ថ្ងៃទី១៧ ខែមីនា  ឆ្នាំ២០២១ ជាថ្ងៃមួយដ៏សំខាន់ក្នុងប្រវត្តិសាស្ត្រប្រទេសលីប៊ី ដោយសារថ្ងៃនោះជាថ្ងៃគម្រប់១០ឆ្នាំនៃការផ្តួលរលំរបបគ្រប់គ្រងរបស់លោកហ្គាដាហ្វី（Gaddafi）ដែលជាមេដឹកនាំផ្តាច់ការដែលគ្រប់គ្រងប្រទេសលីប៊ីអស់រយៈពេលជាង៤០ឆ្នាំ។ ដោយក្រឡេកមកមើល ប្រទេសលីប៊ីក្រោយការធ្វើបដិវត្តន៍ក្នុងឆ្នាំ២០១១ ស្ថានភាពនយោបាយនៅក្នុងប្រទេសនេះនៅមិនទាន់មានសន្តិភាពនិងស្ថិរភាពនៅឡើយនោះទេ ដែលផ្ទុយទៅវិញប្រទេសលីប៊ីបានធ្លាក់ទៅក្នុងភ្លើងសង្គ្រាមស៊ីវិលជាលើកទីពីរ។

ក្នុងកំឡុងពេលសង្គ្រាមស៊ីវិលទីពីរបានកើតឡើង ប្រទេសលីប៊ីត្រូវបានបែងចែកតំបន់ត្រួតត្រាជាពីរធំៗ។ ភាគីនៃជម្លោះម្ខាងគឺជាក្រុមរដ្ឋាភិបាលចម្រុះដែលផ្តួចផ្តើមដោយអង្គការសហប្រជាជាតិក្នុងថ្ងៃទី១៧ ខែមេសា ឆ្នាំ២០១៥ ហើយមានទីស្នាក់ការនៅឯរដ្ឋធានី Tripoli ។ រដ្ឋាភិបាលចម្រុះ （GNA）នេះសហការជាមួយក្រុមកងឈ្លបជាច្រើនទៀតដើម្បីការពារទីក្រុងTripoli ហើយជាក្រុមដែលប្រឆាំងនឹងរបបលោកហ្គាដាហ្វី។ ក្រុមជម្លោះម្ខាងទៀត គឺដឹកនាំដោយក្រុមរដ្ឋសភាដែលជាប់អាណត្តិនៅក្នុងការបោះឆ្នោតឆ្នាំ២០១៤ តែមិនបានទទួលស្គាល់ពីតុលាការកំពូលថាជារដ្ឋសភាស្របច្បាប់តាមរដ្ឋធម្មនុញ្ញនោះទេ។ ដោយបង្ហាញជំហមិនគាំទ្រទៅដល់ការសម្រេចរបស់តុលាការកំពូល និងរដ្ឋាភិបាលចម្រុះ (GNA) រដ្ឋសភាដែលជាប់អាណត្តិ២០១៤នោះបានផ្លាស់ប្តូរទីស្នាក់ការពីរដ្ឋធានីTripoli ទៅឯទីក្រុង Tobruk នៅឯភាគខាងកើតប្រទេស។ ក្រុមរដ្ឋសភានេះក៏សហការជាមួយក្រុមទ័ពជាតិលីប៊ី (Libyan National Army)  ដែលបង្កើតឡើងដោយលោក Khalifa Haftar ដែលធ្លាប់ជាអគ្គមេបញ្ជាការក្រោមលោក ហ្គាដាហ្វី។

កង្វះនូវអត្តសញ្ញាណជាតិលីប៊ីរួម
ប្រទេសលីប៊ីដែលមានព្រំប្រទល់ដូចសព្វថ្ងៃនេះគឺកើតចេញពីសមិទ្ធិផលនៃការដាក់អាណានិគមរបស់ ប្រទេសអ៊ីតាលីដែលរវាងឆ្នាំ១៩៣៤ និង១៩៤៣ ដែលជាទឹកដីរាជាណាចក្រអ៊ីតាលីដណ្តើមយកបានពីចក្រភពអូតូម៉ង់ (Ottoman)នៅដើមសតវត្សទី២០។ គួររំលឹកបន្ដិចថា ​ទឹកដីលីប៊ីគឺពោរពេញទៅដោយកុលសម្ព័ន្ធអារ៉ាប់ និងប៊េប៊ែ (Beber) ដែលមានដល់ទៅ១៤០ កុលសម្ព័ន្ធ ដែលកុលសម្ព័ន្ធធំៗមានចំនួន៣០។  កាលដែល បង្កើតនិងការគូសវាសព្រំប្រទល់របស់ប្រទេសលីប៊ីគឺមិនបានគិតគូរពីទីតាំងប្រជាសាស្ត្រ ភូមិសាស្ត្រ និងប្រវត្តិសាស្ត្ររបស់ទឹកដីនៅកន្លែងនោះនោះទេ ដែលជាហេតុបន្សល់នូវបញ្ហាកុលសម្ព័ន្ធ។ ហើយការបែងចែកកុលសម្ព័ន្ធនេះគឺតែងតែមានឥទ្ធិពលទៅលើប្រព័ន្ធនយោបាយនិងសង្គមរបស់ប្រទេសលីប៊ីដែលបានធ្វើឲ្យប្រជាជនលីប៊ីទាំងមូលខ្វះនូវអត្តសញ្ញាណរួមមួយ ដែលជាអត្តសញ្ញាណរបស់ប្រជាជាតិលីប៊ី។ កង្វះនូវអត្តសញ្ញាណរួមនេះបានធ្វើឲ្យប្រជាជនលីប៊ីមិនអាចមានភក្តីភាពនិងស្មារតីស្នេហាជាតិឡើយ ដោយពួកគេបានផ្តល់ភក្តីភាពនិងស្មារតីពលីការពារទៅឱ្យកុលសម្ព័ន្ធរបស់គេរៀងៗខ្លួនវិញ។ ជាក់ស្តែងរប្រទេសលីប៊ីខ្វះរដ្ឋាភិបាលមជ្ឍិមដែលគិតគូរពីការស្ថាបនាស្មារតីជាជាតិមួយជូនទៅដល់ប្រជាជនលីប៊ីទាំងមូលនោះទេ។

