បន្ទាប់ពីសហភាព​សូវៀត​បាន​ដួលរលំ​ជា​ស្ថាពរ​នៅឆ្នាំ១៩៩១ បណ្ដា​ប្រទេស​កុម្មុយនីស្ដ​និយម​ និងសង្គម​និយម​ដែល​អនុវត្ត​ប្រព័ន្ធ​សេដ្ឋកិច្ច​ផែនការ​ (Planned Economy) បានជួបនឹងការបរាជ័យសេដ្ឋកិច្ចយ៉ាងធ្ងន់ធ្ងរ។ ជាក់ស្ដែង ផលិតផលក្នុងស្រុកសរុប (GDP) របស់ប្រទេសគុយបាត្រូវបានធ្លាក់ចុះ ៣៥% ក្នុងរយៈពេលត្រឹមតែបីឆ្នាំ  ផលិតផលកសិកម្មធ្លាក់ចុះ ៤៧% និងវិស័យសំណង់ធ្លាក់ចុះ ៧៤% នេះបើយោងតាមការចេញផ្សាយរបស់គេហទំព័រ JACOBIN។ ទោះជាយ៉ាងណា ក្រោមរដ្ឋការ បារ៉ា​ក់​ អូ​បា​ម៉ា Barack Obama (២០០៩–២០១៧) បានប្រើប្រាស់គោលនយោបាយប្រក្រតីភាវូបនីយកម្ម (Normalization) បែបទន់ភ្លន់ជាមួយរដ្ឋាភិបាលគុយបាដែលកំពុងស្ថិតនៅក្រោមការដឹកនាំរបស់លោក រ៉ាល កាស្ត្រូ Raul Castro (២០០៨–២០១៨) ដែលត្រូវជាប្អូនប្រុសរបស់លោក ហ្វីដែល កាស្រ្តូ ទើបធ្វើឱ្យទំនាក់ទំនងរវាងប្រទេសទាំងពីរមានស្ថានភាពធូរស្បើយ និងមានការបើកចំហជាងមុន។ លោក បារ៉ាក់ អូបាម៉ា បានបន្ធូរបន្ថយការរឹតត្បិតលើការធ្វើដំណើរ សកម្មភាពពាណិជ្ជកម្ម និងប្រតិបត្តិការហិរញ្ញវត្ថុផ្សេងៗ ហើយពលរដ្ឋ ក្រុមហ៊ុន និងអង្គការក្រៅរដ្ឋាភិបាលរបស់សហរដ្ឋអាមេរិកទាំងអស់ អាចទៅធ្វើទស្សនកិច្ចនៅប្រទេសគុយបាដើម្បីស្វែងរកឱកាសក្នុងវិស័យអប់រំ សង្គម សាសនា និងសេដ្ឋកិច្ចផងដែរ។

មូលហេតុនៃបាតុកម្មប្រឆាំងរដ្ឋាភិបាលគុយបានៅដើមខែកក្កដា ឆ្នាំ២០២១

គួរឱ្យសោកស្ដាយ ការបន្ធូរបន្ថយការរឹតត្បិត និងការដកទណ្ឌកម្មទាំងប៉ុន្មានត្រូវបានដាក់ត្រឡប់ទៅវិញក្រោមរដ្ឋការរបស់លោក ដូណាល់ ត្រាំ Donald Trump (២០១៧–២០២១) ដែលជាការអនុវត្តបញ្ច្រាសទិសគោលនយោបាយរបស់លោក បារ៉ាក់ អូបាម៉ា កាលពីអាណត្តិមុន។ ដោយឡែក រហូតមកដល់បច្ចុប្បន្ន​ប្រទេសគុយបានៅតែត្រូវបានបន្តដឹកនាំដោយបក្សកុម្មុយនីស្ដគុយបា (Communist Party of Cuba) តែមួយគត់តាំងពីពាក់កណ្ដាលទសវត្សរ៍ឆ្នាំ១៩៦០មក ហើយសព្វថ្ងៃនេះ អ្នកស្នងដំណែងជាប្រធានាធិបតីបន្តពីលោក រ៉ាល កាស្ត្រូ គឺលោក មីហ្គែលឌាស កានែល Miguel Díaz-Canel (២០១៨–បច្ចុប្បន្ន) ហើយនេះជាលើកដំបូងផងដែរសម្រាប់ប្រទេសគុយបាដែលមានមេដឹកនាំមិនជាប់សាច់ញាតិជាមួយគ្រួរសាររបស់លោក ហ្វីដែល កាស្ត្រូ។ ការចាក់ឬសចាក់គល់យ៉ាងជ្រៅនៃរបបដឹកនាំតាមបែបលទ្ធិកុម្មុយនីស្ដផ្ដាច់ការបានធ្វើឱ្យប្រជាពលរដ្ឋគុយបាស៊ូទ្រាំទទួលរងនូវការគាបសង្កត់គ្រប់រូបភាព តាមរយៈការរំលោភសិទ្ធិមនុស្ស រឹតត្បិតសិទ្ធិសេរីភាពបញ្ចេញមតិ និងការដាក់សម្ពាធលើប្រព័ន្ធផ្សព្វផ្សាយក្នុងស្រុកជាដើម។

មិនត្រឹមតែប៉ុណ្ណោះ អំពើពុករលួយ បក្សពួកនិយម អសមត្ថភាពរបស់រដ្ឋាភិបាលក្នុងការដោះស្រាយបញ្ហាជីវភាពប្រជាជន កង្វះសេវាសាធារណៈគ្រប់គ្រាន់ ព្រមទាំងមិនអាចដោះស្រាយវិបត្តិកូវីដ១៩ដែលកំពុងទាញសេដ្ឋកិច្ចឱ្យធ្លាក់ចុះដុនដាបផងនោះ បានបណ្ដាលឱ្យប្រជាពលរដ្ឋមិនពេញចិត្តយ៉ាងខ្លាំង ឈានដល់មានការធ្វើបាតុកម្មកើតមានឡើងស្ទើរទូទាំងប្រទេសចាប់ផ្ដើមតាំងពីថ្ងៃទី១១ ខែកក្កដា ឆ្នាំ២០២១មក។ យោងតាមការចុះផ្សាយរបស់ The Wall Street Journal បាតុកម្មនេះត្រូវបានធ្វើឡើងក្នុងគោលបំណងទាមទារ សិទ្ធិសេរីភាព អាហារសម្រាប់បរិភោគ និង ថ្នាំព្យាបាលជំងឺ ជាពិសេសវ៉ាក់សាំងកូវីដ១៩ ហើយពលរដ្ឋខ្លះទៀតក៏បានស្រែកទាមទារឱ្យមានការផ្លាស់ប្ដូររបបនយោបាយបច្ចុប្បន្នទៀតផង។ នេះសបញ្ចាក់ឱ្យឃើញថា ពលរដ្ឋគុយបាគឺពិតជាកំពុងរស់នៅក្នុងស្ថានភាពមួយដ៏លំបាកខ្លាំងណាស់។​ គួរដឹងដែរថា ការដាច់ចរន្តអគ្គិសនីជាច្រើនម៉ោង និងជាញឹកញាប់មុនព្រឹត្តិការណ៍នេះ ក៏ជាកត្តារួមចំណែកបញ្ឆេះកំហឹងប្រជាពលរដ្ឋឱ្យចេញធ្វើបាតុកម្មផងដែរ។ បាតុកម្មប្រឆាំងរដ្ឋាភិបាលនេះត្រូវបានចាត់ទុកថាជាព្រឹត្តិការណ៍ធំបំផុតមិនធ្លាប់មានក្នុងប្រទេសគុយបារយៈពេលជិត៣០ឆ្នាំមកនេះ រាប់ចាប់តាំងពីបាតុកម្មនៅឆ្នាំ១៩៩៤ ដែលកាលនោះបង្កឡើងមកពីវិបត្តិសេដ្ឋកិច្ចធ្ងន់ធ្ងរក្រោយសហភាពសូវៀតដួលរលំ។

