តោះ! និយាយពីលុយ គឺជាយុទ្ធនាការដែលរៀបចំដោយធនាគារជាតិនៃកម្ពុជានិងអង្គការ Good R​e​t​u​r​n​ តាំងពីឆ្នាំ២០១៦ ដែលបាននិងកំពុងរួមចំណែកលើកកម្ពស់បរិយាបន្នហិរញ្ញវត្ថុនៅ​ប្រទេ​ស​ក​ម្ពុជា។ យុ​ទ្ធនាការ តោះ! និយាយពីលុយ ក៏មានការចូលរួមគាំទ្រដោយក្រសួងនិងស្ថាប័នពាក់ព័ន្ធជាតិនិង​អ​ន្ត​រ​ជា​តិមួយចំនួនទៀតផង។ យុទ្ធនាការនេះមានគោលបំណងជំរុញឱ្យមានការផ្លាស់ប្តូរ​ឥរិយាបថ​របស់អតិ​ថិជន​ចំពោះ​ការប្រើប្រាស់សេវាហិរញ្ញវត្ថុផ្អែកលើប្រធានបទចំនួន ៤ រួមមាន ការជ្រើសរើស ការប្រើ​ប្រាស់ ការចចារ និងការប្រាស័យទាក់ទង។ ទិដ្ឋភាពរួមនៃយុទ្ធនាការ តោះ! និយាយពីលុយ បា​ន​និងកំពុងបន្តដើរតួយ៉ាងសំខាន់ក្នុងការបញ្ជ្រាបចំណេះដឹងផ្នែកហិរញ្ញវត្ថុទៅសាធារណជនដើម្បីឱ្យពួ​កគាត់មានទម្លាប់សន្សំ និងប្រើប្រាស់សេវាហិរញ្ញវត្ថុផ្លូវការ ដូចជា ប្រាក់បញ្ញើនិងកម្ចីជាដើម ចេះចា​ត់​ចែងប្រាក់ចំណូលចំណាយរបស់គ្រួសារ និងមានចំណេះដឹងមួយចំនួនដើម្បីការពារសិទ្ធិអ្នកប្រើប្រា​ស់​របស់ពួកគាត់។

ហេតុអ្វីទើបបង្កើត យុទ្ធនាការ តោះ! និយាយពីលុយ?

យោងតាមប្រធានក្រុមការងារអប់រំផ្នែកហិរញ្ញវត្ថុ⁣ លោកអែម កំណាន់ មូលហេតុដែលបង្កើត យុទ្ធនាការ “តោះ! ​​និយាយពី​លុយ” ត្រូវ​បាន​បង្កើតឡើងដោយសារ ហេតុផលសំខាន់ៗ មួយចំនួន៖

• មូលហេតុទី ១ ៖ ចំនួនប្រជាជនកម្ពុជា បានបន្តប្រើប្រាស់សេវាហិរញ្ញវត្ថុកាន់តែ កើនឡើង ពីមួយថ្ងៃ ទៅមួយថ្ងៃ ប៉ុន្តែ អត្រានៃការយល់ដឹងនៃ ផ្នែក ហិរញ្ញវត្ថុមុនពេលដែល យុទ្ធនាការ នេះកើតឡើង គឺនៅមានកម្រិត ទាបបើប្រៀបធៀបទៅនឹងបណ្តា ប្រទេសផ្សេងៗទៀត រួមទាំងបណ្តា ប្រទេសនៅក្នុងតំបន់។
• មូលហេតុទី ២ ៖  ធនាគារជាតិនៃកម្ពុជានៅតែបន្តទទួលបាន នូវការតវ៉ា ឬក៏បណ្តឹងរបស់អតិថិជនចំពោះការប្រើប្រាស់សេវាធនាគារ និងហិរញ្ញវត្ថុ។
• មូលហេតុទី ៣ ៖ អ្នកផ្តល់នូវសេវាហិរញ្ញវត្ថុក្រៅផ្លូវការ ដូចជា អ្នកចងការប្រាក់ជាដើម តែងបង្កបញ្ហានិង បង្កឲ្យមានការ ភាន់ច្រឡំដល់ប្រជាជន ដែលខ្វះចំណេះដឹងខាងហិរញ្ញវត្ថុ។
• មូលហេតុទី ៤ ៖ កម្ពុជាមាន អត្រាយុវជន ដែលកំពុងប្រើប្រាស់សេវាហិរញ្ញវត្ថុនេះច្រើនហើយនៅក្នុងរយៈពេល៣ទៅ៤ឆ្នាំខាងមុខទៀត នឹងមានយុវជនជា ច្រើនទៀត ក្លាយទៅជាអតិថិជនដ៏មានសក្តានុពលរបស់គ្រឹះស្ថាន ធនាគារ និងហិរញ្ញវត្ថុ។ ដូច្នេះ វាចាំបាច់ណាស់ ដែលពួកគាត់ត្រូវមានចំណេះដឹងផ្នែកហិរញ្ញវត្ថុ ចាំបាច់ សម្រាប់⁣⁣គ្រប់គ្រង ហិរញ្ញវត្ថុផ្ទាល់ខ្លួនរបស់គាត់ ដើម្បីធានា អោយពួកគាត់មាន ជីវភាពល្អប្រសើរ។

តើយុទ្ធនាការ តោះ! និយាយពីលុយ ឆ្នាំនេះនឹងនិយាយពីអ្វី?

យុទ្ធនាការ តោះ! និយាយពីលុយ បានវិលត្រលប់មកវិញនៅឆ្នាំនេះក្រោមប្រធានបទថ្មី “តក់ៗពេញបំពង់”។ តក់ៗពេញបំពង់ គឺជាសុ​ភាសិ​ត​ខ្មែ​រ​បុ​រាណ​​​ ដែលផ្ដល់ផ្នត់គំនិតឱ្យមនុស្សយល់ពីសារៈសំខា​ន់​នៃ​ការចាប់ផ្ដើមពីតូចនិងតិច ដើម្បីសម្រេ​ច​គោ​ល​បំ​ណ​ងធំ។ គោលគំនិតពីក្រោយ យុទ្ធនាការ “តោះ! និយាយពីលុយ៖ តក់ៗពេញបំពង់” គឺការសន្សំលុយដើម្បីឈានទៅសម្រេចក្ដីសុបិនរបស់ខ្លួន និងយុ​វ​ជ​ន ក៏ដូចជាសហគ្រិនស្ត្រី ដើម្បីឱ្យពួកគាត់ចេះ​ត្រៀម​ខ្លួន​ជា​​មុន​ដើម្បីដោះស្រាយហេតុកា​រ​ណ៍​ដែ​ល​អា​ច​កើតឡើងដោយមិនបានដឹងមុន។ ការត្រៀមខ្លួនរួច​ជាមុនគឺសំដៅដល់ការសន្សំបន្តិចម្តងៗ និង​កា​រ​សន្សំ​ដោ​យមិ​ន​យកប្រាក់ដែលសល់​ពីការចាយរួចម​ក​ស​ន្សំ​។ ​ ក្នុងន័យនេះ​ យើងគួរមានទម្លាប់ចាត់​ចែ​ង​និងយកប្រាក់មួយផ្នែកដែលយើងរកបានមកសន្សំ មុននឹងចាយដោយមិនគោរពគោ​លការ​ណ៍​ច្បា​ស់លាស់។ ជាមួយគ្នាដែរ យុទ្ធនាការលើកទី​ ២ នេះ ក៏បានរំលេចពីការលើកកម្ពស់ស្ត្រី ដោយបង្ហាញពីតួនាទីរបស់​ស្ត្រីក្នុងការសម្រេចចិត្ដនៅក្នុងគ្រួសារ។ ក្នុងន័យនេះ ស្ត្រីមានសិទ្ធិស្មើនឹងបុរស ដែល​​ដើ​រ​តួ​ជា​​ប្រភពសេដ្ឋកិច្ច ជាអ្នករៀបចំផែនការ និងជាអ្នកកាច់ចង្កូតគ្រួសារផងដែរ។ ទន្ទឹមនឹងនេះដែរ ខ្សែវីដេអូក៏បានរំលេចពីវប្បធម៌ខ្មែរមួយចំនួនដូចជាល្ខោនស្រមោលជាដើម និងបង្ហាញសាធារណៈជនថាយុ​ទ្ធនា​ការនេះអាចចូលរួមដោយគ្រប់គ្នា មិនថាក្មេងចាស់ប្រុសស្រី និងជនពិការ។

វិបត្តិជនភៀសខ្លួនគឺជាបញ្ហាចម្បងមួយដែលប្រទេសនៅក្នុងតំបន់អឺរ៉ុបនិងនៅតាមតំបន់មជ្ឍិមបូព៌ាកំពុងតែជួបប្រទះ។ សង្គា្រមសុីវិលដ៏រ៉ាំរ៉ៃនៅតាមបណ្តាប្រទេសនៅមជ្ឍិមបូព៌ាបានធ្វើឱ្យមានកំណើនជនភៀសខ្លួនទៅតាមបណ្តាប្រទេសនានាជាពិសេសប្រទេសដែលនៅជាប់ព្រំប្រទល់និងប្រទេសនៅក្នុងតំបន់អឺរ៉ុប។​ វិបត្តិជនភៀសខ្លួនគឺជាទំនួលខុសត្រូវរបស់ប្រទេសទាំងអស់នៅក្នុងពិភពលោកព្រោះរដ្ឋាភិបាលនីមួយៗមានកាតព្វកិច្ចដើម្បីផ្តល់នូវសុវត្ថិភាពក្នុងការរស់នៅដល់ប្រជាជនរបស់ខ្លួន ប៉ុន្តែប្រសិនបើរដ្ឋាភិបាលទាំងមិនអាចសម្រចបានការផ្តល់ឱ្យនេះទេ​ នោះវានិងក្លាយទៅជាទំនួលខុសត្រូវ ឬ ជាបន្ទុករបស់រដ្ឋាភិបាលនៃប្រទេសទីបីឬប្រទេសគោលដៅរបស់ជនភៀសខ្លួនទាំងនោះ។​ ជាក់ស្តែងប្រទេសប៉ូឡូញ និង ប្រទេសបេឡារុសបានកំពុងតែមានបញ្ហាយ៉ាងតឹងសសៃកដាក់គ្នាជុំវិញបញ្ហាជនភៀសខ្លួននេះផងដែរ​។

តើមានរឿងអ្វីដែលកំពុងតែកើតឡើងរវាងប្រទេសប៉ូឡូញ និង បេឡារុស?

