ចាកឆ្ងាយប្រទេសកំណើត សុំសិទ្ធិជ្រកកោនប្រទេសដទៃពេលខ្លះរងអំពើហិង្សា ការបណ្ដេញចេញ ការមើលងាយ ស្អប់ខ្ពើម និងរើសអើងជាតិសាសន៍ វាមិនមែនជាក្ដីប្រាថ្នារបស់ជនណាម្នាក់ទេ។ មនុស្សគ្រប់រូបតែងចង់រស់នៅប្រទេសកំណើតខ្លួនឯង ដែលជាកន្លែងពោរពេញដោយក្ដីស្រឡាញ់ អនុស្សាវរីយ៍ មានសាច់ញាតិពុកម៉ែបងប្អូនរាប់អានគ្នាប្រកបដោយភាតរភាព។ ចុះហេតុអី្វ ប្រជាជនអាហ្រ្វិកអន្ដោប្រវេសន៍ទៅអឺរ៉ុបដូចជាទឹកបាក់ទំនប់ដូច្នេះ? ពេលទៅដល់អឺរ៉ុបពួកគេទទួលបានការស្វាគមន៍ដូចម្ដេទៅវិញ? ហើយសម្រាប់អឺរ៉ុបផ្ទាស់វាជាសេណារីយ៉ូល្អឬយ៉ាងណា?

យោងតាមទី​ភ្នាក់ងារ​អន្តោប្រវេសន៍​អង្គការ​សហប្រជាជាតិ ចំនួនជនអន្ដោប្រវេស្ដនៅអឺរ៉ុបកើនឡើងជារៀងរាល់ឆ្នាំនិងបានបង្ករបញ្ហារាំរ៉ៃរហូតពេលខ្លះអឺរ៉ុបឈានទៅដល់ការបែកបាក់សាមគ្គីគ្នាផងក៏មាន។ ក្នុងខែកញ្ញា ឆ្នាំ២០២៣នេះ ទូក​អន្តោប្រវេសន៍ខុស​ច្បាប់​​១៩៩​ទូកមកពីអាហ្វ្រិកឆ្លងកាត់មកកោះLampedusa​ ប្រទេសអ៊ីតាលីមានមនុស្សរហូត៨៥០០នាក់ដែលកោះនេះអាចផ្ទុកមនុស្សអតិបរមាត្រឹម មនុស្ស​​៤០០នាក់ប៉ុណ្ណោះ។ ដោយសារតែជនភៀសខ្លួនពីអឺរ៉ុបច្រើនមហិមា បញ្ហានេះក្លាយជាសម្ពាធការទូតនិងជាប្រធានបទ ​​ដ៏​ក្តៅ​គគុកនៅអឺរ៉ុប។

តើមូលហេតុអ្វីធ្វើឲ្យប្រជាជនអាហ្វ្រិកធ្វើអន្ដោប្រវេសន៍?

សំនួរនេះស្រួលស្ដាប់តែហាក់ពិបាកឆ្លើយបន្ដិច បើនិយាយជាទូទៅយោងតាមអង្គការសហប្រជាជាតិលើកឡើងថា ហេតុផលដែលមនុស្សរមែងធ្វើអន្ដោប្រវេសន៍ដោយសារចង់បានការរស់នៅដែលល្អប្រសើរ និងជាពិសេសគឺការងារ សេរីភាព សុវត្ថិភាព។ ជាប្រត្យក្ស កំណត់ត្រាខ្ពស់បំផុតក្នុងពីឆ្នាំ២០២២ អង់គ្លេសទទួលជនអន្ដោប្រវេសន៍រហូតដល់ ​៤៥ ៧៥៦នាក់(មិនចំពោះតែជនមកពីអាហ្វ្រិក)។ យើងាកមកនិយាយពីប្រជាជនអាហ្វ្រិកវិញ ពួកគេបានផ្សងគ្រោះថា្នក់លើ​សមុទ្ទ​មេឌីទែរ៉ាណេ​ដើម្បីស្វែងរកទីជ្រកកោនថ្មីដោយប្រថុយប្រថានជាទីបំផុត។ យ៉ាងណាមិចកាលថ្ងៃ​ ២៦កុម្ភៈ២០២៣ មានស្លាប់​ ៥៩នាក់ ក្នុងនោះ​ម្នាក់ជា​ទារក​ទើប​នឹង​កើតនៅក្នុង​ការ​លិច​ទូក​ក្បែរ​ឆ្នេរ​អ៊ីតាលី។ នៅពេលមានមេឃស្រឡះល្អ អាកាសធាតុមិនសូវត្រជាក់ខ្លាំងគេកត់សម្គាល់ថា​ជនអន្ដោប្រវេសន៍ក៏កើនឡើងដូចគ្នា។ ពួកគេរសាត់អណ្ដែតលើកទឹកដោយមធ្យោបាយជិះទូកពាងជារឿងគ្រោះថ្នាក់មិនអាចនិយាយបាន។ ហេតុផលដែលប្រជាជនអាហ្វ្រិកធ្វើអន្ដោប្រវេសន៍គឺការស្វែងរកការងារធ្វើ ជៀសផុតពីភាពក្រីក្រនិងភាពលំបាកផ្នែកសេដ្ឋកិច្ចព្រមទាំងការគេចចេញពីរដ្ឋាភិបាលផ្ដាច់ការជិះជាន់និងសង្រ្គាមស៊ីវិល ក្នុងចំណោមពួកគេខ្លះក៏មានសាច់ញាតិនៅអឺរ៉ុបដែលជះឥទ្ធិពលដល់ការសម្រចចិត្តផងដែរនេះតាមការបញ្ជាក់ដោយសារព័ត៌មានBBC។ បន្ថែមពីលើនេះទៀត ជនអន្ដោប្រវេសន៍ភាគច្រើនគឺយុវជន និងអ្នកមានចំណេះដឹងសមល្មម រហូតដល់ជាង៥០%នៃអន្ដោប្រវេសន៍។

 អ៊ីតាលី​ជាជម្រើស​ដ៏ប្រសើរ​សម្រាប់​អន្តោប្រវេសន៍​អាហ្វ្រិក

​​តួលេខ​របស់​ក្រសួង​មហាផ្ទៃ​អ៊ីតាលីតាំងពី​ដើម​ឆ្នាំមក ​មាន​អន្តោប្រវេសន៍​១៤០០០នាក់​បាន​ឆ្លង​មក​ដល់​អ៊ីតាលី ដែលខុសពីឆ្នាំទៅមិញមានតែ៥៤០០នាក់​ប៉ុណ្ណោះ។​ ដោយសារទីតាំង​ភូមិសាស្ត្ររបស់ប្រទេសនេះស្ថិត​នៅ​ចម្ងាយ​មិនដល់​១៥០គីឡូម៉ែត្រ​ពី​ឆ្នេរ​ទុយនីស៊ីធ្វើឲ្យអ៊ីតាលី ទទួលរ៉ាប់រងបញ្ហាអន្ដោប្រវេសន៍តែម្នាក់ឯងនិងត្រូវបានមិត្តបារាំង អង់គ្លេស អេស្ប៉ាញចោទពេលខ្លះថា អ៊ីតាលីចិត្តខ្មៅចំពោះអន្ដោប្រវេសន៍បដិសេធមិនឲ្យនាវាដឹកជនភៀសខ្លួនចូលចត និងនៅលើសមុទ្ទរេរាជាច្រើនថ្ងៃ។ ជាសេណារីយ៉ូជាក់ស្ដែង ឆ្នាំ២០២២  ខាងបារាំងបាន​​ចោទ​រដ្ឋាភិបាល​ថ្មីអ៊ីតាលី  ថាគ្មានធម៌មេត្តា ចិត្តខ្មៅណាស់ចំពោះជនអន្ដោប្រវេសន៍ វាបង្កសង្រ្គាមពាក្យសំដីផ្លោងគ្នាទៅវិញទៅមកកើតមានបន្ដបន្ទាប់ទម្រាំមានការចចារដោយសន្ដិវិធីបាន។

​ប្រទេសនីមួយៗនៃសហភាពអឺរ៉ុបព្យាយាមរកវិធីការពារខ្លួន មិនចង់ទទួលយកជនអន្តោប្រវេសន៍​

សហភាព​អឺរ៉ុបខិតខំព្យាយាមចរចា ស្វែងរកវិធី ដើម្បីដោះស្រាយបញ្ហាជនអន្ដោប្រវេសន៍ ហើយគេក៏បានបង្កើតយន្តការសាមគ្គីទាំងអស់គ្នា​២៧ប្រទេស ក្នុងបំណងរំលែក​យកជនភៀសខ្លួន កុំឲ្យដាក់បន្ទុកតែអ៊ីតាលីព្រោះមួយឆ្នាំៗ។ ទោះជាយ៉ាងនេះក្ដី ​ប្រទេសសមាជិកអឺរ៉ុបមានប៉ូឡូញ ហុងគ្រី ឆេក បែរជាបដិសេធដាច់ខាតតែម្តងមិនព្រមទេ។ ជាឧទាហរណ៍ស្រាប់ឆ្នាំ​២០១៨ នាវា Aquarius របស់អង្គការមនុស្សធម៌ដឹកជនភៀសខ្លួន​​​៦០០នាក់ ក៏ជួបបញ្ហស្រដៀងគ្នាហ្នឹងដែរ​ ដោយអ៊ីតាលីនិងបារាំងក៏មិនទទួល ជាសំណាងល្អអេស្ប៉ាញ​ព្រមទទួល។ គេសង្កេតឃើញថាក្រុមអ្នកនយោបាយស្តាំនិយមជ្រុលរបស់​បារាំង​តែងនិយាយចាក់បណ្ដោយថា បើ​ចេះតែទទួលយក​ គឺនាវាទាំងនោះនឹងនាំជនអន្តោប្រវេសន៍​មករហូត ទប់មិនឈ្នះទេដែលសំដីនេះបង្ហាញពីគំនិតអមនុស្សធម៍ខ្លាំងណាស់ នេះឬប្រទេសប្រជាធិបតេយ្យគោរពសិទ្ធមនុស្ស? ហើយប្រជាជនបារាំងខ្លះចោទអង្គការមនុស្សធម៌ ដែលបានជួយមនុស្សពីក្នុងសមុទ្ទថា ជួយជំរុញឲ្យមានជនអន្ដោប្រវេសន៍មកបារាំងកាន់តែច្រើន។

ប្រធានបទការ​ទូត​​ដ៏​ក្តៅ​គគុកនិងពោរពេញដោយភាពជំរុញចម្រាស់នៃជនអន្ដោប្រវេស៍និងទស្សនកិច្ចរបស់ប្រធានសហភាពអឺរ៉ុប

ដោយសារ​​លំហូរ​​ជន​អន្តោប្រវេសន៍កំពុង​ជន់ជោរស្ទើរ​លិច​​កោះLampedusa​ ការ​បែង​ចែក​ទំនួល​ខុស​ត្រូវ ក្នុង​រង្វង់​ប្រទេស​ជា​សមាជិកសហភាព​អឺរ៉ុប​ជារឿងចាំបាច់ណាស់​ព្រោះវានឹងជួយកុំឲ្យតែអ៊ីតាលីរងនៅសម្ពាធនេះតែម្នាក់។ បញ្ហានេះនាំឲ្យមានជំនួបចចារក្នុងចំណោមមេដឹងនាំប្រទេសអឺរ៉ុបដូចជាជំនួប​ត្រី​ភាគី​រវាង​រដ្ឋមន្ត្រីក្រសួង​មហាផ្ទៃ​បារាំងអ៊ីតាលី​និ​ងអាល្លឺម៉ង់នៅថ្ងៃ១៦ កញ្ញា ​និងមានសន្និសីទ​តាម​ទូរស័ព្ទ​​ត្រីភាគី​បន្ថែម​របស់បារាំងជាមួយតំណាង​ប្រធានាធិបតី​អេស្ប៉ាញ និងជាមួយ​ស្នងការអឺរ៉ុប​ទទួល​បន្ទុក​កិច្ចការ​មហាផ្ទៃ ភាគីទាំងបី​គ្រោង​ធ្វើ​ដំណើរ​ទៅ​កាន់​កោះLampedusa​ដើម្បីពិនិត្យមើលបន្ថែមពីស្ថានភាពជន់ជោនៃជនអន្ដោប្រវេសន៍។ ក្នុងជំនួបនេះប្រធានាធិបតី​បារាំងក៏និយាយ​អំពី សាមគ្គីភាព​អឺរ៉ុបឡើងវិញ​​ និងសន្យា​ព្រមព្រៀង​គ្នា​​ពង្រឹង​កិច្ចសហប្រតិបត្តិការ​អឺរ៉ុប​ឲ្យបន្ដទៅមុខរលូន ព្រោះថាបញ្ហាអន្ដោរប្រវេសន៍មែនជាអ្វីដែលអឺរ៉ុបត្រូវរែកជាអត្ថិភាពជាងបញ្ហាសេដ្ឋកិច្ច និងនយោបាយនោះ។ ដោយឡែក យើងគ្រប់គ្នាសុទ្ធតែទទួលដឹងថាក្រោយពីសេដ្ឋកិច្ចញាំញីដោយជំងឺកូវីដ១៩ អឺរ៉ុបផ្ទាល់ត្រូវទទួលភាពតានតឹងផ្នែកនយោបាយនិងសេដ្ឋកិច្ចបន្ថែមទៀត​ដូចជា អតិផរណា ការឡើងថ្លៃទំនិញនិងសេវា និងប្រេងជាដើមដែលវាជាសម្ពាធណាស់ទៅហើយ។ ម្យ៉ាងទៀតប្រធានាធីបតិបារាំងក៏បានបំផុសនូវការគិតរក​ដំណោះស្រាយប្រកប​ដោយ​ប្រសិទ្ធភាព ទាំងបច្ចុប្បន្ននិង​យូរអង្វែងនាពេលខាងមុខ ក្នុងការទប់ស្កាត់កុំឱ្យ​​​វិបត្តិ​អន្តោប្រវេសន៍​គំរាមកំហែង​អឺរ៉ុប និង​​ធ្វើ​ឱ្យ​អឺរ៉ុប​ប្រេះឆា​គ្នា។ អឺរ៉ុបត្រូវគិតគូរនឹងដោះស្រាយបញ្ហានេះឲ្យបានធូរស្បើយព្រោះថាកាលណាតែមានជនអន្ដោប្រវេសន៍ច្រើនលើសលប់វាមិនមែនជាសេណារឺយ៉ូល្អសម្រាប់ប្រទេសពួកគេទេនេះហើយជាហេតុផលដែលគេត្រូវគិតគូ។

