល់ប្រតិបត្តិការម៉ាស៊ីនឆូតកាតអាចធ្វើទៅបានដោយផ្ទាល់ ឬតាមអ៊ីនធឺណិត ហើយវិក្កយបត្រត្រូវបានបោះពុម្ពចេញនៅទីកន្លែងផ្ទាល់ ឬតាមអេឡិចត្រូនិក។

បន្ទាប់មកទៀត នៅឆ្នាំ១៩៩៤ ក្រុមហ៊ុនសេវាកាតឥណទាន Stanford Federal Credit​ Union គឺជាធនាគារដំបូងគេ ដែលបានផ្តល់ជូនប្រតិបត្តិការអនឡាញសម្រាប់អតិថិជនទាំងអស់គ្នា។ ដោយឡែក ក្រុមហ៊ុនបច្ចេកវិទ្យាហិរញ្ញវត្ថុ Paypal បានបើកដំណើរការក្នុងឆ្នាំ២០០០ ដោយបង្កើតចេញពីការរួមបញ្ចូលគ្នានៃក្រុមហ៊ុន Confinity និងក្រុមហ៊ុន X.Com។ ក្នុងឆ្នាំ២០០៧ ក្រុមហ៊ុន Western Union បានភ្ជាប់ជាមួយប្រព័ន្ធសកលសម្រាប់ទំនាក់ទំនងចល័ត (GSMA) ដើម្បីអភិវឌ្ឍប្រាក់ចល័ត និងការផ្ទេរ។ នៅឆ្នាំ២០២២ ប្រជាជននៅចក្រភពអង់គ្លេស​ ៩៣%  បានប្រើប្រាស់ធនាគារតាមអ៊ីនធឺណិត។ ការទូទាត់តាមទូរស័ព្ទដោយប្រយោលនៅឆ្នាំ២០០៧ និងដោយមិនចាំបាច់ប្រើប្រាស់កាត ត្រូវបានលេចរូបរាងឡើងនៅអង់គ្លេសដោយក្រុមហ៊ុនបាក្លេយ៍ (Barclays)។ ជាមួយគ្នានេះផងដែរ វិធីទូទាត់តាម Google Wallet ក៏បានបង្ហាញខ្លួនក្នុងឆ្នាំ២០១៣ ផងដែរ ។ ខណៈ ដែល សេវាបង់ប្រាក់តាមទូរស័ព្ទ Apple Pay បានចាប់ផ្តើមដាក់ចេញឱ្យប្រើប្រាស់នៅឆ្នាំ២០១៤ ។

តើអ្វីជាសង្គមគ្មានក្រដាសប្រាក់?

សង្គមគ្មានក្រដាសប្រាក់ ឬ Cashless Society គឺជាប្រព័ន្ធហិរញ្ញវត្ថុដែលដំណើរការទាំងស្រុងដោយគ្មានការប្រើប្រាស់ក្រដាសប្រាក់។ ប្រតិបត្តិការទាំងអស់ត្រូវបានធ្វើឡើងដោយប្រើមធ្យោបាយឌីជីថល ដូចជាកាតឥណទាន​ ឬកាតឥណពន្ធ ការទូទាត់តាមទូរស័ព្ទ ឬការផ្ទេរតាមអ៊ីនធឺណិត។ ប្រទេសជាច្រើននៅជុំវិញពិភពលោកបានបោះជំហានសំខាន់ៗឆ្ពោះទៅរកភាពគ្មានក្រដាសប្រាក់ ហើយប្រទេសខ្លះថែមទាំងបានកំណត់គោលដៅដើម្បីលុបបំបាត់ក្រដាសប្រាក់ទាំងស្រុងទៀតផង។

មានហេតុផលជាច្រើនដែលសង្គមគ្មានក្រដាសប្រាក់បានផ្តល់ជាប្រយោជន៍ដល់អ្នកប្រើប្រាស់ រាប់ចាប់តាំងពី សុវត្ថិភាព ភាពងាយស្រួល មានកំណត់ត្រាច្បាស់លាស់ កាត់បន្ថយការចំណាយ និងបង្កើនការរួមបញ្ចូលគ្នាផ្នែកហិរញ្ញវត្ថុផងដែរ។ ជាក់ស្តែង ទឹកប្រាក់តែងតែជាគោលដៅរបស់ក្រុមចោរ ហើយការលុបបំបាត់ប្រព័ន្ធដកសាច់ប្រាក់ជាក្រដាស អាចកាត់បន្ថយឧក្រិដ្ឋកម្មជាច្រើនប្រភេទផងដែរ។ ម្យ៉ាងទៀត ជាមួយនឹងប្រព័ន្ធឌីជីថល ការទូទាត់ពិតជាមានភាពងាយស្រួល និងចំណាយពេលតិចជាងមុន។ រាល់ការចំណាយត្រូវបានកត់ត្រាយ៉ាងជាក់លាក់ដោយស្វ័យប្រវត្តិដែលអាចឱ្យ អាជីវករ ធនាគារ និងរដ្ឋាភិបាលអាចតាមដានសកម្មភាពហិរញ្ញវត្ថុកាន់តែងាយស្រួលផងដែរ។ វិធីនេះអាចជួយកាត់បន្ថយការក្លែងបន្លំ និងការលាងលុយកខ្វក់។ ក្រៅពីនេះ សង្គមគ្មានក្រដាសប្រាក់ បានជួយកាត់បន្ថយទៅលើការចំណាយដែលធ្លាប់មានកាលពីមុន ដូចជាការបោះពុម្ពក្រដាសប្រាក់ ការរក្សាទុកប្រាក់ និងសេវាដឹកជញ្ជូនជាដើម។