ជាការឆ្លើយតប ដោយផ្អែកទៅលើការចេញផ្សាយរបស់ The New York Times រដ្ឋមន្ត្រីក្រសួងការបរទេសគុយបាបានលើកឡើងថា ប្រជាជនគុយបាដឹងយ៉ាងច្បាស់ថាសហរដ្ឋអាមេរិកត្រូវជាអ្នកទទួលខុសត្រូវជាចម្បងចំពោះស្ថានភាពបច្ចុប្បន្នរបស់គុយបា។ ចំណែកឯប្រធានាធិបតីលោក មីហ្គែលឌាស កានែល វិញ បានធ្វើការឆ្លើយតបដោយបញ្ជាឱ្យកងពលប្រតិបត្តិការរហ័សដាក់ពង្រាយកម្លាំងត្រៀមទប់ទល់ទូទាំងប្រទេស ព្រមទាំងផ្ដាច់ប្រព័ន្ធទំនាក់ទំនង និងបណ្ដាញអ៊ិនធឺណេត មិនអនុញ្ញាតឱ្យពលរដ្ឋគុយបាអាចប្រើប្រាស់ដើម្បីទាក់ទងទៅកាន់បរទេសនោះទេ។ លោកក៏បានលើកឡើងផងដែរថា​ បាតុកម្មតវ៉ាទាមទារនេះគឺបណ្ដាលមកពីមនុស្សមួយក្រុមតូចដែលមានសហរដ្ឋអាមេរិកនៅពីក្រោយ ក្នុងគោលបំណងស្វែងរកផលប្រយោជន៍ពីស្ថានភាពដ៏លំបាកក្នុងប្រទេសគុយបា និងជាការឆ្លៀតឱកាសអំឡុងពេលវិបតិ្ដកូវីដ១៩។ ទោះជាយ៉ាងណា ប្រធានាធិបតីរូបនេះបានផ្ដល់សន្ទរកថាថ្នាក់ជាតិមួយដែលចេញផ្សាយដោយសារព័ត៌មាន TODAY ថាលោកព្រមទទួលយកនូវការទទួលខុសត្រូវមួយចំនួនចំពោះវិបត្តិនយោបាយដែលកំពុងកើនឡើងនៅក្នុងប្រទេសគុយបា ដូច្នេះ លោកត្រូវធ្វើការវិភាគស្ថានការឱ្យបានល្អិតល្អន់ក្នុងការស្វែងរកដំណោះស្រាយដើម្បីការពារកុំឱ្យមានបដិវត្តិន៍កើតឡើងជាន់ដានប្រវត្តិសាស្ត្រ។

អនាគតនៃទំនាក់ទំនងសហរដ្ឋអាមេរិក–គុយបា

ការផ្ទុះឡើងនូវបាតុកម្មប្រឆាំងរដ្ឋាភិបាលគុយបានេះបានជំរុញឱ្យសហរដ្ឋអាមេរិកក្រោមការដឹកនាំរបស់ប្រធានាធិបតីបច្ចុប្បន្នលោក ចូ បៃដិន Joe Biden ត្រូវងាកមកត្រួតពិនិត្យ និងវិសោធនកម្មលើគោលនយោបាយអាមេរិកជាមួយគុយបាសាជាថ្មី បន្ទាប់ពីធ្លាក់ដុនដាបខ្លាំងអំឡុងពេលរដ្ឋការរបស់លោក ដូណាល់ ត្រាំ។ ប៉ុន្តែ បើទោះបីជាលោក ចូ បៃដិន ធ្លាប់បានសន្យាក្នុងពេលឃោសនាបោះឆ្នោតថានឹងធ្វើការបញ្ច្រាសទិសគោលនយោបាយ ដូណាល់ ត្រាំ មួយចំនួនទៅលើប្រទេសគុយបាក៏ដោយ ក៏ហាក់បីដូចជាត្រូវបានរាំងស្ទះ និងពិបាកសម្រេចណាស់ ព្រោះស្ថានភាពបច្ចុប្បន្ននៅគុយបាមិនដូចទៅនឹងស្ថានភាពគុយបាកាលពីរដ្ឋការលោក បារ៉ាក់ អូបាម៉ា នោះទេ។ ប៉ុន្តែ ជាការឆ្លើយតបភ្លាមៗនៅថ្ងៃទី១២ កក្កដា ពីលោក ចូ បៃដិន ទៅលើបញ្ហានេះ លោកបានលើកឡើងថា សហរដ្ឋអាមេរិកនឹងឈរជាមួយប្រជាជនគុយបា និងការទាមទារសិទ្ធិសេរីភាពរបស់ពួកគេ ព្រមទាំងបានអំពាវនាវឱ្យរបបដឹកនាំសព្វថ្ងៃស្ដាប់នូវសម្លេងរបស់ប្រជាពលរដ្ឋ និងបម្រើសេចក្ដីត្រូវការរបស់ពួកគេជាជាងខិតខំប្រឹងពង្រឹងអំណាចរបស់ខ្លួន។ ការសម្រេចចិត្តរបស់លោក ចូ បៃដិន នៅថ្ងៃខាងមុខថាតើសហរដ្ឋអាមេរិកនឹងដើរបញ្ច្រាសគោលនយោបាយរបស់លោក ដូណាល់ ត្រាំ ដែរឬអត់នោះ នឹងមានសក្ដានុពលនិងឥទ្ធិពលយ៉ាងខ្លាំងក្នុងការរួមចំណែកផ្លាស់ប្ដូរអនាគតនៃវឌ្ឍនភាពរបស់ប្រទេសគុយបា។ 

សរុបសេចក្ដីមក ប្រទេសគុយបាជាដែនកោះដ៏តូចមួយស្ថិតនៅកៀកជាប់នឹងមហាអំណាចដ៏ធំមួយ ដូច្នេះហើយ ដែនកោះមួយនេះមិនអាចគេចវេសផុតពីឥទ្ធិពលនយោបាយ និងសេដ្ឋកិច្ចពីមហាអំណាចក្នុងតំបន់ និងក្រៅដំបន់មួយនេះឡើយ។​ ការរួបរួមជាតិ និងសាមគ្គីភាពនៃនយោបាយផ្ទៃក្នុងគឺសំខាន់ខ្លាំងណាស់ក្នុងការផ្លាស់ប្ដូរអនាគតរបស់ប្រទេសជាតិ បើទោះបីជាមានការទទួលរងនូវឥទ្ធិពលនយោបាយពីមហាអំណាចក៏ដោយ។ ប៉ុន្តែជាក់ស្ដែង ដូចដែលលោក John Edward Acton បានលើកឡើងថា អំណាចមានទំនោរទៅរកការប្រព្រឹត្តិអំពើពុករលួយ ហើយអំណាចច្រើនលើលលុបនោះនឹងនាំឱ្យប្រព្រឹត្តិអំពើពុករលួយយ៉ាងពិតប្រាកដ។ ទស្សននេះហាក់បីដូចជាឆ្លុះបញ្ចាំងអំពីការពិតជាក់ស្ដែងរបស់ប្រទេសគុយបាដែលស្ថិតក្រោមរបបកុម្មុយនីស្ដផ្ដាច់ការមួយនេះ។ ដោយឡែក សហរដ្ឋអាមេរិកវិញប្រៀបបានទៅនឹងខ្យល់ដែលប្រឹងបក់វត្ថុមួយតម្រង់ទៅតាមទិសដែលខ្លួនចង់បាន។ ប្រសិនបើប្រទេសគុយបាជាវត្ថុរឹងហើយមានទម្ងន់ធ្ងន់នោះ ទោះបីជាសហរដ្ឋអាមេរិកប្រឹងបក់ប៉ុណ្ណាក៏មិនអាចបង្វែរទិសដៅបានដែរ លុះត្រាតែប្រទេសគុយបាព្រមទទួលយកនូវកម្លាំងខ្យល់នោះដោយខ្លួនឯង ឬ ក្នុងករណីដែលប្រទេសគុយបាគ្រាន់តែជាវត្ថុស្រាលដែលងាយនឹងរសាត់ទៅតាមខ្យល់។

