នៅឆ្នាំ១៨៤៨ លោក កាល់ ម៉ាក្ស (Kal Marx)និង លោក ហ្វ្រីឌ្រិច អេងហ្គេល (Friedrich Engels )ដែលជាសេដ្ឋវិទូនិងទស្សនវិទូជនជាតិអាល្លឺម៉ង់ បានបោះពុម្ពសៀវភៅមួយក្បាលដែលមានចំណងជើងថា “The Communist Manifesto”។ នៅក្នុងសៀវភៅនេះបានអំពាវនាវឱ្យវណ្ណៈកម្មករងើបឡើងបះបោរដើម្បីប្រឆាំងនឹងពួកមូលធននិយម ដែលមានបាវចនាថា «ពិភពលោកនៃវណ្ណៈកម្មករទាំងឡាយ សូមរួបរួមគ្នា» ។ នៅឆ្នាំ១៩១៧ លោក វ្លាឌីមែរ​ លេនីន(Vladimir Lenin) ដែលជាមនុស្សម្នាក់ត្រូវបានគេចាត់ទុកថាជាអ្នកដើរតាមមាគ៌ារបស់ កាល់ ម៉ាក្ស បានដឹកនាំការធ្វើបដិវត្តន៍ដណ្តើមអំណាចមួយដើម្បីផ្តួលរំលំអំណាចរាជានិយមនៅក្នុងប្រទេសរុស្ស៊ី​ ហើយរដ្ឋាភិបាលកុម្មុនីសផ្តាច់ការក៏ចាប់ផ្តើមមានវត្តមានលើកដំបូងគេតាំងពីពេលនោះឯង។ នៅក្នុងអំឡុងពេលកាន់អំណាច លោក លេនីន បានសម្លាប់មនុស្សជាច្រើន ជាពិសេសមន្ត្រីរបស់ស្តេចហ្សា និងមានការបង្កើតជំរុំការងារសម្រាប់អ្នកទោសសង្គ្រាម និងកងប៉ូលីសឈ្លប់​ផងដែរ ដែលជាបច្ច័យនាំឱ្យមានភាពភាន់ច្រឡំគ្នានិងចម្រូងចម្រាស់រវាងគំនិតដើមរបស់កុម្មុយនីស្ដម៉ាក្ស និងកុម្មុយនីស្ដផ្តាច់ការរបស់លេនីន។ ជាក់ស្តែង រវាងប្រព័ន្ធនយោបាយផ្តាច់ការនិងកុម្មុយនីស្ដដោយច្រើន​ ពួកគេយល់ថាប្រព័ន្ធទាំងពីរមានចរិតលក្ខណៈតែមួយនិងដូចគ្នា មានន័យថា​​​​ «ឱ្យតែកុម្មុយនីស្ដដឹងតែផ្តាច់ការ ហើយផ្តាច់ការដឹងតែកុម្មុយនីស្ដ»។ នៅក្នុងអត្ថបទនេះនឹងធ្វើការបកស្រាយទៅលើសំណួរចំនួនពីរដែលអាចធ្វើឱ្យប្រិយមិត្តអ្នកអានយល់ច្បាស់ពីភាពផ្សេងគ្នានៃផ្តាច់ការនិងកុម្មុយនីស្ដ?

តើអ្វីទៅគឺជាកុម្មុយនីស្ដ?

លទ្ធិកុម្មុយនីស្ដគឺជាប្រព័ន្ធនយោបាយមួយដែលត្រូវបានបង្កើតឡើងក្នុងគោលបំណងចង់បានសង្គមដែលគ្មានវណ្ណៈ​​ មានន័យថា គឺជាសង្គមដែលគ្មានឡើយអ្នកមាននិងអ្នកក្រ គឺមានតែសមូហភាពប៉ុណ្ណោះ។ កុម្មុយនីស្តម៉ាក្ស ផ្តោតសំខាន់ទៅលើការជិះជាន់ ឬក៏កេងចំណេញនៃវណ្ណៈកម្មករ​ (The exploitation of worker) ដែលមានន័យថា កម្មករជាអ្នកដែលបង្កើត ឬនាំឱ្យមានផលប្រយោជន៍ ប៉ុន្តែប្រយោជន៍ទាំងអស់នោះបែរជាបានទៅពួកពាណិជ្ជករទៅវិញ ដែលនេះគឺជាទម្រង់នៃវិសមភាពសង្គមហើយគួរតែត្រូវបានបោះបង់ចោល។

ដូច្នេះដើម្បីឱ្យសង្គមដែលគ្មានវណ្ណៈអាចកើតមានឡើងទៅបាន ល្គឹកណាតែធ្វើវិទង្សនាចោលនូវ​មូលធនឯកជនចោលទាំងអស់ ហើយប្តូរទៅជារបស់រួមដែលមធ្យោបាយផលិតកម្មគ្រប់យ៉ាង ដូចជា រោងចក្រ កសិដ្ឋាន ដី ជំនួញ សំណង់ អណ្តូងរ៉ែ និងមធ្យោបាយដឹកជញ្ជូន និងការប្រាស្រ័យទាក់ទងគ្នាផ្សេងៗ គឺស្ថិតនៅក្រោមកម្មសិទ្ធិនិងការគ្រប់គ្រងរបស់សាធារណៈជន (Public ownership)។ លើសពីនេះ នៅក្នុងសង្គមកុម្មុយនីស្ដ រូបិយប័ណ្ណគឺត្រូវបានកម្ទេចចោល ហើយកម្រៃត្រូវបានបែងចែកក្នុងចំណោមពលរដ្ឋស្មើៗគ្នាដោយយោងទៅតាមតម្រូវការរបស់បុគ្គលម្នាក់ៗ ​​ដែលនេះជាហេតុនាំឱ្យគ្មាននូវគម្លាតមិនស្មើគ្នានៃប្រាក់ចំណូល ហើយជាពិសេសនោះ ការលុបបំបាត់ចំណូលការប្រាក់និងប្រាក់ចំណេញឯកជនធ្វើឱ្យប្រព័ន្ធចែកចាយទ្រព្យសម្បត្តិមានលក្ខណៈត្រឹមត្រូវនិងយុត្តិធម៌។ ពិសេសជាងនេះ នៅក្នុងប្រព័ន្ធកុម្មុយនីស្ដ រដ្ឋមានទំនួលខុសត្រូវនៅក្នុងការផ្តល់ការងារនិងសំណងផ្សេងៗទៅតាមសមត្ថភាពរបស់បុគ្គលរាងៗខ្លួន។

ជាប្រវត្តិសាស្ត្រ យើងឃើញថាមានប្រទេសមួយចំនួន ដូចជា ចិន វៀតណាម សហភាពសូវៀត និងគូបា ព្យាយាមបង្កើតរបៀបរបនៃកុម្មុយនីស្ដមួយថ្មីដែលខុសពីទម្រង់ដើមរបស់ កាល់ ម៉ាក្ស ដែលទម្រង់ទាំងអស់នេះវាមិនមែនជាប្រព័ន្ធនៃកុម្មុយនីស្ដនោះទេ ប៉ុន្តែជាប្រព័ន្ធនៃសង្គមនិយម។ ភាពខុសគ្នានៃសង្គមនិយមនិងកុម្មុយនីស្ដនោះគឺ ជាទូទៅ នៅក្នុងសង្គមកុម្មុយនីស្ដ គ្មានឡើយលុយ រូបិយប័ណ្ណនិងភាពជាម្ចាស់ឬក៏ឯកជនភាពនោះទេ ហើយបុគ្គលម្នាក់ៗអាចទទួលបានប្រយោជន៍សង្គមទៅតាមតម្រូវការនិងធ្វើការងារទៅតាមលទ្ធភាពដែលគេអាចធ្វើបាន។ ចំណែកឯសង្គមនិយមផ្តោតជាសំខាន់ទៅលើភាពស្មើគ្នានៃការចែករំលែកផលប្រយោជន៍និងទ្រព្យសម្បត្តិជាដើម។

និយាយរួម ក្នុងការសម្រេចបាននូវលទ្ធិកុម្មុយនីស្ដមួយនេះគឺមានភាពលំបាក ហើយបើយើងក្រឡេកទៅមើលប្រវត្តិសាស្ត្រ យើងឃើញថាគ្មានប្រទេសណាមួយដែលសម្រេចបាននូវមនោគមន៍វិជ្ជាមួយនេះនោះទេ។ លើសពីនេះ ការប្រឹងប្រែងនាំប្រជាជាតិមួយឆ្ពោះទៅរករដ្ឋកុម្មុយនីស្ដនឹងនាំឱ្យមាននូវសោកនាដកម្ម ប្រល័យពូជសាសន៍  អំពើពុករលួយ និងវិសមភាពកើតមានឡើងលើសមុនទ្វេរដង ដោយសារតែប្រជាជនត្រូវបានពួកអ្នកមានអំណាចបង្ខំឱ្យធ្វើការច្រើននិងលើសពីអ្វីដែលពួកគេទទួលបាន។

តើអ្វីទៅគឺជាផ្តាច់ការនិយម?

យោងតាម Encyclopaedia-Britannica បានឱ្យនិយមន័យពាក្យ ផ្តាច់ការនិយមថា គឺជាទម្រង់នៃរដ្ឋាភិបាលមួយដែលត្រូវបានដឹកនាំឬក៏គ្រប់គ្រងដោយមនុស្សម្នាក់ដែលមនុស្សនោះមានអំណាចលើសលប់ទៅលើស្ថាប័នរដ្ឋទាំងឡាយនៅក្នុងប្រទេស ។ លើសពីនេះ របបផ្តាច់ការ គ្រប់គ្រងដោយមនុស្សម្នាក់ដោយគ្មានការត្រួតពិនិត្យនិងតុល្យភាពអំណាចរបស់គាត់នោះទេ។ មេដឹកនាំផ្តាច់ការធ្វើសេចក្តីសម្រេចចិត្តជាឯកតោភាគីដែលជះឥទ្ធិពលដល់ប្រទេសទាំងមូល ដោយមិនចាំបាច់ពិគ្រោះជាមួយស្ថាប័នណាផ្សេងទៀតនៃរដ្ឋាភិបាលនោះឡើយ នោះក៏ព្រោះតែមិនមានស្ថាប័នរដ្ឋាភិបាលណាផ្សេងទៀតដែលមិនត្រូវបានគ្រប់គ្រងដោយជនផ្តាច់ការនោះទេ។ ជាធម្មជាតិនៃជនផ្តាច់ការគឺមិនឡើងកាន់អំណាចដើម្បីជាប្រយោជន៍ដល់ប្រជាជាតិរបស់ពួកគេនោះឡើយ ទោះបីជាពួកគេអះអាងជាទូទៅថាដើម្បីប្រជាតិទាំងមូលក៏ដោយ។ ពួកគេដណ្តើមអំណាចដើម្បីផ្តល់ផលប្រយោជន៍ដល់ពួកគេ គ្រួសារនិងសម្ព័ន្ធមិត្តនយោបាយជិតស្និទ្ធរបស់ពួកគេ។