ទោះជាយ៉ាងណាក៏ដោយ ក៏មានគុណវិបត្តិខ្លះៗដែលធ្វើឱ្យធ្លាក់នូវសក្តានុពលចំពោះការមិនប្រើក្រដាសប្រាក់ទាំងស្រុង។ ទី១ អ្នកមានជីវភាព​ក្រីក្រជាច្រើនដែលមិនមានគណនីធនាគារ មិនអាចសម្របខ្លួនទទួលយកវិធីសាស្ត្រទូទាត់ដោយគ្មានសាច់ប្រាក់ក្រដាសបានភ្លាមៗនោះទេ។ ទី២ វាធ្វើឱ្យមានការរំលោភឯកជនភាពធ្ងន់ធ្ងរ​ ដោយសាររាល់ការទិញ និងទូទាត់មាននូវកំណត់ត្រា ដែលអាចនឹងត្រូវតាមដានពីអាជីវករ ឬរដ្ឋាភិបាល ផ្ទុយពីការទិញដូរ ដោយប្រើសាច់ប្រាក់ក្រដាស ដែល មិនត្រូវបានកត់ត្រាទុកនោះទេ។

ទី៣ សង្គមគ្មានក្រដាសប្រាក់ក៏អាចធ្វើឱ្យក្រុមក្លែងបន្លំ ឬក្រុមលួចចូលតាមប្រព័ន្ធអ៊ីនធឺណិត (Hacker) ដោយខុសច្បាប់ មានភាពងាយស្រួលក្នុងការលួចចូលយកទិន្នន័យ ឬលួចយកមូលនិធិទាំងនោះ។ ក្រៅពីនេះ បញ្ហាបច្ចេកទេសបន្តិចបន្តួចអាចរារាំងពុំអាចឱ្យធ្វើប្រតិបត្តិការទូទាត់បានឡើយ ដូចជាពេលដាច់ចរន្តអគ្គិសនី និងសេវាអ៊ីនធឺណេតជាដើម។ ទី៤ ក្នុងអំឡុងពេលមានវិបត្តិសេដ្ឋកិច្ចធ្ងន់ធ្ងរដែលគំរាមកំហែងដល់ដំណោះស្រាយរបស់ធនាគារធំៗ អ្នកដាក់ប្រាក់បញ្ញើនឹងមិនអាចដកសាច់ប្រាក់មកក្រៅបាននោះទេ។ អ្នកដាក់ប្រាក់បញ្ញើក៏មិនអាចរារាំងធនាគារដែលមានបញ្ហា ពីការយកចំណែកនៃប្រាក់បញ្ញើរបស់ពួកគេនោះដែរ។ នៅសហរដ្ឋអាមេរិក លុះត្រាតែអ្នកដាក់ប្រាក់បញ្ញើរហូតដល់ទៅ ២៥ ម៉ឺនដុល្លារអាមេរិក ទើបទទួលបានការការពារ។ នោះមានន័យថា អ្នកដាក់ប្រាក់បញ្ញើធម្មតានឹងមិនអាចការពារខ្លួនពីអត្រាការប្រាក់អវិជ្ជមាន ដែលធនាគារកណ្តាលនៅក្នុងប្រទេសមួយចំនួន ដាក់ចេញដើម្បីប្រយុទ្ធប្រឆាំងនឹងវិបត្តិសេដ្ឋកិច្ចនោះទេ។

តើពិភពលោកនឹងឈានដល់សង្គមដែលគ្មានក្រដាសប្រាក់ទាំងស្រុងដែររឺទេ?

ការរាតត្បាតនៃមេរោគឆ្លងសកលគឺជំងឺកូវីដ១៩ ដែលបានចាប់ផ្តើមនៅឆ្នាំ២០២០ ក៏បានរួមចំណែកយ៉ាងខ្លាំងដល់ការកើនឡើងនៃប្រតិបត្តិការទូទាត់ដែលគ្មានសាច់ប្រាក់ក្រដាស ជាពិសេសតាមរយៈការទិញទំនិញអនឡាញ។ មនុស្សងាកមកចាប់អារម្មណ៍នឹងភាពងាយស្រួលនៃប្រព័ន្ធឌីជីថលកាន់តែច្រើនឡើងៗ។ អ្នកសេដ្ឋកិច្ចជាច្រើនបានជឿជាក់ថា ភាពពេញនិយមរបស់អ្នកប្រើប្រាស់ ការប្រកួតប្រជែងលើអាជីវកម្ម ការស្វែងរកប្រាក់ចំណេញពីធនាគារ និងគោលនយោបាយរបស់រដ្ឋាភិបាលដែលបានរចនាឡើងក្នុងការគាំទ្រសង្គមគ្មានក្រដាសប្រាក់ នឹងជំរុញពិភពលោកឆ្ពោះទៅរកសង្គមដែលគ្មានក្រដាសប្រាក់ក្នុងពេលឆាប់ៗជាមិនខាន។

ជាក់ស្តែង ប្រទេសស៊ុយអែតត្រូវបានគេស្គាល់ថាជាប្រទេសដែលខិតជិតទៅរកសង្គមគ្មានក្រដាសប្រាក់ជាងគេបំផុត ព្រោះការមិនប្រើប្រាស់ក្រដាសប្រាក់ត្រូវបានគាំទ្រដោយច្បាប់ ក្នុងនោះអាជីវករក៏អាចបដិសេធការបង់ថ្លៃជាក្រដាសប្រាក់ ដោយស្របច្បាប់ទៀតផង។ ធនាគារស៊ុយអែតភាគច្រើនមិនគ្រប់គ្រងប្រតិបត្តិការសាច់ប្រាក់ជាក្រដាសនៅក្នុងសាខាទេ ហើយមានតែ ៣២ នាក់ក្នុង ១សែន នាក់ប៉ុណ្ណោះ ដែលប្រើប្រាស់ទូអេធីអឹមសម្រាប់ដកក្រដាសប្រាក់ ដែលវាមានកម្រិតទាបបើធៀបនឹងប្រទេសដទៃទៀត។ ៩៨% នៃប្រជាជនស៊ុយអែតសុទ្ធតែមានប័ណ្ណឥណពន្ធ។ ក្រៅពីនេះ មានប្រទេសជាច្រើនទៀតដែលកំពុងធ្វើដំណើរឆ្ពោះទៅរកការទូទាត់ដោយមិនប្រើក្រដាសប្រាក់ ដូចជាប្រទេសន័រវេស ហុងកុង ហ្វាំងឡង់ អង់គ្លេស និងប្រទេសផ្សេងៗជាច្រើនទៀត។

