ក្រមរដ្ឋប្បវេណី គឺជាច្បាប់ទូទៅនៃនីតិឯកជន ដែលបទប្បញ្ញិត្តទៅលើសកម្មភាពរស់នៅ និងការធ្វើទំនាក់ទំនងផ្សេងៗ នៅក្នុងជីវភាពប្រចាំថ្ងៃរបស់បុគ្គលឯកជន លើកលែងតែមានការកំណត់ផ្សេងទៀតនៃច្បាប់ពិសេស។ តួយ៉ាងទំនាក់ទំនង និងសកម្មភាពទាំងនោះមានដូចជា ការអនុវត្តសិទ្ធិបុគ្គល កាតព្វកិច្ច និងទំនាក់ទំនងរវាងសាច់ញាតិ រួមមាន រវាងប្តីប្រពន្ធតាមរយៈអាពាហ៍ពិពាហ៍ រវាងឪពុកម្ដាយនិងកូន ការបែងចែកទ្រព្យសម្បត្តិ ឬកេរមរតក។ល។

តើមានគោលការណ៍ជាមូលដ្ឋានអ្វីខ្លះនៅពីក្រោយបទប្បញ្ញត្តិទាំងនេះ?

ក្រមរដ្ឋប្បវេណីមាន “គោលការណ៍ជាមូលដ្ឋាន” កំណត់សិទ្ធិឯកជនរបស់បុគ្គលដែលបានចែងក្នុងរដ្ឋធម្មនុញ្ញនៃព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា ដោយបន្ថែមភាពជាក់លាក់ និងលម្អិតទៅដល់បញ្ញត្តិទាំងនោះ ព្រមទាំងបានកំណត់គោលការណ៍ជាមូលដ្ឋាននៃសិទ្ធិលើទ្រព្យសម្បត្តិទៀតផង។

សិទ្ធិឯកជនរបស់បុគ្គលដែលបានចែងក្នុងរដ្ឋធម្មនុញ្ញ

សេចក្តីថ្លៃថ្នូរនិងសមភាពបុគ្គល៖ យោងទៅតាមមាត្រា២ នៃក្រមរដ្ឋប្បវេណី គោលការណ៍មូលដ្ឋានមួយរបស់ក្រមនេះ គឺធានាឱ្យបាននូវសេចក្តីថ្លៃថ្នូររបស់បុគ្គល សមភាពឬភាពស្មើគ្នារបស់បុគ្គលទាំងប្រុសស្រីនៅចំពោះមុខច្បាប់ ដោយមិនមានការរើសអើង ដែលទាំងនេះសុទ្ធសឹងត្រូវបានកំណត់នៅក្នុងរដ្ឋធម្មនុញ្ញនៃព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា។ មាត្រា៣១ នៃរដ្ឋធម្មនុញ្ញបានចែងយ៉ាងច្បាស់ថា ប្រជាជនខ្មែរគ្រប់រូបមានភាពស្មើគ្នានៅចំពោះមុខច្បាប់ មានសេរីភាព និងកាតព្វកិច្ចដូចគ្នា ដោយមិនមានការរើសអើងប្រកាន់ពូជសាសន៍ ពណ៌សម្បុរ ភេទ ភាសា ជំនឿសាសនា ឋានៈឬស្ថានភាពក្នុងសង្គម ធនធាន ឬបុគ្គលិកលក្ខណៈផ្សេងៗទៀតឡើយ។ មិនតែប៉ុណ្ណោះ មាត្រា៤៥ នៃរដ្ឋធម្មនុញ្ញក៏បានបន្ថែមរឹតតែច្បាស់ទៀតថា ការរើសអើងគ្រប់រូបភាពទៅលើស្ត្រី ត្រូវបានលុបបំបាត់ចោល ហើយបុរស និងស្រ្តីមានសិទ្ធិស្មើគ្នាក្នុងគ្រប់វិស័យ។ នេះសបញ្ជាក់ឱ្យឃើញថា គោលការណ៍មួយនេះបានផ្តល់តម្លៃជាខ្លាំងទៅដល់សិទ្ធិឯកជនរបស់បុគ្គលគ្រប់រូបដែលជាប្រជាពលរដ្ឋរស់នៅក្នុងសង្គមនីតិរដ្ឋ ប្រកបទៅដោយភាពយុត្តិធម៌ ភាពស្មើគ្នាក្នុងការអនុវត្តសិទ្ធិរបស់ខ្លួន នៅគ្រប់ស្រទាប់វណ្ណៈទាំងអស់នៃសង្គម។