វិបត្តិជនភៀសខ្លួនគឺជាបញ្ហាមួយដែលធ្វើឱ្យទំនាក់ទំនងរវាងប្រទេសប៉ូឡូញដែលជាប្រទេសសមាជិករបស់សហភាពអឺរ៉ុប​មានភាពរង្គោះរង្គើរជាមួយនិងប្រទេសបេឡារុសដែលមានព្រំប្រទល់ជាប់គ្នា។ បញ្ហាដ៏រកាំរកូសនេះបានកើតឡើងកាលពីដើមឆ្នាំ២០២១កន្លងមកនេះនៅពេលដែលប្រធានាធិបតីនៃប្រទេសបេឡារុសលោក អាឡិចសេនដឺ លូកាស៊ីនកូ ( Alexander Lukashenko) បានប្រកាសថាខ្លួននឹងលែងធ្វើការឃាត់ឃាំងជនភៀសខ្លួនដែលមកពីមជ្ឃិមបូព៌ាកុំឱ្យធ្វើដំណើរចូលទៅក្នុងសភាពអឺរ៉ុបទៀតហើយ​ ដែលនេះបានបង្ករឱ្យមានជនភៀសខ្លួនប្រមាណជា ៣​​ទៅ​ ៤​ពាន់នាក់​ កំពុងតែធ្វើការព្យាយាមឆ្លងទៅក្នុងសហភាពអុឺរ៉ុបតាមព្រំប្រទល់នៃប្រទេសប៉ូឡូញ។​ ជាការឆ្លើយតប​ កម្លាំងប៉ូលីសប៉ូឡូញដែលកំពុងតែប្រចាំការនៅតាមព្រំដែនក៏បានរារាំងមិនឱ្យមានការឆ្លងចូលរបស់ជនភៀសខ្លួនដែលពំុមានឯកសារទាំងនោះឱ្យចូលទៅកាន់ទឹកដីនៃប្រទេសប៉ូឡូញផងដែរ។​ ជនភៀសខ្លួនប៉ុន្មានពាន់នាក់ទាំងនោះបានជាប់គាំងនៅចន្លោះព្រំប្រទល់ប្រទេសប៉ូឡូញនិងបេឡារុសដោយសារតែពួកគេត្រូវបានកម្លាំងប៉ូលីសទាំង ២ ប្រទេសបង្ខំឱ្យពួកគេចាកចេញពីប្រទេសរបស់ខ្លួន។​ ជនភៀសខ្លួនទាំងនោះកំពុងតែរស់នៅក្នុងព្រៃនិងនៅក្នុងអាកាសធាតុត្រជាក់ជាមួយនឹងភាពអត់ឃ្លានផងដែរ។ គួរបញ្ជាក់ផងដែរថាជនភៀសខ្លួនទាំងនោះបានធ្វើដំណើរមកពីបណ្តាប្រទេសមជ្ឍិមបូព៌ានានាដែលរួមមាន ប្រទេស អ៊ីស្រាអ៊ែល​ អាហ្វហ្គានីស្ថាន អ៊ីរ៉ាក់​ និង ស៊ីរ៉ី​ ជាដើម។

ហេតុអ្វីបានជាប្រទេសបេឡារុសមិនបានឃាត់ការឆ្លងកាត់របស់ជនភាសខ្លួនទាំងនោះ?

មួយរយៈចុងក្រោយនេះទំនាក់ទំនងរវាងប្រទេសបេឡារុសនិងសហភាពអឺរ៉ុបកំពុងតែមានភាពល្អក់កករ។ ភាពល្អក់កករនេះបណ្តាលមកពីការដាក់ទណ្ឌកម្មរបស់សហភាពអឺរ៉ុបទៅលើប្រទេសបេឡារុសដោយសារតែសហភាពអឺរ៉ុបយល់ថារដ្ឋាភិបាលរបស់ប្រទេសបេឡារុសមិនគោរពតាមលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យ។ បើយោងទៅតាមការចេញផ្សាយរបស់ក្រុមប្រឹក្សាសហភាពអឺរ៉ុប រដ្ឋាភិបាលនិងមន្រ្តីរបស់ ប្រទេសបេឡារុស បានរំលោភសិទ្ធិមនុស្សយ៉ាងធ្ងន់ធ្ងរ ហើយកាលពីឆ្នាំ២០២០​ កន្លងទៅនេះការដាក់ទណ្ឌកម្មសេដ្ឋកិច្ចគឺបណ្តាលមកពីមានការយល់ឃើញថាការបោះឆ្នោតកន្លងទៅនៅប្រទេសបេឡារុស​គឺមានការបន្លំនិងមិនសុក្រិត។ បន្ថែមពីនេះទៅទៀត រដ្ឋាភិបាលនៃប្រទេសបេឡារុសក៏បានវាយប្រហារទៅលើអ្នកតវ៉ាដោយសន្តិភាព និងធ្វើការគៀបសង្កត់ទៅលើក្រុមអ្នកសារព័ត៌មានផងដែរ។​ បញ្ហានេះហើយដែលបានធ្វើឱ្យប្រធានាធិបតីបេឡារុសមិនពេញចិត្តហើយក៏ធ្លាប់បានគំរាមសហភាពអឺរ៉ុបអំពីការបញ្ជូនជនភៀសខ្លួនចូលទៅក្នុងសហភាពអឺរ៉ុបផងដែរ។​ ភាពរកាំរកូសនេះក៏បានបង្កទៅជាចលាចលនិងជម្លោះនៅតាមព្រំដែនរវាងប្រទេសប៉ូឡូញនិងប្រទេសបេឡារុសដូចដែលបានរៀបរាប់ពីខាងលើមកយ៉ាងដូច្នេះដែរ។​

ការឆ្លើយតបរបស់ប៉ូឡូញ និង សហភាពអឺរ៉ុប និង បេឡារុស

ប្រទេសប៉ូឡូញបានថ្កោលទោសយ៉ាងធ្ងន់ធ្ងរទៅកាន់រដ្ឋា​ភិបាលបេឡារុស ហើយនាយករដ្ឋមន្ត្រីប៉ូឡូញលោក Mateusz Morawiecki​​​​  បាននិយាយថាស្ថានភាពនៅជុំវិញបញ្ហានេះនឹងអាចមានភាពអាក្រក់ជាងនេះប្រសិនបើបញ្ហាទាំងនេះនៅតែបន្តឡើង។​ ដោយឡែក សហភាពអឺរ៉ុបបានអះអាងថារដ្ឋាភិបាលបេឡារុសបានបង្កជាចេតនាឱ្យមានជាបញ្ហានេះឡើងនៅតាមព្រំប្រទល់នៃសហភាពអឺរ៉ុប ពីព្រោះបេឡារុសកំពុងមានការថ្នាំងថ្នាក់ចិត្តជាមួយសហភាពអឺរ៉ុប ហើយបានបញ្ចុះបញ្ជូលនិងបោកបញ្ឆោតជនភៀសខ្លួនទាំងនោះដោយអះអាងថាបេឡារុសនឹងជួយឱ្យពួកគេបានទៅរស់នៅក្នុងសហភាពអឺរ៉ុប​​ រាប់រួមទាំង ប៉ូឡូញ ឡេតូនី (Latvia) និង លីទុយអានី (Luthiana) ផងដែរ។​ បញ្ហានៃការរំលោភសិទ្ធិមនុស្ស​ និង ជម្លោះព្រំដែននេះហើយដែលបានធ្វើឱ្យសហភាពអឺរ៉ុបបន្តដាល់ទណ្ឌកម្មសេដ្ឋកិច្ចទៅលើបេឡារុសបន្តទៀត។

រីឯរដ្ឋាភិបាលនៃប្រទេសបេឡារុសវិញបានប្រកែកយ៉ាងដាច់ខាតចំពោះការចោទប្រកាន់របស់ប៉ូឡូញនិងសហភាពអឺរ៉ុបនៅជុំវិញបញ្ហានេះផងដែរ។ ហើយនាយករដ្ឋមន្រី្តរបស់បេឡារុសក៏បានបន្តគំរាមសហភាពអឺរ៉ុបពីការកាត់ផ្តាច់នូវការផ្គត់ផ្គង់ឧស្ម័នថាមពលទៅសហភាពអឺរ៉ុបផងដែរប្រសិនបើសហភាពអឺរ៉ុបនៅតែបន្តដាក់ទណ្ឌកម្មមកលើប្រទេសរបស់ខ្លួន។

ការបង្ហាញនូវការព្រួយបារម្មរបស់អង្គការជាតិ​ និង អន្តរជាតិនានា

ដោយមានការយល់ឃើញថាជនភៀសខ្លួនទាំងនោះដែលកំពុងតែជាប់គាំងនៅតាមព្រំដែនប្រទេសទាំង ២ និង កំពុងតែជួបជាមួយនឹងភាពអត់ឃ្លាន​និងរងា​ មានក្រុមស្ម័គ្រចិត្តប៉ូឡូញមួយចំនួនបានផ្តល់ជាអាហារ សម្លៀកបំពាក់ និង វត្ថុប្រើប្រាស់ផ្សេងៗទៅដល់ជនភៀសខ្លួនទាំងនោះផងដែរ។​ រីឯអង្គការ UNHCHR អង្គការ​ IOM និងអង្គការកាកបាទក្រហមក៏បានផ្តល់ជាជំនួយទៅដល់ជនភៀសខ្លួនទាំងនោះផងដែរ ហើយក៏បានបន្តអំពាវនាវឱ្យភាគីទាំងសង្ខាងបន្តសម្រេចសម្រួលគ្នាដើម្បីបញ្ចប់នូវទារុណកម្មដល់ជនភៀសខ្លួនទាំងនោះផងដែរ។

ព្រឹត្តិការណ៍ប្រវត្តិសាស្ត្រ

ចាប់តាំងពីឆ្នាំ១៩៤៩មក វត្តមាននៃចិនដីគោក និងចិនដីកោះបានបង្ហាញខ្លួនឡើងបន្ទាប់ពីកង​ទ័ព​អ្នក​ជាតិ​និយម​ចិន​ដែលកាលនោះ ​ដឹកនាំ​ដោយលោក ឈៀង កៃសេក​ Chiang Kai-Shek បាន​ច្បាំង​ចាញ់​កង​ទ័ព​កុម្មុយនិស្ត​របស់លោក ម៉ៅ សេទុង Mao Tsé-Toung បន្ទាប់មក លោក ឈៀង កៃសេក បាន​ភៀសខ្លួនមក​ប្រកាស​បង្កើត​សាធារណរដ្ឋ​ចិននៅឆ្នាំ១៩៤៩ នៅ​លើ​កោះ​តៃវ៉ាន់។ ដោយឡែក សម្រាប់លោក ម៉ៅ សេទុង វិញ ក៏បាន​ប្រកាស​បង្កើត​សាធារណរដ្ឋ​ប្រជាមានិត​ចិនផងដែរ​ដោយធ្វើឡើងនៅក្នុង​ឆ្នាំ​១៩៤៩ដូចគ្នា។