ប៉ុន្តែទោះជាយ៉ាងក៏ដោយ គេពុំទាន់ឃើញមានប្រទេសណាមួយ បានសម្រេចនូវសង្គមដែលគ្មានការប្រើប្រាស់ក្រដាសប្រាក់ទាំងស្រុងនៅឡើយទេ។ ការប្រើប្រាស់ក្រដាសប្រាក់នៅតែសំខាន់មិនអាចកាត់ផ្តាច់បាន។ ជាពិសេសប្រទេសមួយចំនួនដែលក្រៅពីប្រទេសនៅអឺរ៉ុប អាមេរិកខាងជើង និងតំបន់អាស៊ីប៉ាស៊ីហ្វ៊ីក  គឺនៅតែបន្តពឹងផ្អែកលើក្រដាសប្រាក់នៅឡើយ។ ការវិវត្តរីកចម្រើនឥតឈប់ឈរនៃបច្ចេកវិទ្យាថ្មី ធ្វើឱ្យការទូទាត់ដោយគ្មានក្រដាសប្រាក់កាន់តែមានភាពងាយស្រួល និងលេចធ្លោ ប៉ុន្តែវាក៏ត្រូវការពេលជាច្រើនទៀតដើម្បីជំនួសឱ្យក្រដាសប្រាក់ផងដែរ។

ចាកឆ្ងាយប្រទេសកំណើត សុំសិទ្ធិជ្រកកោនប្រទេសដទៃពេលខ្លះរងអំពើហិង្សា ការបណ្ដេញចេញ ការមើលងាយ ស្អប់ខ្ពើម និងរើសអើងជាតិសាសន៍ វាមិនមែនជាក្ដីប្រាថ្នារបស់ជនណាម្នាក់ទេ។ មនុស្សគ្រប់រូបតែងចង់រស់នៅប្រទេសកំណើតខ្លួនឯង ដែលជាកន្លែងពោរពេញដោយក្ដីស្រឡាញ់ អនុស្សាវរីយ៍ មានសាច់ញាតិពុកម៉ែបងប្អូនរាប់អានគ្នាប្រកបដោយភាតរភាព។ ចុះហេតុអី្វ ប្រជាជនអាហ្រ្វិកអន្ដោប្រវេសន៍ទៅអឺរ៉ុបដូចជាទឹកបាក់ទំនប់ដូច្នេះ? ពេលទៅដល់អឺរ៉ុបពួកគេទទួលបានការស្វាគមន៍ដូចម្ដេទៅវិញ? ហើយសម្រាប់អឺរ៉ុបផ្ទាស់វាជាសេណារីយ៉ូល្អឬយ៉ាងណា?

យោងតាមទី​ភ្នាក់ងារ​អន្តោប្រវេសន៍​អង្គការ​សហប្រជាជាតិ ចំនួនជនអន្ដោប្រវេស្ដនៅអឺរ៉ុបកើនឡើងជារៀងរាល់ឆ្នាំនិងបានបង្ករបញ្ហារាំរ៉ៃរហូតពេលខ្លះអឺរ៉ុបឈានទៅដល់ការបែកបាក់សាមគ្គីគ្នាផងក៏មាន។ ក្នុងខែកញ្ញា ឆ្នាំ២០២៣នេះ ទូក​អន្តោប្រវេសន៍ខុស​ច្បាប់​​១៩៩​ទូកមកពីអាហ្វ្រិកឆ្លងកាត់មកកោះLampedusa​ ប្រទេសអ៊ីតាលីមានមនុស្សរហូត៨៥០០នាក់ដែលកោះនេះអាចផ្ទុកមនុស្សអតិបរមាត្រឹម មនុស្ស​​៤០០នាក់ប៉ុណ្ណោះ។ ដោយសារតែជនភៀសខ្លួនពីអឺរ៉ុបច្រើនមហិមា បញ្ហានេះក្លាយជាសម្ពាធការទូតនិងជាប្រធានបទ ​​ដ៏​ក្តៅ​គគុកនៅអឺរ៉ុប។

តើមូលហេតុអ្វីធ្វើឲ្យប្រជាជនអាហ្វ្រិកធ្វើអន្ដោប្រវេសន៍?

សំនួរនេះស្រួលស្ដាប់តែហាក់ពិបាកឆ្លើយបន្ដិច បើនិយាយជាទូទៅយោងតាមអង្គការសហប្រជាជាតិលើកឡើងថា ហេតុផលដែលមនុស្សរមែងធ្វើអន្ដោប្រវេសន៍ដោយសារចង់បានការរស់នៅដែលល្អប្រសើរ និងជាពិសេសគឺការងារ សេរីភាព សុវត្ថិភាព។ ជាប្រត្យក្ស កំណត់ត្រាខ្ពស់បំផុតក្នុងពីឆ្នាំ២០២២ អង់គ្លេសទទួលជនអន្ដោប្រវេសន៍រហូតដល់ ​៤៥ ៧៥៦នាក់(មិនចំពោះតែជនមកពីអាហ្វ្រិក)។ យើងាកមកនិយាយពីប្រជាជនអាហ្វ្រិកវិញ ពួកគេបានផ្សងគ្រោះថា្នក់លើ​សមុទ្ទ​មេឌីទែរ៉ាណេ​ដើម្បីស្វែងរកទីជ្រកកោនថ្មីដោយប្រថុយប្រថានជាទីបំផុត។ យ៉ាងណាមិចកាលថ្ងៃ​ ២៦កុម្ភៈ២០២៣ មានស្លាប់​ ៥៩នាក់ ក្នុងនោះ​ម្នាក់ជា​ទារក​ទើប​នឹង​កើតនៅក្នុង​ការ​លិច​ទូក​ក្បែរ​ឆ្នេរ​អ៊ីតាលី។ នៅពេលមានមេឃស្រឡះល្អ អាកាសធាតុមិនសូវត្រជាក់ខ្លាំងគេកត់សម្គាល់ថា​ជនអន្ដោប្រវេសន៍ក៏កើនឡើងដូចគ្នា។ ពួកគេរសាត់អណ្ដែតលើកទឹកដោយមធ្យោបាយជិះទូកពាងជារឿងគ្រោះថ្នាក់មិនអាចនិយាយបាន។ ហេតុផលដែលប្រជាជនអាហ្វ្រិកធ្វើអន្ដោប្រវេសន៍គឺការស្វែងរកការងារធ្វើ ជៀសផុតពីភាពក្រីក្រនិងភាពលំបាកផ្នែកសេដ្ឋកិច្ចព្រមទាំងការគេចចេញពីរដ្ឋាភិបាលផ្ដាច់ការជិះជាន់និងសង្រ្គាមស៊ីវិល ក្នុងចំណោមពួកគេខ្លះក៏មានសាច់ញាតិនៅអឺរ៉ុបដែលជះឥទ្ធិពលដល់ការសម្រចចិត្តផងដែរនេះតាមការបញ្ជាក់ដោយសារព័ត៌មានBBC។ បន្ថែមពីលើនេះទៀត ជនអន្ដោប្រវេសន៍ភាគច្រើនគឺយុវជន និងអ្នកមានចំណេះដឹងសមល្មម រហូតដល់ជាង៥០%នៃអន្ដោប្រវេសន៍។