ទំនាក់ទំនងសាច់ញាតិ ឬគ្រួសារ៖ ជាការពិតណាស់ យើងដឹងហើយថាមនុស្សគ្រប់រូបដែលរស់នៅក្នុងសង្គមរមែងតែងតែមានទំនាក់ទំនងទៅវិញទៅមកតាមរយៈការជាប់សាច់សាលោហិតរវាងគ្នា ជាឪពុកម្តាយ-កូន បងប្អូន និងទំនាក់ទំនងសាច់ញាតិផ្សេងៗទៀត ព្រមទាំងរវាងសហព័ទ្ធ ឬប្តីប្រពន្ធ តាមរយៈចំណងអាពាហ៍ពិពាហ៍។ល។ កត្តាទាំងនេះធ្វើឱ្យយើងគ្រប់គ្នាមានការប្រាស្រ័យទាក់ទង និងពឹងផ្អែកទៅលើគ្នាទៅវិញទៅមក ដែលបណ្តាលឱ្យកើតចេញជា សិទ្ធិ កាតព្វកិច្ច ទំនួលខុសត្រូវនានា ដែលមិនអាចចៀសផុតបាន។ ដើម្បីជាការសម្រួលលើការប្រាស្រ័យទាក់ទងនេះ ក្រមរដ្ឋប្បវេណី បានចែងយ៉ាងច្បាស់អំពី សិទ្ធិ កាតព្វកិច្ច និងការទទួលខុសត្រូវទាំងអស់នេះ ដែលពាក់ព័ន្ធទៅនឹងទំនាក់ទំនងសាច់ញាតិ ប្តីប្រពន្ធ ជាដើមនេះ។ គន្ថីទី៧ នៃក្រមរដ្ឋប្បវេណី “ញាតិ” បានរៀបរាប់អំពីទំនាក់ទំនងដូចជា ការភ្ជាប់ពាក្យ អាពាហ៍ពិពាហ៍ ប្រព័ន្ធទ្រព្យសម្បត្តិរួមរបស់ប្តីប្រពន្ធ ការលែងលះគ្នាជាអាទិ៍។ លើសពីនេះទៀត ទំនាក់ទំនង ឪពុកម្តាយ និងកូន ដែលរួមមានទាំងការស្មុំកូន ក៏ត្រូវបានបញ្ជាក់យ៉ាងច្បាស់ផងដែរ។ អំណាចមេបា អាណាព្យាបាល សុទ្ធតែជាសិទ្ធិ កាតព្វកិច្ច និងការទទួលខុសត្រូវសំខាន់បំផុតទៅលើ ការរស់នៅ និងជីវភាពបុគ្គលម្នាក់ៗ។ តួយ៉ាងអំណាចមេបាត្រូវបានចែងនៅក្នុងមាត្រា១០៣៤ និង១០៣៦ ដែលបញ្ជាក់ថា ជាទូទៅ ឪពុកម្តាយដែលមានចំណងអាពាហ៍ពិពាហ៍ ត្រូវមានអំណាចមេបា ដែលជាអ្នកមានសិទ្ធិ និងកាតព្វកិច្ច ចិញ្ចឹមបីបាច់ថែរក្សាកូនដែលជាអនីតិជន។ ស្រដៀងគ្នានេះដែរ ផ្អែកតាមមាត្រា៤៧ នៃរដ្ឋធម្មនុញ្ញ ឪពុកម្តាយមានកាតព្វកិច្ចក្នុងការចិញ្ចឹមបីបាច់ថែរក្សាកូនឱ្យក្លាយខ្លួនទៅជាពលរដ្ឋល្អក្នុងសង្គម។