ក្នុងអាណត្តិជិតកន្លះសតវត្សន៍របស់លោក ហ្គាដាហ្វី លោកបានបង្ហាញជំហរលំអៀងដោយផ្តល់នូវលាភសក្ការៈនិងផលប្រយោជន៍ទៅដល់កុលសម្ព័ន្ធណាដែលមានប្រយោជន៍សម្រាប់របបគ្រប់គ្រងរបស់លោក។ គោលនយោបាយរបស់លោកមួយនេះមិនត្រឹមតែមិនអាចឲ្យកុលសម្ព័ន្ធចុះសម្រុងជាមួយគ្នានោះទេ ថែមទាំងបង្កឲ្យការបែងចែកនេះកាន់តែធ្ងន់ធ្ងរឡើងក្រោយពីលោកបានស្លាប់ទៅ។ ជាមួយគ្នានឹងប្រើប្រាស់កុលសម្ព័ន្ធដើម្បីកាន់កាប់អំណាចនេះដែរ នៅក្នុងសង្គ្រាមស៊ីវិលលើកទីពីរ លោក Hafter បានទទួលការជ្រោមជ្រែងពីកុលសម្ព័ន្ធនៅភាគខាងកើតដូចជា​ Awaqir, Obeidat,​ Barassa, និង Hassaជាដើមដែលជាកម្លាំងអាចឲ្យលោកធ្វើប្រតិបត្តិការប្រឆាំងនឹងរដ្ឋាភិបាលក្រុងTripoli បាន។​

បណ្តាសានៃធនធានធម្មជាតិ
បើក្រឡេកមើលពីខាងចក្ខុវិស័យរបស់សេដ្ឋកិច្ចវិទូវិញ ស្ថានភាពរបស់ប្រទេសលីប៊ីគឺធ្លាក់ទៅរក”បណ្តាសានៃធនធានធម្មជាតិ” (Resouce Curse)។ បណ្តាសានៃធនធានធម្មជាតិគឺជាទ្រឹស្តីដែលពន្យល់ថាប្រទេសណាដែលសេដ្ឋកិច្ចពឹងផ្អែកតែលើធនធានធម្មជាតិតែមួយមុខ មុខជាជួបនឹងស្ថានភាពនយោបាយដែលដឹកនាំដោយជនផ្តាច់ការ ហើយពោរពេញដោយអំពើពុករលួយ។ ជាក់ស្តែងប្រទេសលីប៊ីជាប្រទេសមួយដែលពឹងផ្អែកលើធនធានដ៏មានតម្លៃបំផុតគឺប្រេង។ ប្រទេសលីប៊ីជាសមាជិកនៃOPEC និងមានបរិមាណប្រេងបម្រុងទុកធំជាងគេក្នុងទ្វីបអាហ្រ្វិក។ យោងតាមទិន្នន័យOEC ផលិតផលនាំចេញដែលច្រើនជាងគេបំផុតរបស់ប្រទេសលីប៊ីគឺប្រេងកាតឆៅដែលស្មើនឹង៨៩%នៃផលិតផលនាំចេញសរុប ក្នុងឆ្នាំ២០១៩។ ប៉ុន្តែផលប្រយោជន៍ដែលបានមកពីតំណក់ប្រេងមិនបានទៅដល់បុគ្គលគ្រប់ស្រទាប់វណ្ណៈរបស់ប្រទេសលីប៊ីឡើយ។​​​ ជាក់ស្តែងក្នុងសម័យនៃការគ្រប់គ្រងរបស់លោកហ្គាដាហ្វី  លោកបានធ្វើជាតូបនីយកម្មលើឧស្សាហកម្មប្រេងហើយផលប្រយោជន៍ដែលបានមកពីប្រេងនេះគឺគ្រាន់តែបំពេញតម្រូវការរបស់លោក និងក្រុមឥស្សរជនមួយចំនួនតូចតែប៉ុណ្ណោះ។ ជាក់ស្តែងយោងតាមរបាយការណ៍ដែលផ្សាយចេញពី African Economic Outlook (២០១២)បានបង្ហាញឲ្យឃើញថាប្រទេសលីប៊ីមានកំណត់ត្រាវិសមភាពសង្គមខ្ពស់ អត្រាយុវជនមិនមានការងារធ្វើខ្ពស់ និងវិសមភាពសេដ្ឋកិច្ចតាមតំបន់ ដែលបញ្ហានេះជាមូលហេតុរួមផ្សំដែលនាំឲ្យមានការធ្វើបាតុកម្មបះបោរនៅឯទីក្រុង Benghazi ហើយឈានទៅរកការធ្វើបដិវត្តន៍ផ្តួលរលំទម្លាក់របបលោកហ្គាដាហ្វីតែម្តង។

ពិភពសំបូរទៅដោយធនធានប្រេងនេះ ក៏បានធ្វើឲ្យប្រទេសលីប៊ីធ្លាក់ក្នុងសំណាញ់ផលប្រយោជន៍នៃប្រទេសដទៃទៀត។ ជាក់ស្តែងសង្គ្រាមស៊ីវិលទីពីររបស់លីប៊ីក៏កើតឡើងដោយសារតែការជ្រៀតជ្រែកពីភាគីខាងក្រៅផងដែរ។ ការរួមផ្សំនេះមានការចូលរួមពីភាគីជាច្រើនមានដូចជាប្រទេសតួគីនិងកាតានៅឯពីក្រោយភាគីTripoli រីឯក្រុមប្រទេសរូស្ស៊ី អេស៊ីប និងអារ៉ាប់រួមនៅពីក្រោយភាគីTobruk ហើយការជ្រៀតជ្រែកពីភាគីខ្លះគឺពាក់ព័ន្ធនឹងបញ្ហាប្រេងនេះឯង។ លោកMustafa Sanalla ប្រធាននៃសហគ្រាសប្រេងរដ្ឋ(National Oil Corporation) បានចោទប្រកាន់ថាភាគីបរទេសទាំងនោះរាំងស្ទះប្រទេសលីប៊ីមិនឲ្យផលិតប្រេង គឺដោយសារតែការត្រឡប់មកផលិតប្រេងរបស់ប្រទេសលីប៊ីអាចរាំងស្ទះដល់តុល្យភាពនៃទីផ្សារប្រេង នឹងដាក់សម្ពាធដល់សមាជិកផ្សេងៗទៀតនៃ OPEC+ ដើម្បីផ្គត់ផ្គង់ប្រេងទៅក្នុងទីផ្សារអន្តរជាតិ។