 អ៊ីតាលី​ជាជម្រើស​ដ៏ប្រសើរ​សម្រាប់​អន្តោប្រវេសន៍​អាហ្វ្រិក

​​តួលេខ​របស់​ក្រសួង​មហាផ្ទៃ​អ៊ីតាលីតាំងពី​ដើម​ឆ្នាំមក ​មាន​អន្តោប្រវេសន៍​១៤០០០នាក់​បាន​ឆ្លង​មក​ដល់​អ៊ីតាលី ដែលខុសពីឆ្នាំទៅមិញមានតែ៥៤០០នាក់​ប៉ុណ្ណោះ។​ ដោយសារទីតាំង​ភូមិសាស្ត្ររបស់ប្រទេសនេះស្ថិត​នៅ​ចម្ងាយ​មិនដល់​១៥០គីឡូម៉ែត្រ​ពី​ឆ្នេរ​ទុយនីស៊ីធ្វើឲ្យអ៊ីតាលី ទទួលរ៉ាប់រងបញ្ហាអន្ដោប្រវេសន៍តែម្នាក់ឯងនិងត្រូវបានមិត្តបារាំង អង់គ្លេស អេស្ប៉ាញចោទពេលខ្លះថា អ៊ីតាលីចិត្តខ្មៅចំពោះអន្ដោប្រវេសន៍បដិសេធមិនឲ្យនាវាដឹកជនភៀសខ្លួនចូលចត និងនៅលើសមុទ្ទរេរាជាច្រើនថ្ងៃ។ ជាសេណារីយ៉ូជាក់ស្ដែង ឆ្នាំ២០២២  ខាងបារាំងបាន​​ចោទ​រដ្ឋាភិបាល​ថ្មីអ៊ីតាលី  ថាគ្មានធម៌មេត្តា ចិត្តខ្មៅណាស់ចំពោះជនអន្ដោប្រវេសន៍ វាបង្កសង្រ្គាមពាក្យសំដីផ្លោងគ្នាទៅវិញទៅមកកើតមានបន្ដបន្ទាប់ទម្រាំមានការចចារដោយសន្ដិវិធីបាន។

​ប្រទេសនីមួយៗនៃសហភាពអឺរ៉ុបព្យាយាមរកវិធីការពារខ្លួន មិនចង់ទទួលយកជនអន្តោប្រវេសន៍​

សហភាព​អឺរ៉ុបខិតខំព្យាយាមចរចា ស្វែងរកវិធី ដើម្បីដោះស្រាយបញ្ហាជនអន្ដោប្រវេសន៍ ហើយគេក៏បានបង្កើតយន្តការសាមគ្គីទាំងអស់គ្នា​២៧ប្រទេស ក្នុងបំណងរំលែក​យកជនភៀសខ្លួន កុំឲ្យដាក់បន្ទុកតែអ៊ីតាលីព្រោះមួយឆ្នាំៗ។ ទោះជាយ៉ាងនេះក្ដី ​ប្រទេសសមាជិកអឺរ៉ុបមានប៉ូឡូញ ហុងគ្រី ឆេក បែរជាបដិសេធដាច់ខាតតែម្តងមិនព្រមទេ។ ជាឧទាហរណ៍ស្រាប់ឆ្នាំ​២០១៨ នាវា Aquarius របស់អង្គការមនុស្សធម៌ដឹកជនភៀសខ្លួន​​​៦០០នាក់ ក៏ជួបបញ្ហស្រដៀងគ្នាហ្នឹងដែរ​ ដោយអ៊ីតាលីនិងបារាំងក៏មិនទទួល ជាសំណាងល្អអេស្ប៉ាញ​ព្រមទទួល។ គេសង្កេតឃើញថាក្រុមអ្នកនយោបាយស្តាំនិយមជ្រុលរបស់​បារាំង​តែងនិយាយចាក់បណ្ដោយថា បើ​ចេះតែទទួលយក​ គឺនាវាទាំងនោះនឹងនាំជនអន្តោប្រវេសន៍​មករហូត ទប់មិនឈ្នះទេដែលសំដីនេះបង្ហាញពីគំនិតអមនុស្សធម៍ខ្លាំងណាស់ នេះឬប្រទេសប្រជាធិបតេយ្យគោរពសិទ្ធមនុស្ស? ហើយប្រជាជនបារាំងខ្លះចោទអង្គការមនុស្សធម៌ ដែលបានជួយមនុស្សពីក្នុងសមុទ្ទថា ជួយជំរុញឲ្យមានជនអន្ដោប្រវេសន៍មកបារាំងកាន់តែច្រើន។

ប្រធានបទការ​ទូត​​ដ៏​ក្តៅ​គគុកនិងពោរពេញដោយភាពជំរុញចម្រាស់នៃជនអន្ដោប្រវេស៍និងទស្សនកិច្ចរបស់ប្រធានសហភាពអឺរ៉ុប