សូមបញ្ជាក់ថា ជាវិធីសាស្ដ្រសាកល្បងកាត់​បន្ថយ​​លំហូរ​អន្តោប្រវេសន៍អឺរ៉ុប​បាន​ចុះ​កិច្ចព្រមព្រៀង​ធ្វើ​ជា​ដៃគូ​ជាមួយ​ទុយនីស៊ីកាលពី​ខែ​កក្កដា​២០២៣ជា​ថ្នូរ​នឹង​ជំនួយ​ហិរញ្ញវត្ថុ​រយលាន​អឺរ៉ូ ដោយនាយករដ្ឋមន្ត្រីអ៊ីតាលី​​ ចរចា មេឡូនី ផ្ទុយទៅវិញកិច្ចព្រមព្រៀងនេះគឺអាសារបង់ដោយទុយនីស៊ី​ដឹកនាំ​បែប​ផ្តាច់ការ​ខ្លាំង ហើយពួកអាជ្ញាធរ​ទុយនីស៊ី​មិនអនុញ្ញាត​ឱ្យ​ប្រតិភូ​អឺរ៉ុប​ចូល​ស្រុកនោះទេ។ យ៉ាងណាក៏ដោយមកដល់ដំណាក់កាលនេះនាយករដ្ឋមន្ត្រីអ៊ីតាលី​​ ក៏បាន​អញ្ជើញ​​ប្រធាន​គណៈកម្មការអឺរ៉ុបលោកស្រីអួរស៊ូឡា វ៉ុនឌែរ ឡេយេន ទៅទស្សនៈកិច្ចផ្ទាល់នៅអ៊ីតាលីដើម្បីឲ្យបានយល់ជាក់ច្បាស់នឹងមិនឲ្យប្រទេសអឺរ៉ុបដទៃចោទអ៊ីតាលីថាមនុស្សធម៌ ចិត្តខ្មៅបន្ដទៀត។ បន្ថែមពីនេះដើម្បី​ស្រួល​ងាយ​វាយ​តម្លៃ និង​យក​​បញ្ហា​អន្តោប្រវេសន៍​ ជា​របៀប​វារៈនៃ​ជំនួប​កំពូល​អឺរ៉ុប នៅ​ខែ​តុលា​នេះ។ ក្នុងឱកាសទស្សនកិច្ចលោកស្រីអួរស៊ូឡា វ៉ុនឌែរ ឡេយេន អំពាវនាវឲ្យ​ប្រទេស​ជា​សមាជិក​​ព្រម​ចែក​រំលែក​អន្តោប្រវេសន៍​ខ្លះ​ពី​អ៊ីតាលី តែការអំពាវនាវនេះមិនដឹងថាធ្វើឲ្យប្រធានាធិបតីទាំងអស់នោះភ្ញាក់រលឹកយ៉ាងណានោះទេ ព្រោះពួកគេមិនចង់ទទួលជនអន្ដោប្រវេសន៍ឡើយ ព្រោះជនអន្ដោប្រវេសន៍ទាំងអស់នោះអាចបង្ករបញ្ហាអសន្ដិសុខជាច្រើនដល់ប្រជាជនពួកគេ និងមិនចង់ចំណាយប្រាក់រដ្ឋលើជនអន្ដោប្រវេសន៍ទាំងនោះដូចគ្នា។

កាលពីពេលថ្មីៗនេះមានហេតុការណ៍មួយបានកើតឡើងគួរឱ្យភ្ញាក់ផ្អើលលើមេទាហានស៊ីឈ្មួលដ៏ល្បីរបស់រុស្សីមួយលោកគឺលោក អ៊ីវហ្គេនី ព្រីហ្គោហ្ស៊ី (Yevgeny Prigozhin)។​ ហេតុការណ៍នេះបានកើតឡើងនៅថ្ងៃទី២៣ខែសីហាឆ្នាំ២០២៣ ដោយសារឧបទ្ទវហេតុធ្លាក់យន្តហោះនៅពេលដែលលោកបានកំពុងស្ថិតនៅក្នុងនោះដែលបានចាកចេញពីទីក្រុងម៉ូស្គូឆ្ពោះទៅទីក្រុងសាន់ភីទ័រស្ព័រ។ ក្នុងឧបទ្ទវហេតុនោះក៏មានមនុស្សចំនួន១០នាក់ទៀតផងដែលបានស្លាប់ដែលមាន៣នាក់ជាអ្នកបើកបរនិងបុគ្គលិកលើយន្តហោះ។ ក្នុងនាមជាមេទាហាននិងអ្នកដឹកនាំទាហានស៊ីឈ្នួលដ៏ល្បីរបស់រុស្សីមា្នក់ លោកព្រីហ្គោហ្ស៊ីន ជាមនុស្សម្នាក់ដែលមានសត្រូវជាច្រើនហើយ អ្វីដែលសំខាន់នោះគឺលោកជាអ្នកធ្លាប់ធ្វើការផ្គួលរំលំរដ្ឋបាលទីក្រុងម៉ូស្គូនៅមុន ២ ខែដែលលោកបានជួបគ្រោះថ្នាក់ធ្លាក់យន្តហោះនេះទៀតផង ពោលគឺនៅថ្ងៃទី២៣ ខែមិថុនាឆ្នាំ២០២៣។ នេះគឺជាការធ្វើឱ្យភ្ញាក់ផ្អើលទូទាំងពិភពលោកនិងសឹងមិនគួរឱ្យជឿចំពោះការស្លាប់របស់មេទាហានស៊ីឈ្នួលដ៏មានឥទ្ធិពលមួយនេះ។ តើការស្លាប់របស់លោកព្រីហ្គោហ្ស៊ីន ជាឧបទ្ទវហេតុឬក៏ជាការរៀបចំរបស់នរណាម្នាក់?

១.លោកព្រីហ្គោហ្ស៊ីន និងគម្រោងធ្វើរដ្ឋប្រហារពូទីន

លោកព្រីហ្គោហ្ស៊ីន គឺជាបុគ្គលម្នាក់ដែលបានស្គាល់ថាជាមេទាហានមួយដែលល្បីល្បាញនៅក្នុងសង្គ្រាមរុស្សីនិងអ៊ុយក្រែន។ លោកគឺជាមេទាហានស៊ីឈ្នួលរបស់ប្រទេសរុស្សីមានឈ្មោះថា វ៉ាកណឺ(Wagner Group) ដែលជាក្រមហ៊ុនយោធាឯកជនដែលប្រតិបត្តិការនៅក្នុងជម្លោះផ្សេងៗជុំវិញពិភពលោក។ ក្រុមវ៉ាក់ណឺបានបង្កើតក្នុងឆ្នាំ២០១៤និង​មានសមិទ្ធផលមួយចំនួនដែលពួកគេធ្វើបានមានដូចជា ការចូលរួមជួយរុស្សីក្នុងការដាក់តំបន់គ្រីមេចូលក្នុងប្រទេសនេះដោយការគាំទ្ររបស់ពួកគេគាំទ្រនិងប្រយុទ្ធជាមួយអ៊ុយក្រែន។ មួយវិញទៀត ពួកគេក៏ចូលរួមសង្គ្រាមស៊ីវិលក្នុងប្រទេសស៊ីរីដោយជួយរដ្ឋាភិបាលប្រទេសនេះក្នុងការប្រឆាំងនឹងពួកឧទ្ទាមដែលចង់ផ្គួលរំលំ ហើយក៏បានជួយធ្វើប្រតិបត្តិការក្នុងប្រទេសវេណេស៊ុយអេឡានិងម៉ូសំប៊ិកក្នុងការគាំទ្ររដ្ឋាភិបាលប្រឆាំងការគំរាមកំហែងនិងបះបោរផ្នែកនយោបាយ។ លើសពីនេះ ពួកគេក៏បានជួយផ្តល់ការបណ្តុះបណ្តាលយោធានិងសេវាកម្មសន្តិសុខដល់ប្រទេសជាច្រើនក្នុងតំបន់អាហ្វ្រិចដូចជា​ ស៊ូដង់ខាងត្បូង ម៉ាលីនិងលីប៊ីជាដើម ដែលសុទ្ធជាកន្លែងដែលពួកគេប្រឈមមុខនឹងក្រុមជីវពលក្នុងស្រុក កងកម្លាំងប្រឆាំង និងក្រុមអ៊ីស្លាមនិយម។ លោកព្រីហ្គោហ្ស៊ីន ក៏ជាមនុស្សម្នាក់ដែលជិតស្និទ្នជាមួយលោកប្រធានាធិបតីរុស្សីពូទីនក្នុងពេលបច្ចប្បុន្នផងដែរ។ លោកត្រូវបានគេហៅថា”មេចុងភៅរបស់ពូទីន”ព្រោះកាលពីមុនលោកក៏ជាម្ចាស់ភោជនីយដា្ឋននិងអាជីវកម្មម្ហូបអាហារបម្រើឱ្យវិមានក្រឺមឡាំងផងដែរ។ ពីអតីតកាល​ លោកក៏ធ្លាប់ត្រូវបានទទួលការកាត់ទោសពីលួច ក្លែងបន្លំនិងពាក់ព័ន្ធអនិតីជនក្នុងឧក្រិដ្ឋកម្មនិងបានជាប់ពន្ធនាគារចំនួន៩ឆ្នាំ។ ក្នុងនាមជាមេទាហានស៊ីឈ្មួលដ៏ល្បីនិងមានឥទ្ធិពលក្នុងសន្តិសុខរុស្សីម្នាក់​ លោកបានដើរតួនាទីសំខាន់ក្នុងការផ្តល់មូលនិធិ និងគ្រប់គ្រងអង្គភាពផ្សេងៗ ដែលពាក់ព័ន្ធនឹងកិច្ចការផ្ទៃក្នុង និងកិច្ចការបរទេសរបស់រុស្ស៊ី។ អ្វីដែលគួរឱ្យភ្ញាក់ផ្អើលនោះ ក្រោយពីសង្គ្រាមរុស្សី-អ៊ុយក្រែនចាប់ផ្តើមជិត១ឆ្នាំកន្លះគឺក្រុមទាហានស៊ីឈ្នួលវ៉ាក់ណឺបានធ្វើការបះបោរលើវិមានក្រឹមឡាំង។ លោកព្រីហ្គោហ្ស៊ីន បានដឹកនាំទ័ពរបស់ខ្លួនចូលទៅទីក្រុងម៉ូស្គូនៅថ្ងៃទី២៣ ខែមិថុនា ឆ្នាំ២០២៣ ដែលធ្វើឱ្យមនុស្សគ្រប់គ្នានឹកស្មានមិនដល់។  មូលហេតុដែលលោកបានបញ្ជាឱ្យក្រុមយោធាវ៉ាក់ណឺរាប់ពាន់អ្នកចូលទៅកាន់ទីក្រុងម៉ូស្គូព្រោះតែលោកមានជម្លោះនឹងការមិនពេញចិត្តចំពោះលោករដ្ឋមន្រ្តីការពារជាតិរុស្សី​ Sergei Shoigu ដែលបានប្រកាសថាទាហានវ៉ាក់ណឺនឹងត្រូវចុះហត្ថលេខាលើកិច្ចសន្យាជាមួយក្រសួងរបស់គាត់ ដោយមានប្រសិទ្ធភាពរំលាយ ក្រុមវ៉ាក់ណឺជាក្រុមទាហានស៊ីឈ្នួលឯករាជ្យ។ នេះជាមូលហេតុមួយដែលលោកព្រីហ្គោហ្ស៊ីនគិតថាជាការក្បត់និងការប៉ុនប៉ងដើម្បីដកយកឥទ្ធិពលនិងទ្រព្យសម្បត្តិរបស់គាត់។ លោកក៏បានចោទប្រកាន់ទៅកាន់រុស្សីពីភាពពុករលួយ និងមានការលួចវាយប្រហារក្រុមលោកពីសំណាក់កងទ័ពរុស្សីផងដែរ។ ការធ្វើរដ្ឋប្រហារនេះបានធ្វើមានការប៉ះទង្គិចគ្នារវាងក្រុមវ៉ាក់ណឺនឹងកងទាហានរុស្សីដែលធ្វើឱ្យមានមនុស្សរងរបួសជាច្រើន។ ប៉ុន្តែការប្រយុទ្ធនេះត្រូវបានខកខានទៅវិញនៅថ្ងៃបន្ទាប់ ក្រោយពេលដែលបេឡារុសបានសម្របសម្រួលដោយលោកប្រធានាធិបតី​ អេឡិចសាន់ឌ័រ លូកាសស៊ីនកូ ថាធានាមិនឱ្យមានកាត់ទោសលើរូបលោកនិងបើកសិទ្ធិឱ្យលោកមកនៅក្នុងប្រទេសនេះ។ ហេតុនេះហើយទើបធ្វើលោកព្រីហ្គោហ្ស៊ីនបានព្រមដកទ័ពចេញវិញនៅថ្ងៃទី២៤ ខែមិថុនា ឆ្នាំ២០២៣។ការធ្វើរដ្ឋប្រហាររបស់លោកព្រីហ្គោហ្ស៊ីននេះ ក៏បានសរបញ្ជាក់ពីភាពគ្រោះថ្នាក់ខ្លាំងក្នុងអំណាចរបស់លោកពូទីនផងដែរ ព្រោះលោកបានបាត់បង់ការគ្រប់គ្រងនិងការជឿទុកចិត្តពីសម្ព័ន្ធមិត្តរបស់លោកដ៏ជិតស្និទ្នម្នាក់ ហើយវាក៏បានលាតត្រដាងពីការមិនពេញចិត្តពីការបែងចែងតួនាទីសំរាប់សម្ព័ន្ធមិត្តរបស់ខ្លួនផងដែរ។ ហើយវាក៏ជាភាពខ្សោយដែលធ្វើឱ្យអន្តរជាតិមើលឃើញថារុស្សីកំពុងមានវិបត្តិផ្ទៃក្នុងរបស់ខ្លួនដែលអាចបង្កសង្គ្រាមស៊ីវិលក្នុងប្រទេសផងដែរ។