ដើមឡើយ វត្តមានរបស់ចិនទាំងពីនេះបានធ្វើឱ្យពិភពលោកពិបាកក្នុងការសម្រេចចិត្តទទួលស្គាល់ចិនមួយណាឱ្យពិតប្រាកដណាស់។ រហូតដល់ទសវត្សរ៍ឆ្នាំ១៩៧៩ សហរដ្ឋអាមេរិកបានប្រកាសទទួលស្គាល់ប្រទេសចិនដីគោកដោយផ្អែកទៅលើគោលការណ៍ប្រទេសចិនតែមួយ (One-China Principle)។ ក្រោយមកទៀត ប្រទេសសមាជិកនៃអង្គការសហប្រជាជាតិដទៃទៀតក៏ចាប់ផ្ដើមប្រកាសទទួលស្គាល់ចិនដីគោកបន្ថែមទៀត ដែលការណ៍នេះបានធ្វើឱ្យចិនតៃវ៉ាន់អាក់អន់ស្រពន់ចិត្តជាមួយនឹងសហគមន៍អន្តរជាតិផង និងចិនដីគោកផង។ មូលហេតុនោះគឺ ចិនតៃវ៉ាន់ធ្លាប់ជាស្ថាបនិកចូលរួមបង្កើតអង្គការសហប្រជាជាតិក្នុងឆ្នាំ១៩៤៥ មួយក្នុងចំណោម៥១ប្រទេសនៅលើពិភពលោក។

មួយវិញទៀត កិច្ចព្រមព្រៀងកាលពីឆ្នាំ១៩៩២ (1992 Consensus) ធ្វើឡើងរវាងតំណាងនៃបក្សកុម្មុយនិស្តចិន (the Chinese Communist Party) និងគណបក្សគួកមិញតាង ដែលកាលនោះគណបក្សគួកមិញតាងជាបក្សកាន់អំណាចនៅលើកោះតៃវ៉ាន់។ ក្នុងកិច្ចព្រមព្រៀងនោះបានចែងថា «ភាគីទាំងពីរនៃច្រកសមុទ្រជាកម្មសិទ្ធិរបស់ប្រទេសចិនតែមួយ (One China) ហើយនឹងធ្វើការរួមគ្នាដើម្បីស្វែងរកការបង្រួបបង្រួមជាតិឡើងវិញ»។ ពាក្យ ប្រទេសចិនតែមួយ ក្នុងន័យនេះចិនដីគោកអះអាងថា ខ្លួនជាអ្នកតំណាងឱ្យប្រទេសចិនតែមួយ ផ្ទុយទៅវិញ តៃវ៉ាន់ក៏បានអះអាងដូចគ្នាដែរថា ខ្លួនទេដែលជាអ្នកតំណាងឱ្យប្រទេសចិនតែមួយ។

ក្នុងរដ្ឋធម្មនុញ្ញរបស់សាធារណរដ្ឋប្រជាមានិតចិនបានចែងថា «កោះតៃវ៉ាន់គឺជាទឹកដីដ៏ពិសិដ្ឋរបស់ប្រទេសចិន» ហើយទីក្រុងប៉េកាំងតែងតែរំពឹងទុកថានឹងអាចប្រើយុទ្ធសាស្ត្រណាមួយក្នុងការបង្រួបបង្រួមដែនកោះមួយនេះមកដាក់ក្រោមការគ្រប់គ្រងរបស់ខ្លួន។ ប្រសិនបើទីក្រុងប៉េកាំងអាចធ្វើបានមែន នោះកោះតៃវ៉ាន់នឹងក្លាយទៅជាដែនដីពិសិដ្ឋយ៉ាងពិតប្រាកដ ព្រោះគ្រាន់តែនិយាយពីភូមិសាស្ត្រនៃកោះមួយនេះ ក៏ឃើញថាវាជាប់នឹងសមុទ្រចិនខាងត្បូង ដែលអាចក្លាយទៅជាកំពង់ផែសេដ្ឋកិច្ចសម្រាប់ពាណិជ្ជកម្មអន្តរជាតិ និងមូលដ្ឋានយោធាដ៏មានសក្ដានុពលរបស់ប្រទេសចិនដីគោក។

គោលជំហររបស់កោះតៃវ៉ាន់

បច្ចុប្បន្ន ចិនតៃវ៉ាន់នៅតែជាកោះមួយដែលមានប្រព័ន្ធគ្រប់គ្រងដាច់ដោយឡែកពីចិនដីគោក។ សម្រាប់ជំហរគណបក្សកាន់អំណាចរបស់ចិនតៃវ៉ាន់បច្ចុប្បន្នគឺគណបក្ស​ចំរើន​ប្រជាធិបតេយ្យ (Democratic Progressive Party) ​របស់​លោកស្រី ឆៃ អ៊ិងវេន Tsai Ing-Wen ដែលធ្លាប់​បាន​ឈ្នះឆ្នោត​ភ្លូកទឹក ភ្លូកដី កាលពី​ឆ្នាំ ២០១៦ តែងតែចង់ប្រកាសឯករាជ្យជាផ្លូវការរហូតមកដល់សព្វថ្ងៃ។ ផ្ទុយទៅវិញ គណបក្សប្រឆាំងគឺ​គណបក្ស​គួកមិញតាង Kuomintang បែជា​មានជំហរ​ស្និទ្ធ​ទៅរក​ក្រុង​ប៉េកាំង​ហើយជាទូទៅ គណបក្ស​គួកមិញតាងតែងតែគ្មានបំណងប្រកាសឯករាជ្យទេ គឺពួកគេចង់បន្តរក្សាស្ថានភាពនយោបាយឱ្យស្ថិតនៅជាធម្មតា មិនប្រែប្រួល។

ប្រតិកម្មពីសំណាក់ចិនដីគោក

អ្នកជំនាញភូមិសាស្ត្រនយោបាយ លោក ហ្សង់-ហ្វ្រង់ស័រ តាន់ ធ្លាប់បានលើកឡើងថាមេដឹកនាំចិនដីគោកបានព្យាយាមអូសទាញចិន​តៃវ៉ាន់​មក​ដាក់​នៅ​ក្រោម​ការ​គ្រប់គ្រង​របស់​ខ្លួន ជា​រឿង​មួយដែល​ចាំបាច់​បំផុត ពីព្រោះ​ចិន​នឹង​មិន​អាច​មាន​ឈ្មោះ​ជា​មហា​អំណាច​តំបន់ ឬ​ជា​មហា​អំណាច​ពិភពលោក​ពិត​ប្រាកដ​បាន​ទេ ប្រសិន​បើ​នៅ​តែ​បន្តស្ថិតក្នុងស្ថានភាពបែបនេះ​ត​ទៅ​ទៀត គឺចិន​ដី​គោក និង​ចិន​តៃវ៉ាន់ ចិន​កុម្មុយនិស្ត និង​ចិន​ប្រជាធិបតេយ្យ នៅ​លើ​ឆាក​អន្តរជាតិ។ ក្នុងក្រសែភ្នែករបស់មេដឹកនាំចិនដីគោក តៃវ៉ាន់គ្រាន់តែជាកោះតូចមួយរបស់ប្រទេសចិនតែប៉ុណ្ណោះ។ វាបានស្ដែងបញ្ជាក់យ៉ាងច្បាស់តាមរយៈពាក្យសម្ដីរបស់រដ្ឋមន្ត្រីការបរទេសចិនដីគោក និងប្រធាធិបតីលោក ស៊ី ជីនពីង ជាដើម ដែលតែងតែអះអាងនិងបដិសេធបំណងប្រកាសឯករាជ្យរបស់តៃវ៉ាន់ជាដាច់ខាត បើមិនដូច្នោះទេ លោកនឹងអាចប្រើប្រាស់កម្លាំងទ័ពក្នុងករណីចាំបាច់។

មួយរយៈចុងក្រោយនេះ ទីក្រុងប៉េកាំងតែងតែបញ្ជូនយន្តហោះជាច្រើនគ្រឿង រួមមានប្រភេទចម្បាំងផង និងប្រភេទទម្លាក់​គ្រាប់​បែក​នុយក្លេអ៊ែរផង ​ហោះ​ចូលរំលោភ​​ដែនអាកាសរបស់​តៃវ៉ាន់។ អ្វីដែលយើងគួរឱ្យចាប់អារម្មណ៍នោះគឺប្រតិកម្មរបស់សហរដ្ឋអាមេរិកថ្មីៗនេះបានបង្ហាញស្ដែងៗថានឹងជួយតៃវ៉ាន់ និងប្រឆាំងចិនចំៗ ខណៈនយោបាយការបរទេសរបស់អាមេរិកលើបញ្ហានេះតែងតែព្យាយាមបង្ហាញភាពស្រពេចស្រពិលថាឈរលើគោលជំហរអ្វីឱ្យប្រាកដអស់ជាច្រើនឆ្នាំ។

ជាក់ស្ដែងអាមេរិកដែលជាសម្ព័ន្ធមិត្តរបស់តៃវ៉ាន់ និងគូរប្រជែងជាមួយចិនបានប្រកាសថានឹង​លើក​ទ័ពទៅជួយតៃវ៉ាន់ ប្រសិនបើចិនហ៊ានបើកការវាយប្រកាស​យោធាមកលើកោះ​តៃវ៉ាន់​។ ជាមួយគ្នានេះដែរ សហរដ្ឋអាមេរិកក៏បានបង្ហាញស្ដែងៗថាមានវត្ដមានយោធារបស់ខ្លួនក្នុងទឹកដីតៃវ៉ាន់ដើម្បីជួយបង្វឹកកងទ័ព និងអាចការពារតៃវ៉ាន់ក្នុងស្ថានភាពអាសន្នណាមួយ។ ជាក់ស្ដែង មួយឆ្នាំចុងក្រោយនេះ កងទ័ពអាមេរិកត្រូវបានដាក់ពង្រាយនៅកោះតៃវ៉ាន់ ហើយអង្គភាពប្រតិបត្តិការពិសេសរបស់សហរដ្ឋអាមេរិក និងកងម៉ារីនមួយក្រុមបានកំពុងប្រតិបត្តិការសម្ងាត់នៅក្នុងកោះតៃវ៉ាន់ ដើម្បីបណ្តុះបណ្តាលកងកម្លាំងយោធានៅទីនោះ ដែលជាផ្នែកនៃកិច្ចខិតខំប្រឹងប្រែងដើម្បីពង្រឹងការការពារកោះមួយនេះ ខណៈដែលមានការព្រួយបារម្ភអំពីការកើនឡើងខ្លាំងនៃភាពតានតឹងរវាងតៃវ៉ាន់និងចិនដីគោក នេះបើយោងតាម The Wall Street Journal។

សម្រាប់តៃវ៉ាន់ ក៏មិនអាចឈមើល ប្រងើយកន្តើយនឹងការរំលោភដែនអធិបតេយ្យភាពពីសំណាក់ចិនដីគោកនោះទេ ដោយលោកស្រី ឆៃ អ៊ីងវេន ស្វះស្វែងរកខ្នងបង្អែកនិងពង្រឹងសមត្ថភាពរបស់ខ្លួនទាំងការទូតផងនិងយោធាផង។ ជាក់ស្ដែង លោកស្រីបាន ឆៃ អ៊ីងវេន បញ្ចាក់យ៉ាងច្បាស់ថា ប្រសិនបើកោះតៃវ៉ាន់ដួលរលំ លទ្ធផលអាចនឹងជាគ្រោះមហន្តរាយចំពោះសន្តិភាពក្នុងតំបន់ និងសម្ព័ន្ធភាពប្រជាធិបតេយ្យ ហើយវា​អាច​ជា​សញ្ញាមួយផងដែរ​ថា​ នៅ​ក្នុង​ការ​ប្រកួត​ប្រជែង​តម្លៃ​សកល​សព្វ​ថ្ងៃ​នេះ គឺរបប​ផ្តាច់ការ​​​មានឥទ្ធិពលលើលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យ។