ដោយសារ​​លំហូរ​​ជន​អន្តោប្រវេសន៍កំពុង​ជន់ជោរស្ទើរ​លិច​​កោះLampedusa​ ការ​បែង​ចែក​ទំនួល​ខុស​ត្រូវ ក្នុង​រង្វង់​ប្រទេស​ជា​សមាជិកសហភាព​អឺរ៉ុប​ជារឿងចាំបាច់ណាស់​ព្រោះវានឹងជួយកុំឲ្យតែអ៊ីតាលីរងនៅសម្ពាធនេះតែម្នាក់។ បញ្ហានេះនាំឲ្យមានជំនួបចចារក្នុងចំណោមមេដឹងនាំប្រទេសអឺរ៉ុបដូចជាជំនួប​ត្រី​ភាគី​រវាង​រដ្ឋមន្ត្រីក្រសួង​មហាផ្ទៃ​បារាំងអ៊ីតាលី​និ​ងអាល្លឺម៉ង់នៅថ្ងៃ១៦ កញ្ញា ​និងមានសន្និសីទ​តាម​ទូរស័ព្ទ​​ត្រីភាគី​បន្ថែម​របស់បារាំងជាមួយតំណាង​ប្រធានាធិបតី​អេស្ប៉ាញ និងជាមួយ​ស្នងការអឺរ៉ុប​ទទួល​បន្ទុក​កិច្ចការ​មហាផ្ទៃ ភាគីទាំងបី​គ្រោង​ធ្វើ​ដំណើរ​ទៅ​កាន់​កោះLampedusa​ដើម្បីពិនិត្យមើលបន្ថែមពីស្ថានភាពជន់ជោនៃជនអន្ដោប្រវេសន៍។ ក្នុងជំនួបនេះប្រធានាធិបតី​បារាំងក៏និយាយ​អំពី សាមគ្គីភាព​អឺរ៉ុបឡើងវិញ​​ និងសន្យា​ព្រមព្រៀង​គ្នា​​ពង្រឹង​កិច្ចសហប្រតិបត្តិការ​អឺរ៉ុប​ឲ្យបន្ដទៅមុខរលូន ព្រោះថាបញ្ហាអន្ដោរប្រវេសន៍មែនជាអ្វីដែលអឺរ៉ុបត្រូវរែកជាអត្ថិភាពជាងបញ្ហាសេដ្ឋកិច្ច និងនយោបាយនោះ។ ដោយឡែក យើងគ្រប់គ្នាសុទ្ធតែទទួលដឹងថាក្រោយពីសេដ្ឋកិច្ចញាំញីដោយជំងឺកូវីដ១៩ អឺរ៉ុបផ្ទាល់ត្រូវទទួលភាពតានតឹងផ្នែកនយោបាយនិងសេដ្ឋកិច្ចបន្ថែមទៀត​ដូចជា អតិផរណា ការឡើងថ្លៃទំនិញនិងសេវា និងប្រេងជាដើមដែលវាជាសម្ពាធណាស់ទៅហើយ។ ម្យ៉ាងទៀតប្រធានាធីបតិបារាំងក៏បានបំផុសនូវការគិតរក​ដំណោះស្រាយប្រកប​ដោយ​ប្រសិទ្ធភាព ទាំងបច្ចុប្បន្ននិង​យូរអង្វែងនាពេលខាងមុខ ក្នុងការទប់ស្កាត់កុំឱ្យ​​​វិបត្តិ​អន្តោប្រវេសន៍​គំរាមកំហែង​អឺរ៉ុប និង​​ធ្វើ​ឱ្យ​អឺរ៉ុប​ប្រេះឆា​គ្នា។ អឺរ៉ុបត្រូវគិតគូរនឹងដោះស្រាយបញ្ហានេះឲ្យបានធូរស្បើយព្រោះថាកាលណាតែមានជនអន្ដោប្រវេសន៍ច្រើនលើសលប់វាមិនមែនជាសេណារឺយ៉ូល្អសម្រាប់ប្រទេសពួកគេទេនេះហើយជាហេតុផលដែលគេត្រូវគិតគូ។

សូមបញ្ជាក់ថា ជាវិធីសាស្ដ្រសាកល្បងកាត់​បន្ថយ​​លំហូរ​អន្តោប្រវេសន៍អឺរ៉ុប​បាន​ចុះ​កិច្ចព្រមព្រៀង​ធ្វើ​ជា​ដៃគូ​ជាមួយ​ទុយនីស៊ីកាលពី​ខែ​កក្កដា​២០២៣ជា​ថ្នូរ​នឹង​ជំនួយ​ហិរញ្ញវត្ថុ​រយលាន​អឺរ៉ូ ដោយនាយករដ្ឋមន្ត្រីអ៊ីតាលី​​ ចរចា មេឡូនី ផ្ទុយទៅវិញកិច្ចព្រមព្រៀងនេះគឺអាសារបង់ដោយទុយនីស៊ី​ដឹកនាំ​បែប​ផ្តាច់ការ​ខ្លាំង ហើយពួកអាជ្ញាធរ​ទុយនីស៊ី​មិនអនុញ្ញាត​ឱ្យ​ប្រតិភូ​អឺរ៉ុប​ចូល​ស្រុកនោះទេ។ យ៉ាងណាក៏ដោយមកដល់ដំណាក់កាលនេះនាយករដ្ឋមន្ត្រីអ៊ីតាលី​​ ក៏បាន​អញ្ជើញ​​ប្រធាន​គណៈកម្មការអឺរ៉ុបលោកស្រីអួរស៊ូឡា វ៉ុនឌែរ ឡេយេន ទៅទស្សនៈកិច្ចផ្ទាល់នៅអ៊ីតាលីដើម្បីឲ្យបានយល់ជាក់ច្បាស់នឹងមិនឲ្យប្រទេសអឺរ៉ុបដទៃចោទអ៊ីតាលីថាមនុស្សធម៌ ចិត្តខ្មៅបន្ដទៀត។ បន្ថែមពីនេះដើម្បី​ស្រួល​ងាយ​វាយ​តម្លៃ និង​យក​​បញ្ហា​អន្តោប្រវេសន៍​ ជា​របៀប​វារៈនៃ​ជំនួប​កំពូល​អឺរ៉ុប នៅ​ខែ​តុលា​នេះ។ ក្នុងឱកាសទស្សនកិច្ចលោកស្រីអួរស៊ូឡា វ៉ុនឌែរ ឡេយេន អំពាវនាវឲ្យ​ប្រទេស​ជា​សមាជិក​​ព្រម​ចែក​រំលែក​អន្តោប្រវេសន៍​ខ្លះ​ពី​អ៊ីតាលី តែការអំពាវនាវនេះមិនដឹងថាធ្វើឲ្យប្រធានាធិបតីទាំងអស់នោះភ្ញាក់រលឹកយ៉ាងណានោះទេ ព្រោះពួកគេមិនចង់ទទួលជនអន្ដោប្រវេសន៍ឡើយ ព្រោះជនអន្ដោប្រវេសន៍ទាំងអស់នោះអាចបង្ករបញ្ហាអសន្ដិសុខជាច្រើនដល់ប្រជាជនពួកគេ និងមិនចង់ចំណាយប្រាក់រដ្ឋលើជនអន្ដោប្រវេសន៍ទាំងនោះដូចគ្នា។