អំណាចគ្រប់គ្រងលើបុគ្គលតែមួយរួប
ក្រោយពីប្រទេសលីប៊ីទទួលបានឯករាជ្យពីប្រទេសអ៊ីតាលីមក ប្រទេសឯករាជ្យមួយនេះមិនដែលធ្លាប់ឆ្លងកាត់នូវរបបប្រជាធិបតេយ្យពេញលេញនោះទេ។ ក្រោយពីក្លាយជារដ្ឋឯករាជ្យក្នុងចន្លោះឆ្នាំ១៩៥១ និងឆ្នាំ១៩៦៩ ប្រទេសលីប៊ីនៅក្រោមរបបរាជានិយមអាស្រ័យរដ្ឋធម្មនុញ្ញ។ ក្នុងរយៈពេលដ៏ខ្លីតែ១៨ឆ្នាំ រាជាណាចក្រលីប៊ីគ្រប់គ្រងដោយរាជាតែមួយអង្គគត់ដែលមានព្រះនាមថា Idris I ហើយក្នុងរជ្ជកាលរបស់ទ្រង់ ប្រទេសលីប៊ីមិនមានប្រជាធិបតេយ្យពេញលេញឡើយ ដោយសារទ្រង់បានហាមឃាត់មិនឱ្យមាន ការបង្កើតគណបក្សនយោបាយ ការបង្ករឱ្យមានក្លែងបន្លំសន្លឹកឆ្នោត និងការគាបសង្កត់សេរីភាពក្នុងការបញ្ចេញមតិជាដើម។ នៅឆ្នាំ១៩៦៩ ស្តេចIdris ត្រូវបានធ្វើរដ្ឋប្រហារដោយសេនាប្រមុខមួយរូបគឺលោក Gaddafi នេះឯង ដែលនាំឲ្យមូលដ្ឋាននៃលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យកាន់តែចុះដុនដាបទៅៗ។ នៅក្នុងរបបលោកហ្គាដាហ្វី លោកបានកម្ចាត់ចោលរាល់ភាគីដែលលោកចាត់ទុកថាជាសត្រូវ។ យុទ្ធសាស្ត្រការគ្រប់គ្រងរបស់លោកហ្គាដាហ្វី បានបង្កើតរបបគ្រប់គ្រងមួយដែលអាស្រ័យលើបុគ្គលតែមួយរួប គឺជារូបលោកផ្ទាល់។ ដូច្នេះហើយនៅពេលដែលរបបរបស់លោកត្រូវបានផ្តួលរលំទៅ វាបានបង្កើតឲ្យមានលំហនៃអំណាច (Power Vacuum )ដែលទាក់ទាញឲ្យភាគីផ្សេងៗនៅក្នុងឆាកនយោបាយប្រទេសលីប៊ីដូចជាលោកHaftarក្នុងការប្រឆាំងគ្នាដណ្តើមអំណាចនិងមុខដំណែងបន្តពីលោក។

ជាការសន្និដ្ឋានចុងក្រោយ ទោះបីជាភាគីនៃជម្លោះទាំងពីរបានចុះកិច្ចព្រមព្រៀងលើបទឈប់បាញ់ និងបង្កើតរដ្ឋាភិបាលរួមដែលមានការទទួលស្គាល់ពីភាគីទាំងពីរក៏ដោយ ក៏នេះមិនអាចបញ្ជាក់បានថាប្រទេសលីប៊ីនឹងជិតដល់ត្រើយសន្តិភាពនៅឡើយទេ។ ចំពោះប្រទេសលីប៊ីដែលមិនដែលមានមូលដ្ឋានប្រជាធិបតេយ្យក្នុងប្រវតិ្តសាស្ត្រនៃរបបនយោបាយ ប្រទេសនេះ នឹងប្រឈមមុខនឹងការប្រកួតប្រជែងដណ្តើមគ្នា ដើម្បីកាន់កាប់ធនធានប្រេងដ៏មានតម្លៃ កំឡុងពេលរដ្ឋាភិបាលមជ្ឈិមកណ្តាលនឹងនៅតែទន់ខ្សោយ។ ប្រទេសលីប៊ីក៏អាចនៅតែខ្វះនូវមូលដ្ឋានគ្រឹះនៃអត្តសញ្ញាណជាតិរួមមួយដែលអាចនាំឲ្យប្រទេសបែកបាក់ប្រសិនបើបញ្ហាធំៗខាងលើមិនមានវិធានការដោះស្រាយនោះទេ។

អ្នកអាចចូល subscribe Telegram ផ្លូវការរបស់ The SEED តាមរយៈ https://t.me/TheSEED
អត្ថបទដោយ៖ លោក ឆាយ តេជគុណ
គំនូរច្នែប្រឌិតដោយ៖ កញ្ញា បូរ ដាលីន

ព្រឹត្តិការណ៍ប្រវត្តិសាស្រ្ត
សហរដ្ឋអាមេរិកបានចាប់ផ្ដើមមានទំនាក់ទំនងការទូតដំបូងជាមួយព្រះរាជាណាចក្រពែរ្ស Kingdom of Persia (បច្ចុប្បន្ន អ៊ីរ៉ង់) តាំងពីឆ្នាំ១៨៥០ គឺ៦១ឆ្នាំបន្ទាប់ពីសហរដ្ឋអាមេរិកបានបង្កើតរដ្ឋធម្មនុញ្ញរបស់ខ្លួននៅឆ្នាំ១៧៨៩។ ទំនាក់ទំនងរវាងប្រទេសទាំងពីរមានភាពផ្អែមល្ហែមផង និងល្វីងជូរប្រៃផង អាស្រ័យទៅតាមបរិបទ និងដំណើរវិវត្ដន៍នៃស្ថិរភាពនយោបាយពិភពលោក។ រហូតដល់ឆ្នាំ ១៨៨៣ ទើបអាមេរិកផ្ដើមពង្រឹងទំនាក់ទំនងការទូតបន្ថែមតាមរយៈការតែងតាំងលោក Samuel Greene Wheeler Benjamin ជាស្ថានឯកអគ្គរដ្ឋទូតដំបូងប្រចាំ ពែរ្ស (Persia)។ ពែរ្ស (Persia) ត្រូវបានប្ដូរឈ្មោះទៅជា អ៊ីរ៉ង់ (Iran) នៅឆ្នាំ១៩៣៥ ដោយស្ដេច Reza Shah Pahlavi ហើយទ្រង់បានប្រកាសដាក់ជាប្រទេសអព្យាក្រឹតមិនចូលបក្សសម្ព័ន្ធអំឡុងពេលសង្គ្រាមលោកលើកទី២ ដើម្បីចៀសវាងការឈ្លានពានពីសំណាក់មហាអំណាចពិភពលោកដូចជាអង់គ្លេស និងសហភាព​សូវៀតជាដើម។ នៅឆ្នាំ១៩៥៣ រដ្ឋាភិបាលអាមេរិក និងអង់គ្លេសបានរៀបចំ និងផ្ដល់ជាជំនួយគាំទ្ររដ្ឋប្រហារទម្លាក់នាយករដ្ឋមន្ត្រីស្របច្បាប់លោក Mohammad Mosaddegh ហើយបានតែងតាំងលោកឧត្ដមសេនីយ Fazlollah Zahedi​ ជានាយករដ្ឋមន្ត្រីដែលមានចរិតចុះសម្រុងជាមួយអាមេរិកវិញ។ ការធ្វើបែបនេះបានធ្វើឱ្យពលរដ្ឋអ៊ីរ៉ង់មិនពេញចិត្តយ៉ាងខ្លាំង ម៉្យាងវិញទៀតប្រទេសនៅតំបន់មជ្ឈឹមបូព៌ារួមទាំងអ៊ីរ៉ង់ផង ជាប្រទេសដែលពលរដ្ឋទូទៅមានវប្បធម៌មិនពេញចិត្តសោះឡើយនូវវត្តមានរបស់ជនបរទេសនៅក្នុងទឹកដីរបស់ខ្លួន​។