អន្តរាគមន៍របស់សហគមន៍អន្តរជាតិ

មិនត្រឹមតែប៉ុណ្ណោះ ប្រធានគណៈ​ប្រតិ​ភូសហភាព​អឺរ៉ុប​បានធ្វើទស្សនកិច្ចផ្លូវការមួយនៅទីក្រុងតៃប៉ិ​កាលពីដើមខែវិច្ឆិកា ហើយបានលើកឡើងថាលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យនៃកោះតៃវ៉ាន់គឺជា កំណប់ទ្រព្យ និងបានសន្យាថាសហភាពអ៊ឺរ៉ុបនឹងគាំទ្រកោះតៃវ៉ាន់ នេះបើយោងតាមគេហទំព័រ European Parliament។ ដោយឡែកនៅក្នុងអាស៊ីវិញ ប្រទេសជប៉ុនឯណោះវិញ ក៏បានអំពាវនាវឱ្យសម្ព័ន្ធមិត្តប្រជាធិបតេយ្យទាំងអស់រួបរួមសាមគ្គីការពារកោះតៃវ៉ាន់ពីការឈ្លានពានរបស់ចិនដីគោកផងដែរ។ កាលពីថ្ងៃទី១៨ ខែវិច្ឆិកា រដ្ឋមន្ត្រីការបរទេសថ្មីរបស់ជប៉ុន លោក Yoshimasa Hayashi បាននិយាយតាមទូរស័ព្ទជាមួយសមភាគីចិនលោក Wang Yi ដោយលើកឡើងថា សន្តិភាព និងស្ថិរភាពនៅក្នុងច្រកសមុទ្រតៃវ៉ាន់ពិតជាមានសារៈសំខាន់ខ្លាំងណាស់។ ក្នុងន័យនេះ លោកមិនគាំទ្រសោះឡើយនូវទង្វើរបស់ទីក្រុងប៉េកាំងដែលធ្លាប់បានរំលោភដែនអាកាសរបស់តៃវ៉ាន់។

មិនតែប៉ុណ្ណោះ តៃវ៉ាន់នឹងក្លាយជាភាគីតែមួយគត់ដែលមិនមែនជាប្រទេសចូលរួមកិច្ចប្រជុំប្រជាធិបតេយ្យ ដែលរៀបចំឡើងដោយប្រធានាធិបតីចូ​ បៃឌិន។ យោងតាមការចេញផ្សាយរបស់​ CNN មានប្រទេសចំនួន ១១០ ដែលត្រូវបានអញ្ជើញចូលរួមកិច្ចប្រជុំ​​ Summit for Democracy នៅខែក្រោយ ក្រោមគោលបំណងបញ្ឈប់ការដើរថយក្រោយលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យ និងការរឹតត្បិតសិទ្ធិសេរីភាព។ គួរំលេចបន្តិចថា ក្នុងបញ្ជីឈ្មោះបែជាមានឈ្មោះតៃវ៉ាន់ ប៉ុន្តែគ្មានឡើយប្រទេសមហាអំណាចចិន និងរូស្សី។ ក្នុងករណីនេះ ខាងភាគីប្រទេសចិនបានចោទថាទង្វើរនេះគឺជាកំហុសមួយ ដែលចិនប្រឆាំងទំនាក់ទំនងការទូតផ្លូវការណាមួយរវាងសហរដ្ឋអាមេរិក និងតៃវ៉ាន់។ ទន្ទឹមនឹងនេះ ប្រធានាធិបតី ស៊ី ជីងពីង ធ្លាប់បានលើកឡើងថាតៃវ៉ាន់តែកំពុងស្វះស្វែងរកឯករាជ្យភាពនិងអ្នកគាំទ្រ កំពុងលេងជាមួយភ្លើង។

ជារួម ថ្វីត្បិតកោះតៃវ៉ាន់មិនបានប្រកាសឯករាជ្យជាឱឡារឹកពីប្រទេសចិន ប៉ុន្តែ សហគមន៍អន្តរជាតិ ជាពិសេស បណ្ដាប្រទេសដែលជាសម្ព័ន្ធមិត្តប្រជាធិបតេយ្យកំពុងមានការយកចិត្តទុកដាក់យ៉ាងខ្លាំងក្នុងបញ្ហាមួយនេះ ដោយនឹងមិនបណ្ដោយឱ្យកោះប្រជាធិបតេយ្យតូចមួយនេះ ធ្លាក់ចូលទៅក្នុងកណ្ដាប់ដៃចិនបានឡើយ។ ដោយឡែក ប្រទេសចិនក៏ហាក់ដូចជាកំពុងព្យាមយាមខ្លាំងណាស់ក្នុងការប្រើយុទ្ធសាស្រ្តបង្រួបបង្រួមកោះតៃវ៉ាន់ឱ្យស្ថិតនៅក្រោមការគ្រប់គ្រងរបស់ខ្លួន ដោយយើងអាចមើលឃើញតាមរយៈព្រឹត្តិការណ៍កន្លងមកគឺប្រទេសចិនប្រើយុទ្ធសាស្រ្តការទូតផង កម្លាំងយោធាគំរាមកំហែងផង និងដាក់កោះមួយនេះឱ្យឃ្លាតពីអន្តរជាតិផង។

រូបិយវត្ថុដុល្លារអាមេរិក គឺជារូបិយវត្ថុមួយនៅក្នុងចំណោមរូបិយប័ណ្ណអន្តរជាតិធំៗដ៏ទៃទៀត ដែលត្រូវបានគេប្រើសម្រាប់ ដោះដូរពាណិជ្ជកម្ម ចាយវាយយ៉ាងទូលំទូលាយដែលធ្វើឱ្យប្រាក់ដុល្លារអាមេរិកមានឥទ្ធិពលទៅលើគ្រប់វិស័យស្ទើរតែទូទាំងពិភពលោក។ សព្វថ្ងៃរូបិយវត្ថុមួយនេះ បានដើរតួនាទីយ៉ាងសំខាន់ និងមិនអាចខ្វះបានឡើយ នៅក្នុងការដំណើរការអភិវឌ្ឍន៍សេដ្ឋកិច្ច និងពាណិជ្ជកម្មសកល។ ដុល្លារអាមេរិកគឺជារូបិយវត្ថុមួយ ដែលមានសារសំខាន់ និងត្រូវបានគេជឿជាក់ក្នុងការប្រើប្រាស់ខ្លាំងបំផុតនៅលើពិភពលោក។ តើរូបិយវត្ថុនេះមានប្រវត្តិនិងលក្ខណៈពិសេសបែបណាខ្លះ ទើបបានជាធ្វើឱ្យវាមានឥទ្ធិពល គ្របដណ្ដប់នៅទូទាំងពិភពលោក និងក្លាយជារូបិយប័ណ្ណអន្តរជាតិបាន?

ប្រវត្តិនៃរូបិយវត្ថុដុល្លារអាមេរិក

នៅអំឡុងពេលដែលប្រទេសអាមេរិកកំពុងស្ថិតនៅក្រោមអាណានិគមបរទេស ប្រទេសនេះពុំមានឯកតារូបិយវត្ថុផ្ទាល់ខ្លួនសម្រាប់ប្រើប្រាស់ និងដោះដូរពាណិជ្ជកម្មផ្សេងៗនោះទេ។ ប្រជាជនក្នុងស្រុកបានចាយលុយប្រទេសដែលជាម្ចាស់អាណានិគមដូចជា អង់គ្លេស បារាំង និងអេស្ប៉ាញ ខណៈ ដែលការចាយលុយនោះគឺស្ថិតនៅក្រោមច្បាប់របស់អាណានិគមអង់គ្លេស។ ទោះបីជាយ៉ាងណាក៏ដោយ សភាអាមេរិកបានអនុម័តឱ្យមានការបោះពុម្ពកាក់លុយជាលើកដំបូងនៅឆ្នាំ ១៧៧៥ ដើម្បីផ្ដល់ហិរញ្ញប្បទាន សម្រាប់ទ្រទ្រង់សង្គ្រាមបដិវត្តន៍ដើម្បីទាមទារឯករាជ្យពីចក្រភពអង់គ្លេស។ លោក Paul Revere បានបង្កើតកាក់ និងក្រដាសប្រាក់ដែលមានឈ្មោះថា “Continental Currency” ដោយក្រដាសប្រាក់នេះ អាចប្ដូរយកលុយដុល្លារអេស្ប៉ាញបាននាពេលនោះ។ ក៏ប៉ុន្តែ ក្រោយមក ការធ្លាក់ចុះនៃតម្លៃរបស់រូបិយវត្ថុ “Continental Currency” នេះ បានធ្វើឱ្យមានការបង្កើតឃ្លាមួយថា “not worth a Continental” ហើយក៏លែងមានការចាយកាក់ និងក្រដាសប្រាក់ “Continental Currency” តទៅទៀតនៅត្រឹមឆ្នាំ ១៧៧៩។ មូលហេតុដែលធ្វើឱ្យរូបិយវត្ថុនេះបានបាត់បង់តម្លៃរបស់ខ្លួនលឿនដូច្នេះ ដោយសារតែវាមិនបានភ្ជាប់ទៅទៅនឹងតម្លៃមាស ឬក៏ប្រាក់ មិនតែប៉ុណ្ណោះក្រដាសប្រាក់នេះបានបោះពុម្ពច្រើនហួសកំណត់ ដែលនាំឱ្យបាត់បង់តម្លៃ។

ឆ្នាំ ១៧៩២ បន្ទាប់ពីរដ្ឋធម្មនុញ្ញរបស់សហរដ្ឋអាមេរិកត្រូវបានផ្ដល់សច្ចាប័ន សភាអាមេរិកបានអនុម័តច្បាប់ “mint” នៅថ្ងៃទៅ ២ ខែមេសា ដោយច្បាប់នេះ បានកំណត់ថា ប្រព័ន្ធការចាយកាក់និងប្រាក់ដុល្លារ គឺជាឯកតានៃរូបិយវត្ថុរបស់អាមេរិក។ កាក់ដុល្លារដំបូងគេរបស់អាមេរិកត្រូវបានគេផលិតនិងដាក់ឱ្យចរាចរណ៍ជាផ្លូវការនៅឆ្នាំ ១៧៩៣ ក្នុងទីក្រុង Martha Washington ។ គេត្រូវរងចាំរហូតមកដល់ឆ្នាំរហូតដល់ឆ្នាំ ១៨៦១ ទើបមានការបោះពុម្ពក្រដាសប្រាក់ដុល្លារជាផ្លូវការ ហើយមានការដាក់ចរាចរណ៍ចាយវាយ និងមានការផ្លាស់ប្ដូររូបរាងជាបន្តបន្ទាប់រហូតមកដល់ពេលបច្ចុប្បន្ន ការបោះពុម្ពក្រដាសប្រាក់ត្រូវរងចាំយូរបែបនេះ ដោយសារតែរដ្ឋាភិបាលបារម្ភខ្លាចមានការបាត់បង់តម្លៃនៃក្រដាសប្រាក់លឿនដូច “Continental Currency” ម្ដងទៀត។ ដោយឡែក ក្រដាសប្រាក់ដុល្លារដែលយើងប្រើប្រាស់សព្វថ្ងៃនេះគឺត្រូវបានបង្កើតនៅ ឆ្នាំ ១៩១៤ បន្ទាប់ពីបានបង្កើតច្បាប់ (Federal Reserve Act)នៅសហរដ្ឋអាមេរិក។

មូលហេតុអ្វីបានជាក្រដាសប្រាក់ដុល្លារមានឥទ្ធិពលសាយភាយពាសពេញពិភពលោក?