មេដឹកនាំផ្តាច់ការអាចឡើងមកកាន់អំណាចបានដោយមធ្យោបាយពីរយ៉ាង។ មធ្យោបាយទី១គឺ តាមរយៈការធ្វើបដិវត្តន៍ ឧទាហរណ៍ មេដឹកនាំផ្តាច់ការមួយចំនួន ដូចជា​ លោក​ ម៉ៅ សេទុង​ ជាដើម ទទួលបានអំណាចគ្រប់គ្រងក្នុងប្រទេសចិន គឺជាលទ្ធផលនៃបដិវត្តន៍។ ជាក់ស្តែង បន្ទាប់ពីបដិវត្តន៍ឆ្នាំ១៩៤៩ ប្រជាជនចិនបានប្រគល់អំណាចឱ្យលោកប្រធានម៉ៅដើម្បីគ្រប់គ្រងប្រទេស។ មធ្យោបាយទី២គឺតាមរយៈការប្រើប្រាស់កងទ័ព (Military force) ដើម្បីជាឈ្នាន់សម្រាប់ខ្លួនទទួលបាននូវអំណាច។ ​ នៅឆ្នាំ១៩៧៣ មេដឹកនាំផ្តាច់ការ លោក អូហ្គូសតូ ពិណូជិត(Augusto Pinochet) បានគ្រប់គ្រងប្រទេសឆែល(Chile) តាមរយៈកម្លាំងកងទ័ព ដែលត្រូវគេស្គាល់ជាទូទៅថា រដ្ឋប្រហារកងទ័ព (military coup)។ នេះមានន័យថា កងទ័ពរបស់ប្រទេសផ្តួលរំលំរដ្ឋាភិបាលស្របច្បាប់ ហើយគ្រប់គ្រងប្រទេសដោយគ្មានការយល់ព្រមឬក៏កើតចេញពីឆន្ទៈប្រជាពលរដ្ឋនោះទេ។

ដូច្នេះ ដើម្បីរក្សាអំណាចឱ្យបានគង់វង្សដែលបានមកដោយមិនសុចរិតភាព​របស់ខ្លួន  មេដឹកនាំផ្តាច់ការតែងតែប្រើយុទ្ធសាស្ត្រមួយចំនួន ដូចជា តាមរយៈការប្រើប្រាស់ការបំភិតបំភ័យ ភេរវកម្ម​  ​និងកា​រគាបសង្កត់សេរីភាពស៊ីវិលមូលដ្ឋានរបស់ប្រជាពលរដ្ឋ មិនថាសេរីខាងនយោបាយ សេដ្ឋកិច្ច ឬក៏សង្គមនោះទេ។ ស្រដៀងគ្នានោះ ពួកគេប្រើបច្ចេកទេសឃោសនាទ្រង់ទ្រាយធំ (Mass Propaganda) ដើម្បីធ្វើឱ្យការគាំទ្រពីសាធារណៈជនមាននិរន្តរភាពផងដែរ។

សរុបមក គំនិតដើមនៃប្រព័ន្ធនយោបាយកុម្មុយនីស្ដ គឺចង់បានសង្គមមួយដែលគ្មានវណ្ណៈ រស់នៅដោយស្មើភាពគ្នា គ្មានអ្នកមាននិងអ្នកក្រ​ពីព្រោះគំនិតនៃមូលធននិយមគឺត្រូវបានផាត់ចេញហើយប្តូរមកវិញនូវសមូហភាពនិយម ដែលមានន័យថា ទ្រព្យសម្បត្តិនៅក្នុងសង្គមទាំងអស់គឺជារបស់សាធារណៈជនទាំងអស់គ្នា។ គ្មានរបស់ណាមួយជាកម្មសិទ្ធិផ្តាច់មុខរបស់បុគ្គលណាម្នាក់នោះទេ។ រីឯសង្គមផ្តាច់ការវិញ គឺជាសង្គមមួយដែលត្រូវបានគ្រប់គ្រងដោយមនុស្សតែម្នាក់ឬក៏មួយក្រុមតូច ហើយមនុស្សម្នាក់នោះគឺជាអ្នកមានសិទ្ធិធ្វើការសម្រេចចិត្តរាល់បញ្ហាទាំងឡាយនៅក្នុងប្រទេសដោយគ្មានអំណាចណាមួយមកធ្វើការត្រួតពិនិត្យលើអំណាចនៃបុគ្គលនោះបានទេ។ ជាពិសេស សង្គមផ្ដាច់ការគ្រប់គ្រងដោយប្រើអំពើហិង្សា គាបសង្កត់សិទ្ធិសេរីភាពរបស់ប្រជាពលរដ្ឋ និងរំលោភសិទ្ធិមនុស្សជាដើម។

គិតចាប់តាំងពីកូវីដ១៩បានលុកលុយសួតពិភពលោកនៅឆ្នាំ២០២០ ឥណ្ឌាបានក្លាយជាប្រទេសដែលផុងខ្លួនធ្លាក់នៅក្នុងវិបត្ដិកូវីដ១៩ខ្លាំងជាគេបន្ទាប់ពីសហរដ្ឋអាមេរិក និងប្រទេសប្រេស៊ីល។ យោងតាមរបាយការណ៍របស់ John Hopkins Coronavirus Resource Centre ឥណ្ឌាបានស្គាល់នូវការស្រាកស្រាន្ដករណីឆ្លងចាប់ពីខែកញ្ញាឆ្នាំ២០២០រហូតមកដល់អំឡុងខែមីនា។ ការធ្លាក់ចុះនៃករណីឆ្លងនេះក៏ត្រូវបានរដ្ឋមន្រ្តីសហភាពសុខាភិបាល (Union Health Minister) ថា ឥណ្ឌាបានឆ្លងផុតកូវីដ១៩ដោយជោគជ័យកាលពីខែមីនាកន្លងទៅនេះ។ លោករដ្ឋមន្ត្រីថ្លែងមិនទាន់បានប៉ុន្មានសប្ដាហ៍ផង ករណីកូវីដ១៩នៅឥណ្ឌាបានកើនឡើងដូចទឹកបាក់ទំនប់ ដែលចំនួនឆ្លងរលកលើកទីពីរនេះកើនលើសរលកលើកទី១យ៉ាងច្រើនសន្ធឹកសន្ធាប់ រហូតខ្វះកន្លែងនិងឧបករណ៍ព្យាបាល ហើយឥណ្ឌាបានវារដាច់ប្រទេសប្រេស៊ីលលើករណីឆ្លងកូវីដ១៩សរុបច្រើនជាងគេ និងក្លាយជាប្រទេសដែលមានករណីឆ្លងថ្មីច្រើនជាងសហរដ្ឋអាមេរិកទៀត ពោលគឺករណីឆ្លងថ្មីច្រើនជាងគេទូទាំងពិភពលោក។

តើអ្វីទើបធ្វើឱ្យរលកទី២នៅឥណ្ឌាខ្លាំងដូចស៊ូណាមិបែបនេះ?

មូលហេតុចម្បងទីមួយនោះគឺរដ្ឋាភិបាលឥណ្ឌាបានប្រកាន់វិធានការធូររលុងលើការគ្រប់គ្រងករណីឆ្លងថ្មី ដោយសារគេយល់ឃើញថាឥណ្ឌាបានឆ្លងផុតកូវីដ១៩ហើយ។ ឥណ្ឌាលែងរឹតត្បិតលើការជួបជុំ ហើយមានសកម្មភាពសេដ្ឋកិច្ចនិងសង្គមដូចកាលពីគ្មានកូវីដ១៩ដែលធ្វើឱ្យប្រជាជនភាគច្រើនភ្លេចពីវត្ដមានកូវីដ១៩ ទោះបីជាករណីថ្មីនៅបន្តមានប៉ុន្តែមានចំនួនធ្លាក់ចុះ។ យោងតាមការចេញផ្សាយរបស់ The National Geographic លោកប្រធានាធិបតី Narendra Modi មិនបានប្រុងប្រយ័ត្នទៅនឹងរលកទីពីរនេះទេ ទោះបីជាមានការព្រមានថាឥណ្ឌានឹងមានរលកលើកទីពីរតាមរយៈការរកឃើញមានសមាសភាពមេរោគបម្លែងខ្លួនថ្មីជាច្រើនកាលពីខែមករាកន្លងទៅនេះ។ ជាមួយគ្នានេះដែរ លោកប្រធាន Public Health Foundation of India ក៏បានសារភាពថា “ពួកយើងបានទម្លាក់ការប្រុងប្រយ័ត្នទាំងស្រុង ដោយគិតថាកូវីដ១៩ត្រូវបានបិទបញ្ចប់នៅខែមករា ហើយអ្នកតាមដានអង្កេតការនិងគ្រប់គ្រងកូវីដ១៩ក៏បានជិះសេះលែងដៃដែរ”។

មូលហេតុចម្បងទីពីរនោះគឺមានកម្មវិធីសង្គមដូចជាសកម្មភាពនយោបាយនានា ពិធីមង្គលការ បុណ្យទាន និងជាពិសេសគឺការជួបជុំប្រារព្ធពិធីសាសនាដែលមានមនុស្សម្នាណែនណាន់តាន់តាប់និងមិនបានគោរពវិធានការការពារខ្លួន។ អ្នកជំនាញទាំងក្នុងស្រុកនិងក្រៅស្រុកបានរិះគន់លើវិធានការរបស់រដ្ឋាភិបាលដែលបណ្ដោយឱ្យមានកម្មវិធីជួបជុំ និងសកម្មភាពដែលមានហានិភ័យខ្ពស់នៃការចម្លងមេរោគនៅក្នុងសហគមន៍។ យោងតាមការចេញផ្សាយរបស់ VOA បន្ទាប់ពីករណីបានធ្លាក់ចុះ មានមនុស្សយ៉ាងច្រើនអ្នកបានប្រមូលផ្ដុំគ្នាជួបជុំធ្វើសកម្មភាពនយោបាយដែលធ្វើឡើងដើម្បីប្រកួតប្រជែងការបោះឆ្នោត។ មិនតែប៉ុណ្ណោះ នៅដើមខែមេសាគឺជាខែដែលសំបូរបុណ្យទាន ដែលក្នុងនោះអ្នកកាន់សាសនាហិណ្ឌូ (Hindus) និងស៊ីគ្ហ (Sikhs) បានជួបជុំគ្នាប្រារព្ធបុណ្យចូលឆ្នាំថ្មី។ ជាមួយគ្នានេះដែរ នៅតំបន់ Haridwar ក៏មានពិធីសាសនាមួយនៅទន្លេ Ganges ដែលមនុស្សរាប់លាននាក់បានផឹកទឹកទន្លេម្នាក់បន្តិចនិងងូតទឹកនៅក្នុងទន្លេ ដោយសារគេជឿថាទឹកទន្លេនោះគឺជាទឹកមន្ដលាងសម្អាតបាបកម្មនិងជួយជញ្ចៀសចង្រៃ។ យោងតាមរបាយការណ៍របស់អាជ្ញាធរនៅតំបន់ Haridwar បានរកឃើញករណីឆ្លងចេញពីមនុស្សចូលរួមពិធីសាសនានោះយ៉ាងច្រើនពាន់នាក់ជាបន្តបន្ទាប់។