មនោសញ្ចេតនាប្រឆាំងនឹងអាមេរិក (Anti-Americanism) របស់ជនជាតិអ៊ីរ៉ង់ចេះតែបន្តមាន រហូតដល់ឆ្នាំ ១៩៧៩ ក៏កើតមានឡើងនូវព្រឹត្តិការណ៍ប្រវត្តិសាស្រ្តដែលមិនអាចបំភ្លេចបាននោះគឺ​ បដិវត្តន៍អ៊ីស្លាម (Islamic Revolution)។ បដិវត្តន៍នេះបានផ្ដួលរំលំរបបរាជវង្សផាឡាវី (Pahlavi dynasty) ដែលស្ថិតក្រោមការដឹកនាំរបស់ស្ដេច Mohammad Reza Pahlavi ហើយបង្កើតបាននូវឈ្មោះប្រទេសជាផ្លូវការថ្មីមួយគឺ សាធារណរដ្ឋអ៊ីស្លាមនៃអ៊ីរ៉ង់ (Islamic Republic of Iran) ក្រោមការដឹកនាំរបស់លោក Ruhollah Khomeini ដែលទើបនឹងវិលចូលមាតុប្រទេសបន្ទាប់ពីត្រូវបាននិរទេសខ្លួនអស់រយៈពេល១៥ឆ្នាំ។ អំឡុងពេលមានការបដិវត្តកើតមានឡើង ព្រះអង្គ Mohammad Reza Pahlavi បានភៀសខ្លួនទៅកាន់សហរដ្ឋអាមេរិក​ដើម្បីព្យាបាលជំងឺ និងគេចវេសពីការកាត់ទោសរបស់រដ្ឋាភិបាលថ្មីរបស់អ៊ឺរ៉ង់។ យោធាអ៊ីរ៉ង់ក៏បានចាប់ខ្លួនមន្រ្តីស្ថានទូតអាមេរិកចំនួន៥២នាក់ដើម្បីធ្វើជាចំណាប់ខ្មាំង ក្នុងការទាមទារឱ្យអាមេរិកធ្វើបត្យាប័នដោយបញ្ជូនខ្លួនព្រះអង្គ Mohammad Reza Pahlavi មកប្រទេសអ៊ីរ៉ង់វិញ។ ដោយភាពភ័យខ្លាចនៃការតាមចាប់ខ្លួនពីក្រុម Khomeini និងមានជំងឺធ្ងន់ធ្ងរត្រូវវះកាត់ផង បានធ្វើឱ្យទ្រង់យាងភៀសខ្លួនពីប្រទេសមួយទៅប្រទេសមួយ ហើយក៏បានសោយ​ទិវង្គត​​នៅប្រទេសអេហ្ស៊ីបដោយជម្ងឺ។ ចំណែកឯចំណាប់ខ្មាំងទាំងអស់ក៏ត្រូវបានដោះលែងក្រោយការឡើងកាន់ដំណែងជាប្រធានាធិបតីអាមេរិកថ្មីលោក Ronald Reagan។

ការដាក់ទណ្ឌកម្មផ្សេងៗទៅលើប្រទេសអ៊ីរ៉ង់
ចាប់តាំងពីបដិវត្តន៍ឆ្នាំ១៩៧៩មក ទំនាក់ទំនងរវាងប្រទេសទាំងពីរលែងមានភាពជិតស្និតដូចមុនហើយ គឺស្គាល់តែភាពចម្រូងចម្រាស និងការចោទប្រកាន់គ្នាទៅវិញទៅមក។ ជាក់ស្ដែង រដ្ឋាភិបាលអាមេរិកបានបង្កកទ្រព្យសម្បត្តិរដ្ឋាភិបាលអ៊ីរ៉ង់នៅឆ្នាំ១៩៧៩ ចំនួន១២ពាន់លានដុល្លារសហរដ្ឋអាមេរិក ជុំវិញបញ្ហាការចាប់មន្រ្តីស្ថានទូតជាចំណាប់ខ្មាំង ការដាក់ទណ្ឌកម្មថ្មីលើទំនិញនិងសេវាកម្មនៅឆ្នាំ១៩៨៧ ជុំវិញបញ្ហាអ៊ីរ៉ង់ផ្ដល់ជំនួយដល់ក្រុមភេរវករអន្តរជាតិ និងការហាមប្រាមមិនឱ្យប្រទេសដទៃពាក់ព័ន្ធនឹងការអភិវឌ្ឍនិងធ្វើពាណិជ្ជកម្មប្រេងជាមួយអ៊ីរ៉ង់ និងទណ្ឌកម្មផ្សេងៗជាច្រើនទៀតដែលអាមេរិកបានដាក់ជាច្រើនលើកច្រើនសារ។ លើសពីនេះទៅទៀត សហភាពអ៊ឺរ៉ុប(EU) និងអង្គការសហប្រជាជាតិ (UN) ក៏បានដាក់ទណ្ឌកម្មផ្សេងៗ ដូចជាការហាមមិនឱ្យនាំចូលផលិតផលបេ្រងពីអ៊ីរ៉ង់ ទ្រព្យសម្បត្តិរបស់ធនាគារកណ្តាលរបស់អ៊ីរ៉ង់នៅសហភាពអឺរ៉ុបត្រូវបានបង្កក  សម្ភារៈទាក់ទងនឹងកម្មវិធីនុយក្លេអ៊ែរនិងមីស៊ីលបាញ់ឆ្លងទ្វីបរបស់អ៊ីរ៉ង់ត្រូវបានហាមឃាត់ និងមានទណ្ឌកម្មជាច្រើនទៀត។ មិនត្រឹមតែប៉ុណ្ណោះ អ៊ីរ៉ង់ក៏ត្រូវបានដាក់បញ្ចូលជាប្រទេសដែលស្ថិតក្នុងបញ្ជីខ្មៅរបស់អង្គការ កម្លាំងកិច្ចការសកម្មភាពហិរញ្ញវត្ថុ (Financial Action Task Force) ដោយសារតែការខកខានរបស់ទីក្រុងតេរ៉ង់ (Tehran) មិនបានគោរពតាមបទប្បញ្ញត្តិរបស់ខ្លួនស្តីពីការប្រយុទ្ធប្រឆាំងនឹងហិរញ្ញប្បទានភេរវករ។ ទាំងអស់នេះសបញ្ជាក់ឱ្យឃើញថា ប្រទេសអ៊ឺរ៉ង់ប្រៀបដូចជាសត្រូវ និងជាសត្វចចកមួយក្បាលដែលកំពុងរស់នៅក្នុងហ្វូងសត្វចៀមដែលមានម្ចាស់ជាខ្លាចាំការពារ។ និយាយឱ្យជាក់ អ៊ឺរ៉ង់គឺជាមេគ្រោះថ្នាក់ចំពោះសន្តិសុខសណ្ដាប់ធ្នាប់ពិភពលោកតែម្ដង។ ប៉ុន្តែ តើវាពិតជាដូចអ្វីដែលបានលើកឡើងដែរឬទេ ដែលថាអ៊ឺរ៉ង់ជាមេគ្រោះថ្នាក់នោះ?