កាលពីពេលថ្មីៗនេះមានហេតុការណ៍មួយបានកើតឡើងគួរឱ្យភ្ញាក់ផ្អើលលើមេទាហានស៊ីឈ្មួលដ៏ល្បីរបស់រុស្សីមួយលោកគឺលោក អ៊ីវហ្គេនី ព្រីហ្គោហ្ស៊ី (Yevgeny Prigozhin)។​ ហេតុការណ៍នេះបានកើតឡើងនៅថ្ងៃទី២៣ខែសីហាឆ្នាំ២០២៣ ដោយសារឧបទ្ទវហេតុធ្លាក់យន្តហោះនៅពេលដែលលោកបានកំពុងស្ថិតនៅក្នុងនោះដែលបានចាកចេញពីទីក្រុងម៉ូស្គូឆ្ពោះទៅទីក្រុងសាន់ភីទ័រស្ព័រ។ ក្នុងឧបទ្ទវហេតុនោះក៏មានមនុស្សចំនួន១០នាក់ទៀតផងដែលបានស្លាប់ដែលមាន៣នាក់ជាអ្នកបើកបរនិងបុគ្គលិកលើយន្តហោះ។ ក្នុងនាមជាមេទាហាននិងអ្នកដឹកនាំទាហានស៊ីឈ្នួលដ៏ល្បីរបស់រុស្សីមា្នក់ លោកព្រីហ្គោហ្ស៊ីន ជាមនុស្សម្នាក់ដែលមានសត្រូវជាច្រើនហើយ អ្វីដែលសំខាន់នោះគឺលោកជាអ្នកធ្លាប់ធ្វើការផ្គួលរំលំរដ្ឋបាលទីក្រុងម៉ូស្គូនៅមុន ២ ខែដែលលោកបានជួបគ្រោះថ្នាក់ធ្លាក់យន្តហោះនេះទៀតផង ពោលគឺនៅថ្ងៃទី២៣ ខែមិថុនាឆ្នាំ២០២៣។ នេះគឺជាការធ្វើឱ្យភ្ញាក់ផ្អើលទូទាំងពិភពលោកនិងសឹងមិនគួរឱ្យជឿចំពោះការស្លាប់របស់មេទាហានស៊ីឈ្នួលដ៏មានឥទ្ធិពលមួយនេះ។ តើការស្លាប់របស់លោកព្រីហ្គោហ្ស៊ីន ជាឧបទ្ទវហេតុឬក៏ជាការរៀបចំរបស់នរណាម្នាក់?