មូលហេតុចម្បងទីបីនោះមេរោគបម្លែងថ្មីជាច្រើនកំពុងតែចរាចរនៅឥណ្ឌា។ មេរោគបម្លែងថ្មីដែលកំពុងយាយីនៅឥណ្ឌាជាងគេមានឈ្មោះថា “B.1.617” ដែលមេរោគនេះមានការបម្លែងខ្លួនទ្វេដង។ យោងតាមការចេញផ្សាយរបស់ NPR អំបូរមួយនៃការបម្លែងរបស់មេរោគ B.1.617 គឺមកពីរដ្ឋ California នៅសហរដ្ឋអាមេរិក និងកាត់អំបូរជាមួយមេរោគបម្លែងខ្លួននៅអាហ្វ្រិកខាងត្បូងនិងប្រេស៊ីល។ តាមការស្រាវជ្រាវបឋមរបស់មជ្ឈមណ្ឌល Cell មេរោគបម្លែងថ្មីនេះមានសមត្ថភាពឆ្លងលឿនជាងអំបូរមុនរបស់វា។ ដោយសារខ្លាចមេរោគបម្លែងថ្មីឥណ្ឌានេះ ប្រទេសមួយចំនួនបានបិទការហោះហើរជាមួយឥណ្ឌា ដែលក្នុងនោះមានប្រទេសនូវែលសេឡង់ ប្រទេសកាណាដា ហុងកុង ប្រទេសអង់គ្លេស សហរដ្ឋអាមេរិក ប្រទេសសឹង្ហបុរី ប្រទេសកម្ពុជា ជាដើម។ ការបិទនេះក៏ដោយសារតែអ្នកមានធនធានជាច្រើនបាននាំគ្នាសម្រុកចេញពីឥណ្ឌាតាមរយៈយន្ដហោះឯកជនទៅប្រទេសនៅតំបន់អឺរ៉ុប តំបន់មជ្ឃឹមបូព៌ា និងតំបន់សមុទ្រឥណ្ឌាឱ្យបានមុនការហាមប្រាម។ យ៉ាងណាមិញ យោងតាមរបាយការណ៍របស់អង្គការសុខភាពពិភពលោក បច្ចុប្បន្ននេះមេរោគប្រភេទ B.1.617 បានមកដល់ប្រទេសចំនួន១៧រួចទៅហើយ។

ភាពវឹកវរនៅប្រទេសឥណ្ឌា

បច្ចុប្បន្ន ឥណ្ឌាមានករណីឆ្លងថ្មីចំនួនមិនក្រោម ៣ សែនករណីជារៀងរាល់ថ្ងៃ។ ប្រព័ន្ធបណ្ដាញសង្គមនៅឥណ្ឌាបានប្រកាសសុំជំនួយគ្រប់ពេល ហើយមន្ទីរពេទ្យខ្វះឧបករណ៍សង្គ្រោះ ជាពិសេសគឺបំពង់អុកស៊ីសែន។ អ្នកជំងឺជាច្រើននាក់បានសម្រាកនៅមុខបរិវេណពេទ្យដើម្បីរង់ចាំនិងកំពុងព្យាបាល ដោយខ្លះបានសម្រាកនៅក្នុងរថយន្ដនិងរឺម៉កកង់បី ខ្លះក្រាលកន្ទេលនៅលើដី និងខ្លះក៏បានស្លាប់នៅមុខបរិវេណមន្ទីរពេទ្យតែម្ដងទាំងមិនទាន់ទទួលការព្យាបាល។ កន្លែងបូជាសពអ្នកជំងឺកូវីដ១៩ត្រូវធ្វើយ៉ាងបណ្ដាក់គ្នា និងដោយហេតុតែកន្លែងបូជាដុតមិនទាន់ សពជាច្រើនត្រូវបានបូជានៅវាលខាងក្រៅយ៉ាងអាណោចអាធ័មដោយមានអូសប៉ុន្មានដុំនិងរុំក្រណាត់ស។

បញ្ហាចម្បងធំមួយទៀតនោះគឺកង្វះបំពង់អុកស៊ីសែន ដែលស្ថានភាពអ្នកជំងឺកូវីដ១៩យ៉ាងច្រើនត្រូវពឹងផ្អែកលើអុកស៊ីសែនដើម្បីរស់ ដូចជាត្រីមិនអាចខ្វះទឹកសម្រាប់ដកដង្ហើម។ កង្វះបំពង់អុកស៊ីសែននេះ បានធ្វើឱ្យតម្រូវការកើនខ្ពស់ ដែលជាហេតុធ្វើឱ្យតម្លៃបំពង់អុកស៊ីសែនឡើងថ្លៃ។ ជនឆ្លៀតឱកាសមួយចំនួនបានលួចលក់បំពង់និងម៉ាស៊ីនអុកស៊ីសែនក្នុងតម្លៃថ្លៃនៅផ្សារងងឹត។ យោងតាមការចេញផ្សាយរបស់ BBC បំពង់អុកស៊ីសែន ៥០ លីត្រតម្លៃទូទៅតែ៨០ដុល្លារអាមេរិក ប៉ុន្តែនៅផ្សារងងឹតតម្លៃ ៦៦០-១.៣៣០ ដុល្លារអាមេរិក។ ចំណែកឯម៉ាស៊ីនអុកស៊ីសែនវិញ តម្លៃទូទៅតែ ៣៣០-៩៣០ ដុល្លារអាមេរិក ប៉ុន្តែនៅផ្សារងងឹតវិញតម្លៃ ២០០០-២.២៦០ ដុល្លារអាមេរិក។

ជារួម សោកនាដកម្មនៅឥណ្ឌានាពេលបច្ចុប្បន្ននេះគឺជាសុបិនដ៏អាក្រក់ដែលប្រទេសទូទាំងពិភពលោកមិនចង់ឱ្យកើតឡើងនៅក្នុងប្រទេសខ្លួនឡើយ។ មេរៀនឥណ្ឌានេះគឺជាបទពិសោធន៍សម្រាប់មនុស្សទូទាំងពិភពលោកថា មនុស្សអាចភ្លេចកូវីដ១៩ ប៉ុន្តែដរាបណាដែលកូវីដ១៩នៅមាននៅលើពិភពលោក កូវីដ១៩នឹងមិនភ្លេចយើងទេទោះបីជាស្ថិតិបានឱ្យសញ្ញាណវិជ្ជមាននៅក្នុងប្រទេសក៏ដោយ។ ម្យ៉ាងវិញទៀត យើងក៏គួរកត់សម្គាល់ថា អ្នកជំនាញជាច្រើនបានព្រមានពីការបម្លែងថ្មីនៃមេរោគកូវីដ១៩ប្រសិនបើមានអ្នកឆ្លងគ្នាច្រើនមិនអាចទប់ស្កាត់ច្រវ៉ាក់ចម្លងបានភ្លាមៗ ដែលនេះក៏ជាមូលហេតុដែលត្រូវបង្កើតសហគមន៍មួយដែលមានប្រព័ន្ធស៊ាំតាមរយៈការចាក់វ៉ាក់សាំងឱ្យបានទាន់ពេលវេលាចៀសវាងកុំឱ្យមានមេរោគបម្លែងថ្មីខ្លាំងជាងវ៉ាក់សាំង។

វិបត្តិហិរញ្ញវត្ថុអាស៊ីឆ្នាំ​១៩៩៧ ឬ Asian financial crisis ត្រូវបានកត់ត្រាជាពេលដែលតំបន់អាស៊ីបានជួបនូវបញ្ហាសេដ្ឋកិច្ចនិងបានក្លាយជាប្រធានបទសិក្សារបស់សេដ្ឋវិទូរហូតមក។ ធនាគារឯកជនជាច្រើនបានប្រកាសក្ស័យធនដោយសារតែកម្ចីអសកម្ម non-performance loan (ឥណទានមិនដំណើរការ) ហើយតម្លៃរូបិយប័ណ្ណបាតរបស់ថៃបានធ្លាក់ចុះជាអតិបរមានៅថ្ងៃទី២ ខែកក្កដា ឆ្នាំ១៩៩៧  ខណៈដែលធនាគារកណ្ដាលថៃប្រកាសពីទុនបម្រុងជារូបិយប័ណ្ណបរទេសតម្កល់បានអស់ស្ទើរតែ១០០%។ ផលប៉ះពាល់ធ្ងន់ធ្ងរនៃវិបត្តិហិរញ្ញវត្ថុអាស៊ីបានធ្វើឱ្យ​ផលិតផលក្នុងស្រុកសរុប (GDP)​ បន្តធ្លាក់ចុះចន្លោះពី ៥,៨% ទៅ ១៣,៧% នៅឆ្នាំ១៩៩៨ នៅអាស៊ី។ យោងតាមរបាយការណ៍របស់កិច្ចប្រជុំកំពូលស្តីពីពាណិជ្ជកម្មនិងការអភិវឌ្ឍរបស់អង្គការសហប្រជាជាតិ UNCTAD ឬ United Nations Conference on Trade and Development បង្ហាញថា លក្ខណៈពិសេសមួយចំនួនដែលកត់សម្គាល់បាននៅពេលមានវិបត្តិនេះកើតឡើង​រួមមានដូចជាវិបត្តិហិរញ្ញវត្ថុដែលចេញមកពីកម្ចីធនាគារ​ក្នុងតំបន់ និងអស្ថិរភាពរូបិយវត្ថុជាតិជះឥទ្ធិពលឈានដល់មានអតិផរណា។