តើនណារជាអ្នកបង្ករជម្លោះ?
ពីរឆ្នាំមុនព្រឹត្តិការណ៍សោកនាដកម្មរំជួយដីដ៏ធ្ងន់ធ្ងរបានសម្លាប់ប្រជាជនអ៊ឺរ៉ង់៤ម៉ឺននាក់ គឺនៅខែកក្កដា ១៩៨៨ កងទ័ពជើងទឹកអាមេរិក (USS Vincennes) បានបាញ់ទម្លាក់យន្ដហោះដឹកអ្នកដំណើរអ៊ីរ៉ង់មួយគ្រឿងដោយយល់ច្រឡំថាជាយន្តហោះចម្បាំង បានសម្លាប់មនុស្សទាំងអស់នៅលើយន្តហោះចំនួន ២៩០ នាក់។ នៅឆ្នាំ១៩៩១ អាមេរិកលើកទ័ពទៅវាយអ៊ីរ៉ាក់ (Iraq) ដែលដឹកនាំដោយលោក Saddam Hussein ធ្វើការឈ្លានពានកូវ៉ែត (Kuwait) ពេលនោះអ៊ឺរ៉ង់បញ្ជាក់ថាខ្លួនមិនពាក់ព័ន្ធនឹងជម្លោះនេះទេ ហើយបានប្រកាសជាប្រទេសអព្យាក្រឹត ប៉ុន្តែសហរដ្ឋអាមេរិកសង្ស័យថាអ៊ីរ៉ង់កំពុងសំងំពង្រីកឥទ្ធិពលចង់ក្លាយជាមហាអំណាចក្នុងតំបន់ជំនួសអ៊ីរ៉ាក់ទៅវិញ។ បន្ទាប់ពីការវាយប្រហារភេរវកម្មថ្ងៃទី ១១ ខែកញ្ញា ២០០១ អាមេរិកបានសហការជាមួយអ៊ីរ៉ង់ក្នុងការដោះស្រាយបញ្ហាទាំងនេះជាមួយគ្នាដូចជា ការជួយសម្របសម្រួលនៃការបរាជ័យរបស់ពួកតាលីបង់ និងការកសាងរដ្ឋសម្រាប់ការធ្វើមាតុភូមិនិវត្តន៍របស់ជនភៀសខ្លួនអាហ្វហ្កានីស្ថាន (Afghanistan) ប៉ុន្តែនៅខែមករា ឆ្នាំ២០០២ ប្រធានាធិបតី ចចដាប់ប៊លយូប៊ូស George W. Bush បានថ្លែងសន្ទរកថាថា អ៊ីរ៉ង់ជា សម្ព័ន្ធមិត្តនៃពួកក្បត់ (Axis of Evil) ទៅវិញ ដែលសារនេះគាត់ចង់សំដៅទៅលើបណ្តាប្រទេសដែលគាត់គិតថាមានជាប់ទាក់ទងនឹងអំពើភេរវកម្មនិងអាវុធប្រល័យលោកដូចជាអ៊ីរ៉ាក់ និងកូរ៉េខាងជើងជាដើម។ ក្រោមរដ្ឋការលោក បារ៉ាក់អូបាម៉ា Barack Obama នៅឆ្នាំ២០១៥ អ៊ីរ៉ង់ក្រោមការដឹកនាំរបស់លោកប្រធានាធិបតី Hassan Rouhani​ បានយល់ព្រមចុះហត្ថលេខាលើកិច្ចព្រមព្រៀង ផែនការសកម្មភាពរួម (Joint Comprehensive Plan of Action) ដែលជាការបង្កកផ្នែកសំខាន់ៗនៃកម្មវិធីនុយក្លេអ៊ែររបស់អ៊ីរ៉ង់ជាថ្នូរនឹងការដកទណ្ឌកម្មសេដ្ឋកិច្ចមួយចំនួន ប៉ុន្តែនៅឆ្នាំ២០១៨ អាមេរិកក្រោមរដ្ឋការលោក ដូណាល់ត្រាំ Donald Trump បានដកខ្លួនជាចេញពីកិច្ចព្រមព្រៀងដោយចោទប្រកាន់អ៊ីរ៉ង់ថាបាននៅតែបន្តបង្កើនសារធាតុអ៊ុយរ៉ាញ៉ូមសម្រាប់ផលិតនុយក្លេអ៊ែរ។ នៅខែមករា ឆ្នាំ២០២០ កងទ័ពអាមេរិកបានវាយប្រហារតាមអាកាសក្នុងការសម្លាប់លោកឧត្ដមសេនីយជាន់ខ្ពស់អ៊ឺរ៉ង់មួយរូបគឺលោក Qasem Soleimani និងបក្សពួកចំនួន៩នាក់ផ្សេងទៀត ដែលធ្វើឱ្យអ៊ីរ៉ង់ផ្ទុះកំហឹងតបតវិញដោយបានបាញ់គ្រាប់មីស៊ីលចំនួន២២គ្រាប់ឆ្ពោះទៅកាន់មូលដ្ឋានទ័ពអាមេរិកនៅអ៊ីរ៉ាក់ ប៉ុន្តែគ្មានអ្នករបួសឬស្លាប់នោះទេ។