២. សេណារីយូនៃឧបទ្ទវហេតុធ្លាក់យន្តហោះរបស់លោកព្រីហ្គោហ្ស៊ីន

បន្ទាប់មករយៈពេលពីរខែក្រោយមកនៅថ្ងៃទី២៣ខែសីហាឆ្នាំ២០២៣ ឧបទ្ទវហេតុធ្លាក់យន្តហោះលើលោកព្រីហ្គោហ្ស៊ីនដែលករណីនេះត្រូវបានគេសង្ស័យថាមានជាប់ពាក់ព័ន្ធទៅនឹងការចង់ធ្វើរដ្ឋប្រហាររបស់លោកទៅលើប្រទេសរុស្សីកាលពី២ខែមុននេះឯង។ ក្នុងឧ​បទ្ទវហេតុនេះអាចមានសេណារីយ៉ូ ៣ ដែលគេសង្ស័យជាប់ពាក់ព័ន្ធនឹងការធ្លាក់យន្តហោះនេះ ទោះបីជាករណីនេះស្ថិតក្រោមការស៊ើបអង្កេតក៏ដោយ។ ​សេណារីយ៉ូទី១ គឺអាជ្ញាធររុស្សី ព្រោះលោកព្រីហ្គោហ្ស៊ីនគឺជាអ្នកនៅពីក្រោយការប៉ុនប៉ងធ្វើរដ្ឋប្រហារលើទីក្រុងម៉ូស្គូកាលពីរខែមុន ហើយនេះអាចជាការសងសឹកចំពោះលោកវិញ ​ប៉ុន្តែក្នុងពេលបច្ចប្បុន្ននេះ អាជ្ញាធរបានអះអាងថាការធ្លាក់យន្តហោះនេះ បណ្តាលមកពីបញ្ហាបច្ចេកទេស ឬកំហុសរបស់មនុស្ស ហើយមិនមានកំហុសអ្វីពាក់ព័ន្ធហើយពួកគេនិយាយថា ប្រអប់ខ្មៅរបស់យន្តហោះត្រូវបានស្រង់មកវិញ ហើយកំពុងត្រូវបានវិភាគដើម្បីកំណត់ពីមូលហេតុពិតប្រាកដនៃការធ្លាក់យន្តហោះ។ សេណារីយ៉ូទី២ គឺកងការពារអាកាសរបស់រុស្សី ដែលមិនខុសពីសេណារីយ៉ូទី១ទេគឺនៅជាប់ពាក់ព័ន្ធរុស្សីដដែល។ ការវិភាគមួយចំនួនត្រូវបានលើកឡើងថាករណីនេះអាចត្រូវបានបាញ់ទម្លាក់ដោយប្រព័ន្ធការពារដែនអាកាសរុស្សី ហើយគេអាចគិតថាលោកពូទីនជាអ្នកនៅពីក្រោយនិងកំណត់គោលដៅចង់បំបាត់គូប្រជែងរបស់ខ្លួនក្នុងប្រទេស។ សេណារីយ៉ូទី៣ គេអាចគិតថាបង្កឡើងដោយមនុស្សនៅក្នុងយន្តហោះតែម្តង គេអាចគិតថាអាចមានការធ្វើឃាតលោកព្រីហ្គោហ្ស៊ីនក្នុងយន្តហោះតែម្តង តែសេណារីយ៉ូអាចពិបាកក្នុងការសន្ឋិដ្ឋានបន្តិចក៏ព្រោះតែសុទ្ធជាអ្នកឥស្សរជននៅក្នុងក្រុមវ៉ាក់ណឺរបស់លោកផ្ទាល់។ ទោះបីជាមានការសង្ស័យជាច្រើនលើរុស្សីនៅពីក្រោយឧបទ្ទវហេតុនេះ ក៏លោកពូទីននៅតែចូលរួមមរណៈទុក្ខចំពោះការបាត់បង់លោកព្រីហ្គោហ្ស៊ីននិងបាន​និយាយថាលោកមេទាហានវ៉ាក់ណឺជាមនុស្សឆ្លាត ប៉ុន្តែជាមនុស្សឆ្លាតជ្រុលហើយភ្លាត់ស្នៀតខ្លួនឯង។ លោកពូទីនក៏មិននិយាយអ្វីដែរគឺលោកបានទុកលទ្ធភាពឱ្យសមត្ថកិច្ចនិងក្រុមស៊ើបអង្កេតជាអ្នកធ្វើកិច្ចការទាក់ទងនឹងឧបទ្ទវហេតុនេះ។

សរុបមកការស្លាប់របស់លោកព្រីហ្គោហ្ស៊ីននៅតែជាចម្ងល់និងរង់ចាំការស៊ើបអង្កេតពីសមត្ថកិច្ចរុស្សី។ទោះបីជាមានសេណារីយ៉ូបានចង្អុលទៅលើរុស្សីជាច្រើនក៏ដោយ អាជ្ញាធររុស្សីនៅតែមានការស្ងៀមស្ងាត់និងរង់ចាំការចេញលទ្ធផលពីប្រអប់ខ្មៅរបស់យន្តហោះនិងការធ្វើកោសល្យវិច្ឆ័យចំពោះហេតុការណ៍នេះជាពិសេសលោកពូទីននេះឯង។ ដូច្នេះទោះលទ្ធផលយ៉ាងមិចក៏ដោយ លោកពូទីននឹងនៅតែស្ងប់ស្ងាត់ចំពោះរឿងនេះព្រោះលោកក៏បានចេញសាររំលែកទុក្ខផងដែរតែលោក​មិនបាននិយាយអំពីឧបទ្ទវហេតុធ្លាក់យន្តហោះរបស់លោកព្រឺហ្គោហ្ស៊ីនឡើយ។

ការព្រួយបារម្ភពីការងើបឡើងវិញរបស់ហាណូយ នាឆ្នាំ ១៩៧៤ ប៉េកាំងបានសម្រេចប្រើប្រាស់ទ័ពទាហានដកវៀតណាមចេញពីកោះប៉ារ៉ាសែល (Paracel Islands) ហើយទង្វើនេះក៏បានកើតជាការប៉ះទង្គិចដែនសមុទ្ររវាងចិននិងវៀតណាម។ ដើម្បីជាការឆ្លើយតប វៀតណាមក៏បានកំណត់បណ្តេញចេញនូវជនជាតិភាគតិចចិននៅតំបន់ភូមិភាគឦសាននៃប្រទេសខ្លួន។ ដោយមើលឃើញពីបញ្ហានេះ ចិនកាន់តែព្រួយបារម្ភថាវៀតណាមនឹងងាកទៅជិតសូវៀតដែលជាការគំរាមកំហែងដល់សន្តិសុខខ្លួន នៅខែកញ្ញា ឆ្នាំ ១៩៧៥ ថ្នាក់ដឹកនាំចិនបានធ្វើជំនួបជាមួយលោក ឡេ យន់ (Le Duan) ដែលជាអគ្គលេខាធិការបក្សកុម្មុយនីស្ដស្តវៀតណាម ដោយធ្វើកិច្ចព្រមព្រៀងដើម្បីបន្តផ្តល់នូវជំនួយផ្នែកសេដ្ឋកិច្ចដល់វៀតណាមដែលគិតជាសាច់ប្រាក់ប្រមាណ ២០០ លានដុល្លារសហរដ្ឋអាមេរិក សម្រាប់ឆ្នាំ ១៩៧៦ ក៏ប៉ុន្តែចិនបែរជាមិនយល់ព្រមនឹងសំណើររបស់វៀតណាមក្នុងការបង្កើនជំនួយនោះឡើយ។ ការទាត់ចោលនូវសំណើរនេះហើយ បានធ្វើឱ្យលោក ឡេ យន់ សាកល្បងងាកទៅរករដ្ឋាភិបាកក្រុងមូស្កូវិញ។

អ្វីដែលគួរឱ្យភ្ញាក់ផ្អើលនោះគឺសូវៀតបានផ្តល់នូវការធានារយៈពេល ៥ ឆ្នាំសម្រាប់ជំនួយដែលគិតជាសាច់ប្រាក់ប្រមាណ ៣ ពាន់លានដុល្លាសហរដ្ឋអាមេរិក ទៅដល់វៀតណាម ដែលនេះរឹតតែបន្ថែមកំដៅទៅលើកំហឹងរបស់ចិនមកលើវៀតណាម។ នៅខែកុម្ភៈ ឆ្នាំ ១៩៧៨ ចិនបានបដិសេធមិនបន្តទំនាក់ទំនងសម្ព័ន្ធភាពចិន-សូវៀតដោយមូលហេតុខ្លាចការថយចុះនៃឥទ្ធិពលខ្លួននៅតំបន់អាស៊ីអាគ្នេយ៍។ សូមរំឮកផងដែរថា បើនិយាយពីទំនាក់ទំនងរវាងចិននិងសូវៀតនាពេលនោះដែរ ចាប់តាំងពីទសវត្សន៍ទី ៥០ មកសូវៀតមានថ្នាក់ដឹកនាំថ្មីគឺលោក នីគីតា​ គ្រូឆេវ គាត់មិនសូវពេញចិត្តរបៀបដឹកនាំរបស់ លោក ស្តាលីន ឯមេដឹកនាំ​កុម្មុយនិស្ត​ចិន គឺ​ លោក ​ម៉ៅ​សេទុង ដែល​តាំងពីដើម​មក​គាំទ្រ​នយោបាយ​ និង​​របៀបដឹកនាំ​​របស់​លោក​ស្តាលីន ក៏​បាន​ចាប់ផ្តើម​មាន​ការ​ខ្នក់ចិត្ត​នឹង​លោក​នីគីតា គ្រូឆេវ ហើយ​ទំនាក់ទំនងរវាង​ចិន និង​សហភាព​សូវៀត ក៏​ចាប់ផ្តើម​មាន​ការ​រកាំរកូសច្រើនឡើងៗ ពីមួយថ្ងៃ​ទៅមួយថ្ងៃ។ លោក នីគីតា គ្រូឆេវ ក៏បានលើកឡើងថា បើទោះបីយើងជាប្រទេសដែលប្រកាន់លិទ្ធិកម្មុនីស្តក៏ដោយ ក៏យើងអាចដើរតាមគន្លងផ្សេងបានដែរ នៅពេលនោះហើយទើបម៉ៅសេទុងក៏មាននូវលិទ្ធិម៉ៅផ្ទាល់ខ្លួន។ ងាកទៅមើលវៀតណាមឯណោះវិញ ហាណូយបានអនុញ្ញាតឱ្យមូស្កូប្រើប្រាស់កំពង់ផែកងទ័ពជើងទឹក និងសាងសង់មូលដ្ឋានមីស៊ីល។ ដើម្បីរឹតចំណងមិត្តភាពនេះ សូវៀតក៏បានស្នើឱ្យវៀតណាមចូលក្នុងក្រុមប្រឹក្សាសូវៀតសម្រាប់ទំនាក់ទំនងសេដ្ឋកិច្ច (COMECON)និងថែមទាំងបានបញ្ជូនសព្វាវុធជាច្រើនទៅដល់វៀតណាមទៀតផង រហូតដល់ថ្ងៃទី២ ខែវិច្ឆិកា ឆ្នាំ ១៩៧៨ វៀតណាមនិងសូវៀតបានសម្រេចចិត្តចុះហត្ថលេខាទៅលើសន្ធិសញ្ញាទំនាក់ទំនងមិត្តភាពនិងសម្ព័ន្ធភាពសូវៀត-វៀតណាម ដែលនេះបង្ហាញថាវៀតណាមនិងសូវៀតគឺមានចក្ខុវិស័យនិងគោលដៅដូចគ្នាក្នុងការកាត់បន្ថយឥទ្ធិពលចិននៅក្នុងតំបន់។ ហើយសម្ព័ន្ធភាពស្អិតរមួតរវាងប្រទេសទាំងពីរនេះ កាន់តែបន្ថែមកំហឹងដល់ចិន ដែលធ្វើឱ្យចិនរឹតតែមិនសប្បាយចិត្ដនិងគិតថាជាយុទ្ធសាស្ត្ររបស់សហភាពសូវៀតចង់វាតទីពង្រីកឥទ្ធិពលនៅក្នុងអាស៊ីអាគ្នេយ៍ដោយប្រើវៀតណាមជាកូនសោរដើម្បីទប់ទល់ជាមួយនឹងខ្លួន។

កត្តាចម្បងមួយទៀតដែលឈានទៅរកសង្គ្រាមវៀតណាមនិងចិននោះគឺការឈ្លានពានរបស់វៀតណាមក្នុងប្រទេសកម្ពុជានៅថ្ងៃទី ២៥ ខែធ្នូ ឆ្នាំ១៩៧៨។ វៀតណាមតែងតែចាត់ទុកកម្ពុជាថាជារនាំងរារាំងខ្លួនពីគោលបំណងពង្រីកឥទ្ធិពលនៅក្នុងតំបន់ឥណ្ឌូប៉ាស៊ីហ្វិច។ វៀតណាមបានផ្ដើមធ្វើការផ្តួលរលំរបបខ្មែរក្រហម ដែលអាចចាត់ទុកថាជាឱកាសល្អសម្រាប់ទប់ស្កាត់ការរីករាលដាលនៃឥទ្ធិពលចិន ព្រោះថាខ្មែរក្រហមមានចិនជាអ្នកនៅពីក្រោយ បើគម្រោងនេះទទួលបានជោគជ័យនោះចិននឹងបាត់បង់ឥទ្ធិពលនៅអាស៊ីអាគ្នេយ៍និងថែមទាំងកាត់បន្ថយអំណាចរបស់លោកតេង ស៊ាវពីងផងដែរ។ បញ្ហាទាំងអស់នេះហើយដែលបង្កើតជាផ្លូវឈានទៅរកសង្គ្រាមរវាងវៀតណាមនិងចិន នៅថ្ងៃទី១៧ ខែកុម្ភៈ ឆ្នាំ១៩៧៩ មេដឹកនាំចិន លោក តេង ស៊ាវភីង បានបញ្ជូនទ័ព ៦០ម៉ឺននាក់ រថក្រោះ ៤០០ គ្រឿង កាំភ្លើងធំ ១៥០០ ដែលគម្រោងនោះគឺចង់វាយយកក្រុងទាំងអស់របស់វៀតណាមនៅខាងជើងលើកលែងតែក្រុងហាណូយ បន្ទាប់ពីវាយរួចហើយចិនក៏ដកទ័ពទៅវិញ។ វៀតណាមប្រើយុទ្ធសាស្ត្រសង្គ្រាមដោយលួចវាយឆ្មក់ដូចកាលសង្រ្គាមជាមួយអាមេរិកដែរ វៀតណាមអះអាងថាខ្លួនជាអ្នកឈ្នះ ឯចិនក៏និយាយថាខ្លួនជាអ្នកឈ្នះដូចគ្នា តែអ្នកវិភាគនៅតែមិនទាន់អាចសន្មត់ថានរណាជាអ្នកឈ្នះនិងចាញ់ឡើយ។ សង្គ្រាមចិន-វៀតណាម នេះគឺមិនមានផលប៉ះពាល់ធ្ងន់ធ្ងរនិងប្រើពេលយូរនោះទេ ចិនគ្រាន់តែចង់បញ្ចេញកំហឹងទៅលើវៀតណាមដែលបានងាកទៅរកសូវៀតតែប៉ុណ្ណោះ។