១.លោកព្រីហ្គោហ្ស៊ីន និងគម្រោងធ្វើរដ្ឋប្រហារពូទីន

លោកព្រីហ្គោហ្ស៊ីន គឺជាបុគ្គលម្នាក់ដែលបានស្គាល់ថាជាមេទាហានមួយដែលល្បីល្បាញនៅក្នុងសង្គ្រាមរុស្សីនិងអ៊ុយក្រែន។ លោកគឺជាមេទាហានស៊ីឈ្នួលរបស់ប្រទេសរុស្សីមានឈ្មោះថា វ៉ាកណឺ(Wagner Group) ដែលជាក្រមហ៊ុនយោធាឯកជនដែលប្រតិបត្តិការនៅក្នុងជម្លោះផ្សេងៗជុំវិញពិភពលោក។ ក្រុមវ៉ាក់ណឺបានបង្កើតក្នុងឆ្នាំ២០១៤និង​មានសមិទ្ធផលមួយចំនួនដែលពួកគេធ្វើបានមានដូចជា ការចូលរួមជួយរុស្សីក្នុងការដាក់តំបន់គ្រីមេចូលក្នុងប្រទេសនេះដោយការគាំទ្ររបស់ពួកគេគាំទ្រនិងប្រយុទ្ធជាមួយអ៊ុយក្រែន។ មួយវិញទៀត ពួកគេក៏ចូលរួមសង្គ្រាមស៊ីវិលក្នុងប្រទេសស៊ីរីដោយជួយរដ្ឋាភិបាលប្រទេសនេះក្នុងការប្រឆាំងនឹងពួកឧទ្ទាមដែលចង់ផ្គួលរំលំ ហើយក៏បានជួយធ្វើប្រតិបត្តិការក្នុងប្រទេសវេណេស៊ុយអេឡានិងម៉ូសំប៊ិកក្នុងការគាំទ្ររដ្ឋាភិបាលប្រឆាំងការគំរាមកំហែងនិងបះបោរផ្នែកនយោបាយ។ លើសពីនេះ ពួកគេក៏បានជួយផ្តល់ការបណ្តុះបណ្តាលយោធានិងសេវាកម្មសន្តិសុខដល់ប្រទេសជាច្រើនក្នុងតំបន់អាហ្វ្រិចដូចជា​ ស៊ូដង់ខាងត្បូង ម៉ាលីនិងលីប៊ីជាដើម ដែលសុទ្ធជាកន្លែងដែលពួកគេប្រឈមមុខនឹងក្រុមជីវពលក្នុងស្រុក កងកម្លាំងប្រឆាំង និងក្រុមអ៊ីស្លាមនិយម។ លោកព្រីហ្គោហ្ស៊ីន ក៏ជាមនុស្សម្នាក់ដែលជិតស្និទ្នជាមួយលោកប្រធានាធិបតីរុស្សីពូទីនក្នុងពេលបច្ចប្បុន្នផងដែរ។ លោកត្រូវបានគេហៅថា”មេចុងភៅរបស់ពូទីន”ព្រោះកាលពីមុនលោកក៏ជាម្ចាស់ភោជនីយដា្ឋននិងអាជីវកម្មម្ហូបអាហារបម្រើឱ្យវិមានក្រឺមឡាំងផងដែរ។ ពីអតីតកាល​ លោកក៏ធ្លាប់ត្រូវបានទទួលការកាត់ទោសពីលួច ក្លែងបន្លំនិងពាក់ព័ន្ធអនិតីជនក្នុងឧក្រិដ្ឋកម្មនិងបានជាប់ពន្ធនាគារចំនួន៩ឆ្នាំ។ ក្នុងនាមជាមេទាហានស៊ីឈ្មួលដ៏ល្បីនិងមានឥទ្ធិពលក្នុងសន្តិសុខរុស្សីម្នាក់​ លោកបានដើរតួនាទីសំខាន់ក្នុងការផ្តល់មូលនិធិ និងគ្រប់គ្រងអង្គភាពផ្សេងៗ ដែលពាក់ព័ន្ធនឹងកិច្ចការផ្ទៃក្នុង និងកិច្ចការបរទេសរបស់រុស្ស៊ី។ អ្វីដែលគួរឱ្យភ្ញាក់ផ្អើលនោះ ក្រោយពីសង្គ្រាមរុស្សី-អ៊ុយក្រែនចាប់ផ្តើមជិត១ឆ្នាំកន្លះគឺក្រុមទាហានស៊ីឈ្នួលវ៉ាក់ណឺបានធ្វើការបះបោរលើវិមានក្រឹមឡាំង។ លោកព្រីហ្គោហ្ស៊ីន បានដឹកនាំទ័ពរបស់ខ្លួនចូលទៅទីក្រុងម៉ូស្គូនៅថ្ងៃទី២៣ ខែមិថុនា ឆ្នាំ២០២៣ ដែលធ្វើឱ្យមនុស្សគ្រប់គ្នានឹកស្មានមិនដល់។  មូលហេតុដែលលោកបានបញ្ជាឱ្យក្រុមយោធាវ៉ាក់ណឺរាប់ពាន់អ្នកចូលទៅកាន់ទីក្រុងម៉ូស្គូព្រោះតែលោកមានជម្លោះនឹងការមិនពេញចិត្តចំពោះលោករដ្ឋមន្រ្តីការពារជាតិរុស្សី​ Sergei Shoigu ដែលបានប្រកាសថាទាហានវ៉ាក់ណឺនឹងត្រូវចុះហត្ថលេខាលើកិច្ចសន្យាជាមួយក្រសួងរបស់គាត់ ដោយមានប្រសិទ្ធភាពរំលាយ ក្រុមវ៉ាក់ណឺជាក្រុមទាហានស៊ីឈ្នួលឯករាជ្យ។ នេះជាមូលហេតុមួយដែលលោកព្រីហ្គោហ្ស៊ីនគិតថាជាការក្បត់និងការប៉ុនប៉ងដើម្បីដកយកឥទ្ធិពលនិងទ្រព្យសម្បត្តិរបស់គាត់។ លោកក៏បានចោទប្រកាន់ទៅកាន់រុស្សីពីភាពពុករលួយ និងមានការលួចវាយប្រហារក្រុមលោកពីសំណាក់កងទ័ពរុស្សីផងដែរ។ ការធ្វើរដ្ឋប្រហារនេះបានធ្វើមានការប៉ះទង្គិចគ្នារវាងក្រុមវ៉ាក់ណឺនឹងកងទាហានរុស្សីដែលធ្វើឱ្យមានមនុស្សរងរបួសជាច្រើន។ ប៉ុន្តែការប្រយុទ្ធនេះត្រូវបានខកខានទៅវិញនៅថ្ងៃបន្ទាប់ ក្រោយពេលដែលបេឡារុសបានសម្របសម្រួលដោយលោកប្រធានាធិបតី​ អេឡិចសាន់ឌ័រ លូកាសស៊ីនកូ ថាធានាមិនឱ្យមានកាត់ទោសលើរូបលោកនិងបើកសិទ្ធិឱ្យលោកមកនៅក្នុងប្រទេសនេះ។ ហេតុនេះហើយទើបធ្វើលោកព្រីហ្គោហ្ស៊ីនបានព្រមដកទ័ពចេញវិញនៅថ្ងៃទី២៤ ខែមិថុនា ឆ្នាំ២០២៣។ការធ្វើរដ្ឋប្រហាររបស់លោកព្រីហ្គោហ្ស៊ីននេះ ក៏បានសរបញ្ជាក់ពីភាពគ្រោះថ្នាក់ខ្លាំងក្នុងអំណាចរបស់លោកពូទីនផងដែរ ព្រោះលោកបានបាត់បង់ការគ្រប់គ្រងនិងការជឿទុកចិត្តពីសម្ព័ន្ធមិត្តរបស់លោកដ៏ជិតស្និទ្នម្នាក់ ហើយវាក៏បានលាតត្រដាងពីការមិនពេញចិត្តពីការបែងចែងតួនាទីសំរាប់សម្ព័ន្ធមិត្តរបស់ខ្លួនផងដែរ។ ហើយវាក៏ជាភាពខ្សោយដែលធ្វើឱ្យអន្តរជាតិមើលឃើញថារុស្សីកំពុងមានវិបត្តិផ្ទៃក្នុងរបស់ខ្លួនដែលអាចបង្កសង្គ្រាមស៊ីវិលក្នុងប្រទេសផងដែរ។