វិបត្តិហិរញ្ញវត្ថុប្រទេសថៃឆ្នាំ​១៩៩៧ជាដើមចមនាំឱ្យមានវិបត្តិសេដ្ឋកិច្ចនៅអាស៊ី

ថៃជាប្រទេសដែលមានសន្ទុះអភិវឌ្ឍគួរឱ្យកត់សម្គាល់នៅទស្សវត្សន៍ឆ្នាំ ១៩៩០ ដោយប្រសិទ្ធិភាពនៃគោលនយោបាយសេដ្ឋកិច្ចទីផ្សារសេរី។ នយោបាយហិរញ្ញវត្ថុរបស់ថៃពីមុនឆ្នាំ១៩៩៧ គឺការកម្រិតអត្រាប្តូរប្រាក់និងរក្សាតម្លៃរូបិយប័ណ្ណបាតថៃឱ្យនៅថេរ (currency peg) ដោយនាពេលនោះ ១ដុល្លារអាមេរិកមានតម្លៃចន្លោះពី២០បាតទៅ២៥បាត  ខណៈដែលប្រាក់ដុល្លារអាមេរិកចុះថោកដោយសារតែវិបត្ដិនៅសេដ្ឋកិច្ចនៅអាមេរិកកាលពីឆ្នាំ១៩៩១។  ចន្លោះឆ្នាំ ១៩៩៣ និង ១៩៩៥ ថៃបន្តរក្សាតម្លៃលុយបាតបែបនេះនិង បានដំឡើងអត្រាការប្រាក់ដើម្បីទាក់ទាញលំហូរចូលនៃមូលធន Capital inflow ច្រើន ប៉ុន្តែគោលការណ៍នេះមានប្រសិទ្ធភាពធានាក្នុងរយៈពេលខ្លីប៉ុណ្ណោះ។ តាមរយៈការសិក្សាម៉ាក្រូសេដ្ឋកិច្ច ដើម្បីទាក់ទាញលំហូរចូលនៃមូលធន (Capital inflow) គេត្រូវដំឡើងអត្រាការប្រាក់ពិតប្រាកដ តែបើគេទម្លាក់អត្រានោះវានឹងមានលំហូរចេញមូលធន (Capital outflow)។ ការកើនឡើងនៃអត្រាការប្រាក់ពិតប្រាកដបានប៉ះពាល់ដល់តុល្យភាពនៃការទូទាត់អត្រាប្តូរប្រាក់ក្នុងទីផ្សារជាពិសេសលើទំហំកញ្ចប់ឥណទានឬកម្ចី (loanable fund)។  ខណៈដែលប្រាក់បាតថៃស្ថិតនៅតម្លៃថ្លៃ ប្រទេសថៃមានក៏កំណើនតម្រូវការសាច់ប្រាក់ដុល្លារអាមេរិក ហើយធនាគារក្នុងស្រុកបានបើកឱ្យមានឥណទានប្រាក់ដុល្លារអាមេរិកច្រើនឡើង។ នៅឆ្នាំ១៩៩៦ ស្ថានភាពម៉ាក្រូសេដ្ឋកិច្ចប្រទេសថៃបានធ្លាក់ចុះដុនដាបទៅៗដោយសាររដ្ឋាភិបាលថៃអស់រូបិយប័ណ្ណបរទេសក្នុងការទូទាត់ បន្ទាប់មកក៏សម្រេចដំឡើងថ្លៃលុយបាត​តាមគោលការណ៍ អត្រាប្តូរប្រាក់អណ្តែត (floating exchange rate)  ប៉ុន្តែតម្លៃលុយបាតក្រោយមកបានដួលរលំទៅវិញនិងឈានទៅរកអតិផរណាកម្រិតខ្ពស់។ គោលការណ៍អត្រាប្តូរប្រាក់អណ្តែត គឺជាការកំណត់មួយដែលតម្លៃរូបិយវត្ថុជាតិរបស់ប្រទេសមួយត្រូវបានកំណត់ដោយ ទីផ្សាររូបិយប័ណ្ណបរទេស (Forex)។ ក្នុងការកំណត់ គេមើលទៅលើការផ្គត់ផ្គង់និងតម្រូវការដែលទូទាត់ជាមួយនឹងរូបិយប័ណ្ណបរទេសដទៃទៀតក្នុងលក្ខខ័ណ្ឌទីផ្សារ ហើយការកំណត់តម្លៃនេះមិនមានលក្ខណៈថេរដូចជាការកំណត់របស់រដ្ឋទេ។ ប៉ុន្តែការផ្លាស់ប្តូរមិនបានជោគជ័យទេ ព្រោះលុយបាតបានរងអតិផរណាខ្ពស់និងមានអត្រាប្តូរធ្លាក់ចុះដល់ ៤០,២% ហើយក៏បានជះផលប៉ះពាល់ទៅប្រទេសដទៃក្នុងតំបន់ផងដែរ។ ក្នុងតំបន់អាស៊ាន ប្រទេសដែលរងគ្រោះពីអតិផរណានេះមានដូចជាលុយរីងហ្គីតរបស់ម៉ាឡេស៊ី រូពីរបស់ឥណ្ឌូនេស៊ី និងពេសូរបស់ហ្វីលីពីនផងដែរ។ បន្ទាប់មកប្រទេសកូរ៉េខាងត្បូងដែលជាខ្លាសេដ្ឋកិច្ចអាស៊ីបានជួបបញ្ហាដូចគ្នានេះដែរ ក្រោយពេលលុយបាតថៃចុះថោក លុយវុនកូរ៉េក៏ធ្លាក់ជាសញ្ញាណវិបត្តិសេដ្ឋកិច្ចដំណាក់កាលទី២។ ក្នុងខណៈនេះ លុយដុល្លារតៃវ៉ាន់ និង ដុល្លារហុងកុងបានធ្លាក់ចុះ ជាមួយស្ថានភាពលុយរូពីរបស់ឥណ្ឌូនេស៊ីធ្លាក់ចុះមិនចាញ់គ្នាជាមួយថៃ។

បញ្ហាចម្បងៗដែលចោទឡើងនៅពេលវិបត្តិសេដ្ឋកិច្ចផ្ទុះឡើង

ក្នុងរបាយការណ៍សិក្សាររបស់មូលនិធិរូបិយវត្ថុអន្តរជាតិ IMF សេដ្ឋវិទូបានមើលឃើញពីចន្លោះប្រហោងនៃគោលការណ៍សេដ្ឋកិច្ច និងបញ្ហាគោលមួយចំនួនទៀតដែលមូលដ្ឋានគ្រឹះនៃវិបត្តិនេះដែលមានដូចជា៖

ក.​ ភាពទន់ខ្សោយនៃការអភិវឌ្ឍម៉ាក្រូសេដ្ឋកិច្ច

ចំណុចចន្លោះប្រហោងដែលសេដ្ឋកិច្ចទីផ្សារសេរីងាយរងគ្រោះនិងជួបប្រទះវិបត្តិហិរញ្ញវត្ថុបណ្តាលមកពីកត្តាម៉ាក្រូសេដ្ឋកិច្ច (macroeconomic factor)។ កត្តាម៉ាក្រូសេដ្ឋកិច្ចគឺជាការសិក្សាទាក់ទងនឹងបាតុភូតឬទិដ្ឋភាពធំនៃសេដ្ឋកិច្ចរបស់ប្រទេសណាមួយ។  ក្នុងនោះអតិផរណា ផលិតផលក្នុងស្រុកសរុប (GDP) ប្រាក់ចំណូលជាតិ និងកម្រិតអ្នកអត់ការងារធ្វើគឺជាឧទាហរណ៍នៃកត្តាម៉ាក្រូសេដ្ឋកិច្ច។ លក្ខខ័ណ្ឌកង្វះការអភិវឌ្ឍម៉ាក្រូសេដ្ឋកិច្ចជាបញ្ហាសំខាន់និងចម្បងនៃវិបត្តិឆ្នាំ១៩៩៧នេះ វាមានលក្ខណៈជាប្រព័ន្ធដែលចាប់ផ្តើមពីការរៀបចំគោលការណ៍រូបិយវត្ថុជាតិនិងសារពើពន្ធតឹងរ៉ឹងដើម្បីទប់ទល់នឹងលំហូរលុយដុល្លារអាមេរិក បន្ទាប់មកឈានដល់មានឱនភាពគណនីចរន្តឬ current account deficiency។ ប្រទេសមួយចំនួនបានធ្វើការកម្រិតតម្លៃរូបិយវត្ថុ​ថេរឬ currency peg ដែលការកម្រិតនេះជាការកំណត់របស់រដ្ឋាភិបាលលើអត្រាប្តូរប្រាក់រវាងរូបិយវត្ថុជាតិនិងបរទេសឱ្យនៅថេរ (fixed currency rate)។ ការកំណត់អត្រាថេរបានក្លាយជាទំនោរយន្តការសេដ្ឋកិច្ចដែលបានកំណត់ក្នុងគោលការណ៍រូបិយវត្ថុនៃប្រទេសអាស៊ីមួយចំនួនរួមមានរូបិយប័ណ្ណបាតប្រទេសថៃ និងរូបិយប័ណ្ណពេសូប្រទេសហ្វីលីពីន ក្នុងគោលបំណងរក្សាអត្រាប្តូរប្រាក់ឱ្យនៅនឹងនរ​នៅក្នុងរយៈពេលវែង។ ការកម្រិតអត្រាប្តូរប្រាក់ មានសារប្រយោជន៍ជំរុញដល់សាជីវកម្ម​ ការវិនិយោគក្នុងស្រុក និងធានាបាននូវការប៉ាន់ប្រមាណទុកមុននៃស្ថិរភាពរូបិយវត្ថុ (long-term predictability of exchange rates) ប៉ុន្តែវាក៏បានធ្វើឱ្យមានតម្រូវការសាច់ប្រាក់ដុល្លារលើទីផ្សារកើនឡើង។ ជាទូទៅការកម្រិតអត្រាប្តូរប្រាក់ថេរធ្វើឡើងដោយធនាគារកណ្តាល ហើយនាពេលនោះតម្លៃលុយបាតថៃមានតម្លៃខ្ពស់ជាងបច្ចុប្បន្ន ដែលពីមុនឆ្នាំ១៩៩៧ ១ដុល្លារអាមេរិកដូរបានពី ២០បាត​ទៅ២៥បាត រី​​ឯពេលសព្វថ្ងៃ ១ដុល្លារអាមេរិកស្មើនឹងប្រមាណ ៣០បាត។ ការកើនឡើងតម្រូវការសាច់ប្រាក់នៅក្នុងប្រទេសថៃចាប់ផ្តើមពីមុនឆ្នាំ១៩៩៧ទៅទៀត វាបណ្តាលមកពីការរីកដុះដាលការវិនិយោគថ្មីៗក្នុងស្រុកដែលត្រូវការឱ្យមានទ្រព្យមូលធនជាទុន “capital​ in Thai Baht” ជាហេតុនាំឱ្យមានការកើនឡើងនៃលំហូរចេញលុយ ក៏ដូចជាកំណើនកម្ចីប្រាក់ពីធនាគារ និងការធ្លាក់ចុះនៃអត្រាប្រាក់សន្សំ។ ការធ្លាក់ចុះនៃប្រាក់សន្សំ និងកំណើនកម្ចីឯកជនបានធ្វើ​​​​​​​​​​​​​​​​​​ឱ្យប្រទេសថៃប្រទះសញ្ញាណនៃការកើនឡើងនៃបំណុល និងឱនភាពគណនីចរន្ត។ ផ្ទុយពីថៃ ប្រទេសហ្វីលីពីនបានប្រទះនឹងឱនភាពដោយសារការផ្ទុះឡើងនៃកំណើនវិនិយោគទៅវិញ មិនមែនមកពីឱនភាពគណនីចរន្តនោះទេ។

ខ. ភាពទន់ខ្សោយនៃវិស័យហិរញ្ញវត្ថុក្នុងស្រុក និងបញ្ហាអតិផរណា

ដូចបានសិក្សាត្រួសៗពីខាងលើមកហើយ តម្រូវការសាច់ប្រាក់ដុល្លារបានធ្វើឱ្យរដ្ឋាភិបាលថៃជួបកង្វះរូបិយប័ណ្ណបរទេសក្នុងការរក្សាតម្លៃលុយបាតឱ្យនៅថេរ ជាហេតុនាំមានកំណើនអត្រាអតិផរណាហើយស្ថានភាពលុយបាតថៃចុះថោកជាគំហុក ដែលមានអត្រាធ្លាក់ចុះដល់ ៤០.២% រាប់ពីខែមិថុនាឆ្នាំ១៩៩៧ (២៤.៥បាត/ដុល្លារ) ដល់ខែកក្កដាឆ្នាំ១៩៩៨​ (៤១បាត/ដុល្លារ)។ ជាមួយគ្នានេះថៃបានចេញយន្តការហិរញ្ញវត្ថុដែលអនុញ្ញាតឱ្យមានឥណទានរយៈពេលខ្លីពីធនាគារ ហើយយន្តការណ៍នេះបានក្លាយជាកត្តាមួយអូសទាញឱ្យមានកម្ចីជាលុយដុល្លារអាមេរិកច្រើន។ គោលការណ៍ហិរញ្ញវត្ថុនេះមិនត្រឹមតែអូសទាញឱ្យមានកម្ចីជាលុយដុល្លារអាមេរិកច្រើន ប៉ុន្តែតាមរបាយការណ៍ពីធនាគារឯកជនក្នុងស្រុកថៃ ជិត៥០%នៃកម្ចីឯកជនរយៈពេលខ្លីនេះជាកម្ចីឥតដំណើរការ ធនាគារនាពេលនោះទទួលបានត្រឹមតែលុយអត្រាការប្រាក់ត្រលប់មកវិញ តែពុំមានសំណងបង្វិល។ ដោយសារមានតែលុយការប្រាក់តែគ្មានសំណងបង្វិល ការកើនឡើងនៃកម្ចីបែបនេះបានបណ្តោយឱ្យមានលំហូរលុយក្តៅ (លុយក្ដៅ (Hot money) គឺជាលុយដែលបានមកពីការប្រាក់ឥណទានរយៈពេលខ្លីនោះឯង) ដែលក្រោយមកវាបានចោទជាបញ្ហាដល់ធនាគាររហូតឈានដល់ការប្រកាសក្ស័យធនរបស់ធនាគារថៃក្នុងស្រុកជាច្រើន។