សរុបសេចកី្តមក មួយផ្នែកធំដែលបណ្តាលឱ្យមានសង្គ្រាមចិន វៀតណាម នេះផងដែរគឺមានហេតុផលជាច្រើនដែលរួមផ្សំដូចជា ភូមិសាស្ត្រនយោបាយ ជនភៀសខ្លួន ជម្លោះព្រំដែន និងប្រវត្តិសាស្រ្តបុរាណ។ ហេតុផលទាំងនេះក៏ជាកត្តាដែរជំរុញឱ្យវៀតណាមទៅចងសម្ព័ន្ធភាពជាមួយសហភាពសូវៀតផងដែរ។ ក៏ប៉ុន្តែបើយើងងាកមកមើលបច្ចុប្បន្នចាប់ពីឆ្នាំ ១៩៩១ មកទំនាក់ទំនងចិននិងវៀតណាមហាក់មានភាពប្រសើរឡើងវិញដោយសង្កេតឃើញមានការធ្វើពាណិជ្ជកម្មជាមួយគ្នា លុះរហូតដល់ឆ្នាំ ២០១៤ ទើបចិននិងវៀតណាមមានជម្លោះជាមួយគ្នាម្តងទៀតរឿងសមុទ្រចិនខាងត្បូង។

ប្រទេសសឹង្ហបុរីគឺជាប្រទេសមួយដែលមានប្រវត្តិសាស្រ្តដ៏គួរឱ្យចាប់អារម្មណ៍ជាខ្លាំងដោយសារតែប្រទេសនេះបានឆ្លងកាត់នូវរបត់ជាច្រើននៅក្នុងការឆ្ពោះទៅរកឯករាជ្យជាតិ ជាពិសេសនៅពេលដែលមានការរួមបញ្ចូលនិងការបំបែកចេញនូវឯករាជ្យភាពពីប្រទេសម៉ាឡេស៊ី។ នៅក្នុងអត្ថបទនេះនឹងនិយាយអំពីរឿងរ៉ាវដែលពាក់ព័ន្ធនឹងប្រវត្តិនៃការរួមបញ្ចូលរវាងប្រទេសសឹង្ហបុរីនិងប្រទេសម៉ាឡេស៊ី ការបំបែកចេញរបស់ប្រទេសសឹង្ហបុរីពីប្រទេសម៉ាឡេស៊ី និងការកកើតនៃប្រទេសសឹង្ហបុរី។

ការរួមបញ្ចូលគ្នារវាងប្រទេសម៉ាឡេស៊ីនិងប្រទេសសឹង្ហបុរី

ការឆ្ពោះទៅរកឯករាជ្យរបស់ប្រទេសសឹង្ហបុរីបានចាប់ផ្តើមក្រោយពីការបញ្ចប់ការដាក់អាណានិគមពីចក្រភពអង់គ្លេសមកលើប្រទេសសឹង្ហបុរីនៅឆ្នាំ ១៩៥៩។ នៅពេលនោះប្រទេសសឹង្ហបុរីត្រូវបានដឹកនាំដោយនាយករដ្ឋមន្ត្រីដំបូងបង្អស់គឺ លោក លី ក្វាន់យ៉ូ។ ក្នុងអំឡុងពេលនោះប្រទេសសឹង្ហបុរីបានជួបប្រទះនូវបញ្ហាជាច្រើនដែលធ្វើឱ្យមានការរាំងស្ទះក្នុងការអភិវឌ្ឍន៍ប្រទេស ដូចជាបញ្ហាទឹកដីភូមិសាស្រ្តតូច ការមានប្រជាជនចិនច្រើន (Chinese Predomination) និងបញ្ហាវាយប្រហារផ្សេងៗដោយសារតែទីតាំងភូមិសាស្រ្ត។ ដោយហេតុនៃការជួបប្រទះនេះបាននាំមកនូវផលវិបាកដល់ប្រទេសឹង្ហបុរី ទើបលោកនាយករដ្ឋមន្រ្តីមានការស្រមៃក្នុងការបង្រួបបង្រួមអង្គភាពនយោបាយធំ (envision a larger political entity) ដែលអាចធានានូវសុវត្ថិភាពក៏ដូចជាឱកាសសេដ្ឋកិច្ចផ្សេងៗមកក្នុងការអភិវឌ្ឍន៍ប្រទេសសឹង្ហបុរី។

ក្រោយមកលោក លី ក្វាន់យូ ក៏បានធ្វើការចរចារជាច្រើនជាមួយនឹងមេដឹកនាំនៃប្រទេសម៉ាឡេស៊ី លោក ទុនគូ អាប់ដុល រ៉ាម៉ាន (Tunku Abdul Rahman) ដើម្បីបង្រួបបង្រួមប្រទេសខ្លួននិងប្រទេសម៉ាឡេស៊ី។ ប៉ុន្តែនៅឯខាងប្រទេសម៉ាឡេស៊ីវិញ លោក ទុនគូ ក៏ធ្លាប់មានគំនិតក្នុងការបង្រួបបង្រួមប្រទេសទាំងពីរដែរដែលលោកបានប្រកាសក្នុងបំណងបង្រួបបង្រួមនៅថ្ងៃទី ២៧ ខែ ឧសភា ឆ្នាំ ១៩៦១។ ការចរចារគ្នាត្រូវបានចុះជាកិច្ចព្រមព្រៀងនៅក្នុងថ្ងៃទី ១៦ ខែកញ្ញា ឆ្នាំ ១៩៦៣ ដែលប្រទេសសឹង្ហបុរីបានចូលរួមជាមួយសហព័ន្ធម៉ាឡេស៊ី ដែលមានការរួបរួមជាមួយ សាបា និងសារ៉ាវ៉ាក និងមានទីក្រុងកូឡាឡាំពួជារដ្ឋធានី។ ការរួមបញ្ចូលនេះគឺបានកើតឡើងដោយសុទិដ្ឋិនិយមដោយមានការព្រមព្រៀងនិងការទទួលបាននូវអត្ថប្រយោជន៏ទីផ្សារសេដ្ឋកិច្ចកាន់តែធំនិងការការពាររួម។ ប្រទេសដែលបានរួមបញ្ចូលនេះត្រូវបានក្លាយជាប្រទេសម៉ាឡេស៊ីជារួម ដែលសឹង្ហបុរីជារដ្ឋមួយក្នុងប្រទេសម៉ាឡេស៊ី។

ក្រោយពីបានចូលរួមជាមួយនឹងប្រទេសម៉ាឡេស៊ីមក ការអភិវឌ្ឍន៍សេដ្ឋកិច្ចមិនមានការទទួលផលដូចការរំពឹងទុករបស់លោក លី ក្វាន់យូ ឡើយដោយសារតែមានជម្លោះពូជសាសន៍ ការរើសអើង ភាពខុសគ្នានៃវប្បធម៌និងមនោគមវិជ្ជាក្នុងនយោបាយរវាងប្រទេសសឹង្ហបុរីនិងរដ្ឋផ្សេងៗនៅក្នុងសហព័ន្ធម៉ាឡេស៊ី។ មួយវិញទៀតប្រជាជនចិនដែលជាជនជាតិភាគច្រើននៅប្រទេសសឹង្ហបុរីបានទទួលនូវការរើសអើងយ៉ាងខ្លាំង។ វិសមភាពសេដ្ឋកិច្ចក៏បានលេចឡើងដែលប្រទេសសឹង្ហបុរីបានចូលរួមចំណែកជាច្រើនក្នុងការធ្វើសេដ្ឋកិច្ច រីឯប្រទេសម៉ាឡេស៊ីបានចូលរួមចំណែកតិចតួចប៉ុណ្ណោះ ប៉ុន្តែប្រទេសម៉ាឡេស៊ីតែងតែទទួលផលច្រើនទៅវិញ។ ដោយហេតុនេះហើយទើបការបញ្ចូលគ្នានេះបានក្លាយជាភាពតានតឹងរហូតដល់ថ្ងៃទី ៩ ខែសីហាឆ្នាំ ១៩៦៥ ប្រទេសសឹង្ហបុរីត្រូវបានចាកចេញពីប្រទេសម៉ាឡេស៊ីនិងបានក្លាយជាប្រទេសឯករាជ្យវិញ។ នាយករដ្ឋមន្រ្តីទាំងពីរក៏មានការសោកស្តាយជាខ្លាំងក្នុងការចាកចេញរបស់ប្រទេសសឹង្ហបុរីដោយសារតែភាពខុសគ្នានឹងជម្លោះ។ លោក លី ក្វាន់យ៉ូ ក៏បានបញ្ជាក់នូវភាពសោកស្តាយរបស់គាត់ថា “សម្រាប់គាត់ វាជាពេលវេលាដ៏ឈឺចាប់មួយ។ នៅពេញមួយជីវិតរបស់ខ្ញុំ ខ្ញុំតែងតែជឿថាការរួមបញ្ចូលគ្នានិងបង្រួបបង្រួមនៃទឹកដីទាំងពីរ” (“For me, it is a moment of anguish. All my life, my whole adult life, I have believed in merger and unity of the two territories”)។

ក្រោយពីការចាកចេញរបស់ប្រទេសសឹង្ហបុរីពីប្រទេសម៉ាឡេស៊ីមក ប្រទេសសឹង្ហបុរីបានជួបប្រទះនូវបញ្ហាជាច្រើនដោយសារតែប្រទេសនេះជាប្រទេសតូចនិងបានជួបប្រទះបញ្ហាជាច្រើនដោយសារ ភាពអត់ការងារធ្វើ (unemployed) ការខ្វះខាតផ្ទះ (housing) ។ល។ ប៉ុន្តែដោយសារតែការដឹកនាំប្រកបដោយចក្ខុវិស័យរបស់លោក លី ក្វាន់យូ ប្រទេសសឹង្ហបុរីក៏មានការអភិវឌ្ឍន៍យ៉ាងខ្លាំងនៅក្នុងការធ្វើពាណិជ្ជកម្ម និងមានការទទួលស្គាល់ជាច្រើនលើឆាកអន្តរជាតិថាជាប្រទេសឯករាជ្យ។ ដោយហេតុនេះហើយទើបប្រទេសសឹង្ហបុរីមិនចាំបាច់មានការពឹងផ្អែកប្រទេសម៉ាឡេស៊ីលើការអភិវឌ្ឍន៍ប្រទេសខ្លួនឡើយ។ ប្រទេសសឹង្ហបុរីបានចាប់ផ្តើមការអភិវឌ្ឍន៍ជាតិដោយបានផ្តោតទៅលើផលិតកម្មនាំចេញ និងការទាញការចាប់អារម្មណ៍ក្នុងការវិនិយោគពីបរទេស (foreign investments)។ នៅឆ្នាំ ១៩៦៦ ប្រទេសសឹង្ហបុរីបានក្លាយជាអ្នកផ្គត់ផ្គង់ធំបំផុតទៅឱ្យសហរដ្ឋអាមេរិក។ មួយវិញទៀតប្រទេសសឹង្ហបុរីក៏បានបង្កើតនិងពង្រីកការធ្វើឧស្សាហកម្ម ដែលមានជំនាញក្នុងហិរញ្ញប្បទានឧស្សាហកម្ម (industrail financing)។ យុទ្ធសាស្រ្តទាំងអស់នេះបានហុចផលដល់ប្រទេសសឹង្ហបុរីក្នុងការបង្កើតការងារជាច្រើនដល់ប្រជាជន។  បើទោះជាប្រទេសសឹង្ហបុរីមានការរីកចម្រើនក្រោយពីចាកចេញពីប្រទេសម៉ាឡេស៊ីក៏ដោយ ក៏ប្រទេសសឹង្ហបុរីបានជួបនូវផលលំបាកផ្សេងៗក្នុងការអភិវឌ្ឍន៍ផងដែរនៅក្នុងទីផ្សារការងារ និងការកើនឡើងនៃតម្លៃប្រាក់ឈ្នួល។ យ៉ាងណាមិញ ប្រទេសសឹង្ហបុរីបានកែប្រែគោលនយោបាយខ្លួនទៅតាមបរិបទនៃការអភិវឌ្ឍន៍របស់ប្រទេសក៏ដូចជាពិភពលោកដូចជាការផ្លាស់ប្តូរឧស្សាហកម្មដែលពឹងផ្អែកលើកម្លាំងពលកម្ម(labour-intensive) ទៅជាការបណ្តុះបណ្តាលកម្លាំងពលកម្មសម្រាប់ឧស្សាហកម្មដែលពឹងផ្អែកលើដើមទុន (training workforce for capital-intensive) និងបច្ចេកវិទ្យាខ្ពស់។

ជារួមមកប្រទេសសឹង្ហបុរីគឺជាប្រទេសដ៏តូចដែលមានការខ្វះខាតជាច្រើន។ ដោយសារតែជួបបញ្ហាច្រើននាយករដ្ឋមន្រ្តីលោក លី ក្វាន់យ៉ូតែងតែមានបំណងក្នុងការបង្រួបបង្រួមប្រទេសខ្លួននិងប្រទេសម៉ាឡេស៊ី។ ប៉ុន្តែដោយសារតែការមិនចុះសម្រុងគ្នារវាងប្រទេសទាំងពីរនៅពេលដែលបានរួមបញ្ចូល ប្រទេសសឹង្ហបុរីក៏បានចាកចេញ និងបានចាប់ផ្តើមអភិវឌ្ឍប្រទេសខ្លួនដោយឯករាជ្យ។

ជាប្រទេសដែលមានការរីកចម្រើន ជាមហាយក្សសេដ្ឋកិច្ចលំដាប់លេខ២ក្នុងលោក និងជា​ប្រទេសដែលមានសង្វាក់ផលិតកម្មដ៏សម្បើមនាំចេញទៅប្រទេសជាច្រើនក្នុងពិភពលោកមិនថាអាស៊ីអាគ្នេយ៍ សហរដ្ឋអាមេរិក កាណាដា ជប៉ុន បារាំង ឬអង់គ្លេស។ ប៉ុន្ដែកាលពីថ្ងៃពុធ​ ទី៩​ សីហា ​​ប៉ុន្មានថ្ងៃមុននេះ ចិនបានប្រកាសទទួលស្គាល់ថាបានរងនូវ​​​វិបត្តិ​បរិត្តផរណា​ជា​ផ្លូវការ។ អ្វីទៅជា​​​វិបត្តិ​បរិត្តផរណា? ​ ​បរិត្តផរណា​សំដៅដល់តម្លៃ​ទំនិញ​និង​សេវា​​ចុះថោក។ បើតាមនិយមន័យពាក្យនេះវាហាក់ដូចជាល្អសម្រាប់អតិថិជននិងអ្នកប្រើប្រាស់ ព្រោះពួកគេអាចទិញទំនិញនិងទទួលសេវាកម្មនក្នុងតម្លៃថោកព្រម ដែលអាចជួយសន្សំសំចៃហិរញ្ញវត្ថុក្នុងគ្រួសារទៀតផង។ យ៉ាងណាមិញវាមិនល្អដូចនេះទេ បាតុភូតនេះវានឹងធ្វើឱ្យពន្យឺតសន្ទុះរីកចម្រើនរបស់សេដ្ឋកិច្ច ក៏ដូចជាពាណិជ្ជកម្ម​ ខណៈដែលចិនមានមហិច្ឆតាជាប្រទេសមហាអំណាចសេដ្ឋកិច្ចក្នុងពិភពលោក។

តើបរិផរណា(Deflation) និងអតិផរណា(Inflation) ខុសគ្នាយ៉ាងដូចម្ដេច?