សព្វថ្ងៃនេះច្រើនជាង ៦១ % នៃទុនបម្រុងក្នុងធនាគារបរទេសទូទាំងពិភពលោកគឺត្រូវបានគេប្រើប្រាស់រូបិយប័ណ្ណលុយដុល្លារអាមេរិក។ ដូច្នេះវាគ្មានអ្វីចម្លែកនោះទេ ដែលអាមេរិកគឺជាមហាអំណាចដឹកនាំពិភពលោកលើវិស័យធំៗដូចជា កម្លាំងយោធា សេដ្ឋកិច្ច និងនយោបាយ។ ទន្ទឹមនឹងនោះមានហេតុផលធំៗចំនួនពីរដែលនាំឱ្យលុយដុល្លារអាមេរិកមានឥទ្ធិពលខ្លាំងខ្លាមកលើពិភពលោករហូតមកទល់សព្វថ្ងៃនេះ ដោយហេតុផលទាំងនោះមានដូចជា៖

ស្ដង់ដាមាស

មុនសង្គ្រាមលោកលើកទី១ ប្រទេសអភិវឌ្ឍន៍ភាគច្រើន បានយកភ្ជាប់រូបិយវត្ថុរបស់ពួកគេទៅជាមាសដើម្បីជាមធ្យោយបាយមួយ រក្សាស្ថិរភាពនៃតម្លៃក្នុងការផ្លាស់ប្ដូររូបិយប័ណ្ណសកល។ ប៉ុន្តែនៅពេលដែលសង្គ្រាមលោកលើកទី១ បានផ្ទះឡើងនៅឆ្នាំ ១៩១៤ ប្រទេសជាច្រើនបានផ្អាកការប្រើប្រាស់ស្ដង់ដារមាសរបស់ពួកគេ ហើយបង់ថ្លៃការចាយវាយលើវិស័យយោធាជាក្រដាសប្រាក់សុទ្ធជំនួសវិញ ដើម្បីបញ្ចុះតម្លៃរូបិយវត្ថុរបស់គេរៀងៗខ្លួនឱ្យនៅទាប ព្រោះការឈប់ប្រើប្រាស់មាសជាគោលភ្ជាប់ទៅនឹងរូបិយវត្ថុរបស់ពួកគេងាយធ្លាក់ថ្លៃ។ ក្នុងចំណោមប្រទេសទាំងនោះ មានតែអង់គ្លេសប៉ុណ្ណោះដែលរក្សាស្ដង់ដាមាសរបស់ខ្លួន ដើម្បីរក្សាតម្លៃរូបិយវត្ថុរបស់ខ្លួនឱ្យឈានមុខគេលើពិភពលោក។ ទន្ទឹមនឹងនោះដែរ អង់គ្លេសក៏បានខ្ចីប្រាក់ពីអាមេរិកជាលើកដំបូងនៅអំឡុងពេលធ្វើសង្គ្រាមលោកលើកទី១ បានបីឆ្នាំ។

សហរដ្ឋអាមេរិកបានក្លាយជាអ្នកផ្ដល់ប្រាក់កម្ចីសម្រាប់ប្រទេសជាច្រើននៅពេលនោះ ហើយមានប្រទេសជាច្រើនចង់ទិញមូលបត្របំណុលសហរដ្ឋអាមេរិកដែលមានឯកតារូបិយវត្ថុជាប្រាក់ដុល្លារអាមេរិក។ នៅទីបំផុតអង់គ្លេសបានបះបង់ចោលស្ដង់ដាមាសរបស់ខ្លួននៅឆ្នាំ១៩៣១ ដែលធ្វើឱ្យខូចគណនីធនាគាររបស់ពាណិជ្ជករអន្តរជាតិប្រើប្រាស់ប្រាក់ផោន។ នៅពេលនោះ ប្រាក់ដុល្លារអាមេរិកបានជំនួសប្រាក់ផោនជារូបិយប័ណ្ណបម្រុងអន្តរជាតិដែលឈានមុខគេ។

ការបង្កើតឱ្យមានកិច្ចព្រមព្រៀង Bretton Woods

មុនពេលដែលអាមេរិកបានចូលរួមក្នុងសង្គ្រាមលោកលើកទី២ ប្រទេសនេះគឺជាប្រភពនៃការផ្គត់ផ្គង់ សព្វាវុធ និងទំនិញផ្សេងទៀតជាច្រើនទៅកាន់ប្រទេសដែលជាសម្ព័ន្ធមិត្តរបស់ខ្លួន។ ខណៈ នោះ ប្រទេសមួយភាគធំបានដោះដូរមាសជាមួយនឹងទំនិញរបស់អាមេរិក ដែលជាហេតុធ្វើឱ្យអាមេរិកក្លាយជាប្រទេសដែលមានមាសបម្រុងច្រើនជាងគេយ៉ាងមហាសាល ឯប្រទេសសម្ព័ន្ធមិត្តផ្សេងៗទៀតបានបាត់បង់មាសបម្រុងរបស់គេជាច្រើន។

នៅឆ្នាំ១៩៤៤ គណៈប្រតិភូមកពីប្រទេសចំនួន៤៤ បានមកជួបជុំគ្នានៅទីក្រុង Bretton Wood នៃរដ្ឋ New Hampshire ដើម្បីបង្កើតប្រព័ន្ធគ្រប់គ្រងការប្ដូរប្រាក់មួយ ដែលមិននាំឱ្យប៉ះពាល់ដល់ប្រយោជន៍ប្រទេសណាមួយក្នុងពិភពលោកឡើយ។ គណៈប្រតិភូដែលមកពីប្រទេសទាំង៤៤ បានមូលមតិគ្នាថា រូបិយប័ណ្ណរបស់ពិភពលោក គឺលែងជាមាសទៀតហើយ តែត្រូវប្រើក្រដាសប្រាក់របស់អាមេរិកជំនួសវិញ ដោយសារប្រទេសនេះមានមាសបម្រុងយ៉ាងច្រើនមហាសាល។

សារៈសំខាន់នៃក្រដាសប្រាក់ដុល្លាអាមេរិក

បន្ទាប់ពីបានឆ្លងកាត់នូវព្រឹត្តិការណ៍ផ្សេងៗអស់ជាច្រើនសម័យកាល ក្រដាសប្រាក់ដុល្លារអាមេរិកក៏បានក្លាយទៅជារូបិយប័ណ្ណបម្រុង (world’s reserve currency) ដ៏ធំជាងគេនៅទូទាំងសកលលោកស្របតាមសន្និសិទ្ធ Bretton Wood ដែលសន្និសិទ្ធមួយនេះហើយបានបង្កើតឱ្យមានមូលនិធិរូបិយប័ណ្ណអន្តរជាតិ ( IMF ) និងធនាគារកណ្ដាល ( Central Bank )។ ការបង្កើតឱ្យមាននូវស្ថាប័នទាំងពីរនេះហើយដែលបានកំណត់ឱ្យមាននូវនយោបាយប្រាក់កម្ចីអន្តរជាតិដែលបច្ចុប្បន្ននេះស្ទើរតែគ្រប់បំណុលទាំងអស់ដែលកំពុងចរាចរណ៍លើទីផ្សារសកលនឹងត្រូវបានទូទាត់ទៅជាប្រាក់ដុល្លារអាមេរិកជាពិសេសគឺប្រាក់កម្ចីដែលផ្ដល់ឱ្យដោយ IMF និង Central Bank។ ជាឧទាហរណ៍ រាល់ប្រាក់កម្ចីដែលប្រទេសកំពុងអភិវឌ្ឍន៍ទទួលបានពី IMF នឹងត្រូវបានផ្ដល់ឱ្យជាលុយដុល្លារអាមេរិកហើយក៏ត្រូវតែទូទាត់សងម្ចាស់បំណុលវិញជារូបិយប័ណ្ណដដែលនេះ។ លើសពីនេះរូបិយប័ណ្ណដុល្លារអាមេរិកក៏ត្រូវបានគេចាត់ទុកជារូបិយប័ណ្ណទីមួយសម្រាប់ប្រើប្រាស់នៅលើសកម្មភាពពាណិជ្ជកម្មអន្តរជាតិដោយសម្អាងលើហេតុផលបីធំៗរួមមាន៖
• អាមេរិកគឺជាប្រទេសដែលមានទំហំសេដ្ឋកិច្ចឈានមុខគេ ហើយក៏ជាជើងខ្លាំងនៅក្នុងវិស័យពាណិជ្ជកម្មអន្តរជាតិដែលប្រទេសនេះអាចរ៉ាប់រងនូវរាល់ឧបសគ្គនិងការខាតបង់នានាដែលអាចកើតមានឡើងនៅថ្ងៃអនាគត
• រូបិយប័ណ្ណដុល្លាគឺជារូបបិយប័ណ្ណបម្រុងតែមួយគត់នៅក្នុងពិភពលោកដែលត្រូវបានកាន់កាប់ដោយធនាគារពាណិជ្ជកម្មនិងធនាគារកណ្ដាលដែលមានតម្លៃស្មើនឹង៦៣%នៃរូបិយប័ណ្ណបម្រុងសរុប
• ចុងក្រោយគេបង្អស់គឺការទូទាត់ទំនិញសំខាន់ៗតួរយ៉ាង តម្លៃប្រេង មាស និងស្ពាន់ក៏ត្រូវបានគិតជាលុយដុល្លារស្របតាមប្រព័ន្ធ petrodollar រាប់ចាប់តាំងតែពីឆ្នាំ១៩៧០មក។

តើរូបិយប័ណ្ណដុល្លារអាមេរិកនឹងនៅតែអាចរក្សាតំណែងជារូបិយប័ណ្ណបម្រុងធំជាងគេបានដែរឬទេនាពេលអនាគត?