គោលការណ៍ជាមូលដ្ឋាននៃសិទ្ធិលើទ្រព្យសម្បត្តិ

ក្រមរដ្ឋប្បវេណីបានបញ្ញត្តិ នូវមាត្រាមួយចំនួន ដែលមានគោលការណ៍ជាមូលដ្ឋានទាក់ទងទៅនឹងទ្រព្យសម្បត្តិបុគ្គលផងដែរ។ មាត្រា១៣៨ បានឱ្យនិយមន័យនៃកម្មសិទ្ធិថា ជាសិទ្ធិដែលកម្មសិទ្ធិករ ឬម្ចាស់កម្មសិទ្ធិអាចគ្រប់គ្រង ប្រើប្រាស់ អាស្រ័យផល និងចាត់ចែងវត្ថុដែលជាកម្មសិទ្ធិរបស់ខ្លួន បានដោយសេរី ប៉ុន្តែនៅក្នុងទំហំដែលច្បាប់បានអនុញ្ញាត។ ខ្លឹមសារលម្អិតនៃកម្មសិទ្ធិត្រូវបានចែងក្នុងជំពូកទី២ នៃគន្ថីទី៣ ក្នុងក្រមនេះ។ ចំណុចនេះដែរក៏បានឆ្លុះបញ្ចាំងគោលការណ៍មូលដ្ឋានទាក់ទងនឹងរដ្ឋធម្មនុញ្ញខាងលើសារជាថ្មី ពីព្រោះក្នុងរដ្ឋធម្មនុញ្ញ មាត្រា៤៤ ក៏បានចែងថាជនណាក៏ដោយ មិនថាជាបុគ្គល ឬសមូហភាពនោះទេ គឺសុទ្ធសឹងត្រូវបានផ្តល់ឱ្យនូវកម្មសិទ្ធិឯកជនស្របច្បាប់។ លើសពីនេះទៀត ទំនាក់ទំនងញាតិ ក៏មានកាតព្វកិច្ច សិទ្ធិដែលជាប់ពាក់ព័ន្ធ ការបែងចែកទ្រព្យសម្បត្តិ សន្តតិកម្ម  កេរមរតក ដែលជាផ្នែកយ៉ាងសំខាន់ក្នុងជីវភាពរស់នៅ ហើយអាចបង្កឱ្យមានការមិនពេញចិត្ត កើតជាវិវាទដែលយើងបានមើលឃើញជាក់ស្តែងកន្លងមក ច្រើនគួរសមដែរ។ ហេតុដូចនេះហើយ គោលការណ៍មួយដ៏ចាំបាច់របស់ក្រមរដ្ឋប្បវេណី គឺត្រូវជួយទៅដល់ភាគី ក្នុងការបែងចែកផលប្រយោជន៍ ព្រមទាំងចៀសវាង និងដោះស្រាយទំនាស់ទាំងអស់នេះ ដែលមាត្រាទាំងនោះបានដៅនូវមូលដ្ឋានគ្រឹះទៅដល់ច្បាប់ពិសេសផ្សេងៗទៀត។ តួយ៉ាង នៅក្នុងគន្ថីទី៨ នៃក្រមនេះមានចែងអំពីសន្តតិកម្ម ដែលរួមមានលក្ខណៈសម្បត្តិរបស់សន្តតិជន សន្តតិកម្មតាមច្បាប់ សន្តតិកម្មតាមមតកសាសន៍ ការគ្រប់គ្រងនិងបែងចែកមរតក និងចំណុចផ្សេងៗជាច្រើនទៀតដែលត្រូវចាប់អារម្មណ៍។

នាពេលប៉ុន្មានឆ្នាំកន្លងមកនេះ ប្រទេសកម្ពុជាបានធ្វើការអភិវឌ្ឍនិងមានការផ្លាស់ប្តូរជាច្រើនវិស័យគិតចាប់តាំងពីឆ្នាំ១៩៩៣មក ដែលសុទ្ធសឹងតែបានមកពីការទទួលយកជំនួយ និងការវិនិយោគពីបណ្តាប្រទេសជាច្រើនដូចជា ប្រទេសចិន សហរដ្ឋអាមេរិក អូស្ត្រាលី និងជប៉ុន។ល។ ​ការអភិវឌ្ឍហេដ្ឋារចនាសម្ព័ន្ធ ក៏ដូចជាសន្តិភាព គឺជាមូលហេតុដែលធ្វើឱ្យប្រទេសកម្ពុជាបានក្លាយខ្លួនជាប្រទេសមួយ ដែលមានសន្ទុះក្នុងការអភិវឌ្ឍខ្លាំង ហើយបានប្រែខ្លួនជាប្រទេសដែលគួរឱ្យទាក់ទាញនៅក្នុងវិស័យវិនិយោគផងដែរ។​

បន្តិចបន្តួចស្តីពីសេដ្ឋកិច្ចកម្ពុជាមុន «ច្បាប់ស្តីពីវិនិយោគ ១៩៩៤»៖

ប្រទេសកម្ពុជាជាប្រទេសមួយដែលបានឆ្លងកាត់នូវរបបជាច្រើនដំណាក់កាល ដែលរបបនីមួយៗសុទ្ធសឹងតែមានការវិវដ្ដខុសៗគ្នា។​ នៅក្នុងរបបសង្គមរាស្ត្រនិយម ប្រទេសកម្ពុជាបានចាប់ផ្តើមបង្កើតសេដ្ឋកិច្ចបន្តពីអាណានិគមបារាំង ហើយចាប់ផ្តើមផ្លាស់ប្តូរ និងជំរុញសេដ្ឋកិច្ចក្នុងប្រទេស។ ក្រោយទទួលបានឯករាជ្យភាពពីបារាំងក្នុងឆ្នាំ១៩៥៣ កម្ពុជាបានបង្កើតសេដ្ឋកិច្ចរួមគ្នាជាមួយនឹងប្រទេសដទៃ ដោយមូលធនឯកជន និងសហគ្រាសធ្វើការរួមគ្នាជាមួយនឹងមូលធនរដ្ឋ ហើយរោងចក្រក៏បានកើនឡើងគួរឱ្យ កត់សម្គាល់។​ ការបង្កើតចំណងនេះបានដោះស្រាយបញ្ហាអ្នកជំនួញចិនផងដែរ ដោយសារតែលំហូរចូលនៃអ្នកជំនួញចិននាពេលនោះភាគច្រើនគឺ ក្នុងគោលបំណង ប្រមូលទិញផលិតផលកសិកម្ម រួចលក់មកឱ្យប្រជាជនខ្មែរវិញក្នុងតម្លៃមួយផ្សេងទៀត។