​តាមសន្ទានុក្រម​ពាក្យថ្មីរៀបរៀង​ដោយ​សាស្ត្រាចារ្យ ទូច គឹម​ស្រ៊ាង សមាជិក​ក្រុម​ប្រឹក្សាជាតិ​ភាសា​ខ្មែរ បរិផរណា មានន័យថា ការដក​ចំនួន​រូបិយវត្ថុ​មួយ​ភាគ ចេញពី​ទីផ្សារ​ដែល​លើស​ចំនួន​ត្រូវការ​ចរាចរណ៍​របស់​សាច់ប្រាក់ ដើម្បី​ធ្វើ​ឲ្យ​ចំនួន​រូបិយវត្ថុ​សមាមាត្រ​និង​តម្រូវការ​ចាំបាច់​សម្រាប់​ចរាចរណ៍​ឬនិយាយឲ្យស្រួលយល់គឺតម្លៃ​ទំនិញ​និង​សេវា​​ចុះថោក។ រីឯអតិផរណាមានន័យថា ទំនិញ ឬ​សេវា​ឡើងថ្លៃ រីឯ​ប្រាក់​ចុះថោក​។ យ៉ាងណាក៏ដោយ ចំពោះវិបត្តិទាំងពីរនេះសុទ្ធតែជះផលអវិជ្ជមានដល់សេដ្ឋកិច្ចជាតិដូចគ្នាយើងមិនអាចនិយាយថាមួយណាល្អជាងមួយណានោះទេ? ព្រោះថាបើតម្លៃទំនិញឡើងថ្លៃ ប្រជាជនគ្មានលទ្ធភាពទិញទំនិញដោយសារគ្មានប្រាក់ក្នុងការបញ្ជាទិញ តែបើទំនិញចុះថោកខ្លាំង ប្រជាជនរងចាំទិញតែទំនិញថោកបំផុត ធ្វើឲ្យតម្រូវការថយចុះនាំឲ្យក្រុមហ៊ុនលែងផលិតដោយសារគ្មានតម្រូវការ។

កត្តាចម្បងនាំឲ្យចិនធា្លក់ក្នុងវិបត្តិបរិផរណា

ការលើកឡើងរបស់​សេដ្ឋវិទូ​ ​​​បរិផរណាជាវិបត្តិវិល​វល់ ហើយមានគ្រោះ​ថ្នាក់ណាស់​សម្រាប់សេដ្ឋកិច្ច។ វាមានភាពស្មុគស្មាញនិងប្រើពេលវេលាច្រើនក្នុងការរិះរកមធ្យាបាយដោះស្រាយ ហើយបើសម្រាប់ចិនគឺដោយសារតែ​តម្រូវ​ការ​ក្នុង​ស្រុក​​ធ្លាក់ចុះ។ ហើយកាលណាតម្រូវការថយចុះ រោងចក្រ សហគ្រាស​ត្រូវ​​​បន្ថយការ​ផលិត ​ត្រូវបន្ថោក​តម្លៃទំនិញ និងកាត់បន្ថយចំនួនបុគ្គលិក។ យោងទៅតាមសារព័ត៌មានវិទ្យុបារាំងអន្ដរជាតិ តាមពិតទៅចិនក៏ធ្លាប់ធ្លាក់ក្នុង​​វិបត្តិ​បរិត្តផរណាកាលពីឆ្នាំ២០០៩ និងកាលពី​ចុង​ឆ្នាំ​២០២០និង​ដើម​ឆ្នាំ​២០២១ ដោយនៅអំឡុងនោះ​តម្លៃ​សាច់ជ្រូកដែលជាសាច់ពេញនិយមចុះថោក​យ៉ាង​ខ្លាំង។ ចំពោះបច្ចុប្បន្ន មូលហេតុដែលធ្វើឲ្យមានបរិផរណានោះ គឺការថយចុះតម្រូវការទិញទំនិញ និងភាពអស់ទំនុកចិត្តរបស់អតិថិជនចំពោះវិស័យអចលនវត្ថុ។ ជាក់ស្ដែងក្រុមហ៊ុន​អចលនទ្រព្យ ​Country Garden ដែល​ធ្លាប់ជួយ​​​អូស​ទាញ​កំណើន​និងរក្សា​​ស្ថិរភាព​សេដ្ឋកិច្ច​ជាតិរបស់ចិន និងឈានមុនគេបានប្រកាសការ​ដួល​រលំ ដោយលង់ក្នុងបំណុលប្រមាណ​១៥០ពាន់​លាន​អឺរ៉ូកាលពី២០២២។  បើក្រឡេកមើលទៅលើសន្ទស្សន៍​តម្លៃ​ផលិតកម្មបន្ត​​ធ្លាក់​ចុះ​ ​កាលពីខែ​កក្កដាតម្លៃផលិតកម្មធ្លាក់ដល់​៤,៤% ជា​គម្រប់​១០​ខែ​ជាប់​គ្នា​ និង​៥,៤%​កាលពី​ខែ​មិថុនា២០២៣ យោងតាម​ការិយាល័យ​ស្ថិតិជាតិ ​។ ជារូបភាពជាក់ស្ដែងមួយទៀត តម្លៃភាគហ៊ុន​ផ្នែកបច្ចេកវិទ្យាទំនើបចិន នៅ​លើទីផ្សារ​ Nasdaq បានរួញខើច ធ្លាក់ចុះចំនួន​ ១,៣៨%នោះក៏ដោយសារ ​សារ​​ការបាត់បង់​តម្លៃ​របស់​​ភាគហ៊ុន Tesla ដែលបានធ្លាក់​ចំនួន​១០%​។​ ម្យ៉ាងទៀត ធនាគារ​អាមេរិក​Goldman Sachsរាយការណ៍ថាការនាំចេញរបស់ចិនមានការធ្លាក់ចុះក្នុង​កំរិត​ទាប​បំផុត​ មិន​ធ្លាប់​ប្រទះ​គឺថយចុះ​ខ្លាំង១៤,៤% ជាប្រវត្តិសាស្ដ្រលើកទី១តាំងពីឆ្នាំ១៩៩៨មក។

ចំពោះវិបត្តិបរិផរណាលើកនេះសេដ្ឋវិទូបានទាយថា វានឹងមានសភាពធ្ងន់ធ្ងរ​ខ្លាំង ព្រមទាំងអូស​បន្លាយ​ពេល​យូរ ដោយសារ​ស្ថានភាពសេដ្ឋកិច្ច​ចិនមិន​ល្អ​ស្ទើរគ្រប់វិស័យ។

តើបរិផរណាប៉ះពាល់ចិននិងមុខមាត់មហាអំណាចនេះយ៉ាងដូចម្ដេច?

មុននេះលោកអ្នកបានដឹងពីកត្តាដែលធ្វើឲ្យមានបរិផរណានៅប្រទេសចិនរួចហើយ បន្ដមកទៀតយើងនឹងបង្ហាញពីផលប៉ះពាល់របស់វា។ ដោយទំនិញថយចុះតម្លៃ រោងចក្រនានាបានកាត់បន្ថយការផលិតនិងបន្ថយបុគ្គលិក គិតត្រឹតខែមិថុនាយុវជនគ្មានការងារធ្វើដែលមានអាយុចន្លោះពី១៦ឆ្នាំទៅ២៤ឆ្នាំមានរហូតដល់២១%ជាចំនួនច្រើនមិនធ្លាប់មាន នេះយោងតាមការចេញផ្សាយរបស់សារព័ត៌មាន BBC។ និស្សិតបញ្ចប់ការសិក្សាចំនួន ១១,៥៨លាននាក់នឹងពិបាករកការងារធ្វើនាពេលខាងមុន។ បន្ថែមពីលើនេះភាពតានតឹងផ្នែក ភូមិសាស្ដ្រនយោបាយជាមួយអាមេរិក និងការប្រកួតជែងសេដ្ឋកិច្ចពីបណ្ដាប្រទេសដទៃនោះគឺធ្វើឲ្យចិនពិបាកក្នុងការលក់ផលិតផលរបស់ខ្លួន ក្រុមហ៊ុនធំៗប្រកាសក្ស័យធននិងលិចលង់ជ្រៅក្នុងបំណុលពិសេសក្រុមហ៊ុនអចលនទ្រព្យធំៗដែលទម្ពក់ថ្កក់ចំនួនផលិតផលក្នុងស្រុកទំលាក់ចុះមិនធ្លាប់មាន។ ឯវិនិយោគិនបរទេសដោយមើលមិនឃើញ អំពីការងើបវិញរបស់សេដ្ឋកិច្ចចិនធ្វើឲ្យគេរអាក្នុងការបោះទុនវិនិយោគណាស់ ជាពិសេសពួកគេផ្ទាល់ប្រុងប្រយ័ត្ន និង​មិនទុកចិត្ត​​លើ​ទីផ្សារចិននោះទេ។ នេះជាភាពអាម៉ាស់ណាស់របស់ចិន ដោយសារប្រទេសនានាលែងទុកចិត្ត ហើយធ្លាប់តែជាមហាអំណាចសេដ្ឋកិច្ចទី២បែរជាមកត្រូវរាំងស្ទះការបញ្ចេញទំនិញទៅវិញ។

តើចិនគួរដោះស្រាយវិបត្តិដ៏សម្បើមនេះដោយរបៀបណា?

មានការបញ្ចេញមតិច្រើនគួរសមដែរ ចំពោះបញ្ហានេះជាក់ស្ដែងអ្នក​វិភាគ​នៅធនាគារ​ជប៉ុន សំណូម​ចិន​បញ្ចុះ​តម្លៃប្រាក់យ័ន​ដែល​តាម​បច្ចេកទេស​នឹង​ធ្វើ​ឱ្យ​តម្លៃ​ទំនិញ​ចិន​មានភាព​ប្រកួត​ប្រជែង​ខ្លាំង​នៅ​បរទេស ដើម្បី​ជំរុញ​វិស័យ​នាំ​ចេញ។ ចំពោះរដ្ឋាភិបាលចិនវិញក៏កំពុងរិះរកវិធីសាស្ដ្រយ៉ាងប្រញ៉ាប់ប្រញ៉ាល់ស្ដារសេដ្ឋកិច្ចផងដែរថ្មីៗនេះ រដ្ឋាភិបាលបានខិតខំប្រឹងប្រែងជួយស្រោចស្រង់វិស័យអចលនទ្រព្យ ព្រោះអចលនទ្រព្យ​ជា​វិស័យ​គន្លឹះ​នៃ​សេដ្ឋកិច្ចជាតិ។ រដ្ឋាភិបាលបានដាក់​ចេញ​នូវ​វិធានការ​ចំនួន ១៦ចំណុច ​រួម​មាន ការ​ពន្យារ​ពេល​សង​បំណុល​របស់​ក្រុមហ៊ុន​អចលនទ្រព្យ​ណា​ដែល​មិន​អាច​សងបំណុល​គេ​ទាន់​ពេល ការ​លើកទឹកចិត្ត​ឲ្យ​ធនាគារ​ផ្តល់​ប្រាក់កម្ចី​បន្ថែម ឬ​ធានា​ពី​ការ​ផ្តល់​សាច់ប្រាក់​ឲ្យ​ក្រុមហ៊ុន​អចលនទ្រព្យ​ដើម្បី​ឲ្យ​ពួក​គេ​បញ្ចប់​ការ​សាងសង់​ដែល​បាន​ផ្អាក​នៅ​ពាក់​កណ្តាល​ទី។ ពិសេសមួយទៀតចិនបានខិតខំព្យាយាមធ្វើដំណើរទស្សនកិច្ចទៅបណ្ដាប្រទេសនានា ដើម្បីរិតចំណងមិត្តភាពរួមទាំងសេដ្ឋកិច្ច។ ចក្ខុវិស័យចំពោះសេដ្ឋកិច្ច គឺថានឹងមានការងើបឡើងវិញឆាប់ៗនេះព្រោះដោយសារការដំណោះស្រាយរបស់រដ្ឋាភិបាលទាក់ទិននឹងការលើកទឹកចិត្តក្រុមហ៊ុន រោងចក្រ សហគ្រាស មួយវិញទៀតឃើញថាមិនថាអាស៊ីឬអឺរ៉ុបទំនិញចិនគឺក្លាយជាទំនិញឈានមុនដោយសារតម្លៃសមរម្យដែលជួយដល់សេដ្ឋកិច្ចគ្រួសារអ្នកទិញបានយ៉ាងច្រើន។

ប្រទេសឥណ្ឌាជាប្រទេសដែលមានអរិយធម៌ដ៏រុងរឿងមួយដែលបានជះឥទ្ធិពលវប្បធម៌ និងសាសនារបស់ខ្លូននៅក្នុងទ្វីបអាស៊ី ជាពិសេសនៅក្នុងតំបន់អាស៊ីអាគ្នេយ៍។ ទំនាក់ទំនងរវាងឥណ្ឌា និងអាស៊ីអាគ្នេយ៍មានតាំងពីសម័យបុរាណមកម៉្លេះ តែ​ទំនាក់ទំនងមានការឡើងចុះទៅតាមសម័យកាល។ ទំនាក់ទំនងរវាងឥណ្ឌា និងអាស៊ីអាគ្នេយ៍ចាប់ផ្ដើមបង្កើតឡើងនៅពេលប្រទេសនីមួយៗទទួលបានឯករាជ្យពីប្រទេសដាក់អាណានិគម ហើយទំនាក់ទំនងកាន់តែល្អ គឺនៅពេលដែលសង្គ្រាមត្រជាក់ត្រូវបានបញ្ចប់​ ដោយឥណ្ឌាបានបង្កើតគោលនយោបាយមួយហៅថា គោលនយោបាយមើលសំដៅទៅទិសខាងកើត ឬជាភាសាអង់គ្លេស Look East Policy (LEP) នៅក្នុងឆ្នាំ១៩៩២។ ​​គោលនយោបាយនេះ នៅតែត្រូវបានបន្តអនុវត្តរហូតមកដល់ពេលនេះ ដោយប្តូរឈ្មោះទៅជា គោលនយោបាយប្រតិបត្តិការឆ្ពោះទៅទិសខាងកើត ឬ Act East Policy (AEP)នៅឆ្នាំ២០១៤។ ដូចេ្នះ អត្ថបទនេះនឹងនិយាយអំពី តើអ្វីទៅជា AEP? តើរដ្ឋាភិបាលឥណ្ឌាបានធ្វើអ្វីខ្លះ និងមានជួបឧបសគ្គអ្វីខ្លះក្នុងការសហការជាមួយអាស៊ាន?