នាពេលបច្ចុប្បន្ននេះរូបិយប័ណ្ណធំៗចំនួន៧មានដូចជា ដុល្លារអាមេរិក ប្រាក់អឺរ៉ូ ប្រាក់យ៉េន ប្រាក់ផោន ប្រាក់ហ្រ្វង់ ប្រាក់ដុល្លាអូស្រ្តាលី និងប្រាក់យ័នត្រូវបានចាត់ទុកជារូបិយប័ណ្ណបម្រុងនៅក្នុង IMFដោយក្នុងនោះប្រាក់ដុល្លារអាមេរិកមានចំនួនបម្រុងខ្ពស់ជាងគេដល់ទៅ៦០%គិតត្រឹមឆ្នាំ២០២០។ ក្នុងរយៈពេលប៉ុន្មានឆ្នាំចុងក្រោយនេះយើងសង្កេតឃើញថារូបិយប័ណ្ណអឺរ៉ូ យ៉េន និងយ័នហាក់មានសន្ទុះក្នុងការប្រើប្រាស់នៅលើទីផ្សារសកលដោយក្នុងនោះប្រាក់អឺរ៉ូនិងយ័នហាក់មានភាគរយខ្ពស់ក្នុងការដណ្ដើមតំណែងជារូបិយប័ណ្ណបម្រុងទីមួយក៏ប៉ុន្តែដោយយោងទៅលើឧបសគ្គក៏ដូចជាគុណវិបត្តិផ្សេងៗដែលពួកគេបានជួប្រទះ វាគឺជារឿងដែលមិនអាចទៅរួចឡើយ ឬយ៉ាងហោចណាស់ក៏មិនអាចប្រព្រឹត្តិទៅបាននាពេលឆាប់ៗខាងមុខនេះដែរ។ ក្រឡេកទៅមើលតំណែងជារូបិយប័ណ្ណបម្រុងពិភពលោករបស់អាមេរិកវិញ អ្នកជំនាញជាច្រើនមានការយល់ឃើញខុសប្លែកពីគ្នាដោយខ្លះយល់ឃើញថារូបិយប័ណ្ណមួយនេះនៅតែអាចរក្សាភាពខ្លាំងរបស់វា ក៏ប៉ុន្តែនៅក្នុងការខ្វែងគំនិតគ្នានេះក៏មានមតិស្របមួយលើកឡើងថាវាមិនមែនជាតំណែងអមតៈឡើយ។ ងាកមកមើលស្ថានភាពក្នុងពេលបច្ចុប្បន្នវិញ៤០%នៃប្រតិបត្តិការពាណិជ្ជកម្មសកលត្រូវបានប្រើប្រាស់ដោយលុយដុល្លារអាមេរិកហើយ៨០%នៃប្រតិបត្តិការឆ្លងព្រំដែនជាសកលក៏កំពុងប្រើប្រាស់រូបិយប័ណ្ណដ៍មានប្រជាប្រិយភាពនេះផងដែរ។

អង្គការសហប្រជាជាតិគឺជាស្ថាប័ន ដ៏ធំបំផុតរបស់ពិភពលោកដែលតែងតែជួយជ្រោមជ្រែងដោះស្រាយបញ្ហាពិភពលោកនានាតាមបែបការទូត ហើយរាល់ការព្រាងដំណោះស្រាយត្រូវបានសម្រេចឡើងតាមរយៈកិច្ចប្រជុំជាមួយប្រទេសជាសមាជិក និងតាមរយៈការបោះឆ្នោតព្រមព្រៀងដែលទាមទារឱ្យមានការជជែកវែកញែកនិងការចរចារដើម្បីសម្រេចបាន។ ដោយសារតែការមើលឃើញពីសារៈសំខាន់នៃការដំណើរការកិច្ចប្រជុំនេះទើបស្ថាប័នអប់រំជុំវិញពិភពលោករួមមានថ្នាក់វិទ្យាល័យ និងសាកលវិទ្យាល័យបាននាំគ្នាធ្វើគំរូតាមកិច្ចប្រជុំនេះដែលគេហៅថា Model United Nation ដើម្បីឱ្យសិស្សានុសិស្សដែលមានចំណាប់អារម្មណ៍និងចង់ក្លាយជាមន្រ្តីការទូតមានឱកាសសិក្សាស្វែងយល់ពីរបៀបវារៈ តួនាទីជាគណៈប្រតិភូតំណាងប្រទេសចាត់តាំង និងការដោះស្រាយបញ្ហាបែបការទូតរបស់អង្គការសហប្រជាជាតិ។

តើអ្វីជា Model United Nation?

Model United Nation ឬហៅកាត់ថាMUN គឺជាសកម្មភាពសិស្សក្នុងការធ្វើដម្រាប់តាមដំណើរការកិច្ចប្រជុំរបស់អង្គការសហប្រជាជាតិដែលពួកគេដើរតួនាទីជាគណៈប្រតិភូមកពីប្រទេសផ្សេងៗគ្នា ហើយព្យាយាមដោះស្រាយបញ្ហាពិតជាក់ស្តែងណាមួយដែលពិភពលោកកំពុងជួបប្រទះ ដោយប្រើប្រាស់នូវគោលនយោបាយ និងទស្សនៈនៃប្រទេសដែលគេចាត់តាំង។ ចំពោះដើមកំណើតរបស់MUNវិញ គ្មាននរណាម្នាក់ដឹងប្រាកដថាសន្និសីទនេះត្រូវបានចាប់ផ្តើមនៅពេលណាច្បាស់លាស់ទេ ប៉ុន្តែវាត្រូវបានកត់ត្រាថាមានការរៀបចំជាលើកដំបូងនៅសាកលវិទ្យាល័យ Oxford ក្នុងឆ្នាំ ១៩២១។ យ៉ាងណាមិញដោយសារនៅពេលនោះអង្គការសហប្រជាជាតិមិនទាន់ត្រូវបានបង្កើតឡើងនៅឡើយទេ ដែលនៅឆ្នាំ ១៩៤៥ គឺគេបានយកគំរូតាមគណៈកម្មាធិការសម្ព័ន្ធប្រជាជាតិ(League of Nations) ក៏ប៉ុន្តែពិធីការ (protocol) នៃសន្និសីទនេះគឺសុទ្ធសឹងតែដូចគ្នាទៅនឹងសន្និសីទសព្វថ្ងៃនេះដោយសារតែពិធីការរបស់ គណៈកម្មាធិការសម្ព័ន្ធប្រជាជាតិ និង អង្គការសហប្រជាជាតិមិនសូវជាខុសគ្នាប៉ុន្មានឡើយ។
បើទោះបីជាសន្និសីទMUNនេះត្រូវបានគេរៀបចំអស់រយៈពេលជាយូរមកហើយក្តី ក៏គេសង្កេតឃើញថា ដំណើរការរបស់វានៅតែមិនទាន់អាចឆ្លុះបញ្ចាំងពីទិដ្ឋភាពពិតនៃការសម្រេចចិត្តនិងដំណើរការដូចជាការប្រជុំរបស់អង្គការសហប្រជាជាតិបានដែរ។ នេះក៏ដោយសារតែកង្វះចំណេះដឹងអំពីនីតិវិធី និងតួនាទីសំខាន់នៃការធ្វើការរបស់អ្នកការទូតរបស់អង្គការសហប្រជាជាតិ និងបុគ្គលិករបស់អង្គការសហប្រជាជាតិ។ ជាជំហានដំបូងដើម្បីកែលម្អការធ្វើតម្រាប់តាម MUN នាយកដ្ឋានព័ត៌មានសាធារណៈរបស់អង្គការសហប្រជាជាតិ (UNDPI) បានរៀបចំសន្និសីទគំរូសកល UN (GMUN) ចំនួនបីនៅទីក្រុងហ្សឺណែវ (2009) គូឡាឡាំពួ (2010) និងអ៊ីនឈុន (2011) ដើម្បីផ្តល់នូវគំរូនៃការអនុវត្តល្អបំផុត។ ដោយបានសិក្សាពីព្រឹត្តិការណ៍ជោគជ័យទាំងនេះ នាយកដ្ឋានផ្សព្វផ្សាយរបស់ UNDPI បានទទួលស្គាល់ថាតួនាទីរបស់ខ្លួនក្នុងការគាំទ្រ Model UN ចាំបាច់ត្រូវតែមានការវិវត្ត ហើយបានសម្រេចចិត្តផ្តោតការខិតខំប្រឹងប្រែងរបស់ខ្លួនលើការរៀបចំសិក្ខាសាលា និងវគ្គបណ្តុះបណ្តាលសម្រាប់អ្នកដឹកនាំនិស្សិត និងទីប្រឹក្សា MUN ដែលរៀបចំសន្និសីទ MUN ជុំវិញពិភពលោកជំនួសវិញ។

+ តើនិស្សិតដែលជាអ្នកចូលរួមMUNមានតួនាទីធ្វើអ្វីខ្លះ?

សន្និសីទMUNគឺជាវេទិកាមួយសម្រាប់ប្រទេសជាសមាជិកដែលបានចូលរួមបង្ហាញទស្សនៈរបស់ខ្លួនក្នុងការដោះស្រាយបញ្ហាពិភពលោក។ ដូច្នេះនិស្សិតដែលជាអ្នកចូលរួមនឹងត្រូវបានចាត់តាំងជាក្រុមដែលអាចមានប្រទេសមួយឬច្រើន ហើយក្រុមនីមួយៗនឹងស្នើរឱ្យចាត់ចែងគណៈប្រតិភូតំណាងប្រទេសនីមួយៗដើម្បីរៀបចំដាក់ចូលទៅក្នុងអង្គភាពជាក់លាក់ណាមួយរបស់អង្គការសហប្រជាជាតិដែលរួមមានមហាសន្និបាត(General Assembly) ក្រុមប្រឹក្សាសន្តិសុខ (the Security Council) ក្រុមប្រឹក្សាសេដ្ឋកិច្ចនិងសង្គមកិច្ច (ECOSOC) និងក្រុមប្រឹក្សាអន្តរជាតិផ្សេងៗទៀត។ នៅពេលដែលគណៈប្រតិភូនៃសមាជិករដ្ឋត្រូវបានបែងចែករួចរាល់ហើយ ពួកគេមានតួនាទីដូចជា ការសរសេរ position paper(ឯកសារដែលរៀបរាប់អំពីប្រធានបទ គោលជំហររបស់ប្រទេស និងដំណោះស្រាយដែលអាចកើតមាន) ការជជែកដេញដោលពិភាក្សា ការចរចាររកដំណោះស្រាយនិងធ្វើរឿងជាច្រើនទៀតដូចជាការអង្កេតទៅលើពិធីការ(protocol) បែបផ្លូវការទូតរបស់អង្គការសហប្រជាជាតិដែលមន្ត្រីការទូតគួរធ្វើ។
ជាធម្មតា សន្និសីទMUNតម្រូវឱ្យគណៈប្រតិភូគ្រប់រូបរៀបចំនិងដាក់ស្នើរposition paper ដែលបង្ហាញពីគំនិតឬទស្សនៈរបស់គណៈប្រតិភូទៅលើប្រធានបទដែលបានលើកយកមកពិភាក្សានិងរកដំណោះស្រាយនៅក្នុងសន្និសីទ។ ការសរសេរposition paperគឺតម្រូវឱ្យមានការសិក្សាស្រាវជ្រាវទៅលើប្រធានបទដែលបានដាក់ឡើងជាបញ្ហាប្រឈម គោលនយោបាយរបស់ប្រទេសខ្លួន គោលនយោបាយអន្តរជាតិ ដែលនឹងត្រូវលើកយកមកពិភាក្សា ក្រោមការប្រកាន់គោលជំហរនៃការយល់ស្របនិងការការពារផលប្រយោជន៍របស់ប្រទេសខ្លួន។