ជាមួយផែនការកសាងកំពង់ផែដែលផ្តួចផ្តើមដោយមហិច្ឆតារបស់ប្រធានាធិបតីលោក Rajapaksa ដើម្បីប្រកួតប្រជែង ហេដ្ឋារចនាសម្ព័ន្ធនៅអាស៊ីក្នុងបំណងកែប្រែមុខមាត់ថ្មីនូវទីក្រុងនេសាទតូចមួយឱ្យទៅជាមជ្ឈមណ្ឌលដឹកជញ្ជូនដ៏សំខាន់មួយនៅក្នុងមហាសមុទ្រឥណ្ឌានិងអភិវឌ្ឍសេដ្ឋកិច្ចក្នុងតំបន់។ ដើម្បីស្វែងរកក្តីសុបិន្តនោះ ស្រីលង្កាត្រូវពឹងផ្អែកលើហិរញ្ញប្បទានរបស់ចិនម្ដងទៀត។ ដំបូងឡើយគំនិតនៃការកសាងកំពង់ផែទឹកជ្រៅ Ha​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​mban​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​tota ដែលមានដើមកំណើតនៅទសវត្សឆ្នាំ ១៩៧០ ត្រូវបង្កើតឡើងដោយសមាជិកសភាមូលដ្ឋាន D.A Rajapaksa មកម្លេះ ។ ឆ្លងកាត់ការជួយជ្រោមជ្រែងពីជំនួយរបស់ចិន ដំណាក់កាលដំបូងត្រូវបានសាងសង់នៅចន្លោះឆ្នាំ ២០០៨ និងឆ្នាំ ២០១០ និងការបើកដំណើរជាស្ថាពរនៅថ្ងៃទី ១៨ ខែវិច្ឆិកាឆ្នាំ ២០១០ ដែលជាថ្ងៃខួបកំណើតរបស់ប្រធានាធិបតីស្រីលង្កាលោកRajapaksaផងនោះ។ បន្ទាប់មកដំណាក់កាលទី ២ ត្រូវបានរៀបចំឡើងដើម្បីធ្វើឱ្យកំពង់ផែនេះធំជាងគេនៅអាស៊ីខាងត្បូងនៅឆ្នាំ ២០១៤។

ភាពរង្គោះរង្គើរនៃកម្មវិធីជំរុញសេដ្ឋកិច្ច

នៅឆ្នាំ ២០១៤ កម្មវិធីជំរុញសេដ្ឋកិច្ចរបស់ Rajapaksa ជួបប្រទះភាពរង្គោះរង្គើរ ខណៈស្ថានភាពបំណុលបានកើនឡើងជាមួយបរិយាកាសនយោបាយបានផ្លាស់ប្តូរ និងការគ្រប់គ្រងមិនត្រឹមត្រូវរបស់របបផ្តាច់ការ និងអំពើពុករលួយ បានបណ្តាលឱ្យលោក Rajapaksa ទទួលបរាជ័យក្នុងការបោះឆ្នោតជ្រើសរើសប្រធានាធិបតីនៅឆ្នាំ ២០១៥​ ។​ នៅឆ្នាំដដែលស្របពេលដែល ប្រធានាធិបតីទើបជាប់ឆ្នោតលោក Maithripala Sirisena បានឡើងកាន់តំណែងភ្លាមនោះ លោកបានប្រឈមនឹងបំណុល ចំនួន ៤៤,៨ ប៊ីលានដុល្លារអាមេរិកដែលបន្សល់ ពីអាណត្តិប្រធានាធិបតីមុន។ បើធៀបនឹង GDP បំណុលសរុបរបស់ស្រីលង្កាគឺស្មើនឹង ៩៤%នៃ GDP នៅឆ្នាំ ២០១៥។ ទន្ទឹមនឹងនេះ ប្រធានាធិបតីថ្មីរូបនេះលោក Maithripala Sirisena បានងាកទៅរកជំនួយពីមូលនិធិរូបិយវត្ថុអន្តរជាតិ (IMF) ដោយយល់ព្រមក្រោមកម្មវិធី EFF (Extended Fund Facility) ដែលគាំទ្រដល់ការផ្តល់ប្រាក់កម្ចីបម្រុងបន្ថែមក្នុងរយៈពេលខ្លី លើកញ្ចប់ថវិកាចំនួន ១,៥ ពាន់លានដុល្លារអាមេរិកកាលពីខែមិថុនាឆ្នាំ ២០១៦ ។

កង្វះទុនបម្រុងបរទេស​​ (Foreign Reserve)

វិបត្តិបំណុលដែលបណ្តាលមកពីការកាត់បន្ថយពាណិជ្ជកម្មក្នុងរយៈពេលប៉ុន្មានឆ្នាំកន្លងមកខណៈដែលតម្លៃសេវាបំណុលខាងក្រៅកំពុងកើនឡើង។ ស្រីលង្កាបានប្រឈមនឹងកង្វះទុនបម្រុងបរទេស​​ (Foreign Reserve) យ៉ាងធ្ងន់ធ្ងរដោយសារការទូទាត់បំណុលព្រមទាំងភាពជាប់កាតព្វកិច្ចនៃប័ណ្ណបំណុលអន្តរជាតិ។ ចាប់ពីឆ្នាំ ២០១១-១៦ អត្រាការប្រាក់លើប្រាក់កម្ចីរយៈពេលខ្លីរបស់ស្រីលង្កាបានកើនឡើងទ្វេដងគឺប្រហែល ១០% ចំពេលអត្រាការប្រាក់រយៈពេលវែងបានកើនឡើងពី ៧ ដល់ ១៣%។ ការបរាជ័យក្នុងការការពាររូបិយប័ណ្ណបានធ្វើឱ្យប្រាក់បម្រុងបរទេស(Foreign Reserve) របស់ស្រីលង្កាបានធ្លាក់ចុះដល់ ៦ ពាន់លានដុល្លារអាមេរិកគិតត្រឹមឆ្នាំ ២០១៦ ទាបជាងការទាមទាររូបិយប័ណ្ណបរទេស ក្នុងឆ្នាំ ២០១៧ ។ នៅឆ្នាំ ២០១៧ ស្រីលង្កាត្រូវបានបង្ខំចិត្តបង្កើនកម្រិតទុនបម្រុងបរទេស ទោះបីបរិយាកាសសេដ្ឋកិច្ចពិភពលោកមិនអំណោយផលសម្រាប់ទីផ្សារកំពុងរីកចម្រើននេះក៏ដោយ និងដោយមើលឃើញពីការផុតកំណត់នៃបំណុលរដ្ឋាភិបាលដែលមានទឹកប្រាក់ចំនួន ៥ ពាន់លានដុល្លារអាមេរិកដែលត្រូវសងនៅចន្លោះឆ្នាំ ២០១៩-២០២៣។