ក្នុងអំឡុងពេលសង្គ្រាមត្រជាក់ទើបកើតមានដំបូងៗ កម្ពុជាជាប្រទេសប្រកាន់ខ្ជាប់នូវគោលនយោបាយអព្យាក្រឹត ដែលធ្វើឱ្យប្រទេសមានសុខសន្តិភាព ហើយមានការអភិវឌ្ឍល្អឥតខ្ចោះលើកលែងតែវិស័យយោធា ខណៈដែលកម្ពុជាត្រូវបានហុំព័ទ្ធទៅដោយប្រទេសដែលមានសង្គ្រាមនៅក្នុងតំបន់ឥណ្ឌូឆាយណា (Indochina) ទើបធ្វើឱ្យប្រទេសកម្ពុជាក្លាយជាប្រទេសទាក់ទាញក្នុងតំបន់ទាំងការវិនិយោគនិងជំនួយ។

ប្រទេសកម្ពុជាទទួលបានជំនួយពីបរទេសជាច្រើនក្នុងការអភិវឌ្ឍជាតិ ដែលជំនួយនោះបានមកពីប្រទេសបារាំង សហរដ្ឋអាមេរិក ជប៉ុន អាល្លឺម៉ង់ ក្នុងការជួយអភិវឌ្ឍហេដ្ឋារចនាសម្ព័ន្ធ ដូចជា ការសាងសង់ផ្លូវជាតិ និងផ្លូវរទេះភ្លើងជាច្រើនខ្សែ។ ការអភិវឌ្ឍហេដ្ឋារចនាសម្ព័ន្ធទាំងនេះបានជំរុញវិស័យវិនិយោគក្នុងប្រទេសកម្ពុជាកាន់តែប្រសើរឡើង និងទទួលបានភាពទាក់ទាញនៅក្នុងវិស័យវិនិយោគបន្ថែមទៀត។

យោងតាម Working Paper ដែលមានចំណងជើងថា Economic history of industrialization in Cambodia នៅចុងឆ្នាំ១៩៦៩ កម្ពុជាបានលុបចោល​ពន្ធការពារដែលបានធ្វើឱ្យមានការប៉ះទង្គិចខ្លាំង ទៅកាន់សហគ្រាសធុនតូចជាង ៩០% ដោយសារតែមិនអាចទ្រាំទ្រទៅនឹងទីផ្សារអន្តរជាតិ និងការកើនឡើងនៃកម្រៃកម្មករបាន។  ចំណែកឯសហគ្រាសធំៗមួយចំនួនដែលអាចឈរជើងជាប់នៅលើទីផ្សារ ក៏បានទទួលរងនូវ ផលប៉ះពាល់យ៉ាងធ្ងន់ធ្ងរផងដែរ។​ បន្ទាប់មក ចាប់តាំងពីសម័យសង្គ្រាមត្រជាក់បានជ្រាបចូលមកកម្ពុជា សេដ្ឋកិច្ចកម្ពុជា ក៏ចាប់ផ្តើមមានបញ្ហាពិបាកនឹងទប់ទល់។ នៅដើមឆ្នាំ១៩៧០ រដ្ឋប្រហារបានកើតឡើងយ៉ាងស្ងៀមស្ងាត់​ រីឯស្ថានភាពរបស់កម្ពុជានាពេលនោះគឺធ្លាក់ចុះទៅរក ភាពអន្តរាយ ទាំងបញ្ហាសេដ្ឋកិច្ច បញ្ហាសង្គម និងសង្រ្គាមស៊ីវិល។​ យោងតាមសៀវភៅប្រវត្ដិវិទ្យារបស់ក្រសួងអប់រំ យុវជន និងកីឡា ស្ថានភាពសេដ្ឋកិច្ចកម្ពុជានៅសម័យសាធារណរដ្ឋខ្មែរគឺជនភៀសខ្លួនគ្មានការងារធ្វើនិងជួបប្រទះកង្វះស្បៀងអាហារប្រចាំថ្ងៃដោយសារតែភ្លើងសង្គ្រាម អតិផរណាប្រាក់រៀល និងការកើនឡើងនៃតម្លៃទំនិញហួសប្រមាណចេះតែបន្តកើតមាន។ សង្គ្រាមស៊ីវិលក្នុងអំឡុងឆ្នាំ១៩៦៩-១៩៧៣ ក្នុងប្រទេសនេះបានធ្វើឱ្យការវិនិយោគ ក៏ដូចជាសេដ្ឋកិច្ច កម្ពុជាត្រូវបានប៉ះទង្គិចប្រមាណជាង ៩០%  ខណៈដែលអាមេរិកបានទម្លាក់គ្រាប់បែកប្រមាណជាងពីរលានតោន។