គ.​ ផលប៉ះពាល់នៃកង្វះទ្រព្យតម្កល់បរទេសដុល

ផលប៉ះពាល់នេះកើតឡើងពីការផ្តល់ឥណទានរយៈពេលខ្លី ជាពិសេសឥណទានបរទេសឬ cross border loan ច្រើននៅពេលទ្រព្យតម្កល់បរទេសមានទំហំប្រហាក់ប្រហែលនឹងបំណុល។ អំឡុងពេលនោះ ធនាគារកណ្តាលថៃបានប្រកាសពីការអស់នូវទ្រព្យតម្កល់បរទេសស្ទើរតែ១០០%។ ប្រទេសដែលបានចេញគោលការណ៍កម្ចីរយៈពេលខ្លីរួមមានថៃ កូរ៉េខាងត្បូង ឥណ្ឌូនេស៊ី និងហ្វីលីពីន។ នៅពេលនោះ ប្រព័ន្ធធនាគារក្នុងប្រទេសថៃជាពិសេស Bangkok International Banking Facility (BIBF) បានបើកឱ្យមានការខ្ចីពីធនាគារបរទេសនៅឆ្នាំ១៩៩៣ដែលបានធ្វើឱ្យបំណុលកម្រិតមធ្យមកើនឡើង។ ការរៀបចំប្រព័ន្ធធនាគារ និងស្ថាប័នហិរញ្ញវត្ថុឯកជនមានសភាពទន់ខ្សោយ រី​​​ឯអត្រាការប្រាក់កាន់តែឡើងថ្លៃ ជាហេតុបណ្តាល​ឱ្យធ្វើឱ្យលំហូរចេញមូលធនច្រើន (Capital outflow) និងកំណើនឥណទានច្រើនជាងសំណង។ ស្ថានភាពកាន់តែធ្ងន់ធ្ងរទៅសំរាប់ធនាគារនិងស្ថាប័នហិរញ្ញវត្ថុថៃរហូតចន្លោះឆ្នាំ១៩៩៦ និង ១៩៩៧ និងបានបង្ហាញពីសញ្ញាក្ស័យធនច្រើនឡើង។ ក្នុងស្ថានភាពដែលមានវិបត្តិធនាគារក្ស័យធននេះ ធនាគារជាតិថៃមិនមានលទ្ធភាពក្នុងការស្រោចស្រង់ស្ថាប័ន​ឯកជនទាំងអស់នោះបានឡើយ។

ឃ. ភាពធ្ងន់ធ្ងរនៃផលប៉ះពាល់ជាប្រព័ន្ធ

នៅពេលដែលមានវិបត្តិហិរញ្ញវត្ថុនិងធនាគារក្នុងស្រុកកើតឡើង វាបានប៉ះពាល់ទៅដល់ចង្វាក់ផលិតកម្មនៅវិស័យដទៃទៀតដូចជាសហគ្រាសនិងឧស្សាហកម្មនាំឱ្យការនាំចេញធ្លាក់ចុះ ជាហេតុធ្វើឱ្យប្រទេសនៅអាស៊ីមួយចំនួនដែលកំពុងរីកចម្រើននិងពឹងផ្អែកលើការនាំចេញមានសេដ្ឋកិច្ចធ្លាក់ចុះ។ នៅចន្លោះឆ្នាំ១៩៩៦និង ១៩៩៧​ GDP ឥណ្ឌូនេស៊ីបានធ្លាក់ ៤៣,២% ប្រទេសថៃ ២១,២% ប្រទេសម៉ាឡេស៊ី ១៩% កូរ៉េខាងត្បូង ១៨,៥% និង ហ្វីលីពីន ១២,៥%។ ចំណែកឯស្ថានភាពប្រទេសថៃវិញ ការចំណាយឯកជនបានថយចុះនៅឆ្នាំ ១៩៩៧ ដោយសារប្រាក់ខែតិចតួច និងការបាត់បង់ការងារធ្វើ។ ការនាំចូលទំនិញក៏បានថយចុះ ១% ក្នុងរយៈពេលដូចគ្នា។  រីឯការវិនិយោគឯកជនក៏បានធ្លាក់ចុះគួរឱ្យកត់សម្គាល់ ជាមួយនឹងសន្ទស្សន៍វិនិយោគឯកជនធ្លាក់ចុះពី ១០០,១% ក្នុងឆ្នាំ ១៩៩៦ ចុះទៅ ៨៣,៥% ក្នុងឆ្នាំ ១៩៩៧ ។ សន្ទស្សន៍ផលិតកម្មបានថយចុះប្រមាណ ៥,១% ក្នុងខែសីហាឆ្នាំ ១៩៩៧ ។ ប្រទេសដែលជាដៃគូពាណិជ្ជកម្មរបស់ប្រទេសទាំងអស់នេះជាពិសេសប្រទេសថៃក៏ទទួលរងផលប៉ះពាល់ពីវិបត្តិសេដ្ឋកិច្ចនេះដែរ ហើយវាក៏បង្ហាញពីផលប៉ះពាល់ដែលជះឥទ្ធិពលជាប្រព័ន្ធ។​

ពាក្យគន្លឹះ

-​ ឱនភាពគណនីចរន្ត៖ ឱនភាពក្នុងផ្នែកគណនី នៃជញ្ជីងទូទាត់របស់ប្រទេសមួយ។
-​​ រចនាសម្ព័ន្ធមូលធន , រចនាសម្ព័ន្ធទុន៖ ១-សមាសភាពនៃបំណុល និង​ទ្រព្យរបស់ម្ចាស់(មូលធន)របស់ក្រុមហ៊ុនអាជីវកម្មមួយ។ ២-អនុបាតនៃកម្ចី និងហ៊ុនជាមូលធនលើមូលធនសរុបនៃក្រុមហ៊ុនមួយ។
-​ អនុបាតនៃលទ្ធភាពទូទាត់សងបំណុល៖ ការវាស់វែងនៃលទ្ធភាពរបស់ក្រុមហ៊ុនដើម្បីឆ្លើយតបកាតព្វកិច្ចរយៈពេលខ្លីដល់កំណត់ ដូចជាអនុបាតនៃលទ្ធភាពទូទាត់រហ័សនៃបំណុល។
– កញ្ចប់ឥណទាន៖ loanable fund គឺជាកញ្ចប់ប្រាក់ឬ fund ដែលអាចដាក់ឱ្យខ្ចីបាន កញ្ចប់នេះរួមបញ្ចូលប្រាក់សន្សំក្នុងគ្រួសារដែលអាចធ្វើកម្ចី ឬក៏ប្រាក់កម្ចីរបស់ធនាគារ។

នៅដើមខែមេសា ឆ្នាំ២០២១នេះ រដ្ឋមន្រ្តីសុខាភិបាលនៃប្រទេសអាល្លឺម៉ង់លោក Jens Spahn បានចេញសេចក្តីថ្លែងការណ៍ថាប្រទេសអាល្លឺម៉ង់កំពុងតែនៅក្នុងដំណាក់ការពិភាក្សាជាមួយនឹងភាគីប្រទេសរុស្ស៊ីក្នុងការទិញដូសវ៉ាក់សាំង Sputnik V របស់ប្រទេសរុស្ស៊ី។ ប៉ុន្តែលោកក៏បានបញ្ជាក់ផងដែរថា លោកកំពុងតែរងចាំការចេញសេចក្តីប្រកាសទទួលស្គាល់ពីខាងភាគីសហភាពអឺរ៉ុប។ គួរបញ្ជាក់ផងដែរថា ប្រទេសដែលជាសមាជិកនៃសហភាពអឺរ៉ុបមានទស្សនៈផ្សេងៗគ្នាទៅលើវ៉ាក់សាំងSputnik Vលើការទិញឬមិនទិញវ៉ាក់សាំងរុស្ស៊ី។ ជាក់ស្ដែង ប្រទេសហុងគ្រីនិងប្រទេសស្លូវ៉ាគី(Slovakia Republic) បានទិញវ៉ាក់សាំងនេះរួចហើយ ចំណែកឯប្រទេសអូទ្រីសនិងប្រទេសអាល្លឺម៉ង់កំពុងតែនៅក្នុងដំណាក់ការចរចារជាមួយភាគីរុស្ស៉ីដើម្បីបញ្ជាទិញវ៉ាក់សាំង។ ហើយក្នុងនោះក៏មានប្រទេសដែលដាច់ខាតមិនទិញវាក់សាំងរបស់រុស្ស៊ីទេ ដែលភាគច្រើនជាប្រទេសនៅអឺរ៉ុបប៉ែកខាងកើត។ ដូចនេះ តើការសម្រេចចិត្តទាំងនេះមានឥទ្ធិពលយ៉ាងណាដល់ទំនាក់ទំនងរុស្ស៊ី​និងបណ្តាប្រទេសសហភាពអឺរ៉ុប?

រុស្ស៊ីក្នុងនយោយបាយការទូតវ៉ាក់សាំង

រុស្ស៊ីក៏ជាភ្នាក់ងារសំខាន់មួយផងដែរនៅក្នុងឆាកនយោបាយការទូតមួយដែលគេឱ្យឈ្មោះថា ជានយោបាយការទូតវ៉ាក់សាំង(Vaccine Diplomacy)។ ចាប់តាំងពីដើមឆ្នាំ២០២០ នៅពេលដែលជំងឺកូវីដ១៩បានរីកដុះដាលជុំវិញពិភពលោក ប្រទេសមានអំណាចជាច្រើនបានប្រកួតប្រជែងគ្នាដើម្បីឱ្យផលិតបានវ៉ាក់សាំងមុនគេ។ ជាក់ស្ដែង នៅក្នុងខែឧសភាឆ្នាំ២០២០ រដ្ឋាភិបាលរុស្ស៊ីបានចុះបញ្ជីវ៉ាក់សាំង Sputnik V ដោយក្រសួងសុខាភិបាលរបស់ប្រទេសរុស្ស៊ី។ តាមពិតទៅឈ្មោះ Sputnik V នេះគឺជាឈ្មោះផ្កាយរណបដែលបានបង្ហោះទៅក្នុងយានអវកាសមុនដំបូងគេលើពិភពលោក និងបានឆ្លុះបញ្ចាំងពីសក្តានុពលលើវិស័យស្រាវជ្រាវនិងបច្ចេកវិទ្យាដ៏ខ្លាំងក្លារបស់សហភាពសូវៀតក្នុងសម័យសង្គ្រាមត្រជាក់។ ស្ថាប័ន​ Gamaleya Research Institute of Epidemiology and Microbiology ក៏បានអះអាងថាវ៉ាក់សាំងនេះត្រូវបានឆ្លងការពិសោធន៍ដោយជោគជ័យដោយមិនបង្កឱ្យមានផលប៉ះពាល់អ្វីឡើយ។ ជាមួយគ្នានេះដែរ The Gamaleya National Research Center of Epidemiology and Microbiology and the Russian Direct Investment Fund (RDIF) បានរាយការណ៍ថាវាក់សាំងរបស់រុស្ស៊ីមួយនេះមានប្រសិទ្ធិភាពរហូតដល់ ៩៧.៦%។ ដើម្បីផ្ដល់ទំនុកចិត្ដបន្ថែមទៅលើវាក់សាំងនេះ លោកវ្លាឌីមៀរ ពូទីន (Vladimir Putin) ប្រធានាធិបតីរបស់ប្រទេសរូស្សុីក៏បានអះអាងថាកូនស្រីម្នាក់របស់លោកក៏ទទួលបានវ៉ាក់សាំង Sputnik V ផងដែរ។ ការអះអាងរបស់លោកនេះគឺធ្វើឡើងដើម្បីចង់បង្ហាញទៅដល់មហាជននិងឆាកអន្តរជាតិថាវ៉ាក់សាំង Sputnik V គឺពិតជាមានប្រសិទ្ធភាពមែន។