 ការខកបំណងនៃកំពង់ផែ Hambantotaមិនដូចការរំពឹងទុក

ស្របពេលដែលស្រីលង្កាកំពុងដោះស្រាយបញ្ហាវិបត្តិបំណុលសេដ្ឋកិច្ច​ ដោយឡែកកំពង់ផែ Hambantota ​នេះមិនបានដំណើរការដូចការរំពឹងទុករបស់អតីតប្រធានាធិបតីលោកRajapaksa នោះទេ ដោយការសំចតនាវាបានធ្លាក់ចុះពីមួយ ឆ្នាំទៅមួយឆ្នាំហើយមានតែកប៉ាល់ចំនួន ៦ គ្រឿងប៉ុណ្ណោះដែលបានបើកនៅកំពង់ផែនេះក្នុងឆ្នាំ ២០១១ និងតិចជាង ១០០ ក្នុងឆ្នាំ ២០១៣។ ក្នុងឆ្នាំ ២០១៦ ចំណូលបានត្រឹមតែ ១១,៨ លានដុល្លារអាមេរិកបើធៀបនឹងចំណាយប្រតិបត្តិការ ១០ លានដុល្លារអាមេរិក។ មិនតែប៉ុណ្ណោះ ការខាតបង់សរុបទៅលើកំពង់ផែទឹកជ្រៅមួយនេះមានទឹកប្រាក់ប្រហែល ៣០០​ លានដុល្លារអាមេរិកគិតត្រឹមដំណាច់ឆ្នាំ ២០១៦ ដែលនេះបានក្លាយជាសម្ពាធដល់រដ្ឋបាលស្រីលង្កាក្នុងការបន្តគ្រប់គ្រង កំពង់ផែខណ:ខ្លួនត្រូវការថវិកាដើម្បីសងបំណុល។ ការអសមត្ថភាពពង្រីកសក្តានុពលខាងពាណិជ្ជកម្ម ដែលមិនអាចរកប្រាក់ចំណូលបានគ្រប់គ្រាន់ដើម្បីបំពេញកាតព្វកិច្ចខ្ចីប្រាក់របស់កំពង់ផែ Ha​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​mban​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​tota ដោយសារអភិបាលកិច្ចមិនបានល្អ កង្វះសកម្មភាពពាណិជ្ជកម្មនិងឧស្សាហកម្មនិងការអសមត្ថភាពដើម្បីទាក់ទាញកប៉ាល់ដែលឆ្លងកាត់ទៅកំពង់ផែនេះ បានបង្កើតបាននូវសមត្ថភាពខាតបង់ដ៏ធំធេងសម្រាប់តំបន់កម្មសិទ្ធិរបស់អាជ្ញាធរកំពង់ផែស្រីលង្កា (SLPA) ។ លើសពីនេះទៅទៀតបើទោះបីចិនបានក្លាយជាប្រភពកម្ចីធំបំផុតរបស់ស្រីលង្កាបន្ទាប់ពីសង្រ្គាមស៊ីវិល វិបត្តិបំណុលនៅប្រទេសដែនកោះមួយនេះនៅតែមានសភាពធ្ងន់ធ្ងរ បើទោះបីចិនលុបបំបាត់បំណុលទាំងអស់ក៏ដោយ។ យោងតាមសារព័ត៌មាន The Diplomat បានឲ្យដឹងថាគិតត្រឹមដំណាច់ឆ្នាំ ២០១៧​ បំណុលចិនមានប្រហែល ១០% តែប៉ុណ្ណោះនៃបំណុលបរទេសសរុបរបស់ស្រីលង្កា ហើយមួយភាគធំនៃប្រាក់កម្ចីពីចិនមានអត្រាការប្រាក់ស្ថិតនៅក្រោមទីផ្សារ។ សញ្ញាប័ណ្ណអន្តរជាតិគឺមានទម្រង់ជាប្រាក់កម្ចីបែបពាណិជ្ជកម្មដែលទទួលបានពីទីផ្សារមូលធនអន្តរជាតិដែលស្រីលង្កាត្រូវបង់ការប្រាក់ជាប្រចាំឆ្នាំនិងត្រូវបង់ថ្លៃដើមនៅពេលកំណត់ណាមួយ។ ដោយសារភាពចាំបាច់នៃការសងបំណុលឲ្យបានទាន់ពេលក្នុងទម្រង់ជារូបិយប័ណ្ណបរទេសហើយការនាំចេញនិងការវិនិយោគពីបរទេសមិនមានអំណោយផលផងស្រីលង្កាត្រូវបង្ខំខ្លួនរកវិធីដោះស្រាយវិបត្តិបំណុលនេះ។

មធ្យោបាយដោះទាល់សងបំណុលរបស់ស្រីលង្កា

សេណារីយ៉ូនេះបានបង្ខំឱ្យរដ្ឋាភិបាលស្រីលង្កាស្វែងរកមធ្យោបាយផ្សេងៗដើម្បីបង្កើនរូបិយប័ណ្ណបរទេសនិងការ​បន្តគ្រប់គ្រងកំពង់ផែ Ha​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​mban​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​tota ដែលពុំបានផ្តល់ប្រាក់ចំណេញផងនោះ។ ហេតុដូចនេះក្នុងឆ្នាំ ២០១៧ ស្រីលង្កាបានសម្រេចចុះកិច្ចព្រមព្រៀងដាក់ជួលកំពុងផែ​ Hambantota ដែលមានភាគហ៊ុនចំនួន ៧០%​ ទៅឲ្យក្រុមហ៊ុនចិន China Merchants Port Holding(CM Port) រយៈពេល ៩៩ ឆ្នាំជាថ្នូរនឹងទឹកប្រាក់ចំនួន ១,១២ ពាន់លានដុល្លារអាមេរិក ព្រមទាំងដី១០០ហិកតាដែលជាប់នឹងកំពង់ផែស្រាប់ផងដែរ។ ចំណែក ៣០% ទៀតជាកម្មសិទ្ធិរបស់អាជ្ញាធរកំពង់ផែស្រីលង្កា។​ ​ប្រាក់ដែលទទួលបានតាមរយៈការជួលកំពង់ផែ Ha​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​mban​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​tota ត្រូវបានប្រើប្រាស់ដើម្បីពង្រឹងលើប្រាក់បម្រុងដែលជាប្រាក់ដុល្លាររបស់ស្រីលង្កាក្នុងឆ្នាំ ២០១៧-១៨ ជាពិសេសដោយសារតែបំណុលក្រៅប្រទេសដ៏ធំសម្បើម និងភាពជាប់កាតព្វកិច្ចនៃប័ណ្ណបំណុលអន្តរជាតិនៅដើមឆ្នាំ ២០១៩។ សញ្ញាណនៃ “អន្ទាក់បំណុល” បានធ្វើឱ្យប្រទេសចិនក្លាយជាម្ចាស់បំណុលដ៏មានអត្ថន័យហើយប្រទេសដូចជាស្រីលង្កាជាជនរងគ្រោះគួរឱ្យទុកចិត្ត។ ទោះយ៉ាងណាបើក្រឡេកមើលអោយកាន់តែច្បាស់ស្ថានភាពកាន់តែស្មុគស្មាញ។​

យោងតាមសារព័ត៌មាន The Diplomat បានឲ្យដឹងថានៅឆ្នាំ២០១៦ ចំនួនទឹកប្រាក់ដែលត្រូវសងបំណុលប្រចាំឆ្នាំត្រូវ បានកើតរហូតដល់ ៨,២ ប៊ីលានដុល្លារអាមេរិក។ ការបរាជ័យកំពង់ផែ Hambantota ភាគច្រើនដោយសារប្រទេសស្រីលង្កាខ្លួនឯងផ្ទាល់ដែលខ្លួនជាប្រទេសកំពុងអភិវឌ្ឈន៍តែខ្វះជំនាញ គ្រប់គ្រងនឹងបណ្តាញសហប្រតិបត្តិការអន្តរជាតិនិងការអសមត្ថភាពរបស់រដ្ឋាភិបាល ព្រមទាំងការព្រងើយកន្ដើយ មិនយកចិត្តទុកដាក់លើពាណិជ្ជកម្មផងដែរ។ យោងតាមគេហទំព័រទិន្នន័យសេដ្ឋកិច្ចពាណិជ្ជកម្ម (Trading Economics Website Database ) បំណុលខាងក្រៅរបស់ស្រីលង្កាក្នុងឆ្នាំ ២០២០ មានចំនួន ៤៩,២១១ ពាន់លានដុល្លារអាមេរិកឬ ៥៨.៥៨% នៃចំណូលប្រទេសនេះ ច្រើនជាងឆ្នាំ ២០១៩ ដែលមានត្រឹមតែ ៨៤ ពាន់លានដុល្លារអាមេរិកប៉ុណ្ណោះ។ នោះមានន័យថាប្រទេសនេះនឹងត្រូវខ្ចី ប្រាក់កម្ចីបន្ថែមទៀតដើម្បីដោះស្រាយសូម្បីតែបំណុលដ៏ចំណាស់របស់ខ្លួន និងរបស់របប Rajapaksa ដែលបានកម្ចីពីប្រទេសចិនផងដែរ។