នៅពេលសម័យសាធារណរដ្ឋខ្មែរបានបញ្ចប់ សម័យខ្មែរក្រហមបានកើតឡើងដែលលើកចោលទាំងអស់នូវកម្មសិទ្ធឯកជនមកជាកម្មសិទ្ធរួម ហើយប្រជាជនខ្មែរជាច្រើនរូបត្រូវបានបង្ខំឱ្យធ្វើស្រែចម្ការខណៈដែលផលិតផលត្រូវបែងចែកដោយអង្គការ។ ខ្មែរក្រហមបានបង្ករអសន្តិសុខពាសពេញផ្ទៃប្រទេស ដែលជាហេតុបណ្តាលឱ្យមានការខូចខាត និងបាត់បង់ប្រភពក្នុងការទ្រទ្រង់វិស័យវិនិយោគរបស់កម្ពុជាដូចជា រូបិយប័ណ្ណជាតិ ដីស្រែ ចម្ការ  រោងចក្រឧស្សាហកម្ម ចម្ការកៅស៊ូ និងហេដ្ឋារចនាសម្ព័ន្ធ។ល។

ក្រោយកម្ពុជាត្រូវបានរំដោះ និងឆ្លងផុតពីរបបកម្ពុជាប្រជាធិបតេយ្យ កម្ពុជាបានកសាងឡើងវិញហើយបានដាក់ឈ្មោះថា «របបសាធារណរដ្ឋប្រជាមានិតកម្ពុជា និងរដ្ឋកម្ពុជា»។ នៅចុងទសវត្សរ៍ឆ្នាំ១៩៨០ កម្ពុជាបានចាប់ផ្តើម​សេដ្ឋកិច្ចសេរីភាវូបនីយកម្ម  និងស្តារវិស័យជាច្រើន ដូចជា វិស័យសង្គមកិច្ច វិស័យសុខាភិបាល វិស័យអប់រំ។ល។​ យោងតាមការចេញផ្សាយរបស់អង្គការសហប្រជាជាតិ នៅក្នុងឆ្នាំ១៩៨៧ កម្ពុជាបានលុបចោលពាណិជ្ជកម្មបរទេសផ្តាច់មុខរបស់រដ្ឋរួចចាប់ផ្តើមទទួលយក ការវិនិយោគពីបរទេសនៅឆ្នាំ១៩៨៩ ហើយក៏បានឈានទៅ ចុះកិច្ចព្រមព្រៀងសន្តិភាពទីក្រុងប៉ារីសនៅឆ្នាំ១៩៩១។

ការលេចឡើងនូវ «ច្បាប់ស្តីពីការវិនិយោគ ១៩៩៤»៖

នៅពេលដែលព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជាបានចាប់កំណើតឡើងវិញម្តងទៀត ក្ដីសង្ឃឹមនៃការវិនិយោគបានចាប់ផ្ដើមត្រលប់មកវិញ ហើយនៅក្នុងឆ្នាំ១៩៩៤ «ច្បាប់ស្តីពីការវិនិយោគនៃព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា» ត្រូវបានបង្កើតឡើង។ កម្ពុជាបានកំណត់នូវ​ពាក្យវិនិយោគថាជាគំរោងវិនិយោគទាំងឡាយណាដែលអ្នកវិនិយោគទទួលបាននូវបុព្វសិទ្ធិពី រាជរដ្ឋាភិបាលដោយស្របតាមច្បាប់វិនិយោគ និងបទដ្ឋានផ្សេងទៀតនៃព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា។ ក្នុងច្បាប់នេះផងដែរ កម្ពុជាបានលើកទឹកចិត្តការវិនិយោគទុនទៅលើវិស័យជាច្រើន ជាពិសេសគឺវិស័យឧស្សាហកម្ម វិស័យការងារ វិស័យអប់រំ និងវិស័យពាណិជ្ជកម្ម។ល។

ពិតណាស់ បើសិនជាសំអាងតែច្បាប់ស្តីពីការវិនិយោគតែមួយមុខគឺមិនអាចទៅរួចនោះទេ ដូច្នេះហើយកម្ពុជា ក៏បានចេញនូវច្បាប់និងអនុក្រឹតផ្សេងទៀតក្នុងការរៀបចំខ្លួនទទួលយកការ​វិនិយោ​គពី​បរទេស ដែលក្នុងនោះផងដែរ មានច្បាប់ស្តីពី រៀបចំទឹកដី នគររូបនីយកម្មនិងសំណង់ ១៩៩៤ ជាដើម។ កម្ពុជាក៏ទទួលបានជំនួយពីបរទេសបន្តិចម្តងៗ ដែលជំនួយទាំងនោះបានដើរតួយ៉ាងសំខាន់ក្នុងការទាក់ទាញការវិនិយោគ ក៏ដូចជាបានប្រែក្លាយជាសរសៃឈាមសម្រាប់វិស័យសេដ្ឋកិច្ច។ ក្នុងនោះ ជប៉ុនបានផ្តល់ជំនួយជាច្រើន និងបានជួសជុលផ្លូវជាតិលេខ ៦ ថែមទាំងស្តារឡើងវិញនូវអគ្គិសនី​ និងប្រព័ន្ធទឹកផងដែរ។ ផ្លូវជាតិលេខ ៤ ត្រូវបានជួយដោយ USAID ឯបារាំងបានផ្តល់ទឹកប្រាក់ប្រមាណ ជាង ១១​ លានដុល្លារអាមេរិក ក្នុងការពង្រឹង និងវិនិយោគក្នុងវិស័យទេសចរណ៍។