អ្វី​ទៅ​ជា​ Act East Policy (AEP)?

ដូចដែលបានរៀបរាប់ខាងលើ​​​ AEP គឺជាគោលនយោបាយដែលបានបន្តអនុវត្តបន្ថែមពីលើគោលនយោបាយ LEP ដែលឥណ្ឌាបានដាក់ចេញនៅពេលសង្គ្រាមត្រជាក់ត្រូវបានបញ្ចប់ ដោយសារតែសហភាពសូវៀតដែលជាដៃគូសេដ្ឋកិច្ចរបស់ឥណ្ឌាដ៏សំខាន់ត្រូវបានដួលរលំ​។ ដោយកត្តានេះ បានតម្រូវឱ្យឥណ្ឌាស្វះស្វែងរកដៃគូសេដ្ឋកិច្ចថ្មី ពោលគឺតំបន់អាស៊ីអាគ្នេយ៍។

LEP ត្រូវបានបន្តអនុវត្តរហូតមកដល់ឆ្នាំ២០១៤​​ ក្រោមរដ្ឋាភិបាលលោក ណារ៉េនដ្រា ម៉ូឌី (Narendra Modi) LEP ត្រូវបានផ្លាស់ប្តូរមកជា AEP ដែលគោលនយោបាយចាស់ត្រូវបានបន្តដដែល តែត្រូវបានបន្ថែមចំណុចសំខាន់ៗពីលើគោលនយោបាយចាស់ ដើម្បីបង្កើនកិច្ចសហប្រតិបត្តិការច្រើនជាងមុន។ AEP ផ្តោតលើ ៤ ចំណុចសំខាន់ៗ រួមមានវប្បធម៌ (Culture) ពាណិជ្ជកម្ម (Commerce) ការតភ្ជាប់ (Connectivity) និងការកសាងសមត្ថភាព (Capacity Building)។ AEP ផ្តោតបន្ថែមទៅលើ LEP ត្រង់ចំណុចការជំរុញកិច្ចសហប្រតិបត្តិការសេដ្ឋកិច្ច ការកសាងហេដ្ឋារចនាសម្ព័ន្ធសម្រាប់ការតភ្ជាប់រវាងឥណ្ឌានិងអាស៊ានកាន់តែច្រើន ការបង្កើនទំនាក់ទំនង និងសហប្រតិបត្តិការផ្នែកសន្តិសុខជាមួយអាស៊ាន និងពង្រីកទំនាក់ទំនងលើសពីអាស៊ានដែលមានក្រុមកោះប៉ាស៊ីហ្វិក និងប្រទេសនៅអាស៊ីខាងកើត។ ជាមួយគ្នានេះផងដែរ គោលនយោបាយ AEP ក៏ផ្តោតលើទំនាក់ទំនងប្រវត្តិសាស្ត្រ វប្បធម៌ ភាសា និងសាសនា ដែលឥណ្ឌានិងអាស៊ានធ្លាប់មានជាមួយគ្នាកាលពីមុនមក។

គោលនយោបាយ  AEP​ ត្រូវ​បាន​ដាក់​ចេញ​ដើម្បី​សម្របទៅតាម​ការ​ផ្លាស់​ប្តូរភូមិសាស្ត្រ​នយោបាយនៅក្នុងបរិបទនយោបាយថ្មី ដែលចិនចាប់ផ្តើមពង្រីកឥទ្ធិពលរបស់ខ្លួនក្នុងតំបន់។ ជារួម AEP មានគោលបំណងលើសពីសេដ្ឋកិច្ច ពោលគឺដើម្បីទប់ស្កាត់ការត្រួតត្រារបស់ចិននៅសមុទ្រចិនខាងត្បូង និងការកើនឡើងឥទ្ធិពលរបស់ចិននៅតំបន់មហាសមុទ្រឥណ្ឌា។ ក្រោមក្របខណ្ឌ AEP រដ្ឋាភិបាលឥណ្ឌាក៏បានបង្កើនការយកចិត្តទុកដាក់យ៉ាងខ្លាំងទៅលើការអភិវឌ្ឍនៃតំបន់ភាគឦសាននៃប្រទេសឥណ្ឌា ដោយកសាងហេដ្ឋារចនាសម្ព័ន្ធ និងកិច្ចសហប្រតិបត្តិការជាមួយប្រទេសផ្សេងទៀតដូចជាប្រទេសជប៉ុន និងបណ្ដាសមាជិកអាស៊ាន។

ការអនុវត្តគោលនយោបាយ AEP

ឥណ្ឌា​បាន​សហការ​ជាមួយ​វិស័យអាស៊ាន​ជាច្រើន​ដូចជាវិស័យ​សេដ្ឋកិច្ច ការតភ្ជាប់​ដោយ​ការកសាង​ហេដ្ឋារចនាសម្ព័ន្ធ និង​វិស័យ​ការពារជាតិជាដើម។

ទី១​ វិស័យសេដ្ឋកិច្ច៖ សេដ្ឋកិច្ចរវាងឥណ្ឌា និងអាស៊ានមានទំនាក់ទំនងពាណិជ្ជកម្មចាប់ផ្តើមកើនឡើងពីមួយឆ្នាំៗតាំងពីឆ្នាំ១៩៩២ ដោយអាស៊ានគឺជាដៃគូពាណិជ្ជកម្មធំជាងគេទីបួនរបស់ឥណ្ឌាក្នុងឆ្នាំ២០២២។ ទំហំពាណិជ្ជកម្មទ្វេភាគីរវាងឥណ្ឌា និងអាស៊ានមានចំនួន ១៣១ ប៊ីលានដុល្លារក្នុងឆ្នាំ២០២២ ដែលកាលពីឆ្នាំ ២០១០មានចំនួន ៥៧ ប៊ីលានដុល្លារប៉ុណ្ណោះ។ ក្នុងការនាំចេញរបស់ឥណ្ឌាទៅកាន់អាស៊ាន មានចំនួន ៤៣,៥១ ប៊ីលានដុល្លារក្នុងឆ្នាំ២០២២ ខណៈដែលការនាំចូលពីអាស៊ានមានចំនួន ៨៧,៥៩​ ប៊ីលានដុល្លារ។ ការ​នាំ​ចេញ​ដ៏​សំខាន់​របស់​ឥណ្ឌា​ទៅ​កាន់​អាស៊ាន​រួម​មាន៖ គ្រឿង​ម៉ាស៊ីន ឧបករណ៍​ដឹក​ជញ្ជូន ត្បូង ​គ្រឿងអលង្ការ និងវាយនភ័ណ្ឌជាដើម។

ទី២ ការតភ្ជាប់​ (Connectivity)៖ បច្ចុប្បន្ន ប្រទេសឥណ្ឌាកំពុងធ្វើការជាមួយអាស៊ានលើគម្រោងតភ្ជាប់ជាច្រើន តាមរយៈផ្លូវគោក ផ្លូវទឹក និងផ្លូវអាកាស។ ​ឥឡូវនេះ ប្រទេសឥណ្ឌាបាននិងកំពុងអភិវឌ្ឍហេដ្ឋារចនាសម្ព័ន្ធនៅភាគឦសាននៃប្រទេសឥណ្ឌា ទៅកាន់សមាជិកអាស៊ាន។ ក្នុងនោះរួមមាន ទី១ ការ​សាងសង់ផ្លូវល្បឿនលឿ​នឥណ្ឌា-មីយ៉ាន់ម៉ា-ថៃ ដែល​នឹង​តភ្ជាប់​តំបន់​ភាគឦសាន​របស់​ឥណ្ឌា​ទៅ​អាស៊ាន ​តាមរយៈ​ប្រទេស​មីយ៉ាន់ម៉ា ហើយបន្តមកកាន់ប្រទេសថៃ ដែលបច្ចុប្បន្ន គម្រោងនេះគ្រោងនឹងពង្រីកបន្ថែមមកកាន់ប្រទេសឡាវ កម្ពុជា និងវៀតណាម។ ទី២ ការអភិវឌ្ឍនៃច្រករបៀងសេដ្ឋកិច្ចឥណ្ឌា-មីយ៉ាន់ម៉ា-បង់ក្លាដែស-ចិន ដែលនឹងតភ្ជាប់ប្រទេសទាំងបួនដោយផ្លូវថ្នល់ ផ្លូវដែក និងផ្លូវអាកាស។ ការកសាងទាំងនេះនឹងជាចំណែកមួយក្នុងការ​ជំរុញ​ពាណិជ្ជកម្ម​រវាង​អាស៊ាន និង​ឥណ្ឌា​ឲ្យ​កាន់​តែ​ខ្លាំង​ឡើងជាងមុន។

ទី៣ វិស័យការពារជាតិ​ ប្រទេស​ឥណ្ឌានិង​ប្រទេស​សមាជិក​អាស៊ាន​មួយចំនួនបាន​សហការ​គ្នាជាទ្វេភាគី ​និងជាអាស៊ានទាំងមូលអស់​រយៈពេល​ជាច្រើន​ឆ្នាំ ហើយកិច្ច​សហប្រតិបត្តិការ​នេះ​បាននិងកំពុងមាន​ការ​រីក​ចម្រើន​ក្នុង​រយៈពេល​ប៉ុន្មាន​ឆ្នាំ​ចុង​ក្រោយ​នេះ។ កិច្ចសហប្រតិបត្តិការសំខាន់ៗមួយចំនួនលើវិស័យការពារជាតិរវាងឥណ្ឌា និងអាស៊ានរួមមាន​ ការហ្វឹកហ្វឺនធ្វើសមយុទ្ធរវាងប្រទេសឥណ្ឌា និងសមាជិកអាស៊ាន ដូចជាសមយុទ្ធដែនសមុទ្រអាស៊ាន-ឥណ្ឌា (AIMLEX) និងលំហាត់ហ្វឹកហ្វឺនលើដែនដីអាស៊ាន-ឥណ្ឌា (AIMFTX) ដែលសមយុទ្ធទាំងនេះ បានជួយជំរុញកិច្ចសហប្រតិបត្តិការរវាងភាគីទាំងពីរកាន់តែមានប្រសិទ្ធភាព ដូចជាការប្រឆាំងភេរវកម្ម និងធ្វើឱ្យប្រទេសឥណ្ឌា និងសមាជិកអាស៊ានបង្កើនទំនុកចិត្តលើគ្នាទៅវិញទៅមក។ លើសពីនេះទៅទៀត ឥណ្ឌាបាននិងកំពុងផ្តល់បច្ចេកវិទ្យាការពារជាតិដល់ប្រទេសសមាជិកអាស៊ានមួយចំនួន ដូចជាវៀតណាម និងហ្វីលីពីន ​ទៅលើផ្នែក​នាវាកងទ័ពជើងទឹក យន្តហោះ និងប្រព័ន្ធរ៉ាដា ។ ឧទាហរណ៍ ថ្មីៗនេះ​ ហ្វីលីពីន និងវៀតណាមបាននិងកំពុងពង្រឹងសន្តិសុខរបស់ខ្លួន ដែល​ពួកគេ​បានរៀបចំ​ទិញគ្រាប់មីស៊ីល ​(Cruise missile ) ​របស់​ឥណ្ឌា​ឈ្មោះថា ប្រាម៉ូស (Brahmos)។ ជាពិសេស ប្រទេស​ឥណ្ឌា​បាន​ទទួលស្គាល់​​សេចក្តីសម្រេចដោយ​តុលាការ​អាជ្ញាកណ្តាល​អចិន្ត្រៃយ៍​ (PCA)​ នៅ​ទីក្រុង​ឡាអេ ​ឆ្នាំ២០១៦ ដើម្បី​គាំទ្រ​ការទាមទារ​អធិបតេយ្យភាពរបស់​ហ្វីលីពីន ប្រឆាំង​ចិន​នៅ​សមុទ្រចិនខាងត្បូងទៀតផង។

ឧបសគ្គរបស់ឥណ្ឌាក្នុងកិច្ចសហប្រតិបត្តិការជាមួយអាស៊ាន

បើ​និយាយ​ពី​ការ​ចូលរួម​ផ្នែក​សេដ្ឋកិច្ច ឥណ្ឌា​គឺ​ជា​ពាណិជ្ជករ​ធំ​ជាង​គេ​ទី ៨ របស់​អាស៊ាន ដែលមាន​កម្រិត​ទាប​ជាង​ ​ដៃគូ​អាស៊ាន​ផ្សេង​ទៀត​ដូច​ជា​ប្រទេស​ជប៉ុន និង​កូរ៉េខាងត្បូង។ ការណ៍នេះគឺបណ្តាលមកពីកត្តាជាច្រើនដូចជារបាំងពន្ធគយ​ ដែលឥណ្ឌានិងអាស៊ានមានរបាំងពន្ធគយមួយចំនួន ដើម្បីការពារផលិតកម្មក្នុងស្រុក។ ជាពិសេស រដ្ឋាភិបាលឥណ្ឌាបានសម្រេចចាកចេញពីកិច្ចព្រមព្រៀងពាណិជ្ជកម្មសេរី ភាពជាដៃគូសេដ្ឋកិច្ចគ្រប់ជ្រុងជ្រោយក្នុងតំបន់ (RCEP) ដោយសារតែរដ្ឋាភិបាលឥណ្ឌាព្រួយបារម្ភថាឧស្សាហកម្មឥណ្ឌាមិនទាន់អាចប្រកួតប្រជែងជាមួយប្រទេសដែលជាសមាជិក ជាពិសេសនោះគឺ ចិន។ អ្វីដែលសំខាន់បំផុត គឺការខ្វះខាតនៃការតភ្ជាប់រវាងអាស៊ាន និងឥណ្ឌា ដែលបញ្ហាទាំងនេះឥណ្ឌានិងសមាជិកអាស៊ាន បានព្យាយាមដោះស្រាយដោយបង្កើតគំនិតផ្តួចផ្តើមដូចដែលបានលើកឡើងខាងលើ ប៉ុន្តែមានឧបសគ្គមួយចំនួនក្នុងការធ្វើឱ្យគម្រោងនេះសម្រេចបានជោគជ័យ ដោយសារអស្ថិរភាពនៅមីយ៉ាន់ម៉ា និងបញ្ហាផ្សេងៗទៀតដែលធ្វើឱ្យគម្រោងនេះមានភាពយឺតយ៉ាវ។