ជារួមមកការដាក់ជួលកំពង់ផែ Ha​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​mban​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​tota គឺជាដំណោះស្រាយរយៈពេលខ្លីមួយរបស់ស្រីលង្កាប៉ុណ្ណោះ ដើម្បីដោះស្រាយវិបត្តិបំណុលរបស់ខ្លួន បើទោះបីជាប្រាក់កម្ចីពីបរទេសដែលស្ថិតនៅចន្លោះឆ្នាំ ២០០៨ ដល់ឆ្នាំ ២០១២ មាន ៦០% ប្រភពមកពីចិនក៏ដោយ បំណុលរបស់ស្រីលង្កាដែលត្រូវសងចិនមានចំនួនតិចតួចណាស់បើធៀបនឹងចំនួនបំណុលសរុប។ បំណុលរបស់ចិនបើគិតត្រឹមឆ្នាំ ២០១៧ គឺមានប្រហែល ១០% នៃបំណុលសរុបរបស់ស្រីលង្កាតែប៉ុណ្ណោះ ហើយប្រាក់ដែលទទួលបានពីការដាក់ជួលកំពង់ផែនេះគឺយកទៅដោះស្រាយបញ្ហាសញ្ញាប័ណ្ណអន្តរជាតិនិងទុកជាទុនបម្រុងអន្តរជាតិ។ បញ្ហាបំណុលរបស់ស្រីលង្កានេះកើតឡើងដោយសារកត្តាជាច្រើនផ្គួបផ្សំគ្នាដូចជាការអសមត្ថភាពពង្រីកសក្តានុពលខាងពាណិជ្ជកម្ម ការអសមត្ថភាពក្នុងការគ្រប់គ្រង់បំណុលដ៏ច្រើនលើសលប់របស់ខ្លួន ព្រមទាំងបណ្តាញផ្តាច់ការនិងពុករលួយរបស់រដ្ឋបាលស្រីលង្កា និងមហិច្ឆតានយោបាយមុនតម្រូវការទីផ្សារបាននាំមកនូវការបរាជ័យក្នុងការដាក់កំពង់ផែ Ha​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​mban​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​tota ក្នុងយុទ្ធសាស្ត្រអភិវឌ្ឍន៍ធំជាងគេនៅអាស៊ីអាគ្នេយ៍។ យ៉ាងណាមិញ សេចក្ដីមន្ទិលសង្ស័យនៅតែមានជុំវិញការកសាងហេដ្ឋារចនាសម្ព័ន្ធរបស់ប្រទេសចិននៅក្នុងប្រទេសស្រីលង្កាបានក្លាយជាផ្នែកយុទ្ធសាស្រ្ដមួយនៃគំនិតផ្តួចផ្តើមផ្លូវមួយខ្សែក្រវ៉ាត់មួយឬហៅថា One Belt One Road របស់ទីក្រុងប៉េកាំងដែលបានគេមើលឃើញថាកំពុងធ្វើឱ្យប៉ះពាល់ដល់សន្តិសុខជាតិ និងបង្កឱ្យមានការព្រួយបារម្ភពីប្រទេសឥណ្ឌាអំពីគូប្រជែងភូមិសាស្ត្រនយោបាយរបស់ខ្លួនដោយប្រើកំពង់ផែមួយនៅជិតឆ្នេរសមុទ្រភាគខាងត្បូងរបស់ខ្លួនសម្រាប់ការប្រើប្រាស់យោធាឬយុទ្ធសាស្ត្រនាពេលអនាគត។

នៅក្នុងខែមិថុនា ឆ្នាំ២០២១កន្លងផុតទៅនេះ ប្រទេសអ៊ីរ៉ង់បានរៀបចំការបោះឆ្នោតជ្រើសរើសប្រធានាធិបតីដែលនឹងជំនួសលោក Hasan Rouhani ដែលជាប្រធានាធិបតីបច្ចុប្បន្នរបស់ប្រទេសអ៊ីរ៉ង់ក្រោយពីលោកបញ្ចប់អាណត្តិទីពីររបស់លោកនៅក្នុងខែសីហាខាងមុខនេះ។ លទ្ធផលការបោះឆ្នោតបានបង្ហាញថាលោក Ebraham Raisi បានទទួលជ័យជំនះដោយលោកបានទទួលសន្លឹកឆ្នោតដ៏ច្រើនលើសលុបគឺស្មើនឹង៧២.៣៥% នៃចំនួនសន្លឹកឆ្នោតទាំងអស់។ លោក Ebraham Raisi គឺជាអ្នកនយោបាយអភិរក្សនិយមដែលមកពីគណបក្ស Combatant Clergy Association (CCA) ដែលជាគណបក្សមួយដែលមានទំនាក់ទំនងយ៉ាងជិតស្និទ្ធជាមួយនឹងស្ថាប័នរដ្ឋកំពូលៗមួយចំនួនរបស់ប្រទេសអ៊ីរ៉ង់ដែលសព្វថ្ងៃនេះ។ ការទទួលជ័យជំនះរបស់លោកគឺបានផ្តល់សញ្ញាថាប្រទេសអ៊ីរ៉ង់នឹងឈានទៅរកនូវគោលដៅថ្មីក្នុងកិច្ចការទំនាក់ទំនងការបរទេស ជាពិសេសគឺពាក់ព័ន្ធនឹងទំនាក់ទំនងរវាងសហរដ្ឋអាមេរិកតែម្តង។ ជាក់ស្តែងប្រធានាធិបតីរូបនេះបានថ្លែងនៅក្នុងសន្និសីទកាសែតថា “ទេ” ចំពោះការជួបចរចារជាមួយនឹងប្រធានាធិបតីសហរដ្ឋអាមេរិកលោក ចូ បៃដិន។

ស្ថានភាពនយោបាយការបរទេសរបស់អ៊ឺរ៉ង់

នៅក្នុងឆាកនយោបាយរបស់អ៊ីរ៉ង់គឺអ្នកនយោបាយត្រូវបានបែងចែកជាបក្សមនោគមវិជ្ជាពីរក្រុមធំៗ គឺបក្សអភិរក្សនិយមដែលភាគច្រើនត្រូវបានគេប្រសិទ្ធនាមថាជាក្រុម Principlists ឬ Conservatists ចំណែកឯក្រុមម្ខាងទៀតគឺជាក្រុមគាំទ្រការធ្វើកំណែទម្រង់ ដែលគេឱ្យឈ្មោះថាជាក្រុម Reformists ឬ Moderates។ ក្រុមទាំងពីរគឺមានទស្សនៈខុសគ្នាទាំងក្នុងនយោបាយក្នុងប្រទេសនិងក្រៅប្រទេស។