ការវិនិយោគមកកម្ពុជាក្រោយចូលជាសមាជិកអាស៊ាន៖

កម្ពុជាបានចូលជាសមាជិកអាស៊ានក្នុងឆ្នាំ១៩៩៩ និងជាសមាជិកតំបន់ពាណិជ្ជកម្មសេរីអាស៊ាន (AFTA) ហើយបានចូលជាសមាជិកនៃអង្គការពាណិជ្ជកម្មពិភពលោក ( WTO ) ក្នុងឆ្នាំ២០០៤។​​ ដោយមានកិច្ចព្រមព្រៀងអន្តរជាតិជាច្រើន កម្ពុជាបានធ្វើការអនុគ្រោះពន្ធសម្រាប់ប្រទេសជិត​ខាងមួយចំនួនដែលជាការទាក់ទាញអ្នកវិនិយោគមកកាន់កម្ពុជាបន្ថែមទៀត។ យោងតាមក្រុមប្រឹក្សាអភិវឌ្ឍន៍ជនបទ រហូតមកដល់ឆ្នាំ២០១៩ កន្លងមកនេះ ប្រទេសកម្ពុជាទទួលបាន នូវកំណើនសេដ្ឋកិច្ចគួរឱ្យកត់សម្គាល់ ជាពិសេសគឺវិស័យវិនិយោគទុន ដោយមានការកើនឡើងចំនួន ៤៥% បើធៀបនឹងឆ្នាំ២០១៨។ ការវិនិយោគមកកាន់កម្ពុជាភាគច្រើនគឺមកលើ វិស័យពាណិជ្ជកម្ម វិស័យទេសចរណ៍ វិស័យការងារ។ល។​ ការវិនិយោគ និងជំនួយទាំងនេះបានលេចឡើងនូវ ការអភិវឌ្ឍហេដ្ឋារចនាសម្ព័ន្ធ រោងចក្រកសិឧស្សាហកម្ម សណ្ឋាគារអន្តរជាតិ និងសំណង់ផ្សេងៗដែលទ្រទង់វិស័យហរិញ្ញវត្ថុផងដែរ។ យោងតាម UNCTAD ទិន្នាការនៃការវិនិយោគផ្ទាល់ពីបរទេសមកកាន់កម្ពុជានៅឆ្នាំ២០១៩ បានកើនឡើងចំនួន ៣,៧ ប៊ីលានដុល្លារអាមេរិក (កើនឡើងចំនួន ១៦% បើធៀបនឹងឆ្នាំ២០១៨ ដែលមានចំនួន ៣,២ ប៊ីលានដុល្លារអាមេរិក។ ដោយសារតែការកើនឡើងនូវការវិនិយោគពីក្នុងនិងក្រៅប្រទេស ក្រុមប្រឹក្សាអភិវឌ្ឍន៍កម្ពុជា និងរាជរដ្ឋាភិបាលកម្ពុជាបានសម្រេចរៀបចំសេចក្តីព្រាងច្បាប់ថ្មីស្តីពី ការវិនិយោគ។ នៅដើមឆ្នាំ២០២១​នេះ ក្រុមប្រឹក្សាអភិវឌ្ឍន៍កម្ពុជារួមជាមួយនឹងក្រសួង និងស្ថាប័នពាក់ព័ន្ធដទៃទៀត បានកំពុងតែប្រឹងប្រែងក្នុងការកែសម្រួលខ្លឹមសាររបស់សេចក្តី ព្រាងច្បាប់ស្តីពីវិនិយោគថ្មីនេះយ៉ាងលម្អិត ដើម្បីជាការទាក់ទាញ និងពង្រឹងដល់ការវិនិយោគក្នុង និងក្រៅស្រុក និងអាចជាផ្នែកមួយដែលអាចជំរុញកម្ពុជាឱ្យសម្រេចនូវ គោលដៅក្នុងការក្លាយជាប្រទេសដែលមានចំណូលមធ្យមកម្រិតខ្ពស់នា ពេលប៉ុន្មានឆ្នាំខាងមុខនេះ។

តើក្រមរដ្ឋប្បវេណីគឺជាអ្វី?