នយោបាយការទូតវ៉ាក់សាំងរបស់រុស្ស៊ីគឺជាយន្តការមួយដែលរដ្ឋភិបាលរុស្ស៊ីបានប្រើប្រាស់ដើម្បីបញ្ជ្រាបអំណាចទន់ (Soft Power)របស់ខ្លួនទៅលើឆាកអន្តរជាតិ។​ នយោបាយការទូតវ៉ាក់សាំងនេះ ប្រព្រឹត្តទៅដោយការផលិតនិងចែកចាយ និងលក់ដូរវ៉ាក់សាំងទៅកាន់ប្រទេសដទៃទៀត។ បើយោងតាមទិន្នន័យពី Direct Investment Fund ប្រទេសរុស្ស៊ីបានទទួលការបញ្ជាទិញយកវ៉ាក់សាំងSputnik V ចំនួនលើសពី ១.២ ប៊ីលានដូសពីសំណាក់៥០ប្រទេសរួចទៅហើយ បើគិតមកទល់ចុងឆ្នាំ២០២០ដែលនៅក្នុងចំណោមប្រទេសទាំងនោះក៏បានប្រទេសខ្លះជាសមាជិករបស់សហភាពអឺរ៉ុបផងដែរ។

នៅខែមករា ឆ្នាំ២០២១ ប្រទេសហុងគ្រីក្លាយជាប្រទេសដំបូងគេនៅក្នុងសហភាពអឺរ៉ុបដែលបានទិញយកវ៉ាក់សាំងSputnik V ពីប្រទេសរុស្ស៊ីដោយអនុម័តឱ្យប្រើប្រាស់វ៉ា់ក់សាំងនេះក្នុងគ្រាអាសន្ន។ ការសម្រេចចិត្តរបស់រដ្ឋាភិបាលហុងគ្រីនេះបានធ្វើឡើង ដោយវ៉ាក់សាំងSputnik V មិនទាន់បានការទទួលស្គាល់ពីខាងភាគីសហភាពអឺរ៉ុបនៅឡើយទេ។ មួយវិញទៀត ប្រទេសអុីតាលីនិងប្រទេសរុស្ស៊ីវិញបានចុះកិច្ចព្រមព្រៀងដើម្បីឱ្យអុីតាលីអាចផលិតវ៉ាក់សាំងនៅក្នុងប្រទេសរបស់ខ្លួន។ បណ្តាប្រទេសជាច្រើនក៏បានបើកជំហររបស់ខ្លួន ថានឹងទទួលយកវ៉ាក់សាំងរបស់ប្រទេសរុស្ស៊ី ប្រសិនបើមានការទទួលស្គាល់ពីភាគីមានអំណាចរបស់សហភាពអឺរ៉ុប។ នៅដើមខែ៣ ឆ្នាំ២០២១នេះ European Medicines Agency (EMA) បានចាប់ផ្តើមដំណើរការក្នុងការពិនិត្យវិនិច្ឆ័យវ៉ាក់សាំងSputnik V។

សហភាពអ៊ឺរ៉ុបដល់ផ្លូវទាល់ច្រក

ការងាកមករកវ៉ាក់សាំងSputnik V ពីសំណាក់សមាជិកអឺរ៉ុបមួយចំនួនគឺដោយសារតែកត្តាជាច្រើនយ៉ាង។​ កត្តាទីមួយគឺដោយសារតែកត្តាសុខាភិបាលរបស់ប្រទេសជាសមាជិកសហភាពអឺរ៉ុបមួយចំនួន គឺមិនអាចទ្រាំទ្រនឹងអត្រាឆ្លងរោគ និងអត្រាមរណៈដោយសារជំងឺកូវីដ១៩បានឡើយ។ យោងតាមរបាយការណ៍របស់ Statista មកដល់ខែមេសា ឆ្នាំ២០២១ សាធារណរដ្ឋឆែក (Czech Republic) និងប្រទេសហុងគ្រី (Hungary)ឈរនៅលើលំដាប់ទីមួយនិងទីពីរ បើគិតពីអត្រាមរណៈមនុស្សមួយក្នុងចំណោម១០ម៉ឺននាក់ ដោយសាធារណរដ្ឋឆែកមានអត្រាស្លាប់ដល់ទៅ២៦២,១៥នាក់ រីឯប្រទេសហុងគ្រីវិញ មានអត្រាមរណៈ២៤២,៥៩ នាក់។ ចំណែកឯប្រទេសស្លូវ៉ាគី និងប្រទេសអុីតាលីក៏ជាប្រទេសដែលមានអត្រាមរណៈខ្ពស់ផងដែរ បើយោងតាមទិន្នន័យនៅក្នុងរបាយការណ៍ដដែលនោះ។ កត្តាទីពីរ បន្ថែមពីលើកំណើននៃអត្រាមរណៈខ្ពស់នេះ សហភាពអឺរ៉ុបក៏បានជួយប្រទះនូវបញ្ហាកកស្ទះនៃយុទ្ធនាការចាក់វ៉ាក់សាំងជូនប្រជាពលរដ្ឋខ្លួនទៀតផង។ បញ្ហានេះគឺបង្កឡើងដោយសារការយឺតយ៉ាវនៃការផលិតវ៉ាក់សាំងPfizer BioNTech និង Moderna ដែលជាវ៉ាក់សាំងទទួលស្គាល់ដោយ EMA។ លើសពីនេះទៅទៀតបញ្ហាកកស្ទះនៃការចែកចាយវ៉ាក់សាំងក៏បង្កដោយសារតែវ៉ាក់សាំង Astra Zeneca បានទទួលរបាយការណ៍ថាអ្នកដែលទទួលបានវ៉ាក់សាំងនេះមួយចំនួនមានបញ្ហាកំណកឈាម។ ប្រទេសមួយចំនួនដូចជាប្រទេសដាណឺម៉ាក (Danmark) បានបញ្ឈប់ការចាក់វ៉ាក់សាំង Astra Zeneca នេះទៅឱ្យប្រជាជនរបស់ពួកគេ ចំណែកឯប្រទេសបារាំង អាល្លឺម៉ង់ និងអ៉ីតាលីកំណត់ឱ្យចាក់តែក្រុមមនុស្សចាស់តែប៉ុណ្ណោះ ក្រោយពេលដែលប្រទេសទាំងនេះធ្លាប់ផ្អាកការចាក់វ៉ាក់សាំងនេះនៅដើមឆ្នាំ២០២១។

គំនិតអវិជ្ជមានរបស់ប្រទេសក្នុងសហភាពមួយចំនួនទៅលើវាក់សាំង

ប្រទេសជាច្រើននៅក្នុងសហភាពអឺរ៉ុបជាពិសេសបណ្តាប្រទេសអឺរ៉ុបភាគខាងលិចនិងខាងជើង បានបកស្រាយថាពួកគេកំពុងតែរងចាំការសិក្សាស្រាវជ្រាវពីខាងភាគីEMA។ ប៉ុន្តែទោះជាយ៉ាងណា ក៏នៅមានប្រទេសមួយចំនួនក្នុងសហភាពអឺរ៉ុបសម្តែងទស្សនៈអវិជ្ជមានទៅលើវ៉ាក់សាំងរបស់រុស្ស៊ី។ ប្រធានាធិបតីប្រទេសលីទុយអានី(Lithunie) លោក Gitanas Nausėda បានចេញសេចក្តីប្រកាសថាប្រទេសរបស់លោកនឹងមិនប្រើប្រាស់វ៉ាក់សាំងរបស់ប្រទេសរុស្ស៊ីឡើយបើទោះបីជាមានការទទួលស្គាល់ពី EMA ក៏ដោយ។ ជំនួយការរបស់ប្រធានាធិបតីប៉ូឡូញក៏បានមកស្រាយថាប្រទេសប៉ូឡូញក៏មិនមានគម្រោងនឹងទិញយកវ៉ាក់សាំងSputnik V នេះទេ។ ប្រទេសទាំងពីរតែងតែចាត់ទុកប្រទេសរុស្ស៊ីជាការគម្រាមកំហែងមកដល់សាមគ្គីភាពរបស់សហភាពអឺរ៉ុប ដោយសារតែប្រទេសទាំងពីរធ្លាប់មានប្រវតិ្តសាស្ត្រឈ្លានពានពីប្រទេសរុស្ស៊ីមកហើយ។ ជារួម ប្រទេសអឺរ៉ុបខាងកើតទាំងនេះភាគច្រើនតែមានជំហរប្រឆាំងនឹងរុស្ស៊ីខ្លាំងក្លាជាងសមាជិកអឺរ៉ុបផ្នែកខាងលិចដោយសារតែកត្តាប្រវត្តិសាស្ត្រនិងនយោបាយ។ ជាមួយគ្នានេះដែរ លោក Nausėda ក៏បាននិយាយថាវ៉ាក់សាំងSputnik V គឺជាអាវុធដែលរដ្ឋាភិបាលក្រឹមឡាំង(Kremlin)ប្រើដើម្បីធ្វើការបំបែកបំបាក់និងគ្រប់គ្រងអឺរ៉ុប។

សរុបមក​ ការឆ្លងរាតត្បាតនៃជំងឺកូវីដ១៩ បានក្លាយទៅជាដំណាក់កាលក្នុងការតេស្តពិសោធន៏នៃភាពរឹងមាំនៃសាមគ្គីភាព និងសមូហភាពរបស់សហភាពអឺរ៉ុប ទន្ទឹមនឹងនេះដែរ នេះក៏ជាឱកាសដ៏ល្អផងដែរសម្រាប់រុស្ស៊ីក្នុងការបញ្ជ្រាបឥទ្ធិពលរបស់ខ្លួនទៅលើទ្វីបអឺរ៉ុប។ គោលនយោបាយចម្បងរបស់ប្រទេសរុស្ស៊ីគឺចង់រក្សានិងការពារជំហរឥទ្ធិពលរបស់ខ្លួន ដែលភាគច្រើនជាអតីតរដ្ឋរបស់សហភាពសូវៀត។ លើសពីនេះ គោលនយោបាយវ៉ាក់សាំងនេះ អាចជាឈ្នាន់ដែលរុស្ស៊ីអាចប្រើប្រាស់ទៅថ្ងៃក្រោយដើម្បីបង្កើតសម្ព័ន្ធមិត្តជាមួយបណ្តាប្រទេសនានាក្នុងសហភាពអឺរ៉ុប និងធ្វើយ៉ាងណាឱ្យខ្លួនឯងមានឥទ្ធិពលដល់គោលនយោបាយសហភាពអឺរ៉ុបទៅថ្ងៃក្រោយ។