ក្រុមអភិរក្សនិយម

ក្រុមអភិរក្សនិយមគឺជាក្រុមដែលគាំទ្រនូវគោលនយោបាយដែលមានទំនាក់ទំនងយ៉ាងជិតស្និទ្ធិជាមួយនឹងមេដឹកនាំកំពូលរបស់អ៊ីរ៉ង់ដែលជាមេដឹកនាំខាងសាសនាអ៊ីស្លាមនិកាយ Shiite ក្នុងប្រទេសអ៊ឺរ៉ង់ផងដែរ។ ក្រុមនយោបាយនេះគឺគាំទ្រនិងការពារនូវគោលការណ៏មនោគមវិជ្ជាដំបូងរបស់បដិវត្តន៍ក្នុងឆ្នាំ១៩៧៩ ដែលចង់ឱ្យប្រទេសអ៊ីរ៉ង់គ្រប់គ្រងទៅតាមគោលការណ៏មូលដ្ឋានរបស់សាសនាអ៊ីស្លាម ក៏ដូចជាស្មោះត្រង់ចំពោះគោលការណ៏របស់មេដឹកនាំកំពូលនិងបិតាស្ថាបនិកសាធារណរដ្ឋអ៊ីស្លាមអ៊ីរ៉ង់គឺលោក Ayatollah Khomeini ។ បដិវត្តន៍ដែលបានប្រព្រឹត្តទៅក្នុងឆ្នាំ១៩៧៩ គឺធ្វើឡើងដើម្បីផ្តូលរលំរបបរាជានិយមរបស់ស្តេចសារ (Shah) ព្រះនាមMohammad Reza Pahlavi​។ ព្រះមហាក្សត្រទ្រង់មានទំនាក់ទំនងយ៉ាងជិតស្និទ្ធិជាមួយនឹងប្រទេសលោកខាងលិច ជាពិសេសគឺសហរដ្ឋអាមេរិកនៅក្នុងកិច្ចការទំនាក់ទំនងនយោបាយការបរទេស។ ដោយសារតែទ្រង់គ្រប់គ្រងប្រទេសក្នុងរបបផ្តាច់ការ ទ្រង់មិនសូវទទូលបានការគាំទ្រពីសំណាក់មហាជនក្នុងប្រទេសអ៊ីរ៉ង់ប្រជាប្រិយភាពចំពោះក្រុមដែលគាំទ្រចលនាបដិវត្តន៍ ពួកគេយល់ថាទ្រង់ពឹងពាក់ទំនាក់ទំនងជាមួយនឹងប្រទេសលោកខាងលិចមួយនេះ ដើម្បីរក្សារបបគ្រប់គ្រងផ្តាច់ការរបស់លោក។ ប្រជាប្រិយភាពរបស់ទ្រង់បានធ្លាក់ចុះយ៉ាងខ្លាំងនៅអំឡុងឆ្នាំ១៩៦៣ នៅពេលដែលរាជរដ្ឋាភិបាលបានចាប់ខ្លួននិងនិរទេសលោក Ayatollah Khomeini ដែលជាមេដឹកនាំក្នុងចលនាប្រឆាំងនឹងរបបស្តេចសារនេះ។

ក្រុមគាំទ្រការធ្វើកំណែទម្រង់

ចំណែកឯក្រុមដែលគាំទ្រការធ្វើកំណែទម្រង់គឺជាក្រុមឆ្វេងនិយមដែលគាំទ្រនូវគោលនយោបាយកំណែទម្រង់មួយចំនួនជាពិសេសនៅក្នុងវិស័យសេដ្ឋកិច្ចឱ្យមានវិសមភាពនិងបើកចំហជាងមុន ឯចំពោះវិស័យសង្គមកិច្ចវិញ ក្រុមនយោបាយមួយនេះក៏គាំទ្រឱ្យមានការធ្វើកំណែទម្រង់ដើម្បីពង្រឹងសិទ្ធិមនុស្ស និងលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យឱ្យខ្លាំងក្លាជាងមុនផងដែរ។​ ចំណែកឯនៅក្នុងវិស័យទំនាក់ទំនងការបរទេសវិញ ក្រុមនយោបាយមួយនេះ មិនសូវប្រើពាក្យសម្តីធ្ងន់ធ្ងរក្នុងការចោទប្រកាន់ប្រទេសលោកខាងលិចខ្លាំងដូចក្រុមអភិរក្សនិយមនោះទេ។ ក្រុមនយោបាយនេះចាប់ផ្តើមមានវត្តមាននៅក្នុងជួររដ្ឋាភិបាលមុនដំបូងរបស់ប្រទេសអ៊ីរ៉ង់ក្នុងឆ្នាំ១៩៩៧ នៅពេលដែលលោក Sayyid Mohammad Khatami ក្លាយជាប្រធានាធិបតីអ៊ីរ៉ង់លើកទីមួយដែលមកពីក្រុមនយោបាយគាំទ្រការធ្វើកំណែទម្រង់។ មកដល់ពេលបច្ចុប្បន្ននេះមានតែប្រធានាធិបតីពីររូបទេដែលជាអ្នកនយោបាយមកពីក្រុមឆ្វេងនិយមនេះ គឺលោក Sayyid Mohammad Khatami និង​ លោក Hasan Rouhani ដែលជាប្រធានាធិបតីសព្វថ្ងៃរបស់ប្រទេសអ៊ីរ៉ង់ និងជិតផុតអាណិត្ដ។

ទំនាក់ទំនងសហរដ្ឋអាមេរិក និងលទ្ធផលការបោះឆ្នោតប្រធានាធិបតីអ៊ីរ៉ង់

ជាការពិតណាស់ ការទទួលជ័យជំនះរបស់លោក Ebraham Raisi អាចសម្គាល់បាននូវការកើនឡើងនូវប្រជាប្រិយភាពរបស់ក្រុមអភិរក្សនិយម។ ការកើនឡើងនូវប្រជាប្រិយភាពនេះគឺបណ្តាលមកពីការធ្លាក់ចុះនៃប្រជាប្រិយភាពរបស់ក្រុមនយោបាយប្រឆាំងគឺក្រុមដែលគាំទ្រការធ្វើកំណែទម្រង់របស់លោកប្រធាធិបតីបច្ចុប្បន្នគឺលោក Hasan Rouhani។ នៅក្នុងរយៈពេលចុងក្រោយនៃអាណត្តិបស់លោកប្រធានាធិបតី Hasan Rouhani គឺបានធ្លាក់ប្រជាប្រិយភាពយ៉ាងខ្លាំង។ ដោយយោងតាមឯកសារស្រង់មតិរបស់ Chicago Council on Global Affairs និង IranPoll បានបង្ហាញថាចំនួនអ្នកដែលបង្ហាញមតិមិនពេញចិត្តទៅលើលោកប្រធានាធិបតី និងគោលនយោបាយសេដ្ឋកិច្ចរបស់លោកគឺមានដល់ ៦៣% បើប្រៀបធៀបនឹង ១៧% នៃអ្នកដែលមានទស្សនៈវិជ្ជមានទៅលើរូបលោក។ ទស្សនៈមិនពេញចិត្តទៅលើលោក Hasan Rouhani គឺបណ្តាលមកពីមហាជនភាគច្រើនយល់ថាលោកមិនបានបំពេញតាមពាក្យសន្យារបស់លោកក្នុងការធ្វើកំណែទម្រង់សេដ្ឋកិច្ចអ៊ីរ៉ង់។