ការជជែកដេញដោលពិភាក្សានិងការចរចារនឹងត្រូវធ្វើឡើងនៅថ្ងៃសន្និសីទ រហូតដល់ការបោះឆ្នោត។ នៅក្នុងការចាប់ផ្តើមនៃសន្និសីទ រាល់គណៈប្រតិភូដែលជាសមាជិកត្រូវថ្លែងសន្ទរកថាជាកិច្ចចាប់ផ្តើម(opening remark) ដើម្បីបន្តចូលទៅដល់ការជជែកពិភាក្សាពីបញ្ហានិងការរកដំណោះស្រាយ។ ជាក់ស្តែងកិច្ចប្រជុំអាចធ្វើឡើងទាំងក្នុងផ្លូវការនិងក្រៅផ្លូវការ។ នៅក្នុងកិច្ចប្រជុំឬការជជែកពិភាក្សាផ្លូវការ គោលបំណងសំខាន់គឺការប្រើប្រាស់របៀបវារៈនិងការពិភាក្សាទៅលើការព្រៀងដំណោះស្រាយ(draft resolution) ដើម្បីឱ្យគណៈកម្មាការអាចសរសេរដំណោះស្រាយមួយដែលគណៈប្រតិភូអាចបោះឆ្នោតបាន។ ចំណែកឯការប្រជុំបែបក្រៅផ្លូវការវិញ គឺមានន័យថា គណៈកម្មាការអាចស្នើសុំពិភាក្សាគ្នាជាមួយគណៈប្រតិភូនៃសមាជិកដែលពេញចិត្តទៅលើដំណោះស្រាយ(meet in a caucus)។ ដើម្បីរក្សានូវលំដាប់លំដោយនៃការពិភាក្សា រាល់សមាជិកទាំងអស់ត្រូវធ្វើតាមនីតិវិធីនិងពិធីការរបស់មហាសន្និបាតចំពោះការជជែកនិងពិភាក្សា។ ចំណែកឯការបោះឆ្នោតវិញ គឺមានតែប្រទេសដែលមានឈ្មោះនៅក្នុងបញ្ជី(speaker list) ប៉ុណ្ណោះទើបមានសិទ្ធិអាចបោះឆ្នោតបាន។

គួររំលឹកផងដែរថា នៅក្នុងកិច្ចប្រជុំអង្គការសហប្រជាជាតិក៏ដូចជាMUNមានសមាជិកអចិន្ត្រៃយ៍៥ប្រទេសដូចជា សហរដ្ឋអាមេរិក ចិន រុស្សី ចក្រភពអង់គ្លេស និងបារាំងដែលគេអាចសម្គាល់ថា P5។ ដោយសារតែP5គឺជាប្រទេសមហាអំណាចរបស់ពិភពលោកនិងជាអ្នកឧបត្ថម្ភធំបំផុតរបស់អង្គការសហប្រជាជាតិទើបការសម្រេចចិត្តរបស់ពួកគេគឺមានឥទ្ធិពលណាស់ក្នុងការអនុម័តដំណោះស្រាយ មានន័យថាពួកគេមានអាទិភាពជាងសមាជិករដ្ឋដទៃទៀតក្នុងការបោះឆ្នោត។

តើការព្រាងដំណោះស្រាយសម្រេចឡើងដោយរបៀបណា?

តាមពិតទៅ គោលដៅសំខាន់នៃសន្និសីទMUNគឺដើម្បីអនុម័តលទ្ធផលសម្រេចជាឯកសារដែលរដ្ឋសមាជិកទាំងមូលអាចយល់ព្រម។ ហើយការប្រឹក្សារបស់រដ្ឋសមាជិកលើសេចក្តីព្រាងដំណោះស្រាយអាចធ្វើឡើងទាំងការពិភាក្សាផ្លូវការនិងក្រៅផ្លូវការ។ នៅក្នុងសន្និសីទMUNមានប្រទេសមួយនឹងដើរតួនាទីជាអ្នកឧបត្ថម្ភធំ(main sponsor) ទៅលើដំណោះស្រាយសំខាន់ៗដែលភាគច្រើនប្រទេសនោះគឺមកពី P5 ដោយសារតែវាមានធនធានគ្រប់គ្រាន់និងជាប្រទេសអភិវឌ្ឍទៀតផង។ Main Sponsor អាចរៀបចំលំដាប់លំដោយនៃសេចក្តីព្រាងដំណោះស្រាយ ឬសេចក្តីសម្រេចដោយគ្មានការពិគ្រោះជាមួយសមាជិកដទៃជាមុន។

បន្ទាប់ពីសេចក្តីព្រាងដំណោះស្រាយរៀបចំរួចរាល់ហើយ សមាជិករដ្ឋទាំងអស់អាចធ្វើការចរចារទៅលើការធ្វើវិសោធនកម្មដែលដឹកនាំដោយMain sponsor ហើយបើសិនការចរចារត្រូវបានសម្រេចជាឯកច្ឆន្ទ នោះការផ្លាស់ប្តូរនឹងទៅជំនួសឯកសារដើម។ ផ្ទុយមកវិញ បើការចរចារមិនបានសម្រេច Main Sponsor អាចស្នើសុំឲ្យមានការបោះឆ្នោតដែលសម្រេចដោយផ្អែកលើមតិភាគច្រើន(majority)។ សេចក្តីព្រាង និងការចរចាមានទំនាក់ទំនងគ្នាយ៉ាងជិតស្និទ្ធ ពីព្រោះប្រធានបទនៃការចរចាជារឿយៗពាក់ព័ន្ធនឹងការយល់ព្រមលើពាក្យដែលប្រើដើម្បីពិពណ៌នាអំពីសកម្មភាពដែលត្រូវធ្វើក្នុងរបៀបវារៈជាក់លាក់ណាមួយ។ ចំពោះនីតិវិធីបោះឆ្នោតនៃដំណោះស្រាយគឺវាត្រូវបានសន្មត់ថារាល់សេចក្តីសម្រេច/សេចក្តីសម្រេចការព្រាងដំណោះស្រាយដែលបានដាក់ក្នុងតារាងទាំងអស់នឹងត្រូវបានអនុម័តដោយគ្មានការបោះឆ្នោត (ឧ. ដោយមតិឯកច្ឆន្ទ)។ ប្រសិនបើដំណោះស្រាយនឹងមិនត្រូវបានអនុម័តដោយឯកច្ឆន្ទទេ Chair ដែលត្រូវជាប្រធានកិច្ចប្រជុំជាធម្មតានឹងត្រូវបានជូនដំណឹងជាមុនថាការបោះឆ្នោតនឹងត្រូវបានស្នើសុំ។ ការបោះឆ្នោតអាចនឹងសម្រេចយកបានតាមរយៈមតិភាគច្រើន។

សរុបមក MUNគឺជាសកម្មភាពនិស្សិតដែលផ្តល់នូវការធ្វើតម្រាប់តាមកិច្ចប្រជុំនិងការសិក្សាអំពីនយោបាយអន្តរជាតិ និងការទូតរបស់អង្គការសហប្រជាជាតិ។ និស្សិតដែលចូលរួមជាមួយMUN នឹងមានឱកាសអភិវឌ្ឍជំនាញភាពជាអ្នកដឹកនាំ ការស្រាវជ្រាវ ការសរសេរ ការនិយាយជាសាធារណៈ និងជំនាញដោះស្រាយបញ្ហា។ ជាងនេះទៅទៀត ដំណោះស្រាយដែលអាចទទួលយកបានដោយអ្នកតំណាងភាគច្រើន ក៏បណ្តុះជំនាញនៃការចរចា ការដោះស្រាយជម្លោះ និងកិច្ចសហប្រតិបត្តិការផងដែរ។ ដូច្នេះអ្វីដែលនិស្សិតគួរធ្វើនៅក្នុងសន្និសីទនេះ គឺការសិក្សាស្រាវជ្រាវទៅលើអង្គការសហប្រជាជាតិ គោលនយោបាយអន្តរជាតិ ជាតិនិងស្វែងយល់ពីតួនាទីជាគណៈប្រតិភូព្រមទាំងរៀបចំការនិយាយបែបផ្លូវការជាមួយនឹងពាក្យបច្ចេកទេសតាមបែបការទូត។

បម្រែបម្រួលអាកាសធាតុគឺជាបញ្ហាមួយដែលពិភពលោកកំពុងតែមានការព្រួយបារម្មណ៍ ដោយហេតុនេះហើយប្រទេសជាច្រើនកំពុងតែព្យាយាមប្រើប្រាស់កិច្ចសហប្រត្តិបត្តិការផ្សេងៗដដើម្បីទប់ស្កាត់វា។ នៅក្នុងអត្ថបទនេះយើងនឹងធ្វើការបកស្រាយអំពីសន្និសិទអន្តរជាតិមួយឈ្មោះថា​ COP ហើយយើងនឹងក្រលេកទៅមើលអំពីស្ថានការបច្ចុប្បន្នអំពីបញ្ហាប្រឈមដែលអាចកើតមានឡើងនៅក្នុងការសម្រេចគោលដៅរបស់ COPនេះផងដែរ។

តើអ្វីទៅគឺជា​​ Conference of Parties (COP)?

Conference of Parties (COP) ឬដែលអាចហៅជាភាសារខ្មែរបានថា​«សន្និបាតភាគី»​គឺជាសន្និបាតស្តីអំពីការប្រែប្រួលអាកាសធាតុ ដែលរៀបចំឡើងនៅក្រោមអនុសញ្ញាក្របខ័ណ្ឌស្តីពីការប្រែប្រួលអាកាសធាតុរបស់អង្គការសហប្រជាជាតិ (UNFCCC)។​ សន្និបាតនេះតែងតែប្រព្រឹត្តទៅជារៀងរាល់ឆ្នាំ ហើយនៅក្នុងឆ្នាំ២០២១នេះផងដែរ សន្និបាតនេះនឹងត្រូវធ្វើការរៀបចំឡើងជាលើកទី២៦ (COP26) នៅក្នុងខែកញ្ញា​​ ដោយមានចក្រភពអង់គ្លេសធ្វើជាប្រធានសន្និបាត។​ សន្និបាត COP នេះត្រូវបានប្រារព្ធឡើងជាដំបូងនៅក្នុងឆ្នាំ​១៩៩៥ ហើយសមាជិកនៅក្នុងអនុសញ្ញាក្របខ័ណ្ឌស្តីពីការប្រែប្រួលអាកាសធាតុរបស់អង្គការសហប្រជាជាតិ (UNFCCC)​ នេះគឺមានសរុបចំនួន​១៩៧ប្រទេសជាសមាជិក។ គោលបំណងសំខាន់នៅក្នុងសន្និបាតនេះគឺជាការប្រមូលផ្តុំប្រទេសដែលជាសមាជិកទាំង១៩៧ប្រទេសឱ្យចូលរួមនៅក្នុងការទប់ស្កាត់បម្រែបម្រួលអាកាសធាតុតាមរយៈការតាមដាន និងកំណត់​អត្រានៃការបញ្ចេញឧស្ម័នផ្ទះកញ្ចក់​។