ថ្មីៗនេះ ប្រទេសចិន​បានធ្វើវិសោធនកម្មទៅលើច្បាប់ប្រឆាំងចារកម្មដែលស្ដីអំពី​ការលួចយកព័ត៌មាន ឯកសារផ្ទៃក្នុងប្រទេសទាក់ទងនឹងសន្តិសុខជាតិទៅកាន់បរទេស។​ វិសោធនកម្មច្បាប់ប្រឆាំងចារកម្មនេះបានកែប្រែច្បាប់ប្រឆាំងចារកម្មរបស់ប្រទេសចិន ហើយចំណុចដែលទទួលបានការចាប់អារម្មណ៍ និងមតិពីសំណាក់អន្តរជាតិគឺត្រង់ចំណុច ពង្រីកទំហំអំពើដែលចាត់ទុកជាចារកម្មខុសច្បាប់ និងអំណាច​ក្នុងការស៊ើបអង្កេត ដែលជាហេតុធ្វើឱ្យប្រទេសមួយចំនួនបញ្ចេញនូវការព្រួយបារម្ភយ៉ាងខ្លាំងចំពោះការអនុវត្តន៍ច្បាប់នេះនៅក្នុងប្រទេសចិន ព្រោះវានឹងធ្វើឱ្យប៉ះពាល់ដល់សុវត្ថិភាពជនបរទេសដែលកំពុងស្ថិតនៅប្រទេសចិន ជាពិសេសមួយទៀតនោះគឺក្រុមហ៊ុនបរទេសដែលកំពុងវិនិយោគនៅប្រទេសចិន។​

ច្បាប់ប្រឆាំងចារកម្មរបស់ប្រទេសចិន​បានបង្កើតតាំងពីឆ្នាំ២០១៤ និងធ្វើវិសោធកម្មចូលជាធរមានកាលពីថ្ងៃទី០១ ខែកក្កដា​ ឆ្នាំ២០២៣ ​កន្លងទៅនេះ ដោយផ្តោតចម្បងទៅលើការពង្រីកវិសាលភាពនៃអំពើចារកម្មខុសច្បាប់​ និងពង្រីកសិទ្ធអំណាចក្នុងការស៊ើបអង្កេត។

១. ព្រឹត្តិការណ៍មុនថ្ងៃទី០១​ ខែកក្កដា ឆ្នាំ២០២៣

នៅអំឡុងពេលដើមឆ្នាំ២០២៣នេះប្រទេសចិនបានបិទទ្វារក្រុមហ៊ុនប្រឹក្សាចំនួន៣ ក្រោមហេតុផលថាក្រោមហ៊ុនទាំងនោះបានផ្ញើរព័ត៌មានសំងាត់ទាក់ទងនឹងប្រទេសចិន​ទៅកាន់បរទេស។ ក្នុងនោះមានក្រុមហ៊ុន “Mintz Group” ដែលជាក្រុមហ៊ុនប្រឹក្សារបស់អាមេរិកនៅរដ្ឋធានីប៉េកាំង​ ត្រូវបានបិទទ្ចារនៅខែមិនា បន្ទាប់ពីនោះគឺក្រុមហ៊ុន “Bain & Co.” ដែលជាក្រុមហ៊ុនប្រឹក្សារបស់អាមេរិកនៅទីក្រុងសៀងហៃ​ ត្រូវបានបិទទ្វារនៅខែមេសា និងចុងក្រោយគឺការិយាល័យ “Capvision” ដែលក្រុមហ៊ុនប្រឹក្សារបស់អាមេរិកនៅទីក្រុងសៀងហៃនៅខែឧសភា។​

គួរបញ្ជាក់ផងដែរថាមូលហេតុនៃការបិទទ្វារក្រុមហ៊ុនទាំងនេះ ព្រមទាំងមូលដ្ឋានច្បាប់ក្នុងរឿងក្តីទាំងនេះមិនបានផ្សព្វផ្សាយជាសាធារណៈនោះទេ។​ ប៉ុន្តែអ្វីដែលគួរតែយកចិត្តទុកដាក់នោះ គឺមា​នមតិយល់ថា រឿងក្តីផ្ទួនៗគ្នានេះបានជំរុញឱ្យប្រទេសចិនធ្វើវិសោធនកម្មច្បាប់ប្រឆាំងចារកម្ម។

២. ទំហំនៃអំពើចារកម្មខុសច្បាប់នៃវិសោធនកម្មច្បាប់ប្រឆាំងចារកម្ម

វិសោធនកម្មនៃច្បាប់ប្រឆាំងចារកម្មរបស់ប្រទេសចិន​ដែលចូលជាធរមាននៅដើមខែកក្កដានេះបានពង្រីកវិសាលភាពនៃអំពីដែលត្រូវបានច្បាប់ចាត់ទុកជាអំពើចារកម្មខុសច្បាប់។​ ពីមុននៅប្រទេសចិនអំពើចារកម្មខុសច្បាប់មានការលួចលក់​ និងផ្តល់ព័ត៌មានទាក់ទងនឹងរឿងសម្ងាត់ជាតិ។​​ ប៉ុន្តែនៅក្នុងវិសោធនកម្មថ្មីនេះបន្ថែមពីអំពើដែលបានចែងក្នុងច្បាប់ចាស់ មាត្រា៤(៣)នៃវិសោធនកម្មបានចែងបន្ថែមពី អំពើនិងសកម្មភាពចារកម្មខុសច្បាប់ដែលរាប់បញ្ចូលទាំង ការលួចយក ព័ត៌មាន និងឯកសារគ្រប់ទម្រង់ដែលទាក់ទងនឹងសន្តិសុខជាតិ។​ ការប្តូរពាក្យ ពីរឿងសម្ងាត់ជាតិទៅជាសន្តិសុខជាតិនេះបានពង្រីកវិសាលភាពនៃទង្វើចារកម្មខុសច្បាប់ ព្រោះពាក្យថាសន្តិសុខជាតិគ្របដណ្តប់លើវិស័យជាច្រើនប្រភេទ ​ ដែលនោះមានន័យថាចារកម្មបែបណាក្តីឱ្យតែពាក់ព័ន្ធនឹងសន្តិសុខជាតិគឺខុសច្បាប់។

ការប្រែប្រួល និងបន្ថែមវិសាលភាពនៃអំពើចារកម្មខុសច្បាប់នេះ​ នឹងបង្កើនប្រសិទ្ធភាពនៃការស៊ើបអង្កេត និង​គ្រប់គ្រងអំពើចារកម្មនៅក្នុងប្រទេសចិន ដោយសារច្បាប់ប្រឆាំងចារកម្មចាស់មិនគ្របដណ្តប់ពេញលេញ អំពើចារកម្មនៅបច្ចុប្បន្នភាពនេះដែលប្រព្រឹត្តតាមប្រព័ន្ធអ៊ិនធឺណែត​ ដូចជាការវាយប្រហារតាមប្រព័ន្ធអ៊ិនធឺណែត​ និង​ការលួចយកព័ត៌មានទាក់ទង​នឹងសន្តិសុខជាតិ។​

៣. សិទ្ធអំណាចក្នុងការស៊ើបអង្កេតនៃវិសោធនកម្មច្បាប់ប្រឆាំងចារកម្ម

ការធ្វើវិសោធនកម្មថ្មីនេះបានបន្ថែមសិទ្ធិអំណាចរបស់អាជ្ញាធរសន្តិសុខជាតិពីលើសិទ្ធអំណាចដែលមានក្នុងច្បាប់ចាស់​ ព្រមទាំងបានចែងកាន់តែច្បាស់លាស់អំពីសិទ្ធិអំណាចរបស់រដ្ឋក្នុងការបើកការស៊ើបអង្កេត និងចាប់ខ្លួនជនចារកម្ម។ យោងតាមមាត្រា២៥នៃវិសោធនកម្មច្បាប់ប្រឆាំងចារកម្ម អាជ្ញាធរសន្តិសុខជាតិមានសិទ្ធិក្នុងការចូលទៅក្នុងឧបករណ៍អេឡិចត្រូនិចរបស់ជនដែលគេសង្ស័យថាជាចារកម្ម និងតាមរយៈមាត្រា២៦​និង​២៩នៃវិសោធនកម្មខាងលើ អាជ្ញាធរសន្តិសុខជាតិអាចឆែកឆេរព័ត៌មានផ្ទាល់ខ្លួន​ ឯកសារ​ វត្ថុ និងព័ត៌មានដែលពាក់ព័ន្ធនឹងចារកម្ម។​ បន្ថែមពីនោះជនដែលគេសង្ស័យអាចនឹងត្រូវបានចាប់ខ្លួន តាមរយៈបញ្ជាពីអាជ្ញាធរសន្តិសុខជាតិថ្នាក់ក្រុង ឬថ្នាក់ខ្ពស់ជាងនេះ ដែលមានចែងនៅក្នុងមាត្រា​២៧នៃវិសោធនកម្មច្បាប់ប្រឆាំងចារកម្ម។​

តាមរយៈការចែងបន្ថែមនៃវិសោធនកម្មខាងលើនេះមានន័យថា អាជ្ញាធរសន្តិសុខជាតិអាចធ្វើការឆែកឆេរ និងចូលក្នុងឧបករណ៍អេឡិចត្រូនិចរបស់ជនដែលគេសង្ស័យ ដែលវានឹងអាចជះឥទ្ធិពលដល់សុវត្ថិភាព និង​ឯកជនភាពរបស់បុគ្គល ក៏ដូចជាព័ត៌មាន និងទិន្នន័យរបស់ស្ថាប័ន និងក្រុមហ៊ុននៅក្នុងប្រទេសចិនក៏នឹងអាចត្រូវបានឆែកឆេរត្រួតពិនិត្យដោយអាជ្ញាធរសន្តិសុខជាតិផងដែរ។​

៣. ប្រតិកម្ម​ និងមតិទៅលើវិសោធនកម្មច្បាប់ប្រឆាំងចារកម្ម

ការធ្វើវិសោធនកម្មនេះបានបង្ហាញពីការយកចិត្តទុកដាក់របស់រដ្ឋាភិបាលប្រទេសចិនទៅលើសុវត្ថិភាពសន្តិសុខជាតិរបស់ខ្លួន តាមរយៈការរឹតបន្តឹង និងយកចិត្តទុកដាក់លើការការពារព័ត៌មានផ្ទៃក្នុងប្រទេសជាតិជាចម្បង។ យ៉ាងណាក្តីមានប្រទេសមួយចំនួនបានបង្ហាញពីការព្រួយបារម្ភ និងមតិចំពោះការអនុវត្តន៍ច្បាប់មួយនេះ ជាពិសេសនោះគឺសហរដ្ឋអាមេរិក។​ ដោយមានការយល់ឃើញថា ការរឹតបន្តឹងចំពោះទង្វើចារកម្មនេះនឹងជះឥទ្ធិពលដល់ក្រុមហ៊ុនបរទេស​ វិនិយោគទុន និង​សហប្រតិបត្តិការអន្តរជាតិផ្សេងៗ ព្រោះថាការដែលមានសិទ្ធិអំណាចចូលទៅក្នុងឧបករណ៍អេឡិចត្រូនិច ក៏ដូចជាសិទ្ធិអំណាចឆែកឆេរស្ទើរតែគ្រប់វត្ថុ និងព័ត៌មានឯកជននេះ នឹងធ្វើឱ្យបាត់បង់នូវឯកជនភាពរបស់ស្ថាប័នទាំងនោះ ព្រមទាំងប្រសិទ្ធភាពក្នុងការចរចារផ្សេងៗរបស់ស្ថាប័នទាំងនោះ ព្រោះព័ត៌មានផ្ទៃក្នុងក្រុមហ៊ុនអាចនឹងបែកធ្លាយដឹងឮដល់ដៃគូប្រជែង ព្រមទាំងបង្កឱ្យមានការខូចខាតកេរ្តិ៍ឈ្មោះស្ថាប័នទៀតផង។ ​​ម៉្យាងទៀតការដែលផ្ដល់សិទ្ធិអំណាចពេញទីដល់អាជ្ញាធរសន្តិសុខជាតិក្នុងការឃាត់ខ្លួនជនដែលគេសង្ស័យបែបនេះ នឹងផ្តល់ជាគ្រោះថ្នាក់ដល់ជនបរទេសស្លូតត្រង់មួយចំនួនដែលនឹងអាចត្រូវបានគេឃាត់ដោយគ្មានកំហុសព្រោះការចាប់ខ្លួនធ្វើឡើងត្រឹមតែតាមរយៈការសង្ស័យ​ និងបញ្ជារពីអាជ្ញាធរសន្តិសុខជាតិថ្នាក់ក្រុង។​

ឥណ្ឌូប៉ាស៊ីហ្វិក កំពុងក្លាយជាតំបន់ភូមិសាស្ត្រនយោបាយដែលមានការប្រកួតប្រជែងខ្លាំងបំផុតក្នុងពិភពលោក ជាពិសេសរវាងសហរដ្ឋអាមេរិក និងចិន។ សង្រ្គាម អាចផ្ទុះឡើងនៅក្នុងតំបន់នេះគ្រប់ពេល ប្រសិនបើប្រទេសនានាមិនមានភាពប្រុងប្រយ័ត្ននិងមិនមានគោលនយោបាយការបរទេសរឹងមាំ តួយ៉ាងច្រកសមុទ្រតៃវ៉ាន់ សមុទ្រចិនខាងត្បូង (SCS) និងសមុទ្រចិនខាងកើត។ យើងក៏អាចកត់សម្គាល់បានផងដែរថា ភាពតានតឹងផ្នែកភូមិសាស្ត្រនយោបាយ ក៏ដូចជាជម្លោះពាណិជ្ជកម្ម និងការប្រកួតប្រជែងសេដ្ឋកិច្ចរវាងប្រទេសចិន និងសមាជិក Quad បានកើនឡើងយ៉ាងខ្លាំងផងដែរនៅក្នុងតំបននេះ ។ ដោយមើលឃើញពីអត្ថប្រយោជន៏យ៉ាងសំខាន់នៅក្នុងតំបន់ភូមិសាស្ត្រនយោបាយមួយនេះ ប្រទេសជាច្រើនបានដាក់ចេញនូវយុទ្ធសាស្ត្រឥណ្ឌូប៉ាស៊ីហ្វិករបស់ខ្លួន ដូចជា អាមេរិក​ ជប៉ុន អឺរ៉ុប និងតូអង្គដែលសំខាន់ជាងគេនោះគឺអាស៊ាន។ អាស៊ានគឺជាស្ថាប័នមួយដែលក៏ជាអ្នកកំណត់ជោគវាសនាតំបន់ឥណ្ឌូប៉ាស៊ីហ្វិក ដោយសារតែប្រទេសសមាជិកអាស៊ានស្ថិតនៅក្នុងតំបន់ភូមិសាស្ត្រនយោបាយ និងអាចក្លាយជាកូនអុករបស់ប្រទេសមហាអំណាចដើម្បីប្រើប្រាស់នៅក្នុងការប្រកួតប្រជែងភូមិសាស្ត្រនយោបាយនៅក្នុងតំបន់។

ហេតុអ្វីបានជាអាស៊ានសំខាន់នៅក្នុងតំបន់ឥណ្ឌូប៉ាស៊ីហ្វិក?