២. សេណារីយូនៃឧបទ្ទវហេតុធ្លាក់យន្តហោះរបស់លោកព្រីហ្គោហ្ស៊ីន

បន្ទាប់មករយៈពេលពីរខែក្រោយមកនៅថ្ងៃទី២៣ខែសីហាឆ្នាំ២០២៣ ឧបទ្ទវហេតុធ្លាក់យន្តហោះលើលោកព្រីហ្គោហ្ស៊ីនដែលករណីនេះត្រូវបានគេសង្ស័យថាមានជាប់ពាក់ព័ន្ធទៅនឹងការចង់ធ្វើរដ្ឋប្រហាររបស់លោកទៅលើប្រទេសរុស្សីកាលពី២ខែមុននេះឯង។ ក្នុងឧ​បទ្ទវហេតុនេះអាចមានសេណារីយ៉ូ ៣ ដែលគេសង្ស័យជាប់ពាក់ព័ន្ធនឹងការធ្លាក់យន្តហោះនេះ ទោះបីជាករណីនេះស្ថិតក្រោមការស៊ើបអង្កេតក៏ដោយ។ ​សេណារីយ៉ូទី១ គឺអាជ្ញាធររុស្សី ព្រោះលោកព្រីហ្គោហ្ស៊ីនគឺជាអ្នកនៅពីក្រោយការប៉ុនប៉ងធ្វើរដ្ឋប្រហារលើទីក្រុងម៉ូស្គូកាលពីរខែមុន ហើយនេះអាចជាការសងសឹកចំពោះលោកវិញ ​ប៉ុន្តែក្នុងពេលបច្ចប្បុន្ននេះ អាជ្ញាធរបានអះអាងថាការធ្លាក់យន្តហោះនេះ បណ្តាលមកពីបញ្ហាបច្ចេកទេស ឬកំហុសរបស់មនុស្ស ហើយមិនមានកំហុសអ្វីពាក់ព័ន្ធហើយពួកគេនិយាយថា ប្រអប់ខ្មៅរបស់យន្តហោះត្រូវបានស្រង់មកវិញ ហើយកំពុងត្រូវបានវិភាគដើម្បីកំណត់ពីមូលហេតុពិតប្រាកដនៃការធ្លាក់យន្តហោះ។ សេណារីយ៉ូទី២ គឺកងការពារអាកាសរបស់រុស្សី ដែលមិនខុសពីសេណារីយ៉ូទី១ទេគឺនៅជាប់ពាក់ព័ន្ធរុស្សីដដែល។ ការវិភាគមួយចំនួនត្រូវបានលើកឡើងថាករណីនេះអាចត្រូវបានបាញ់ទម្លាក់ដោយប្រព័ន្ធការពារដែនអាកាសរុស្សី ហើយគេអាចគិតថាលោកពូទីនជាអ្នកនៅពីក្រោយនិងកំណត់គោលដៅចង់បំបាត់គូប្រជែងរបស់ខ្លួនក្នុងប្រទេស។ សេណារីយ៉ូទី៣ គេអាចគិតថាបង្កឡើងដោយមនុស្សនៅក្នុងយន្តហោះតែម្តង គេអាចគិតថាអាចមានការធ្វើឃាតលោកព្រីហ្គោហ្ស៊ីនក្នុងយន្តហោះតែម្តង តែសេណារីយ៉ូអាចពិបាកក្នុងការសន្ឋិដ្ឋានបន្តិចក៏ព្រោះតែសុទ្ធជាអ្នកឥស្សរជននៅក្នុងក្រុមវ៉ាក់ណឺរបស់លោកផ្ទាល់។ ទោះបីជាមានការសង្ស័យជាច្រើនលើរុស្សីនៅពីក្រោយឧបទ្ទវហេតុនេះ ក៏លោកពូទីននៅតែចូលរួមមរណៈទុក្ខចំពោះការបាត់បង់លោកព្រីហ្គោហ្ស៊ីននិងបាន​និយាយថាលោកមេទាហានវ៉ាក់ណឺជាមនុស្សឆ្លាត ប៉ុន្តែជាមនុស្សឆ្លាតជ្រុលហើយភ្លាត់ស្នៀតខ្លួនឯង។ លោកពូទីនក៏មិននិយាយអ្វីដែរគឺលោកបានទុកលទ្ធភាពឱ្យសមត្ថកិច្ចនិងក្រុមស៊ើបអង្កេតជាអ្នកធ្វើកិច្ចការទាក់ទងនឹងឧបទ្ទវហេតុនេះ។

សរុបមកការស្លាប់របស់លោកព្រីហ្គោហ្ស៊ីននៅតែជាចម្ងល់និងរង់ចាំការស៊ើបអង្កេតពីសមត្ថកិច្ចរុស្សី។ទោះបីជាមានសេណារីយ៉ូបានចង្អុលទៅលើរុស្សីជាច្រើនក៏ដោយ អាជ្ញាធររុស្សីនៅតែមានការស្ងៀមស្ងាត់និងរង់ចាំការចេញលទ្ធផលពីប្រអប់ខ្មៅរបស់យន្តហោះនិងការធ្វើកោសល្យវិច្ឆ័យចំពោះហេតុការណ៍នេះជាពិសេសលោកពូទីននេះឯង។ ដូច្នេះទោះលទ្ធផលយ៉ាងមិចក៏ដោយ លោកពូទីននឹងនៅតែស្ងប់ស្ងាត់ចំពោះរឿងនេះព្រោះលោកក៏បានចេញសាររំលែកទុក្ខផងដែរតែលោក​មិនបាននិយាយអំពីឧបទ្ទវហេតុធ្លាក់យន្តហោះរបស់លោកព្រឺហ្គោហ្ស៊ីនឡើយ។