ពាក្យ “ក្រមរដ្ឋប្បវេណី​” ឬ “ច្បាប់រដ្ឋប្បវេណី” គឺត្រូវនឹងពាក្យរបស់បច្ចឹមប្រទេសដែលជាភាសាបារាំងហៅថា droit civil ពាក្យ civil សំដៅលើ “ជនស៊ីវិល” ដោយយោងតាមសេចក្ដីផ្ដើមនីតិរដ្ឋប្បវេណីរបស់លោកណូមូរ៉ា តូយ៉ូហីរ៉ូប។ ផ្អែកតាមសេចក្ដីកំណត់ចំពោះមាត្រានីមួយៗនៃក្រមរដ្ឋប្បវេណី​ ត្រង់មាត្រា១  ពាក្យ “ច្បាប់រដ្ឋប្បវេណី” ជំនួសដោយ “ច្បាប់ឯកជន” ដោយចំពោះក្រមរដ្ឋប្បវេណី ពាក្យ “ច្បាប់ឯកជន” និងពាក្យ “ច្បាប់រដ្ឋប្បវេណី” គឺមានន័យដូចគ្នា។​ ដូចនេះក្រមរដ្ឋប្បវេណី គឺជាច្បាប់ទូទៅនៃនីតិឯកជន ដែលកំណត់អំពីបណ្ដុំវិធាន ឬសកម្មភាពនៅត្រូវអនុវត្តនៅក្នុងទំនាក់ទំនងជាទូទៅ ឬប្រចាំថ្ងៃរបស់បុគ្គលឯកជន។ គោលបំណងនៃការបង្កើតក្រមរដ្ឋប្បវេណីគឺផ្ដោតជាសំខាន់លើទំនាក់ទំនងរវាងបុគ្គលឯកជន និងបុគ្គលឯកជនតាមរយៈការបង្ហាញឆន្ទៈលើទំនាក់ទំនងទ្រព្យសម្បត្តិ និងទំនាក់ទំនងញាតិ។​ ទំនាក់ទំនងទ្រព្យសម្បត្តិរួមមាន ការបង្កើតសិទ្ធិប្រត្យក្ស (សិទ្ធិលើទ្រព្យសម្បត្តិ) កាតព្វកិច្ចដែលត្រូវអនុវត្ត កិច្ចសន្យាសំខាន់ៗ អំពើអនីត្យានុកូល និងការធានាកាតព្វកិច្ចជាដើម។ ចំណែកទំនាក់ទំនងទំនងញាតិរួមមាន បុគ្គលភាពគតិយុត្ត ឪពុកម្ដាយ កូន កូនស្មុំ អាពាហ៍ពិពាហ៍ ការលែងលះ ញាតិពន្ធ និងមត៌កជាដើម។

ប្រវត្ដិនៃការបង្កើតក្រមរដ្ឋប្បវេណី

ប្រទេសកម្ពុជាធ្លាប់មានក្រមរដ្ឋប្បវេណីមួយនាសម័យអាណានិគមបារាំង ដែលត្រូវបានប្រកាសឱ្យប្រើដោយព្រះមហាក្សត្រនៅថ្ងៃទី២៥ ខែកុម្ភៈ ឆ្នាំ១៩២០។ ដោយឆ្លងកាត់សង្រ្គាម និងរបបដឹកនាំផ្សេងៗជាច្រើនទសវត្សរ៍ ក្រមរដ្ឋប្បវេណីឆ្នាំ១៩២០ ពុំមានអានុភាពឡើយបើយោងតាមច្បាប់ស្ដីពីការអនុវត្តក្រមរដ្ឋប្បវេណីមាត្រា៨២។ ចាប់តាំងពីឆ្នាំ១៩៩៩ សេចក្ដីព្រាងក្រមរដ្ឋប្បវេណី ត្រូវបានបង្កើតឡើងក្រោមកិច្ចសហការរវាងក្រសួងយុត្តិធម៌នៃព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជាជាមួយទីភ្នាក់ងារសហប្រតិបត្តិការអន្តរជាតិនៃប្រទេសជប៉ុន (Japan International Cooperation Agency) ហៅកាត់ថា “JICA” ក្រោមគម្រោងមួយដែលមានឈ្មោះថា “កម្មវិធីអភិវឌ្ឍន៍ប្រព័ន្ធយុត្តិធម៌ និងច្បាប់កម្ពុជា”។ ក្រោយពីបានបញ្ចប់សេចក្ដីព្រាងក្រមរដ្ឋប្បវេណី និងឆ្លងកាត់ការពិនិត្យតាមនីតិវិធីធ្វើច្បាប់រួចមក នៅថ្ងៃទី០៥ ខែតុលា ឆ្នាំ២០០៧ រដ្ឋសភាបានអនុម័តលើសេចក្ដីព្រាងក្រមរដ្ឋប្បវេណីនាសម័យប្រជុំរដ្ឋសភាលើកទី៧ នីតិកាលទី៣ រួចបញ្ចូនទៅព្រឹទ្ធសភាដើម្បីពិនិត្យ និងត្រូវបានព្រឹទ្ធសភាពិនិត្យចប់សព្វគ្រប់នៅថ្ងៃទី២១ ខែវិច្ឆិកា ឆ្នាំ២០០៧។ ក្រោយមក ក្រមរដ្ឋប្បវេណី ត្រូវបានព្រះមហាក្សត្រប្រកាសឱ្យប្រើ តាមរយៈព្រះរាជក្រមលេខ​ នស/រកម/១២០៧/០៣០ នៅថ្ងៃទី០៨ ខែធ្នូឆ្នាំ២០០៧។