អាស៊ានលាតសន្ធឹងស្ថិតនៅចំចំណុចកណ្តាលនៃតំបន់ឥណ្ឌូប៉ាស៊ីហ្វិក ដែលកំពុងតែមានការប្រកួតប្រជែងយ៉ាងខ្លាំងនៅក្នុងផ្នែកសន្តិសុខ នយោបាយ​និងសេដកិច្ច ជាមួយនឹងការកើនឡើងហានិភ័យនៃជម្លោះក្នុងចំណោមមហាអំណាចធំៗ។ គួររំលេចផងដែរថា បញ្ហាប្រឈមភូមិសាស្ត្រនយោបាយដែលកំពុងវិវត្ត រួមជាមួយនឹងការគំរាមកំហែងផ្នែកសន្តិសុខថ្មី បានជំរុញឱ្យអាស៊ានរិះរកយុទ្ធសាស្ត្រនានារបស់ខ្លួនឆ្ពោះទៅរកការរក្សារឱ្យបានដាច់ខាតនូវ សន្តិសុខសណ្នាប់ធ្នាប់តំបន់ និង អព្យាក្រឹត្យភាព។ ជាច្រើនឆ្នាំមកហើយ មហាអំណាចទាំងពីរពោលគឺចិននិងអាមេរិកបានព្យាយាមពង្រីកឥទ្ធិពលរបស់ខ្លួននៅក្នុងតំបន់ ដើម្បីពង្រឹងអំណាចនិងបង្កើតសម័ន្ធមិត្តឱ្យបានកាន់តែច្រើនដែលបង្ករឱ្យភាពរង្គោះរង្គៅទៅដល់ស្ថិរភាពនិងសាមគ្គីភាពរបស់អាស៊ាន។ ម៉្យាងវិញទៀត អាស៊ានក៏ទទួលស្គាល់ថាស្ថិរភាពឥណ្ឌូ-ប៉ាស៊ីហ្វិកនឹងមានសារៈសំខាន់យ៉ាងសំខាន់ចំពោះសន្តិភាព សន្តិសុខ និងវិបុលភាពពិភពលោកបើយោងទៅតាមទស្សនៈវិស័យអាស៊ានស្តីពីឥណ្ឌូប៉ាស៊ីហ្វិក( ASEAN’s Outlook on Indo Pacific)។ យ៉ាងណាមិញ ឥណ្ឌូណេស៊ីដែលបានចូលកាន់តំណែងជាប្រធានអាស៊ាននៅឆ្នាំ ២០២៣ បានថ្លែងនៅក្នុងកិច្ចប្រជុំកំពូលថា សមាជិកអាស៊ានទាំង១០ប្រទេស ត្រូវតែខិតខំដើម្បីក្លាយជា តំបន់សន្តិភាព និងជាយុថ្កាសម្រាប់ស្ថិរភាពពិភពលោកនិង ប្រកាន់ខ្ជាប់នូវច្បាប់អន្តរជាតិ និង មិនមែនជាកូនអុក សម្រាប់មហាអំណាចណាមួយឡើយ” ។

ទន្ទឹមនេះ អាស៊ាននឹងបាត់បង់អព្យាក្រឹត្យភាពរបស់ខ្លួនប្រសិនបើប្រទេសដែលជាសមាជិកជ្រើសរើសយកមហាអំណាចណាមួយធ្វើជាខ្នងបង្អែក។ នៅក្នុងពេលបច្ចុប្បន្ននេះ អាមេរិកបានកំពុងតែងាកមកបង្កើតភាពស្និទ្ធស្នាលជាមួយនូវបណ្តាលប្រទេសនៅអាស៊ីអាគ្នេយ៏តាមរយៈ ទំនាក់ទំនងទ្វេរភាគី អាស៊ាន-អាមេរិក​(ASEAN-US Bilateral Relations)​ ដែលស្ថិតនៅក្រោមរូបភាព កិច្ចសហប្រតិបត្តិការផ្នែក សេដ្ឋកិច្ច និង សន្តិសុខតំបន់ពោលគឺដើម្បីពង្រីកឥទ្ធិពលរបស់ខ្លួននៅក្នុងតំបន់ឥណ្ឌូប៉ាស៊ីហ្វិក។ តួរយ៉ាង ជំនួបកិច្ចប្រជុំរវាងមេដឹកនាំសមាជិកអាស៊ាន និងលោកប្រធានាធិបតី ចូ បៃដិនកាលពីឆ្នាំ​២០២២ កន្លងទៅនេះក៏បានបង្ហាញអំពីការតាំងចិត្តរបស់អាមេរិកក្នុងការពង្រឹងមិត្តភាពជាមួយនឹងអាស៊ានផងដែរ។ ចិនក៏មានមហិច្ឆិតាមិនខុសពីអាមេរិកដែរ ពោលគឺចិនបានចាត់ទុកអាស៊ានជាតំបន់យុទ្ធសាស្ត្រមួយសម្រាប់ពង្រីកឥទ្ធិពលរបស់ខ្លួននៅក្នុងតំបន់ ដោយចិនបានជួយសេដ្ឋកិច្ចអាស៊ានឱ្យមានភាពកើនឡើងយ៉ាងឆាប់រហ័សនិងថែមទាំងជាដៃគូរសេដ្ឋកិច្ចធំជាងគេសម្រាប់អាស៊ានផងដែរ។ មិនត្រឹមតែប៉ុណ្ណោះ ប្រទេសសមាជិកអាស៊ានជាច្រើនបានទទួលប្រាក់កម្ចី យ៉ាងច្រើនពីចិន ហើយការនាំចេញភាកច្រើនគឺត្រូវពឹកផ្អែកទៅលើទីផ្សាររបស់ចិនផងដែរ។ បន្ថែមពីនេះ បើយើងនិយាយអំពីផ្នែកសេដ្ឋកិច្ចវិញ ទំហំពាណិជ្ជកម្មទ្វេភាគីចិនអាស៊ានបានកើនឡើងយ៉ាងឆាប់រហ័សពី ៨ ប៊ីលានដុល្លារ ក្នុងឆ្នាំ ១៩៩១ ដល់ ៤៧២,២ ប៊ីលានដុល្លារក្នុងឆ្នាំ ២០១៥ និងជិតដល់ ៦០០ ប៊ីលានដុល្លារក្នុងឆ្នាំ២០១៩ដោយចិនបានផ្តល់នូវភាពងាយស្រួលក្នុងការធ្វើពាណិជ្ជកម្មសេរីនិងដំណើរការនូវការនាំចេញដោយមានភាពងាយស្រួលទៅកាន់ទីផ្សារប្រទេសចិន។ នៅឆ្នាំ២០២២ប្រទេសចិនគឺជាដៃគូពាណិជ្ជកម្មដ៏ធំបំផុតរបស់អាស៊ានអស់រយៈពេលជិត ៧ ឆ្នាំ ទន្ទឹមនឹងនេះ អាស៊ានបានទាក់ទាញប្រមាណ ៥% ទៅ ៦% នៃការវិនិយោគសរុបរបស់ចិននៅនៅក្នុងតំបន់ផងដែរដោយការវិនិយោគទាំងនេះត្រូវបានបែងចែកនៅក្នុងវិស័យផ្សេងៗរួមមានសេវាកម្មពាណិជ្ជកម្មពាណិជ្ជកម្មលក់ដុំ និងរាយ ការផលិតអគ្គិសនី ការផលិត និងការរុករករ៉ែនិងថាមពលផ្សេងៗទៀត។ យ៉ាងណាមិញ ប្រសិនបើសមាជិកអាស៊ានរឺ អាស៊ានទាំងមូលពឹងផ្អែកដាច់ខាតទៅលើចិន រឺអាមេរិកដោយសារតែផលប្រយោជន៏ដែលខ្លួនទទួលបាននោះ នោះអាស៊ាននឹងធ្លាក់ទៅដល់ចំណុចមួយដែលឈានទៅដល់ការបាត់បង់នូវអព្យាក្រឹត្យ ភាព និងភាពនៅកណ្តាល (ASEAN Neutrality & ASEAN Centrality)ដូចនេះ ដើម្បីធ្វើឱ្យមានតុល្យភាពនៃការទទួលរងរបស់មហាអំណាចទាំងពីរនេះ អាស៊ានត្រូវតែរក្សារឱ្យបាននូវអព្យាក្រឹត្យភាព និងដាក់ចេញនូវយុទ្ធសាស្ត្រគោលមួយចំនួនដើម្បីរក្សារស្ថិរភាពនៅក្នុងតំបន់ឥណ្ឌូប៉ាស៊ីហ្វិក។

យុទ្ធសាស្ត្រអាស៊ានឥណ្ឌូប៉ាស៊ីហ្វិក

ដើម្បីយល់ដឹងអំពីយុទ្ធសាស្ត្រឥណ្ឌូប៉ាស៊ីហ្វិក យើងត្រូវក្រឡេកទៅមើល ទស្សនវិស័យអាស៊ានស្តីពីឥណ្ឌូប៉ាស៊ីហ្វិក( ASEAN’s Outlook on Indo Pacific)។ ការអនុម័តជាឯកច្ឆ័ន្ទនៃទស្សនវិស័យអាស៊ានស្តីពីឥណ្ឌូប៉ាស៊ីហ្វិក (AOIP) នៅក្នុងកិច្ចប្រជុំកំពូលអាស៊ានលើកទី ៣៤ត្រូវ នៅទីក្រុងបាងកក ក្នុងខែមិថុនា ឆ្នាំ ២០១៩ បានបង្ហាញពីជំហររួមរបស់អាស៊ាន យ៉ាងច្បាស់នូវតំបន់ឥណ្ឌូប៉ាស៊ីហ្វិកកាន់តែទូលំទូលាយ។  ជាមួយនឹងទស្សនៈវិស័យនេះ អាស៊ានមានបំណងចង់ ពង្រឹងយន្តការដឹកនាំដោយអាស៊ាន (ASEAN-Led Mechanism) ដើម្បីប្រឈមមុខនឹងបញ្ហា ក្នុងតំបន់ និងចាប់យកឱកាសដើម្បីអភិវឌ្ឍសេដ្ឋកិច្ច និងពង្រឹងទំទាក់ជាមួយគ្រប់ភាគីទាំអអស់។ ដើម្បីរកចំណុចកណ្ដាលមួយដើម្បីរក្សាស្ថិរភាព ការទាក់ទាញផលប្រយោជន៍មកចូលតំបន់ និងសន្តិសុខប្រទេសសមាជិកអាស៊ានទាំងអស់ត្រូវតែប្រកាន់ខ្ជាប់ឱ្យបាននូវគោលការណ៏របស់ AOIP ដោយគួរតែយកអាស៊ានធ្វើជាស្ថាប័នមួយដែល ជំរុញឱ្យមាននូវកិច្ចសហការក្នុងតំបន់ជាមួយគ្រប់ភាគី។​ នៅក្នុងន័យនេះ អាស៊ានក៏បានលើកបញ្ជាក់ពីគោលជំហររបស់ខ្លួនយ៉ាងច្បាស់លាស់នៅក្នុងតំបន់ឥណ្ឌូប៉ាស៊ីហ្វិក ដោយចង់សម្រេចបាននូវកិច្ចសហការដែនសមុទ្រ កិច្ចសហការសេដ្ឋកិច្ចស៊ីជម្រៅ និងការប្រកាន់ខ្ជាប់នូវគោលការណ៏ សន្ធិសញ្ញាមិត្តភាព និងកិច្ចសហប្រតិបត្តិការណ៏​( Treaty of Amity and Cooperation)។ ម៉្យាងវិញទៀតដើម្បីកាត់បន្ថយភាពការគំរាមកំហែងក្នុងតំបន់ អាស៊ានគួរតែចាត់ទុកតំបន់ឥណ្ឌូប៉ាស៊ីហ្វិកជា តំបន់នៃការសន្ទនាប្រកបដោយសន្តិភាព និងកិច្ចសហប្រតិបត្តិការជំនួសដោយការប្រកួតប្រជែង ហើយអាស៊ាននៅតែសង្កត់ធ្ងន់ដដែលទៅលើការឈរនៅកណ្តាលនិងអព្យាក្រឹត្យភាព។ លើសពីនេះទៅទៀត អាស៊ានគួរតែកាត់បន្ថយការពឹងផ្អែកច្រើនលើសលប់នូវផ្អែកសេដ្ឋកិច្ច ទៅលើចិន និង​អាមេរិកព្រោះវាអាចធ្វើប្រទេសសមាជិកអាស៊ានមានទំនោរគោលនយោបាយការបរទេសលម្អៀងទៅលើប្រទេសមហាអំណាចណាមួយ។ ផ្ទុយទៅវិញ អាស៊ានក៏អាចងាកមកពង្រឹងទំនាក់ទំនងសេដ្ឋកិច្ច​ជាមួយនឹងប្រទេសដែលជាដៃគូរសន្ទនា (Dialogue Partner) ដែលមានដូចជា អូស្ត្រាលី កាណាដា សហភាពអឺរ៉ុប ឥណ្ឌា ជប៉ុន កូរ៉េ​ ណវែហ្សែឡង់ រុស្ស៊ី ចក្រភពអង់គ្លេស (ក្នុងនោះក៏មានចិននិងអាមេរិកផងដែរ)។ ជាចុងក្រោយ អាស៊ានគួរតែបង្កើតគំរូនៃភាព ដឹកនាំបែបសមូហភាព ដែលមានការពឹងពាក់គ្នាទៅវិញទៅមកត្រូវបានផ្តល់អាទិភាព ហើយគ្មានប្រទេសណាមួយគ្រប់គ្រងភាពជាដៃគូនោះទេ។  ដោយយើងមើលឃើញថាភាពតានតឹងរវាងចិន និង អាមេរិកគឺមិនងាយនឹងបញ្ចប់នោះទេហើយវានឹងប៉ះពាល់យ៉ាងខ្លាំងទៅដល់អព្យាក្រឹត្យភាព និងភាពជាកណ្តាលរបស់អាស៊ាន ពីព្រោះគោលនយោបាយការបរទេសរបស់ប្រទេសនីមួយៗមានទំនោរខុសៗគ្នា​។ ដូចនេះហើយ ប្រទេសសមាជិកគួរតែផ្តល់អទិភាពជាចម្បងទៅលើការដាក់ចេញនូវគោលនយោបាយការបរទេសដោយផ្អែកទៅលើគោលការណ៏សំខាន់ៗរបស់អាស៊ាននោះវានឹងនាំមកនូវ ស្ថិរភាព សន្តិសុខតំបន់។