លើសពីនេះទៅទៀត កត្តាមួយទៀតដ៏សំខាន់ដែលនាំឱ្យប្រជាប្រិយភាពក្រុមគាំទ្រការធ្វើកំណែទម្រង់ធ្លាក់ចុះគឺដោយសារតែសហរដ្ឋអាមេរិក ជាពិសេសទាក់ទងនឹងគោលនយោបាយផ្សេងៗគ្នារបស់ប្រធានាធិបតីសហរដ្ឋអាមេរិកនីមួយៗ។ ជាការពិតណាស់ក្នុងគោលនយោបាយរបស់លោក Hasan Rouhani គឺលោកមិនមានជំហរខ្លាំងក្លាទៅលើប្រទេសលោកខាងលិចទេ ដោយលោកបើកចំហរនូវរាល់ឱកាសក្នុងការធ្វើកិច្ចចរចារជាមួយនឹងបណ្តាប្រទេសលោកខាងលិច។ នៅអំឡុងពេលដែលលោកបារ៉ាក់ អូបាម៉ា (Barack Obama)​ នៅជាប្រធានាធិបតីរបស់សហរដ្ឋអាមេរិក ជម្លោះរវាងប្រទេសអ៊ីរ៉ង់និងសហរដ្ឋអាមេរិកហាក់ដូចជាស្រាកស្រាន្ដបន្តិច ដោយសារតែភាគីទាំងពីរព្រមចរចារទៅលើការផលិតអាវុធថាមពលនុយក្លេអែររបស់អ៊ីរ៉ង់ ដែលកិច្ចចរចារនេះទទួលបានផ្លែផ្កា ហើយសហរដ្ឋអាមេរិកបានដកនូវការដាក់ទណ្ឌកម្មសេដ្ឋកិច្ចទៅលើអ៊ីរ៉ង់ ក្នុងកិច្ចព្រមព្រៀងឈ្មោះថា “Joint Comprehensive Plan of Action​(JCPOA)” ។ ប៉ុន្តែមកដល់អាណត្តិលោក ដូណាល់ត្រាំ (Donald Trump) សហរដ្ឋអាមេរិកបានដកខ្លួនចេញពីកិច្ចព្រមព្រៀងនេះ ដោយអះអាងថាប្រទេសអ៊ីរ៉ង់បានរំលោភបំពានទៅលើស្មារតីរបស់កិច្ចព្រមព្រៀងមួយនេះ។ ជម្លោះរវាងប្រទេសអ៊ីរ៉ង់និងសហរដ្ឋអាមេរិកកាន់តែក្តៅគគុកជាងមុននៅពេលដែលសហរដ្ឋអាមេរិកបានវាយប្រហារទៅលើប្រលានយន្តហោះអន្តរជាតិទីក្រុង Bagdad ហើយបានសម្លាប់​ឧត្តមសេនីយ៍​ Qassem Soleimani ដែលជាបុគ្គលមានឥទ្ធិពលមួយរូបក្នុងជួររដ្ឋាភិបាលអ៊ឺរ៉ង់។ ការវាយប្រហាររបស់សហរដ្ឋអាមេរិក គឺមិនបានជួយទៅដល់ប្រធានាធិបតីអ៊ឺរ៉ង់លោក Hasan Rouhani និងក្រុមគាំទ្រការធ្វើកំណែទម្រង់ទេ តែបានរុញឱ្យមហាជនអ៊ឺរ៉ង់ងាកទៅរកក្រុមអភិរក្សនិយម ដូចជាប្រធានាធិបតីជាប់ឆ្នោតលោក Ebraham Raisi ជាដើមដែលមានគោលជំហរឹងមាំប្រឆាំងនិងប្រទេសលោកខាងលិច។

ជាចុងក្រោយ នៅក្នុងអំឡុងពេលបួនឆ្នាំកន្លងទៅមុខទៀត ទំនាក់ទំនងរវាងសហរដ្ឋអាមេរិកនិងអ៊ីរ៉ង់ពិតជាពិបាកក្នុងការស្វែងរកផ្លូវផ្សះផ្សាគ្នាណាស់ ជាពិសេសគឺពិបាកទៅលើភាគីសហរដ្ឋអាមេរិក ដោយសារតែលោក ចូ បៃដិន ត្រូវការជួសជុលនូវស្នាមរបួសដែលលោកដូណាល់ត្រាំ ដែលប្រធានាធិបតីមុនបានបង្កទៅលើទំនាក់ទំនងរបស់ប្រទេសទាំងពីរ។ លើសពីនេះទៅទៀត លោកក៏ត្រូវស្វះស្វែងបញ្ចុះបញ្ចូលយ៉ាងខ្លាំងក្លាដល់ភាគីអ៊ីរ៉ង់ដើម្បីឱ្យមកចូលតុចរចារ ដោយសារតែប្រធានាធិបតីអ៊ីរ៉ង់ជាប់អាណត្តិលោក Ebraham Raisiគឺបានបង្ហាញជំហររបស់ខ្លូនថាលោកមិនជួបជាមួយនឹងលោក ចូ បៃដិន នោះទេ។​

អស់កាលជិតមួយសហស្សវត្សរ៍មកនេះ ប្រាសាទអង្គរវត្ត ត្រូវបានចាត់ទុកជានិមិត្តរូបនៃព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា និងជាសំណង់ស្ថាបត្យកម្មកំពូលដ៏ល្បីល្បាញ ដែលជាតឹកតាងដ៏សំខាន់ សម្រាប់គូសបញ្ជាក់អំពីអតីតកាល ដ៏រុងរឿងនាសម័យមហានគរ។ ស្ថិតនៅភាគខាងជើង និងចម្ងាយប្រហែល ៧ គីឡូម៉ែត្រពី ក្រុងសៀមរាប ប្រាសាទអង្គរវត្ត ត្រូវបានគេស្គាល់ថាជាបូជនីយដ្ឋាន និងជាសំណង់សាសនាដែលធំជាងគេនៅលើពិភពលោក លាតសន្ធឹងនៅលើផ្ទៃដីប្រមាណជាង ២០០ ហិចតា។ សំណង់ដ៏មហស្ចារ្យនេះ ត្រូវបានកសាងឡើងដោយ​ ព្រះបាទសូរ្យវរ្ម័នទី ២ នាដើមសតវត្សរ៍ទី ១២ និងធ្លាប់ជាអតីតរាជធានី យសោធបុរៈទី ៣ បន្ទាប់ពី ប្រាសាទភ្នំបាខែង និង ប្រាសាទបាពួន។ ប្រាសាទអង្គរវត្ត ត្រូវបានសាងសង់ឡើង តាមលំនាំ ភ្នំព្រះសុមេរុ ដោយមានកំពូលប្រាំ តំណាងឱ្យកំពូលភ្នំព្រះសុមេរុ ដែលជាចំណុចកណ្តាលនៃចក្រវាល និងជាលំនៅរបស់ពពួកទេវៈទាំងឡាយ ព័ទ្ធជុំវិញដោយកសិន ឬគូទឹក ប្រហែលជា ១៦ គីឡូម៉ែត្រ ដែលតំណាងឱ្យមហាសមុទ្រធំៗនៅក្នុងជម្ពូទ្វីប។ នៅចំប្រាង្គកណ្តាលមានបញ្ឍរនូវជួរចតុរង្គនៃប៉ម ដែលមានកម្ពស់សរុប ៦៥ ម៉ែត្រ ​ព្រមទាំងមានថែវចំនួន ៣ មានកម្ពស់ខុសៗគ្នាពី  លម្អដោយចម្លាក់ដ៏សែនស្រស់ត្រកាល រួមមាន ចម្លាក់អំពីព្រះមហាក្សត្រ ចម្លាក់ប្រវត្តិសាស្ត្រ និងចម្លាក់ទេវកថានានានៅក្នុងលទ្ធិព្រហ្មញ្ញសាសនា ដូចជារឿង រាមកេរ្ត៍ មហាភារតយុទ្ធ និងរឿង កូរសមុទ្រទឹកដោះ ជាដើម ព្រមទាំងមានចម្លាក់អប្សរា (ស្រីសួគ៌) ដ៏វិចិត្រស្ថិតក្នុងទម្រង់ សម្លៀកបំពាក់ គ្រឿងតែងកាយ និងកាយវិការខុសៗគ្នា សរុបចំនួន ១៧៩៦។ សិល្បៈស្ថិតក្នុងរចនាបថអង្គរ ការតុបតែងលម្អនៅលើសំណង់ស្ថាបត្យកម្មនេះ សុទ្ធសឹងតែប្រើប្រាស់ក្បូរក្បាច់រចនាដ៏កំពូល រាប់ចាប់តាំងពី ប្រាង្គ ហោរជាង ផ្តែរ ថែវប្រាសាទ ពិតាន បដិមាករ និងចម្លាក់នានាជាដើម។