ទោះជាយ៉ាងណាក៏ដោយ ក្រោយពីការចូលជាធរមាន ក្រមនេះមិនទាន់អាចអនុវត្តបាននៅឡើយទេ។ ក្រមរដ្ឋប្បវេណី ត្រូវរង់ចាំច្បាប់ស្ដីពីការអនុវត្តក្រមរដ្ឋប្បវេណីមួយទៀត ទើបក្រមរដ្ឋប្បវេណីអាចអនុវត្តបានពេញលេញបាន។ យោងតាមមាត្រា​ ៤ និងមាត្រា៨៤ នៃច្បាប់ស្តីពីការអនុវត្តក្រមរដ្ឋប្បវេណីបានកំណត់អំពីកាលបរិច្ឆេទនៃការអនុវត្តក្រមរដ្ឋប្បវេណី ដោយតម្រូវឲ្យអនុវត្តបន្ទាប់ពីមានការផ្សព្វផ្សាយរយៈពេល ៦ (ប្រាំមួយ) ខែក្រោយការចូលជាធរមានច្បាប់ស្តីពីការអនុវត្តក្រមរដ្ឋប្បវេណី​។ ហេតុដូច្នេះហើយ ទើបការអនុវត្តក្រមរដ្ឋប្បវេណីជាក់លាក់គឺនៅថ្ងៃទី២១ ខែធ្នូ ឆ្នាំ២០១១ ដោយយោងតាមច្បាប់ស្ដីពីការអនុវត្តក្រមរដ្ឋប្បវេណីនៃព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា។ ក្រមរដ្ឋប្បវេណីត្រូវបានបែងចែកជា ៩ គន្ថី និងមាន ១៣០៥ មាត្រា។ គន្ថីទាំងនោះរួមមាន (១) បទប្បញ្ញត្តិទូទៅ (២) បុគ្គល (៣) សិទ្ធិប្រត្យក្ស (៤) កាតព្វកិច្ច (៥) កិច្ចសន្យាសំខាន់ៗ និងអំពើអនីត្យានុកូល (៦) ការធានាកាតព្វកិច្ច (៧) ញាតិ (៨) សន្តតិកម្ម និង (៩) អវសានប្បញ្ញត្តិ។

បើយោងតាមមាត្រា​៧៨​ និងមាត្រា៧៩ នៃច្បាប់ស្ដីពីការអនុវត្តក្រមរដ្ឋប្បវេណី នៅពេលដែលកាលបរិច្ឆេទនៃការអនុវត្តក្រមរដ្ឋប្បវេណីមានអានុភាព បញ្ញត្តិមួយចំនួននៃច្បាប់(១)ច្បាប់អាពាហ៍ពិពាហ៍និងគ្រួសារ និង (២)ក្រឹត្យច្បាប់លេខ៣៨ក្រ.ច ស្ដីពីកិច្ចសន្យា និងការទទួលខុសត្រូវក្រៅកិច្ចសន្យា នឹងត្រូវបាននិរាករណ៍។ ការនិរាករណ៍នេះក៏បានលើកលែងបញ្ញត្តិមួយចំនួននៃច្បាប់ទាំងពីរខាងលើផងដែរ ពោលគឺមានមាត្រាមួយចំនួននៅបន្តមានអានុភាព និងអាចអនុវត្តបានធម្មតា។ ក្រៅពីច្បាប់ទាំងពីរខាងលើក៏មានច្បាប់ភូមិបាលឆ្នាំ២០០១ ដែលត្រូវច្បាប់ស្ដីពីការអនុវត្តក្រមរដ្ឋប្បវេណីមាត្រា៨០បានធ្វើវិសោធនកម្មលុបចោលបញ្ញត្តិនៃមាត្រាខ្លះ ព្រមទាំងកែប្រែពាក្យពេចន៍ និងចំណងជើងឱ្យសមស្របតាមក្រមរដ្ឋប្បវេណី។

អត្តបទដោយ៖ ក្រុមការងារសរសេរអត្ថបទ The SEED
គំនូរច្នៃប្រឌិតដោយ៖ កញ្ញា ហេង លីពណ្ណរាយ

***Disclaimer

អត្ថបទនេះគ្រាន់តែសរសេរឡើងក្នុងគោលបំណងចែករំលែកចំណេះដឹងទូទៅក្នុងនាមជាអ្នកសិក្សាស្រាវជ្រាវតែប៉ុណ្ណោះ  ដែលអត្ថបទនេះក៏មិនមែនជាការផ្តល់ប្រឹក្សាផ្នែកច្បាប់ផ្លូវការណាមួយឡើយ។  The SEED នឹងមិនការធានា និងមិនទទួលខុសត្រូវនូវបញ្ហាផ្លូវច្បាប់ដែលបណ្តាលមកពីការប្រើប្រាស់អត្ថបទនេះឡើយ។