ព្រែកជីកស៊ុយអេ(Suez Canal) គឺជាច្រកទ្វារសមុទ្រដ៏សំខាន់មួយដែលភ្ជាប់ទ្វីបអឺរ៉ុប និងអាស៊ីដែលបង្កើតបានជាស្នាមឆ្នូតមួយផ្ដាច់ផ្ទាំងទ្វីបអាហ្វ្រិកពីអាស៊ីត្រង់ចន្លោះដីទ្វីបរវាងសមុទ្រមេឌីទែរ៉ាណេ(Mediterranean Sea) និងសមុទ្រក្រហម(Red Sea)របស់ប្រទេសអេហ្ស៊ីប។ ផ្លូវនាវាចរដ៏មមាញឹក សម្រាប់ពិភពលោកមួយនេះ បានផ្ដល់ច្រកទ្វារឆ្លងកាត់សមុទ្រក្នុងចម្ងាយខ្លីបំផុតដែលចំណាយពេលតិច  ព្រមទាំងបង្កភាពងាយស្រួលដល់ការដឹកជញ្ជូនទំនិញ ការធ្វើជំនួញតាមផ្លូវសមុទ្រ និងដំណើរការសេដ្ឋកិច្ចសកលផងដែរ។

ព្រឹត្តិការណ៍ថ្ងៃទី២៣ មីនា ២០២១ កន្លងទៅថ្មីៗ បានបង្កភាពភ្ញាក់ផ្អើលដល់ពិភពលោក ព្រមទាំងធ្វើឱ្យមានការកកស្ទះលើផ្លូវនាវាចរនៃព្រែកជីកស៊ុយអេដែលបណ្តាលមកពីការជាប់គាំងរបស់នាវាដឹកទំនិញខ្នាតយក្ស Ever Given ។ ដំណើរកកស្ទះការដឹកជញ្ជូនតាមផ្លូវទឹកមួយនេះ តែប៉ុន្មានថ្ងៃសោះ ធ្វើឱ្យនាវាជាច្រើនសម្រេចចិត្តត្រូវប្ដូរទិសដៅវាងទៅជុំវិញទីក្រុងខេបថោន(Cape Town)នៃប្រទេសអាហ្វ្រិកខាងត្បូងវិញ បើទោះបី ត្រូវធ្វើឱ្យមានភាព យឺតយ៉ាវ និងត្រូវពន្យារពេលលើកដាក់ទំនិញ និងដែលអាចនាំឱ្យតម្លៃទំនិញឡើងថ្លៃយ៉ាងណាក៏ដោយ។ ក្រុមអ្នកជំនាញសេដ្ឋកិច្ច ក៏បានប៉ាន់ប្រមាណដែរថា ការរាំងខ្ទប់ផ្លូវដឹកជញ្ជូននេះ មានតម្លៃជាទឹកប្រាក់ ៤០០លានដុល្លារអាមេរិកក្នុងមួយម៉ោង សម្រាប់សេដ្ឋកិច្ចសកល។ សូមបញ្ជាក់ថា ស៊ុយអេ ជាផ្លូវទឹកពាណិជ្ជកម្មភ្ជាប់ទ្វីបអាស៊ីនិងអឺរ៉ុបយ៉ាងខ្លីបំផុត ដែលជាមធ្យមមាននាវាប្រមាណជា៥០គ្រឿងបរឆ្លងកាត់ទៅមកក្នុងមួយថ្ងៃ ដែលស្មើនឹង ១២% នៃទំហំពាណិជ្ជកម្មពិភពលោកទាំងមូលជារៀងរាល់ឆ្នាំ។ ក្នុងនោះដែរក៏មានការរាប់បញ្ចូល ៧‌% នៃនាវាដឹកប្រេងពិភពលោកដែលបានផ្ដល់សេវា ១/១០ ដល់ការផ្គត់ផ្គង់ប្រេងប្រចាំថ្ងៃ។

ប្រការទាំងនេះ នាំឱ្យយើងអាចមើលឃើញថា អ្វីជាដំណើរការសេដ្ឋកិច្ចសកល និងថាតើច្រកផ្លូវទឹកតូចមួយអាចផ្ដល់សារសំខាន់កម្រិតណា! ប្រសិនបើគ្មានវាតើនឹងអាចប៉ះពាល់បែបណា ដល់ដំណើរការសេដ្ឋកិច្ច?

ប្រវត្តិដំណើរការព្រែកជីកស៊ុយអេ

ក្នុងសម័យអាណានិគម ការធ្វើដំណើរតាមផ្លូវសមុទ្រ ពិតជាសំខាន់ដល់កិច្ចការរុករក ដឹកជញ្ជូនវត្ថុធាតុដើមពីដែនដីថ្មី ព្រមទាំងសម្រាប់ការធ្វើជំនួញក្រៅដែនដីជាដើម សម្រាប់ពិភពអឺរ៉ុប។ ក្នុងការគ្រប់គ្រងតំបន់កំពង់ផែទីក្រុងខេបថោន(Cape Town)ប្រទេសអាហ្វ្រិកខាងត្បូង ចក្រភពអង់គ្លេសបង្កើតបានជាតំបន់រដ្ឋបាល និងជាទីសំចតសម្រាប់រាល់ក្រុមអ្នកដើរសំពៅ ឬកប៉ាល់ធ្វើជំនួញផ្លូវសមុទ្រនិងក្រុមប្រទេសម្ចាស់អាណានិគមទាំងឡាយត្រូវឆ្លងកាត់ផ្លូវសមុទ្រនេះ និងដើម្បីភ្ជាប់ដំណើរទៅកាន់ដែនដីទ្វីបអាស៊ី។

រហូតមកដល់ពាក់កណ្ដាលទសវត្សឆ្នាំ១៨០០ ប្រទេសបារាំង ក្នុងរជ្ជកាលអធិរាជណាប៉ូឡេអុងទី៣(Napoleon III) បានផ្ដួចផ្ដើមគំនិតជីកទម្លុះដីទ្វីប ដែលជាច្រកផ្លូវឧបសគ្គខ្លីបំផុតមួយរាំងខណ្ឌនៅចន្លោះសមុទ្រមេឌីទែរ៉ាណេ(Mediterranean Sea) និងសមុទ្រក្រហម(Read Sea) ព្រមទាំងបាន ចុះហត្ថលេខា លើកិច្ចព្រមព្រៀងទទួលសិទ្ធិ ដើម្បីជីកដីធ្វើព្រែកឆ្លងកាត់តំបន់នៃប្រទេសអេហ្ស៊ីប ដែលកាលនោះប្រទេសនេះ ស្ថិតក្រោមការត្រួតត្រារបស់ចក្រភពអូតូម៉ង់(Ottoman Empire)។ ដំណើរការសាងសង់ក៏ត្រូវបានចាប់ផ្ដើមឡើងក្នុងឆ្នាំ១៨៥៩ និងចំណាយពេល១០ឆ្នាំ ដើម្បីបញ្ចប់ ដោយត្រូវបានប្រើកម្លាំងមនុស្សដោយផ្ទាល់ប្រមាណ ១,៥ លាននាក់។

ទីបំផុតផ្លូវនាវាចរ កាត់ត្រង់ភ្ជាប់អឺរ៉ុបមកកាន់អាស៊ីថ្មីមួយ ដោយប្រើរយៈពេលខ្លីជាងមុន ប្រវែង ១៩៣គីឡូម៉ែត្រ ត្រូវបានប្រសូតរូបរាងឡើងក្នុងឆ្នាំ១៨៦៩ នោះគឺព្រែកជីកភ្ជាប់សមុទ្រដែលគេប្រសិទ្ធនាមថា «ស៊ុយអេ»។ យ៉ាងណាក៏ដោយ សមិទ្ធផលនេះជាវិធីសាស្ត្រជោគជ័យមួយក្នុងសម័យបដិវត្តឧស្សាហកម្មនាសម័យកាលនោះ ប៉ុន្ដែការដាក់ដំណើរការលើកដំបូងនៃព្រែកជីកនេះ គឺសម្រាប់តែកប៉ាល់ធុនតូចប៉ុណ្ណោះ ដោយជម្រៅព្រែកកាលនោះមានប្រវែងជាង ៧ម៉ែត្រ ឯផ្ទៃមុខកាត់ទទឹងផ្នែកខាងលើមានប្រវែងជាង ៦០ ទៅ ៩០ម៉ែត្រ និងស្ដួចទៅផ្នែកខាងក្រោមមានប្រវែងជាង២១ម៉ែត្រ។

ក្នុងឆ្នាំ១៨៧៥ ដោយបានឃើញអំពីអត្ថប្រយោជន៍ នៃទីតាំងភូមិសាស្ត្រថ្មី ចក្រភពអង់គ្លេសបានក្លាយជាចំណែកម្ចាស់ភាគហ៊ុនធំជាងគេនៃក្រុមហ៊ុនព្រែកជីកស៊ុយអេ(Canal Suez Company) ក្នុងការអភិវឌ្ឍព្រែកជីកនេះឱ្យបានកាន់តែប្រសើរឡើងបន្ទាប់ពីខ្លួនបានទិញភាគហ៊ុនរបស់អភិបាលអូតូម៉ង់ថ្មីនៃប្រទេសអេហ្ស៊ីប។ ៧ឆ្នាំក្រោយមក ចក្រភពអង់គ្លេសបានចាប់ផ្ដើមចូលឈ្លានពាន ប្រទេសអេហ្ស៊ីប ហើយបានកាន់កាប់ប្រទេសនេះ ក្នុងរយៈពេលដ៏យូរក្រាស់ក្រែល។ សន្ធិសញ្ញាអង់គ្លេសអេហ្ស៊ីបនៅឆ្នាំ១៩៣៦ បានផ្ដល់ឯករាជ្យឱ្យអេហ្ស៊ីប ប៉ុន្ដែការគ្រប់គ្រងព្រែកជីកនៅស្ថិតក្រោមក្រុមហ៊ុនអង់គ្លេសនៅឡើយ។

វិបត្តិព្រែកជីក ឈានដល់ការបិទដំណើរការ និងការបើកឡើងវិញ

ត្បិតថាព្រែកជីកស៊ុយអេស្ថិតក្នុងដែនដីអេហ្ស៊ីបក៏ពិតមែន ប៉ុន្ដែភាគច្រើនច្រកនេះស្ថិតក្រោមការត្រួតត្រាគ្រប់គ្រងរបស់ក្រុមហ៊ុនអង់គ្លេស និងបារាំងរហូតមក។ ក្នុងឆ្នាំ១៩៥៦ អេហ្ស៊ីបក្រោមការដឹកនាំរបស់លោក Gamal Abdel Nasser បានសម្រេចធ្វើជាតូបនីយកម្មលើដំណើរការរបស់ព្រែកជីកស៊ុយអេ ដែលបង្វិលក្រុមហ៊ុនសហគ្រាស ឬសាខាផលិតកម្មនៃកម្មសិទ្ធិឯកជនឱ្យទៅជារបស់រដ្ឋ។ ការប្រជែងដណ្ដើមគ្នាគ្រប់គ្រងធ្វើម្ចាស់នៃតំបន់ច្រកទ្វារភូមិសាស្ត្រដ៏មានសក្ដានុពលមួយនេះ បាននាំឱ្យវិបត្តិប្រឈមមុខដាក់គ្នាបានផ្ទុះកើតឡើង។ ក្រោមហេតុផលជម្លោះជាច្រើន សង្គ្រាមបានផ្ទុះឡើង រវាងអេហ្ស៊ីប ទល់នឹងកងទ័ពបារាំង អង់គ្លេស  ព្រមទាំងអ៊ីស្រាអែល ដែលជាប្រទេសជាប់ព្រំដែនធ្លាប់មានជម្លោះនឹងអេហ្ស៊ីបមិនចេះចប់ស្រាប់ផង។ ក្នុងសង្គ្រាមកាលនោះ ប្រទេសអ៊ីស្រាអែល បានដណ្ដើមកាន់កាប់ដែនដីឧបទ្វីបស៊ីណៃ(Sinai Peninsula) ដែលជាប់ផ្នែកម្ខាងនៃព្រែកជីកស៊ុយអេផងដែរ។  ការណ៍នេះនាំឱ្យតំបន់ព្រែកជីកស៊ុយអេ បានក្លាយទៅជាទីលានសមរភូមិនៃសង្គ្រាមជាច្រើនចន្លោះចុងទសវត្សឆ្នាំ១៩៦០ ដល់ពាក់កណ្ដាលទសវត្សឆ្នាំ១៩៧០ និងត្រូវបានបិទសកម្មភាពដំណើរការអស់ជិតមួយទសវត្ស។