ផ្ទុយពីប្រាសាទនានា ដែលស្ថិតក្នុងតំបន់អង្គរ ប្រាសាទអង្គរវត្ត ត្រូវបានសាងសង់បែរទៅ ទិសខាងលិច។ បុរាណវិទូបានទាញសេចក្តីសន្និដ្ឋានថា ព្រះបាទសូរ្យវរ្ម័នទី ២ មានបំណងចង់សាងសង់ប្រាសាទអង្គរវត្តនេះឡើង ទុកជាឋានសួគ៌នៅលើដី ក្នុងបំណងជាទីស្ថានសម្រាប់បញ្ចុះព្រះសពរបស់ព្រះអង្គ ដោយមានភស្តុតាងអំពី ចម្លាក់លៀនស្រាលៗស្តីអំពី ពពួកសេវការមាត្រ ស្ថិតក្នុងរបៀបបុណ្យសព តាមបែបលទ្ធិសាសនាព្រាហ្មណ៍ និងតឹកតាងអំពីក្រឡបញ្ចុះសព (មឈ្ឈូស) ដែលគេបានរកឃើញនៅប្រាង្គកំពូលកណ្តាលនៃប្រាសាទ។ ប្រាសាទនេះ ត្រូវបានសាងសង់សម្រាប់ឧទ្ទិសថ្វាយដល់ព្រះវិស្ណុ និងត្រូវបានប៉ាន់ស្មានថា បានប្រើប្រាស់កម្លាំងមនុស្សអស់ប្រមាណជាង ៣០ ម៉ឺននាក់ ដំរីជាង ៦ ពាន់ក្បាល និងថ្មសរុបប្រមាណជាង ១០ លានតោន។

លក្ខណៈពិសេសរបស់ប្រាសាទអង្គរវត្ត

តាមការសិក្សាស្រាវជ្រាវដ៏គួរឱ្យភ្ញាក់ផ្អើលមួយ បានរកឃើញថា ការកសាងប្រាសាទអង្គរវត្តនេះ មានភ្ជាប់ទំនាក់ទំនងយ៉ាងស្អិតរមួតទៅនឹងប្រព័ន្ធតារាសាស្ត្រ។ គ្រប់អ័ក្សទាំងអស់ នៃប៉មរបស់ប្រាសាទអង្គរ តំណាងឱ្យតារានិករ Draco (Astrological sign of Leo) ដែលជាកញ្ជុំផ្កាយមានអាយុកាលប្រមាណជាង ២ លានឆ្នាំ និងស្ថិតនៅចម្ងាយ ១៩ ទ្រីលានគីឡូម៉ែត្រពីភពផែនដី។ ជារៀងរាល់ឆ្នាំ ប្រាសាទអង្គរវត្ត មានព្រះអាទិត្យរះ និងលិចចំកណ្តាលកំពូលប្រាសាទ ២ ដង ក្នុងពេលវេលាដ៏ទៀងទាត់ គឺនៅថ្ងៃទី ២១-២២ ខែមីនា និងថ្ងៃទី ២២-២៣ ខែកញ្ញា ជាព្រឹត្តិការណ៍សមរាត្រី ដែលខណ្ឌចែកពេលវេលា ពេលថ្ងៃ និងពេលយប់ ស្មើគ្នា។ ក្រៅពីនេះទៅទៀតនោះ ស្របតាមខ្សែអ័ក្សទី ៧ នៃរយៈទទឹង ដែលកាត់ជុំវិញផែនដីដូចជា ខ្សែអេក្វាទ័រ គេសង្កេតឃើញថា ប្រាសាទអង្គរវត្ត ស្ថិតនៅលើអ័ក្សតែមួយជាមួយនឹងទីក្រុងបុរាណធំៗនៅលើពិភពលោក ដូចជា ប្រាសាទពីរ៉ាមីតរបស់អេហ្ស៊ីប ប្រាង្គឈីតឆាតអ៊ីតហ្សារបស់ប្រទេសម៉ិចស៊ិច និងរូបសំណាកបុរេប្រវត្តិរបស់ប្រទេសឈីលីជាដើម។ លើសពីនេះទៅទៀត ប្រាសាទអង្គរវត្ត អាចប្រែពណ៌ពី សំរិទ្ធទៅប្រាក់ និងពីប្រាក់មកមាស ក្នុងរយៈពេលដ៏ទៀងទាត់ គឺពេលព្រឹក ពេលថ្ងៃ និងពេលរសៀល។ តាមរយៈការសិក្សាស្រាវជ្រាវ គេបានពើបប្រទះនឹងគំនូរ និងរូបភាពបង្កប់ច្រើនជាង ២០០ ផ្ទាំង ដែលយើងពុំអាចមើលឃើញនឹងភ្នែកទទេបានឡើយ និងត្រូវការជំនួយដោយបច្ចេកវិទ្យា scan effect ។ ប្រាសាទអង្គរវត្ត ត្រូវបានចុះក្នុងបញ្ជីបេតិកភណ្ឌពិភពលោកនៅថ្ងៃទី ១៤ ធ្នូ ឆ្នាំ ១៩៩២ ដែលមានតម្លៃទាំងផ្នែកបញ្ញា ស្មារតី ស្ថាបត្យកម្ម និងសម្បត្តិវប្បធម៌ដ៏ល្អអស្ចារ្យ គួរជាទីស្ញប់ស្ញែង។

យ៉ាងណាមិញ កាលពីពេលថ្មីៗកន្លងទៅនេះ ការសាងសង់ប្រាសាទ សីហនគរ តាមលំនាំប្រាសាទអង្គរវត្ត នៅក្នុងទឹកដីខេត្ត បុរីរម្យ នៃប្រទេសថៃ ជាបញ្ហាដ៏រសើបមួយ ដែលកើតការរិះគន់យ៉ាងចាស់ដៃពីសំណាក់ប្រជាជនខ្មែរគ្រប់មជ្ឈដ្ឋាន។ បន្ទាប់ពីទទួលការជោគជ័យក្នុងការសាងសង់ប្រាសាទកំពូល ៣ ក្នុងរចនាបទខ្មែរ វត្តភូម៉ានហ្វា ផាយ៉ាឆាងរ៉ង ប្រទេសថៃ បានប្រារព្ធពិធីបុកគ្រឹះសាងសង់គម្រោងបន្ទាប់របស់ខ្លួនគឺ ប្រាសាទសីហនគរ ជាមជ្ឈមណ្ឌលតាមបែបពុទ្ធសាសនា សាងសង់តាមលំនាំ និងប្លង់បាតដូចគ្នាស្ទើរតែទាំងស្រុងនឹង ប្រាសាទអង្គរវត្ត របស់កម្ពុជា ជាមួយក្តីរំពឹងទុកថា នឹងបញ្ចប់ការសាងសង់រវាង ៧-៨ ឆ្នាំខាងមុខទៀត។ ការណ៍នេះ បានធ្វើឱ្យកើតក្តីប្រតិកម្មពីសំណាក់ប្រជាជនខ្មែរ ហើយគេសង្កេតឃើញមានវិវាទជាពាក្យសម្តីលើបណ្តាញសង្គមរវាងប្រជាជនកម្ពុជា និងប្រជាជនថៃ កើតមានជាហូរហែ។ ស្របតាមទិដ្ឋភាពនៃប្រវត្តិសាស្ត្រ និងការវែកញែកស្រាវជ្រាវយ៉ាងស៊ីជម្រៅ ប្រជាជាតិសៀមមួយចំនួន នៅតែបដិសេធអំពី លំហូរចូលនៃឥទ្ធិពលវប្បធម៌ខ្មែរ មកលើសង្គមរបស់ខ្លួន ព្រមទាំងបានឆ្លើយតបបដិសេធថា ការសាងសង់ប្រាសាទខាងលើនេះ គ្រាន់តែសាងសង់ឡើង តាមលំនាំប្រាសាទបុរាណ ដែលមានលើទឹកដីថៃតែប៉ុណ្ណោះ។