ព្រឹត្តិការណ៍ទាំងអស់នេះហាក់បីដូចជាទម្លាក់កំហុសទៅលើសហរដ្ឋអាមេរិកថាជាជនដែលតែងតែបង្ករបញ្ហា ទាំងដែលគេមិនចង់មានទំនាក់ទំនងជាមួយនឹងខ្លួនផង ប៉ុន្តែតើអ៊ឺរ៉ង់ពិតជាប្រទេសដែលគួរឱ្យអាណិតអាសូរ និងជាជនរងគ្រោះមែនដែរឬទេ? បើយើងមើលឱ្យស៊ីជម្រៅទៅលើឥរិយាបទនយោបាយ និងចរិតមេដឹកនាំរបស់ប្រទេសអ៊ីរ៉ង់កន្លងមកដូចជាលោកប្រធានាធិបតី  Mohammad Khatami ប្រធានាធិបតី Mahmoud Ahmadinejad និងប្រធានាធិបតី Hassan Rouhani បច្ចុប្បន្ន ឃើញថាពួកគាត់មានផ្នត់គំនិតប្រឆាំងនឹងសហរដ្ឋអាមេរិកដែលព្យាយាមលូកដៃចូលរឿងផ្ទៃក្នុង និងផ្ដល់ជំនួយសព្វាវុធផ្សេងៗ និងយោធាកន្លងមក ដល់ប្រទេសសម្ព័ន្ធមិត្តក្នុងតំបន់មជ្ឈឹមបូព៌ាដើម្បីទទួលបាននូវផលប្រយោជន៍ដ៏ធំនោះគឺផលិតកម្មប្រេង។ ម៉្យាងទៀត ក្នុងសម័យសង្គ្រាមត្រជាក់ (១៩៤៧ ដល់ ១៩៩១) វាក៏ជានយោបាយការបរទេសបែបអនុត្តរភាពរបស់អាមេរិកក្នុងការពង្រីកវិសាលភាពនៃលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យសេរីដល់ប្រទេសក្នុងតំបន់មជ្ឈឹមបូព៌ា។ ទាំងនេះហើយដែលជាហេតុធ្វើឱ្យអ៊ីរ៉ង់ត្រូវតែពង្រឹងវិស័យយោធា គម្រោងផលិតអាវុធនុយក្លេអ៊ែរ និងអាវុធទំនើបៗផ្សេងៗទៀត ដើម្បីត្រៀមទប់ទល់ការគំរាមកំហែងពីប្រទេសមហាអំណាច។ ចំណែកឯការគាំទ្រពួកភេរវករក៏ជាយុទ្ធសាស្រ្តទប់ទល់ជាមួយអាមេរិកដូចគ្នា ព្រោះភេរវករទាំងនោះកើតចេញពីការផ្ដុំគ្នារវាងពួកទាហានជើងចាស់ដែលធ្លាប់ធ្វើសង្គ្រាមចាញ់អាមេរិកកន្លងមក។ សរុបសេចក្ដីមកអ៊ីរ៉ង់ចំពោះសហរដ្ឋអាមេរិក ជាជនរងគ្រោះ ប៉ុន្តែអ៊ឺរ៉ង់ចំពោះប្រទេសក្នុងតំបន់មជ្ឈឹមបូព៌ាជា ខ្លាកំណាច  ហើយអ៊ីរ៉ង់ចំពោះពិភពលោកគឺគ្រាន់តែជា ល្បែងភូមិសាស្ត្រនយោបាយ រវាងមហាអំណាចអាមេរិក ចិន និងរុស្ស៊ីតែប៉ុណ្ណោះ។

អ្នកអាចចូល subscribe Telegram ផ្លូវការរបស់ The SEED តាមរយៈ https://t.me/TheSEED
អត្ថបទវិភាគដោយ៖ លោក ធា សុណា
គំនូរច្នៃប្រឌិតដោយ៖ លោក ហ៊ី សុជាតិ

គិតចាប់តាំងពីក្រុមយោធាមីយ៉ាន់ម៉ាធ្វើរដ្ឋប្រហារបណ្ដេញរដ្ឋាភិបាលកើតចេញពីការបោះឆ្នោតនៅដើមខែកុម្ភៈមក ស្ថានភាពនៃប្រទេសមីយ៉ាន់ម៉ាកាន់តែដុនដាបទៅៗ ដោយសារតែការប្រើប្រាស់វិធានការកណ្ដាប់ដៃដែកពីសំណាក់ក្រុមយោធា និងការបង្ហូរឈាមស៊ូស្លាប់ដើម្បីប្រជាធិបតេយ្យរបស់ក្រុមបាតុករ។ ស្ថានភាពចាប់ផ្ដើមពីការធ្វើបាតុកម្មអហិង្សា រហូតដល់ការធ្វើពហិការដើម្បីឱ្យប្រទេសជាប់គាំងសេដ្ឋកិច្ច និងរដ្ឋបាល ក្រោមគោលបំណងរឹតក្រុមយោធាឱ្យចុះចេញពីដំណែង។ សម្រែកដ៏មុះមុតនៃក្រុមបាតុករក៏មានគោលបំណងអន្ទងចិត្ដឱ្យក្រុមប៉ូលីសនិងក្រុមយោធាចូលរួមនៃការទាមទារប្រជាធិបតេយ្យ និងបែរចុងកាណុងទៅមេដឹកនាំយោធាវិញ។

ស្ថានភាពនៅក្នុងស្រុក
ដោយមិនអង្អង់យូរ ក្រុមយោធាមីយ៉ាន់ម៉ាក៏ប្រើយន្ដការក្ដៅទល់ក្ដៅ កំហឹងទល់កំហល់ ដែលមើលទៅដូចជាសមរភូមិរវាងក្រុមបាតុករនិងក្រុមយោធា។ ក្រៅពីវិធានការនានាសម្រាប់ទប់ស្កាត់បាតុកម្មដែលប្រទេសដទៃធ្លាប់បានធ្វើដូចជាប្រើប្រាស់គ្រាប់បែកផ្សែង ឬការបាញ់ទឹកជាដើម ក្រុមយោធាក៏ប្រើកាំភ្លើងពិតមកបាញ់សម្លាប់បាតុករទៅវិញ។ ចាប់តាំងវិធានការធម៌ក្ដៅបានអនុវត្ដ សោដនកម្មដោយការស្លាប់យ៉ាងអាណោចអាធ័មរបស់បាតុករក៏កើតមានសឹងតែរៀងរាល់ថ្ងៃ។ យោងតាមរបាយការណ៍របស់ Assistance Association for Political Prisoners គិតចាប់ពីថ្ងៃទី១ ខែកុម្ភៈ មានមនុស្សយ៉ាងហោចណាស់១៤០នាក់ស្លាប់ដោយសារបាតុកម្ម ។  ក្នុងនោះ ក៏មានទាហាននិងប៉ូលីសរត់ចោលជួរដោយសារតែមិនចង់គោរពតាមបទបញ្ជារបស់រដ្ឋបាលយោធា ដែលនេះជាអំពើខុសច្បាប់ក្នុងនាមជាទាហាននិងប៉ូលីស។ ក្នុងករណីនេះ រដ្ឋបាលយោធាក៏បានផ្ញើសារជូនទៅរដ្ឋាភិបាលឥណ្ឌាដើម្បីចាប់បញ្ជូនប៉ូលីសរត់ចោលជួរ ៨ នាក់មកកាន់មីយ៉ាន់ម៉ាវិញដើម្បីរក្សាទំនាក់ទំនងល្អនឹងគ្នា។ គួរបញ្ជាក់បន្តិចថា ឥណ្ឌាជាប្រទេសធំមួយនៅអាស៊ីដែលរក្សាភាពស្ងៀមស្ងាត់លើរដ្ឋប្រហារយោធានេះដើម្បីមិនឱ្យមានភាពល្អក់កករមួយនេះជាមួយមីយ៉ាន់ម៉ា ក្រោមហេតុផលទីតាំងភូមិសាស្ត្រនយោបាយនិងសេដ្ឋកិច្ច ត្បិតតែឥណ្ឌាជាប្រទេសប្រជាធិបតេយ្យធំជាងគេនៅលើលោក។