COP26 នៅក្រោមការធ្វើជាប្រធាននៃចក្រភពអង់គ្លេស

នៅក្នុងខែកញ្ញានេះ COP26​ នឹងត្រូវប្រព្រឹត្តទៅនៅក្នុងចក្រភពអង់គ្លេស ហើយបើយោងទៅតាមគេហទំព័រ UN Climate Change Conference UK 2021 សន្និបាតនេះនឹងត្រូវធ្វើឡើងដោយមានការរំពឹងទុកថានឹងនាំមកនូវគោលដៅ៤សម្រាប់ការទប់ស្កាត់ការបម្រែបម្រួលអាកាសធាតុ។​ គោលដៅទាំងនោះរួមមាន៖

១. សម្រេចឱ្យបាននូវការកាត់បន្ថយការបញ្ចេញឧស្ម័នផ្ទះកញ្ចក់​ឱ្យមកនៅត្រឹមតែ ១.៥ ដឺក្រេនៅត្រឹមឆ្នាំ២០៥០​ (ការកាត់បន្ថយនេះអាចធ្វើបានតាមរយៈការកាត់បន្ថយការកាប់បំផ្លាញព្រៃឈើ ការជំរុញឱ្យមានការប្រើប្រាស់យានយន្តអគ្គិសនី ការវិនិយោគទៅលើធនធានដែលកកើតឡើងវិញ​ និង​ការកាត់បន្ថយការប្រើប្រាស់ធ្យូងថ្ម)

២. ការសម្របខ្លួនដើម្បីការពារសហគមន៍និងជម្រកធម្មជាតិ​​ (ការការពារ និង ស្តារឡើងវិញនូវប្រព័ន្ធអេកូឡូស៊ី)

៣. ការប្រមូលហិរញ្ញវត្ថុ​​សម្រាប់ចំណាយទៅលើកម្មវិធីទប់ស្កាត់បម្រែបម្រួលអាកាសធាតុ (តិចបំផុតឱ្យបាន១០០ប៊ីលានដុល្លារអាមេរិក)

៤. ការធ្វើការជាមួយសមាជិកក្នុងការទប់ស្កាត់បម្រែបម្រួលអាកាសធាតុ

បញ្ហាដែលអាចប្រឈមនៅក្នុងការសម្រេចគោលដៅ COP26

ជាធម្មតា ការដោះស្រាយវិបត្តិបម្រែបម្រួលអាកាសធាតុតែងតែជួបជាមួយនឹងបញ្ហាប្រឈមជាច្រើន ហើយការព្យាយាមសម្រេចឱ្យបាននូវគោលដៅដែលតែងតែដាក់ចេញនៅក្នុងអនុសញ្ញាស្តីពីបម្រែបម្រួលអាកាសធាតុផ្សេងៗគឺចាំបាច់តម្រូវឱ្យមានការសហការគ្នាយ៉ាងពិតប្រាកដ រួមជាមួយនឹងការប្តេជ្ញាយ៉ាងខ្លាំងពីសមាជិកដែលពាក់ព័ន្ធ។​ ជាក់ស្តែងនៅក្នុងបញ្ហាការសម្រេចគោលដៅនៅក្នុង COP26 នេះផងដែរ យើងអាចប៉ាន់ស្មានបានថាផលប្រឈមគឺនៅតែមាន ហើយផលប្រឈមទាំងនោះគឺអាចបង្កឡើងដោយ៖

វិបត្តិកូវីដ១៩:

ការវាយលុកយ៉ាងខ្លាំងក្លានៃវិបត្តិកូវីដ១៩បានធ្វើឱ្យមានការរាំងស្ទះជាច្រើននៅក្នុងកិច្ចសហប្រត្តិបត្តិការអន្តរជាតិ។​ កិច្ចប្រជុំជាច្រើនត្រូវបានរំសាយចោលឬលើកពេលវេលា​ដែលបង្កឱ្យមានការខកខាននៅក្នុងការដោះស្រាយបញ្ហាជាច្រើនឱ្យបានទាន់ពេលវេលា។​ ប្រទេសជាច្រើនបាននឹងកំពុងតែប្រឹងប្រែងយ៉ាងសស្រាក់ស្រាំនៅក្នុងការទប់ស្កាត់ការរីករាលដាលនិងការចម្លងរបស់មេរោគកូវីដ១៩នៅក្នុងប្រទេសរបស់ខ្លួន​ ព្រមទាំងកំពុងតែព្យាយាមស្តារសេដ្ឋកិច្ចរបស់ខ្លួនពីការធ្លាក់ចុះដូចដែលបានកើតឡើងនៅក្នុងឆ្នាំ២០២០​ និងនៅដើមឆ្នាំ២០២១ផងដែរ។​ ជាក់ស្តែងសម្រាប់សន្និបាត COP25​​ ការប្រជុំទាំងអស់ត្រូវបានធ្វើឡើងតាមរយៈអនឡាញ ដែលការប្រព្រឹត្តទៅនេះក៏មិនអាចជៀសផុតពីផលវិបាកដែលអាចកើតមានឡើងទាក់ទងទៅនឹងប្រព័ន្ធអ៊ីនធឺណេត សុវត្ថិភាពនៅក្នុងការប្រាស្រ័យទាក់ទងតាមប្រព័ន្ធអនឡាញ និងភាពរអាក់រអួលនៅក្នុងការចចារគ្នាដោយសារតែមិនមានការជួបប្រាស្រ័យទាក់ទងផ្ទាល់។ ដូច្នេះហើយ​ ភាពរអាក់រអួលនេះក៏នៅតែអាចកើតមានឡើងប្រសិនបើការរាត្បាតនៅតែបន្តសម្រាប់​ COP26។ ការចំណាយនិងប្រមូលធនធានហិរញ្ញវត្ថុក៏នៅតែជាបញ្ហាសម្រាប់សន្និបាតនេះនៅក្នុងការសម្រេចឱ្យបាននូវគោលដៅដែលបានព្រៀងទុកខាងលើនេះផងដែរ។ ជាក់ស្តែង ប្រទេសជាច្រើនកំពុងតែព្យាយាមស្តារសេដ្ឋកិច្ចរបស់ខ្លួន ហើយការចំណាយទៅលើបញ្ហាសុខាភិបាលនិងរបបសន្តិសុខសង្គមក៏ជារឿងដែលចាំបាច់ផងដែរ។​ ហេតុនេះហើយការប្រមូលធនធានហិរញ្ញវត្ថុដែលសម្រាប់ធានាឱ្យបាននូវប្រសិទ្ធភាពក្នុងការទប់ស្កាត់បម្រែបម្រួលអាកាសធាតុក៏ជាបញ្ហាប្រឈមមួយដែរ។

តម្រូវការប្រើប្រាស់ថាមពលសម្រាប់ការអភិវឌ្ឍន៍សេដ្ឋកិច្ចជាតិ​ និង បញ្ហានៅក្នុងការសហការនិងចូលរួមពីសមាជិក

វាមិនមែនជារឿងមួយដែលថ្មីនោះទេដែលប្រទេសជាច្រើនតែងតែមានភាពប្រទាំងប្រទឹសគ្នានៅក្នុងបញ្ហានៃកិច្ចសហប្រតិ្តបត្តិការដែលទាក់ទងទៅនឹងបរិស្ថាននិងបម្រែបម្រួលអាកាសធាតុ។​ ភាពមិនស្របគំនិតគ្នាតែងតែត្រូវបានឃើញកើតមានឡើងរវាងប្រទេសដែលកំពុងអភិវឌ្ឍនឹងប្រទេសអភិវឌ្ឍហើយនៅជុំវិញបញ្ហានៃការអភិវឌ្ឍន៍។ ប្រទេសដែលអភិវឌ្ឍនិងជឿនលឿនតែងតែព្យាយាមឱ្យប្រទេសដែលកំពុងអភិវឌ្ឍទទួលស្របតាមគោលការនៃការទប់ស្កាត់បម្រែបម្រួលបរិស្ថាន នៅពេលដែលប្រទេសដែលកំពុងអភិវឌ្ឍទទូចថានឹងត្រូវតែធ្វើការអភិវឌ្ឍប្រទេសរបស់ខ្លួនឱ្យបានគ្រប់វិស័យ ដែលជាធម្មតាការអភិវឌ្ឍន៍ទាំងអស់នេះគឺតែងតែធ្វើឱ្យមានផលប៉ះពាល់ទៅលើបរិស្ថាន ដោយសារការប្រើប្រាស់ម៉ាស៊ីន គ្រឿងចក្រ រោងចក្រធំៗ និងការប្រើប្រាស់ថាមពលផ្សេងៗផងដែរ។​

នៅពេលដែលប្រទេសកំពុងអភិវឌ្ឍជាច្រើនកំពុងតែធ្វើការស្តារសេដ្ឋកិច្ចរបស់ខ្លួន ជួនកាលវាអាចនឹងក្លាយជាបញ្ហាដែលត្រូវជ្រើសរើសរវាងការអភិវឌ្ឍន៍ជាតិ និងការការពារបរិស្ថាន។​ ជាការពិតណាស់ការអភិវឌ្ឍន៍និងការការពារបរិស្ថានគឺជាបញ្ហាដែលអាចដើរទទ្ទឹមគ្នា ក៏ប៉ុន្តែប្រទេសជាច្រើននៅតែមានភាពលំបាកនៅក្នុងការជំរុញឱ្យមានការដើរស្របគ្នានេះ។

ម្យ៉ាងវិញទៀតថ្វីត្បិតតែសហរដ្ឋអាមេរិកនិងប្រទេសចិនដែលតែងតែចូលរួមយ៉ាងសស្រាក់សស្រាំងទាំងកំលាំងចិត្ត និង ហិរញ្ញវត្ថុ ប្រទេសទាំងពីរនេះនៅតែជាប់ឈ្មោះជាប្រទេសដែលបញ្ចេញនូវឧស្ម័នផ្ទះកញ្ចក់ច្រើនជាងគេបង្អស់នៅក្នុងពិភពលោក។ ដែលពេលខ្លះនេះជាបញ្ហាដែលធ្វើឱ្យមានផលវិបាកនៅក្នុងការចូលរួមទប់ស្កាត់បម្រែបម្រួលអាកាសធាតុនៅពេលដែលប្រទេសធំៗទាំងពីរពុំទាន់អាចបង្ហាញឱ្យឃើញនៅការព្យាយាមកាត់បន្ថយឧស្ម័នផ្ទះកញ្ចក់។

សរុបសេចក្តីមកការសម្រេចឱ្យបាននូវគោលដៅនេះគឺនឹងមានបញ្ហាប្រឈមច្រើនដែលតម្រូវឱ្យប្រទេសជាភាគីធ្វើការជាមួយគ្នាយ៉ាងស្អិតរមួត។ បញ្ហាប្រឈមនៅក្នុងការទប់ស្កាត់បម្រែបម្រួលអាកាសធាតុនេះកាន់តែចោទយ៉ាងខ្លាំងនៅពេលដែលមានការរីករាលដាលនៃកូវីដ១៩ ប៉ុន្តែនេះមិនមែនបានន័យថាវាជាបញ្ហាដែលយើងមិនអាចដោះស្រាយបាននោះទេ។