ងាកមកប្លុកមហាអំណាចទាំងពីរសហរដ្ឋអាមេរិកនិងអតីតសហភាពសូរៀតវិញ បើទោះកំពុងស្ថិតក្នុងឥទ្ធិពលនៃសង្គ្រាមត្រជាក់ក៏ដោយ កាលនោះ ប្លុកទាំងពីរនេះហាក់មានភាពស៊ីចង្វាក់គ្នាលើសេចក្ដីប្រឆាំងទៅលើវិបត្តិសង្គ្រាមព្រែកជីកស៊ុយអេ។ អាមេរិកមិនបានចូលរួមគាំទ្រសង្គ្រាមរបស់សម្ព័ន្ធមិត្តរបស់ខ្លួនទេ ឯអតីតសហភាពសូវៀត ដែលជាម្ចាស់ជំនួយដ៏ធំពីក្រោយអេហ្ស៊ីប បានគំរាមប្រើគ្រាប់បែកបរិមាណូ បើប្រទេសទាំងបីមិនព្រមដកទ័ពចេញពីអេហ្ស៊ីប ថែមទាំងមានបទអន្តរាគមន៍ពីសំណាក់អង្គការសហប្រជាជាតិផងដែរ។ ទីបំផុតកងទ័ព បារាំង អង់គ្លេស និងអ៊ីស្រាអែល បានដកចេញពីតំបន់ព្រែកជីក និងប្រទេសអេហ្ស៊ីបជាបន្ដបន្ទាប់។ ការចរចាដើម្បីរកសន្តិភាពពីគ្រប់ភាគីពាក់ព័ន្ធបានកើតមានឡើង ព្រមទាំងបានបើកដំណើរការសកម្មភាពព្រែកជីកស៊ុយអេសារឡើងវិញ ក្នុងឆ្នាំ១៩៧៥។

គ្រោងការបស់អាមេរិក ក្នុងការប្រើគ្រាប់បែកនុយក្លែអ៊ែរ ដើម្បីបង្កើតផ្លូវទឹកថ្មី

ក្នុងឆ្នាំ១៩៦៣ គ្រោងការលែងសម្ងាត់ដែលស្មានមិនដល់មួយរបស់សហរដ្ឋអាមេរិក គឺផែនការចង់បង្កើតព្រែកជីកមានកម្រិតទឹកស្មើនឹងសមុទ្រ(Sea-Level Canal) ភ្ជាប់សមុទ្រមេឌីទែរ៉ាណេទៅនឹងសមុទ្រក្រហម ដូចគ្នានិងទន្ទឹមគ្នានឹងព្រែកជីកស៊ុយអេលើដែនដីវាលខ្សាច់ប្រទេសអ៊ីស្រាអែល សម្រាប់ជាផ្លូវសមុទ្រផ្ទាល់របស់ពួកគេ។ តាមផែនការ ដើម្បីបង្កើតព្រែកជីកនោះគឺត្រូវប្រើគ្រាប់បែបរិមាណូចំនួន ៥២០ ដើម្បីដាក់បំផ្ទុះ។ គម្រោងនោះ អាមេរិកចង់បង្ហាញឱ្យឃើញ និងបានបញ្ជាក់ថា គោលគំនិតនាពេលនោះ គឺធ្វើយ៉ាងណាបង្កើតនូវផ្លូវទឹកយុទ្ធសាស្ត្រថ្មីមួយទៀត ដែលអាចជំនួសឱ្យព្រែកជីកស៊ុយអេក្នុងពេលអនាគតបាន ព្រមទាំងជាយុទ្ធសាស្ត្រមួយអាចជួយអភិវឌ្ឍ និងចែកចាយផលចំណេញសេដ្ឋកិច្ចដ៏ល្អប្រសើរ សម្រាប់ប្រទេសក្នុងតំបន់ផងដែរ។ យ៉ាងណាមិញ ផែនការមិនបានចេញជាផ្លែផ្លាដូចការគ្រោងទុក និងអ៊ីស្រាអែលក៏បានឆ្លើយតបទៅគម្រោងការដោយបង្ហាញជំហរជំទាស់ក្រោមហេតុផលមិនចាំបាច់បង្កើតព្រែកជីកថ្មីទេ ហើយក៏ថែមទាំងដណ្ដើមយកបានព្រែកជីកស៊ុយម្ខាងក្នុងសង្គ្រាមទៀតផង។

ប្រសិនបើគ្មានព្រែកជីកស៊ុយអេ តើនឹងមានអ្វីកើតឡើង?

មុនពេលមានព្រែកជីកស៊ុយអេ ដំណើរការធ្វើពាណិជ្ជកម្ម ជំនួញ សេដ្ឋកិច្ច និងការដឹកទំនិញតាមផ្លូវសមុទ្រពីអឺរ៉ុបមកកាន់ដែនដីប្រទេសទ្វីបអាស៊ី ចាំបាច់ត្រូវប្រើពេលធ្វើដំណើរវែងឆ្ងាយស្ទើរព័ទ្ធជុំវិញផ្ទាំងទ្វីបអាហ្រិ្វកដែលថែមទាំងប្រកបដោយគ្រោះថ្នាក់។

សម្រាប់សព្វថ្ងៃ ព្រែកជីកស៊ុយអេពិតជាបានសម្រួលនិងជាអំណោយផលច្រើនដល់សេដ្ឋកិច្ច ភូមិសាស្ត្រនយោបាយសកល ក៏ប៉ុន្ដែព្រែកជីកស៊ុយអេ មិនមែនជាច្រកផ្លូវសមុទ្រតែមួយគត់ក្នុងលោកឡើយ។ ក្នុងពិភពប្រកួតប្រជែងជំនួញពាណិជ្ជកម្មសកលដ៏មមាញឹកនៃសម័យបច្ចេកវិទ្យាទំនើបជឿនលឿនសព្វថ្ងៃសម្រាប់ដំណើរការដែលអាចសម្រួលដល់ពិភពលោក ងាយនឹងកើតមានឡើង ប្រសិនបើ មានតម្រូវចាំបាច់។ ជាឧទាហរណ៍ គ្រោងការបង្កើតព្រែកជីកថ្មី លើទឹកដីអ៊ីស្រាអែល របស់អាមេរិកជាដើម ទោះបីជាមិនបានជោគជ័យកាលគ្រានោះក៏ដោយ។

ចំណែកប្រទេសម្ចាស់ព្រែកជីកផ្ទាល់ អេហ្ស៊ីបព្រមជាមួយប្រទេសក្នុងតំបន់ សុទ្ធសឹងបានចំណេញអត្ថប្រយោជន៍ដោយផ្ទាល់និងដោយប្រយោលរៀងខ្លួន ទាំងផ្នែកសេដ្ឋកិច្ចពាណិជ្ជកម្ម និងនយោបាយយ៉ាងក្រាស់ក្រែល។ ទោះយ៉ាងណាក៏ដោយ ដំណើរការព្រែកជីកពិតជាដើរតួយ៉ាងសំខាន់ ក្នុងការរក្សាស្ថិរភាពសេដ្ឋកិច្ច នយោបាយ ទាំងប្រទេសក្នុងតំបន់ និងពិភពលោក។  ហើយដើម្បីបញ្ចៀសបញ្ហាជម្លោះដែលធ្លាប់កើតមានពីអតីត សន្និបាតរួមមួយនៃដំណើរការព្រែកជីកស៊ុយអេ បានសន្មតថា ព្រែកជីកស៊ុយអេជាច្រកផ្លូវបើកចំហដល់នាវាធ្វើជំនួញពីគ្រប់ប្រទេសក្នុងពិភពលោកទាំងអំឡុងពេលសន្តិភាព និងមានសង្គ្រាមក៏ដោយ។

សរុបមកវិញ ក្នុងមេរៀនប្រវត្តិសាស្ត្រព្រែកជីកស៊ុយអេអាចឱ្យយើងមើលឃើញត្រឡប់វិញថា តំបន់ភូមិសាស្ត្រនយោបាយមួយនេះ តែងតែស្រូបទាញជម្លោះអន្តរជាតិ មិនត្រឹមតែបញ្ហាសេដ្ឋកិច្ចពាណិជ្ជកម្មប៉ុណ្ណោះទេ ថែមទាំងជាការបង្ហាញអំណាចនៃឥទ្ធិពលគ្របដណ្ដប់ និងមហិច្ឆតារបស់ប្រទេសមហាអំណាចធំៗ ហើយបញ្ហាទាំងនេះនៅតែបន្តជះឥទ្ធិពលមកដល់សព្វថ្ងៃ។ ជាក់ស្ដែងសហរដ្ឋអាមេរិកតែងផ្ដល់ទឹកប្រាក់ជាជំនួយយោធា ១,៤ ប៊ីលានដុល្លារ ដល់អេហ្ស៊ីបរៀងរាល់ឆ្នាំ បើទោះអេហ្ស៊ីបមិនមែនប្រទេសប្រកាន់របបប្រជាធិបតេយ្យ និងមានបញ្ហាសិទ្ធិមនុស្សក៏ដោយ។ ហេតុផលសំខាន់មួយក្នុងចំណោមផ្សេងទៀត ដែលនៅពីក្រោយជំនួយរបស់អាមេរិក គឺអេហ្ស៊ីបមានព្រែកជីកស៊ុយអេនិងជាសម្ព័ន្ធមិត្តដែលប្រៀបបាននឹងកូនសោក្នុងតំបន់មជ្ឈិមបូព៌ា ហើយក៏ជាក្រុមប្រទេសផលិតប្រេងដ៏ធំរបស់ពិភពលោក។ លើសពីនេះ ប្រទេសចិនដែលជាមហាអំណាចប្រជែងឥទ្ធិពលនឹងអាមេរិកក៏ពង្រីកឥទ្ធិពលគោលនយោបាយ អំណាចគ្រប់គ្រង មហិច្ឆតា របស់ខ្លួនលើភូមិសាស្ត្រសំខាន់មួយនេះ ដែលក្នុងនោះក៏មានគម្រោង «ផ្លូវមួយខ្សែក្រវាត់មួយ(Belt and Road Initiative)» ដោយបានតភ្ជាប់ចូលឆ្លងកាត់តំបន់ព្រែកជីកនេះផងដែរ។