អគ្គរដ្ឋទូត ២ នាក់តំណាងប្រទេស ១ នៅអង្គការសហប្រជាជាតិ
ក្រុមយោធាមិនត្រឹមតែឈឺក្បាលដោយសារតែបាតុករនោះទេ ប៉ុន្តែអគ្គរដ្ឋទូតរបស់មីយ៉ាន់ម៉ាលោក Kyaw Moe Tun ក៏បានថ្លែងសារដ៏ក្រៀមក្រំ និងរិះគន់ចំៗលើចំណាត់ការហិង្សារបស់ក្រុមយោធានៅអង្គមហាសន្និបាតអង្គការសហប្រជាជាតិ រួមទាំងស្នើសុំឱ្យសហគមអន្តរជាតិប្រើមធ្យោបាយអ្វីក៏បានដែរឱ្យតែជួយសុខសុវត្ថិភាពជូនប្រជាជនមីយ៉ាន់ម៉ា។ សេចក្ដីថ្លែងការនោះបានធ្វើឱ្យរដ្ឋបាលរបបសឹកចាត់តាំងអគ្គរដ្ឋទូតថ្មីដើម្បីជំនួសអគ្គរដ្ឋទូតចាស់ ដែលជាហេតុធ្វើឱ្យអង្គការសហប្រជាជាតិមានអង្គរដ្ឋទូតចំនួន២តំណាងឱ្យប្រទេស១។ ក្នុងករណីនេះ ប្រសិនបើអង្គការសហប្រជាជាតិយល់ព្រមតាមសាររបស់រដ្ឋបាលក្រុមយោធា នោះមានន័យថាអង្គការសហប្រជាជាតិទទួលស្គាល់រដ្ឋបាលយោធាជារដ្ឋបាលផ្លូវការរបស់មីយ៉ាន់ម៉ា។ ប៉ុន្តែ ម្ខាងវិញទៀត លោក Kyaw Moe Tun​ គឺជាអគ្គរដ្ឋទូតដែលតែងតាំងដោយរដ្ឋបាលស៊ីវិល ដែលរដ្ឋបាលនោះកើតចេញពីការបោះឆ្នោត និងគាំទ្រដោយសហភាពអ៉ឺរ៉ុបនិងអាមេរិក។ ជាសំណាងរបស់អង្គការសហប្រជាជាតិដែលមិនចាំបាច់សម្រេចចិត្ដលើករណីដ៏លំបាកនេះ និងជាភាពអាម៉ាសមួយសម្រាប់ក្រុមរបបសឹក អគ្គរដ្ឋទូតដែលក្រុមយោធាទើបតែចាត់តាំងថ្មីថ្មោងបានសម្រេចលាលែងពីតំណែងនិងទទួលស្គាល់លោក Kyaw Moe Tun ជាអគ្គរដ្ឋទូត។

តើចិនបែកចិត្ដពីរបបសឹកយោធាហើយមែនទេ?
រដ្ឋាភិបាលប៉េកាំងនិងរដ្ឋាភិបាលក្រុងមូស្គូប្រៀបបានជាខ្នងបង្អែករបស់របបសឹកភូមា ដែលរារាំងមិនឱ្យមានសេចក្ដីថ្លែងការរួមនៅក្រុមប្រឹក្សាសន្តិសុខអង្គការសហប្រជាជាតិតាំងពីរដ្ឋប្រហារកើតមាន។ យ៉ាងណាមិញ ជាងមួយខែកន្លងទៅនេះ វិធានការធម៌ក្ដៅរបស់របបសឹកបានបាញ់បង្រ្កាបសម្លាប់បាតុករដោយមិនញញើតដៃ ដែលនេះបានហួសបន្ទាត់ក្រហមនៃមនុស្សធម៌និងប្រាសចាកលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យធ្ងន់ធ្ងរ។ ភាពវឹកវរនេះ បានអង្រួនចិត្ដមហាមិត្ដទាំងពីររបស់មីយ៉ាន់ម៉ាមកចេញសេចក្ដីថ្លែងការណ៍ថ្កោលទោសរួមនៅក្រុមប្រឹក្សាសន្តិសុខអង្គការសហប្រជាជាតិលើការសម្លាប់បាតុករ ការចាប់ឃុំខ្លួនតាមអំពើចិត្ដ ការធ្វើទារុណកម្មអ្នកទោសដែលប៉ះពាល់ដល់គ្រឹះនៃលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យ និងអំពាវនាវឱ្យស្ដារលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យរបស់ប្រទេសមីយ៉ាន់ត្រលប់មកវិញ។ គួរឱ្យភ្ញាក់ផ្អើលដែលអគ្គរដ្ឋទូតប្រទេសចិនប្រចាំអង្គការសហប្រជាជាតិបានបន្ថែមថា ខណៈនេះមីយ៉ាន់ម៉ាគួរ “បន្ថយកម្ដៅ ដំណោះស្រាយបែបការទូត និងសន្ទនា” (Now it’s time for de-escalation. It’s time for diplomacy. It’s time for dialogue)។
ប៉ុន្តែការប្ដូរជំហរបែបនេះរបស់ចិននិងរូស្សីក៏ប្រហែលជាខ្លាចប៉ះពាល់មុខមាត់ខ្លួននៅលើឆាកអន្តរជាតិនិងអំណាចទន់ (Soft Power) ខណៈដែលក្រុមបាតុករមីយ៉ាន់ម៉ានិងអន្តរជាតិរិះគន់លើការរាំងស្ទះការចេញសេចក្ដីថ្លែងការណ៍រួមរបស់ក្រុមប្រឹក្សាសន្តិសុខអង្គការសហប្រជាជាតិ។ លើសពីនេះ ក្រុមបាតុករមួយចំនួនធំយល់ថាចិនកំពុងតែព្យាយាមការពារនិងនៅពីក្រោយការធ្វើរដ្ឋប្រហារយោធានេះ។ ហេតុផលនៃការប្ដូរជំហរមួយទៀតនោះក៏ប្រហែលជាចិនយល់ឃើញថា របបសឹករបស់លោក ឧត្តមសេនីយ៍ មីន អ៊ុងឡាំងនឹងមិនអាចស៊ូជាមួយស្ថានភាពក្នុងស្រុក និងអន្តរជាតិបានទេ ដោយសារតែយន្ដការរបស់របបនេះបានដើរហួសបន្ទាត់ក្រហមបន្តិចម្ដងៗជារៀងរាល់ថ្ងៃតាមរយៈការធ្វើទុក្ខបុកម្នេញនិងការដៃបាញ់បង្រ្កាបរង្គាលមិនថាក្មេងចាស់ប្រុសស្រី ក្នុងនោះក៏មានស្ត្រីមានផ្ទៃពោះផងដែរ។ ចំណែកឯហេតុផលសេដ្ឋកិច្ចវិញ ចិនជាប្រទេសដែលមានការវិនិយោគនៅមីយ៉ាន់ម៉ាច្រើនជាងគេ ហើយនៅពេលសេដ្ឋកិច្ចនិងរដ្ឋបាលត្រូវបានកកស្ទះដោយសារការធ្វើពហិការនិងកូដកម្មបែបនេះនឹងធ្វើឱ្យប៉ះពាល់ប្រយោជន៍អាជីវកម្មរបស់ចិន។ យោងតាមការចេញផ្សាយរបស់ Bloomberg មានអ្នកបើកឡានដឹកទំនិញរាប់ពាន់អ្នកនាំគ្នាធ្វើបាតុកម្ម និងអ្នកបើកបរកុងតឺន័រចំនួនជាង៩០%បានផ្អាកការងារ។ ដូចនេះ ប្រសិនបើនៅមីយ៉ាន់ម៉ានៅតែបន្តមានចលាចលបែបនេះ នោះនឹងធ្វើឱ្យប៉ះពាល់ដល់ប្រាក់ចំណូលរបស់ក្រុមហ៊ុនវិនិយោគចិន រួមជាមួយការនាំចេញរ៉ែនិងថាមពលពីមីយ៉ាន់ម៉ាចូលប្រទេសចិនផងដែរ។

ព្រឹត្ដិការណ៍ដុតរោងចក្រចិន
បន្ទាប់ពីរដ្ឋាភិបាលប៉េកាំងចូលដៃជាមួយក្រុមប្រឹក្សាសន្តិសុខមិនបានមួយសប្ដាហ៍ផង ស្រាប់តែមានហេតុការដុតរោងចក្រចិនជាច្រើនកាលពីថ្ងៃទី១៥ មីនាកន្លងទៅនេះ។ ហេតុការណ៍នេះពុំមានការចេញមុខទទួលខុសត្រូវពីក្រុមណាមួយនៅឡើយទេ ប៉ុន្តែបន្ទាប់ពីហេតុការនេះ រដ្ឋាភិបាលរបបសឹកមីយ៉ាន់ម៉ាក៏បានបើកយុទ្ធាការបាញ់បង្រ្កាបបាតុករ ហើយបើយោងតាមរបាយការណ៍របស់ Assistance Association for Political Prisoners មានបាតុករយ៉ាងហោចណាស់ចំនួន ៣៨ នាក់បានស្លាប់។ បើយោងតាមការចេញផ្សាយរបស់ CGTN ស្ថានទូតចិនប្រចាំមីយ៉ាន់ម៉ាក៏បានអំពាវនាវឱ្យរដ្ឋាភិបាលមីយ៉ាន់ម៉ាចាត់វិធានការឱ្យមានប្រសិទ្ធិភាពក្នុងការទប់ស្កាត់រាល់សកម្មភាពហិង្សាទាំងឡាយដើម្បីធានាសុវត្ថិភាពប្រជាជនចិននិងទ្រព្យសម្បត្ដិក្រុមហ៊ុនរបស់ចិន។ ព្រឹត្តិការណ៍នេះកើតឡើងគាប់ជួនប៉ុន្មានថ្ងៃនៃសេចក្ដីថ្លែងការរបស់ក្រុមប្រឹក្សាសន្តិសុខ ដែលធ្វើឱ្យមានមន្ទិលសង្ស័យថាជាយុទ្ធសាស្ត្រក្រុមយោធាដែលចង់សងសឹកបន្តិចទៅប្រទេសចិន និងឆ្លៀតឱកាសបាញ់បង្រ្កាបបាតុករ។ ប៉ុន្តែក៏មានមតិខ្លះដែលថា នេះក៏ប្រហែលជាក្រុមបាតុករខឹងរដ្ឋាបាលក្រុងប៉េកាំងដែលចេះតែកាងឱ្យក្រុមយោធាមីយ៉ាន់ម៉ាកន្លងមក។ ជាមួយគ្នានេះ រដ្ឋបាលតៃវ៉ាន់ក៏បានឱ្យក្រុមហ៊ុនតៃវ៉ាន់នៅមីយ៉ាន់ម៉ាដាក់ទង់ជាតិនិងកំណត់សម្គាល់ឱ្យត្រឹមត្រូវ ក្រោមគោលបំណងការពារអាជីវកម្មរបស់ពលរដ្ឋខ្លួនផង និងឆ្លៀតឱកាសបញ្ជាក់ថាតៃវ៉ាន់មិនស្ថិតក្រោមរដ្ឋាភិបាលប៉េកាំងផង។

ជាការសន្និដ្ឋានចុងក្រោយ ក្រុមរបបសឹកប្រហែលជាបរាជ័យក្នុងការថ្លឹងថ្លែងយុទ្ធសាស្ត្ររដ្ឋប្រហារយោធា និងការប្រើប្រាស់យន្ដការដៃភ្លើងជើងមាន់ ដែលជារូបភាពជីកកប់ប្រជាធិបតេយ្យនិងប៉ះពាល់ដល់មនុស្សជាតិធ្ងន់ធ្ងរ។ រដ្ឋប្រហារនេះស្រដៀងគ្នាទៅនឹងរដ្ឋប្រហារយោធាថៃ ក៏វាប៉ុន្តែមិនដូចគ្នាទេ។ តាមសភាពបែបនេះ រដ្ឋបាលលោក ឧត្តមសេនីយ៍ មីន អ៊ុងឡាំង ក៏ប្រហែលជាស្ថិតនៅក្នុងសភាពឯកោមួយរយៈ មុននឹងបរាជ័យក្នុងការក្រសោបអំណាចដឹកនាំមីយ៉ាន់ម៉ាបានតាមរយៈសម្ពាធរបស់អន្តរជាតិនិងបាតុករ។ ក៏ប៉ុន្តែសំនួរត្រូវសូួរថា មីយ៉ាន់ម៉ានឹងឈានចូលស៊ីណារីយ៉ូដែលក្រុមលោកស្រីអ៊ុង សាន ស៊ូជីត្រលប់មកដឹកនាំប្រទេសវិញ ឬស៊ីណារីយ៉ូស្រដៀងគ្នានឹងព្រឹត្ដិការណ៍ ៨៨៨៨ ដែលមានយោធាមួយក្រុមទៀតជាអ្នកមកដឹកនាំប្រទេសជាតិ។
អ្នកអាចចូល subscribe Telegram ផ្លូវការរបស់ The SEED តាមរយៈ https://t.me/TheSEED
អត្ថបទវិភាគដោយ៖ លោក ហ៊ុយ បញ្ញាវ័ន្ដ
គំនូរច្នៃប្រឌិតដោយ៖ កញ្ញា ហេង លីពណ្ណរាយ